قازاق قالاسى ەجەلدەن باتىرلارعا باي بولعان. وعان باتىرلاردىڭ ەرلىكتەرىن بايان ەتكەن حالىقتىڭ اڭىز-اڭگىمەلەرى دالەل. حالىقتى ءوزىنىڭ قارا كۇشىمەن عانا ەمەس، كومپوزيتورلىعىمەن دە ءتانتى ەتكەن بالۋان شولاق ەلىمىزدىڭ ماقتانىشى، حالقىمىزدىڭ جارقىن وكىلى.

بالۋان شولاق بايمىرزاۇلى – قازاقتىڭ اتاقتى حالىق ءانشى-كومپوزيتورى، ايتىسكەر-اقىن، ات ءۇستى ويىنىنىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن ەرەكشە ونەرپاز، كۇش ونەرىن كورسەتكەن سپورتشى، جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن بالۋان بولعان.

بالۋان شولاقتىڭ شىن اتى – نۇرماعامبەت بايمىرزاۇلى. جاس كۇنىندە ساۋساعىن ءۇسىتىپ الۋىنا بايلانىستى حالىق «بالۋان شولاق» دەپ اتاپ كەتكەن. 1864 جىلى مويىنقۇمنىڭ حان تاۋىنىڭ ماڭىندا دۇنيەگە كەلىپ، 1919 جىلى قايتىس بولعان. اقمولا وبلىسىنداعى تاستى وزەنىنىڭ بويىندا جەرلەنگەن.

نۇرماعامبەتتىڭ اكەسى بايمىرزا بالالارى جاس كەزىندە كوكشەتاۋ جاققا كوشىپ بارعان.ول اعاشتان بۇيىمدار جاساپ، سولاردى بازاردى ساتۋمەن تابىس تاپقان شەبەر بولعان. بايمىرزانىڭ ەڭبەكقورلىعى ونىڭ بالاسىنا وتەدى. بىراق نۇرماعامبەت ەڭبەكقورلىقپەن قوسا، ۇلكەن قارا كۇشىمەن ەرەكشەلەنگەن.

1879 جىلى بايمىرزا ءۇيسىن اۋىلىنىڭ تۇرعىندارىمەن بىرگە جىل سايىن جازدا شورتان وزەنىنىڭ جاعاسىندا وتەتىن جارمەڭكەگە دايىندالادى. تەرى، ءجۇن تيەلگەن اربا اۋلادا دايىن تۇرادى. بىراق جولعا شىعاتىن كۇنى بايمىرزا سىرقاتتانىپ قالادى. ول بازارعا ەرەسەك ۇلى تولەۋبايدى جىبەرمەك بولادى، بىراق ول اۋىلىنا ورالىپ ۇلگەرمەيدى دە، ءسويتىپ قالاعا جاس نۇرماعامبەت باراتىن بولادى.

بويى ورتاشا، بىراق كەڭ يىقتى ون بەس جاسار بوزبالا سىرت كيىمى بولماعاندىقتان اكەسىنىڭ تونىن كيەدى. ول بازارعا تۋىسى مۇقاشپەن بىرگە جىبەرىلەدى جانە ونىڭ قولىنا ۇيگە قاجەتتى تۇرمىستىق زاتتار الۋ ءۇشىن ءبىررۋبل ۇستاتىلادى.

تاۋدىڭ ەتەگىندە ءوتىپ جاتقان قاندى بازار نۇرماعامبەتتى تاڭ قالدىرادى. بارلىق جەردە قىزعان ساۋدا، ايقايلاعان دەلدالدار. كەنەتتەن نۇرماعامبەتتىڭ نازارىن اينالا تۇرعان ءبىر توپ ادام اۋدارادى. قىزىق كورگىسى كەلگەن ول سول توپقا جاقىندايدى. سويتسە، وندا ءبىر پىسىق ادام ادامداردى شاقىرىپ، ءوزى ەرتىپ كەلگەن بالۋانمەن كۇرەسۋگە شاقىرىپ جاتىر ەكەن. باسكە ءبىر رۋبل تىگىلۋى كەرەك، ول اقشانى جەڭگەن ادام الاتىن بولادى. ارينە، وڭاي تابىسقا باتقىسى كەلگەندەر جەتكىلىكتى، بىراق بالۋاندى جەڭگەن ەشكىم بولمايدى.

نۇرماعامبەت ءوز كۇشىن سىناپ كورمەك بولادى. الگى ورىس بالۋان العاشىندا ونى بالاسىنىپ نازار دا سالمايدى. بىراق تىم بەلسەندى بوزبالانى ءبىر قورقىتىپ العىسى كەلگەن الگى بالۋاننىڭ «كەلسەڭ، كەل» دەگەن سوزىنەن كەيىن ول العا ۇمتىلادى. بىراق ۇستىنە كيگەن توننىڭ ەتەگىنە اياعى شالىنىپ، بالۋاننىڭ تۋرا الدىنا بارىپ قۇلايدى. تۋىسى مۇقاش الگى ۇيدەگىلەر بەرگەن ءرۋبلدىورىس بالۋاننىڭ قولىنا ۇستاتقاننان باسقا امالى قالمايدى، جانە نۇرماعامبەتتى ءبىر سىباپ الادى.

تۇندە نۇرماعامبەت دوڭبەكشىپ ۇيىقتاي المايدى. ول ورىس بالۋانىن جەڭە الاتىنىن دالەلدەگىسى كەلەدى. تاڭەرتەڭ تۇرا سالىپ، نۇرماعامبەت الاڭعا، الگى بالۋانعا تارتادى. بوزبالانى مۇقاتقىسى كەلگەن بالۋان باسكە ءبىر تەڭگە ەمەس، سەگىز تەڭگە تىگۋدى ۇسىنادى. ول كەزدە مۇنداي اقشاعا سەگىز قوي الۋعا بولاتىن. مۇقاشتىڭ ايقايىنا قۇلاق اسپاعان نۇرماعامبەت شاپانىن شەشەدى، كۇرەسۋگە بەل بۋادى. بۇل جولى بالۋاندىڭ الدىنا جۇگىرىپ بارادى دا، بەلىنەن ۇستاپ، جەرگە الىپ ۇرادى. مۇنداي قىزىقتى كورگەن كورەرمەندەر شاپاننىڭ ۇستىنە اقشا تاستاي باستايدى. تەڭگەلەردى جيناپ العان سوڭ ول، كەشەگى ۇتىلعان ءبىر تەڭگەنى مۇقاشقا قايتارادى، سەگىز تەڭگەنى ساناپ الىپ، تۋىستارىنا سىيلىقتار ساتىپ الادى. ال قالعان اقشانى ول كەدەي-كەپشىكتەرگە ۇلەستىرىپ بەرەدى. سول جىلى بازارعا كەلگەن حالىقتىڭ ارقاسىندا بالۋان شولاقتىڭ ەرلىگى الىسقا تارايدى.

ون ءتورت جاسىندا كۇرەسكە تۇسكەن بالۋان شولاق بىراق كۇرەسپەن كاسىبي اينالىسپايدى. ول سالدىق قۇرىپ، توڭىرەگىنە ونەرلى جاستاردى جيناعان. كوكشەتاۋ قالاسىندا وتكەن ءبىر ۇلكەن جيىندا 51 پۇت (830 كگ تارتا) كىردىڭ تاسىن كوتەرىپ، ءدۇيىم جۇرتتى تاڭ قالدىرعان. 1899 جىلى 35 جاسىندا ورىس پالۋانى يۆان كورەنمەن كۇرەسىپ، ونىڭ قابىرعاسىن سىندىرعان.

1913 جىلى اتا-باباسىنىڭ تۋىپ وسكەن، كىندىك قانى تامعان شۋ وڭىرىنە كەلگەن. وسى ساپارىندا قورداي دالاسىندا قوي باعىپ جۇرگەن كەنەن ازىرباەۆ ونىڭ كوپتەگەن اندەرىن ۇيرەنسە، ولكەمىزدىڭ كەيىن تانىمال اقىندارى بولعان جاقسىباي جانتوبەتوۆ، بارماق مىقانبايۇلى، سارسەن جىلىسباەۆ، ساۋىتبەك ۇساۇلى جانە باسقا دا ونەرلى ازاماتتار ونىمەن بىرگە ەل ارالاعان. شۋ اۋدانىنىڭ شوقپار ستانساسىندا تۇرعان سارسەن جىلىسباەۆ «بالۋان شولاق» داستانىن جازىپ، وندا ءوزى سىيلاسىپ وتكەن تۇلعانىڭ ءومىر تاريحىن جىرعا قوستى.

بالۋان شولاق شۋ وڭىرىندە بولعان ساپارىندا كوتەرگەن سالماعى 1050 كگ. تارتاتىن تاس بۇگىندە اۋداندىق تاريحي ولكەتانۋ مۇراجايىنىڭ الدىنا قويىلعان. سونداي-اق، دالاقاينار وڭىرىندەگى ءوزى ارشىعان تۇنبا ءالى كۇنگە دەيىن «بالۋان شولاق بۇلاعى» اتالىپ كەلەدى.

نۇرسۇلۋ نايمانوۆا

Abai.kz