اڭگىمە

كوكتەمدە ۇزىنشاق ءۇيدىڭ تۋ سىرتىندا الما اعاشى جايقالىپ تۇراتىن. بودەنەنىڭ جۇمىرتقاسىنداي شاپ-شاعىن الما كۇزدە ۋىلجىپ پىسكەنى سونداي، مولدىرەپ، جوعارى قاراعاندا كۇن ساۋلەسىمەن سارى التىنداي جارقىرىپ، ءدانى كورىنەتىن. ءوزى كىشكەنتاي بولعانىمەن، ءتۇر-ءتۇسى كوزدى اربايتىن. ءارى قىشقىلتىم ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن. مىنە، بۇل الما اعاشتى مەنىڭ ابەن اتام ەكەن شىعار، ءسىرا. «نەمەرەم وسكەندە جەسىڭشى» دەگەن بولار-اۋ! وكىنىشتىسى – ەس كىرگەندە مەن اتامدى كورە المادىم. تەك ۇلكەيگەندە سۋرەتىنە قاراپ ءوزىمنىڭ قارتايعان شاعىمدى كورگەندەي بولىپ، اتامدى تانىدىم...  وسى الما اعاشىنىڭ شىعىسىندا ءبىر-بىرىنە جاپسارلاي سالىنعان مال قورا مەن شاعىن ساراي بار ەدى. جورگەكتە جاتقان بالانىڭ بويىنداي عانا تەرەزەدەن تۇسكەن ءالسىز اقسۇر ساۋلە سارايدىڭ ءىشىن جارىق قىلىپ جىبەرمەسە دە، الاكولەڭكە قىلىپ تۇراتىن. ۇيگە سىيماعان ەسكى-قۇسقى دۇنيەنىڭ ءبارى تۇگەلدەي وسى قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي سارايدان ورىن العان.

   بىردە باقىت اكەم ەكەۋىمىز سارايعا كىرىپ، الدەنەنى ىزدەدىك. قابىرعاعا تاقالعان قاڭىلتىردىڭ اراسىنان بەيتانىس كارتينا كوزىمە وتتاي باسىلدى. ابدەن شاڭ باسقان ونەر تۋىندىسى ەرىكسىز نازارىمدى اۋداردى. دەرەۋ كوپ قاڭىلتىردىڭ اراسىنان سۋىرىپ الىپ، بەتىن جارىققا توستىم.

   عاجاپ! مىنە، كەرەمەت! قوس جانارىم ءتۇپ-تۇگەل كارتيناداعى قورقىنىشتى سۋرەتكە اۋعان. و، توبا! ادامداردىڭ بويىن ۇرەي بيلەپ، قالانى ءدۇر سىلكىندىرگەن جەر سىلكىنىسىنىڭ عالامات كۇشى بيىك ۇيلەردىڭ كۇل-پارشاسىن ششىعارىپ، الاساپىران كۇيگە تۇسىرگەن. كۇللى تىرشىلىك يەلەرىن جەرمەن جەكسەن ەتۋگە قاۋقارلى ۆەزۋۆي جانارتاۋى مەن شاراسىزدىقتان جان-جاققا جان ساۋعالاپ قاشقان ادامدار ارپالىسى مەنىڭ جان دۇنيەمدى شايقاتىپ كەتتى.  كارتينانىڭ وڭ جاعىندا بيىك مۇنارالاردان قۇلاعان ادام ەسكەرتكىشتەرى، ىشقىنا كىسىنەگەن جىلقى ۇستىندەگى ادامدى توڭكەرىپ جىبەرەردەي; ەندى ەشتەڭە وزگەرتە الماسىن ءبىلىپ، تاعدىرعا كوندىگىپ، ءومىرىنىڭ  ەش ءمانى قالماي، ەشقايدا قاشپاستان عاشىعىنىڭ ءمايىتىن قۇشقان جىگىت; اقىرعى ءسوزىن ايتقان اعالى-ىنىلەر; اۋىر سوققى العان، بولماسا اۋرۋعا شالدىققان اكە-شەشەسىن سۇيرەگەن ادامدار تاعدىرى قىلقالاممەن عالامات بەينەلەنىپتى. ءدال ورتادا اناسىنىڭ ءولى دەنەسىنىڭ قاسىندا جاتقان قۇلىن داۋىس شىعىپ جاتقان قۇنداقتاعى ءسابي...  قۇدايىم-اۋ، بۇل جارتىلاي جاڭالاش ايەلدىڭ جانىندا شىرىلداعان، قۇلان داۋىس كوككە جەتكەن ءوز نارەستەسى عوي... كوز الدىما ء ومىر مەن ءولىمنىڭ ارپالىسى ەلەستەپ كەتكەنى. كونەنىڭ ءوشىپ، جاڭانىڭ  تۋى - اقىرەتكە دەيىنگى جالعاسقان عۇمىر دەمەسكە شارا بار ما؟  سول جاقتا – باسىنا ات باسىنداي تاس قۇلاعان، اپاتتان قاشقان ادامدار، بويىن ۇرەي مەن قورقىنىش بيلەگەن  وتباسى – ءبارى-ءبارى جاندى سۋرەتتەي جانىمدى دىردەك قاقتىردى. ەرەكشە كوزگە تۇسەتىنى – ادامداردىڭ كوبى جارتىلاي جاڭالاش كەيىپتە. قاراۋىتا تۇنەرىپ، وت شاشقان القىزىل اسپان، بۇرقاسىن داۋىل، قاق جارىلعان قارا جەر جان دۇنيەمدى شايقاپ جىبەردى. انە، ءبىر بالاسىن قولىنا الىپ، ەكىنشى بالاسىن قالقالاعان ايەلدى قاپسىرا قۇشاقتاعان كۇيەۋىنىڭ جوعارىدان ۇشقان تاستاردى قولىمەن جاسقاي، قورعانىپ الەك. الاپات داۋىل ادامداردى ۇرشىقشا ءۇيىرىپ اكەتەردەي ازىناي سوعىپ، ەلدىڭ زارە-قۇتىن قاشىرا تۇسكەن. بۇل عالامات اپاتتىڭ سوڭى نەمەن تىنعانىن ويلاسام، دەنەم تۇرشىگەدى. سكاۆر قابىرىنىڭ باسپالارىندا شوعىرلانعان ءبىر توپ ادامدى اراسىندا سۋرەتشىنىڭ ءوزى نە ىستەپ ءجۇر؟ زاماناقىر تۋعاندا ەڭ سوڭىندا تاريحتى جازىپ كەتۋ ءۇشىن تاريحشىلار عانا قالادى دەگەن سوقىر سەنىمگە قايتارعان جاۋاپ پا؟ الدە... اللادان شىنىمەنەن جارلىق تۇسسە، اسپانداعى جۇلدىز ءسونىپ، اجالدان ەشكىم دە جالعان دۇنيەدە ءتىرى قالمايتىنىن مەڭزەي مە؟ امان قالۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ۇعىنعان ءۇش ايەل تىزەرلەپ، قۇدايعا جالبارىنىپ جاتىر... ادام پەندە ەمەس پە؟ اق كيىمدى ادام ءولىم اۋزىندا بولا تۇرا، دۇنيەقوڭىزدىقتان وزىمەن التىن قيماي، الىپ كەتپەكشى... بىراق قايدا قاشپاق؟  

  عاجايىپ كارتيناعا ۇزاق ۇڭىلە قاراپ قالىپپىن. اكە ماعان نازارىڭ دا سالماي، الدەبىر ساۋىت-سايماندى قوپارىستاپ ءجۇر.

-  مىناعان قاراڭىزشى!

  اكەم بەتىن شاڭ باسقان كارتيناعا كوز قيىعىن سالدى دا، ىزدەگەن زاتىن تەزىرەك تاۋىپ العىسى كەلىپ، جان-جاققا قاراعىشتاي بەردى.

- مىنا كارتينا جاقسى ەكەن، ۇيگە ءىلىپ قويمايمىز با؟ – دەدىم قىزىعىپ. اكەم ۇندەمەدى. كەلىسپەگەنى. كارتينانىڭ بەتىنە ۇزاق ءۇڭىلىپ تۇرعانىمدى كورىپ:

- ءالى، تۇرسىڭ با؟ بوسقا تۇرماي، مىنالاردى ال، - دەدى قۇرىلىسقا قاجەتتى سايمانداردى كورسەتىپ. ءوزى قولىنا شەگە سالعىشتى الىپ، سارايدان شىعىپ جۇرە بەردى. مەن بولسام كارتينا جايلى ويدان ارىلا الماي تۇر ەدىم. مۇرتى جاڭا تەبىندەپ كەلە جاتقان، ويى كوك وقۋشى كارتينانى قايبىر جارىتىپ تالداي الدى دەيسىز.   

كەلەر جىلى ساراي دا، سيىر قورانى دا بۇزىلدى.  بەس-التى جىگىت قويسىن با، جارتى كۇندە جەر سىلكىنىسىنەن قيراعان ۇيلەر سەكىلدى قورا-قوپسى جەرمەن جەكسەن بولدى. سول كەزدە مەن كارتينانى كورە المادىم. بالكىم، كەيىن مەن سەسسياعا كەتكەن كەزدە وتقا ورتەنىپ كەتكەن دە بولار. ايتەۋىر ۇشتى-كۇيلى جوق.

ارادا تالاي جىلدار ءوتتى. بوزبالا شاقتا ادام تىم وزگەرگىش كەلەدى ەمەس پە، جىگىتتەرمەن بىرگە قىزدارعا قىرىنداپ، تالاي قىزىقتى داۋرەندى باستان وتكەرىپپىز. ەش الاڭسىز. قۇددى بۇل دۇنيە تەك ساۋىق-سايرانعا قۇرىلعان ءومىر ەلەسى سەكىلدى. تالاي بي كەشتەرىنە بارىپ، مەرەكەلەردە باس قوسىپ، تويدىڭ كورىگىن قىزدىردىق. نە ۇتتىق، بىلمەيمىن. ۇتىلعانىمىز كوپ سەكىلدى. جىگىتتەر جاعى ىشىمدىك پەن تەمەكىگە اۋەس بولىپتى. قانشاما بورىكتىلەر كورىكتىلەردىڭ جۇرەگىن اۋىرتىپ، ەش ءمان بەرمەستەن بەيقام كۇن كەشىپ كەلىپپىز. ءيا، وسىلايشا جىگىتتىكتىڭ ءدامىن تاتتىق. ازدى-كوپتى كۇناعا باتتىق. ەس كىرگەنشە.

قازىر ەسىمنەن سول كارتينا كەتپەيدى. بالكىم، بۇل كەزدە ماعان ءبىر بەلگى بولعان دا شىعار. بوزبالا كەزىمدە مەن كارتيناداعى ادامداردىڭ نەلىكتەن ازاپ شەگىپ، قورلىققا ۇشىراعانىن باعامداماعان ەكەم. كەيىن بىلدىك. پومپەي قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ءوز ناپسىسىنە يە بولا الماي، قۇدىرەتتى قۇدايدىڭ قاھارىنا ۇشىراپتى. ۇشىراتقان كىم؟ وزدەرى.  باسقا ەشكىم دە ەمەس. جاقسىلىق – اللادان، جاماندىق – وزىڭنەن ەمەس پە؟ ادام بالاسى دۇنيەگە شىر ەتىپ تۇسكەندە انادان پاك تۋادى دەسەدى. ادامنىڭ ارىن دا، جانىن دا بىلعايتىن، جۇيكەگە جۇك، ۇرپاققا كەساپات ارقالاتاتىن سول ادامنىڭ ءوزى ەكەن. سوندا ادام وزىنە-ءوزى جاۋ بولعانى ما؟ كىنالى، كۇنالى پەندە جالعان ءومىردىڭ ءبىر ساتتىك قىزىعىنا باتا بەرەدى. ادامنىڭ قاس جاۋى – شايتان پەندەنى كۇناعا باتىرعان سايىن وزىنە-ءوزى ريزا بولاتىن شىعار. باسىندا اقىلى، ءبىلىمى بار، بىراق جۇرەگىندە يمانى ءالسىز ادام كوپ قاتەلىككە ۇرىنادى ەكەن. ءناپسىنىڭ قۇلىنا اينالماق. بۇل جانى تازا، اسا پاك پەرىشتەدەن ادامدى جوعارى قويعان اللانىڭ اشۋىن كەلتىرمەي مە؟ بالكىم، ادامداردىڭ اشىق كۇندە تۋرا جولدان اداسىپ، ازعىندالىپ بارا جاتقانىنا نالي ما ەكەن؟ كەيدە اشۋعا بوي ۇرىپ، كۇنالى ىستەرگە اياق باسقاندا ءۇمىتىن اقتاماعانى ءۇشىن رەنىش بىلدىرەتىن شىعار؟ الدە، ءوزىن جوقتان بار ەتكەن جاراتقاندى ۇمىتىپ، بيلىك پەن بايلىققا ماستانعان پەندەگە قيىندىق، اۋرۋ-سىرقاۋ ارقالاتىپ، اق جولدان اداستىرىپ قويا ما؟ بىراق جاراتقان ادامداردىڭ ايۋاندىعىنا ءتوزىپ، سول ساتتە جازاسىن بەرۋگە نەگە اسىقپايدى؟ بالكىم، ادامنىڭ جۇرەگى مەيىمدىلىك پەن ىزگىلىككە تولىپ، تاۋباعا كەلۋىن كۇتەتىن بولار. ءيا، اللا نەتكەن سابىرلى ەدى!

جۇرەكتە يمان، ءبىر اللاعا سەنىم بولماعان كەزدە ادام ارقاشان ازىپ-توزباق. بۇل قاسىرەت  اقىرزامانعا دەيىن جالعاسپاق. سوندا ادام اللاعا نەسىمەن ۇنادى؟ ءجۇز قىرىق ءتورت مىڭ،  بالكىم ەكى ءجۇز جيىرما ءتورت مىڭ پايعامباردى جەر بەتىنە تارىداي شاشىراتىپ جىبەرگەندە نەنى ءۇمىت ەتتى؟ جاراتقان قايىرىمسىز ادامداردىڭ بەلشەسىنەن باتقان كۇناسىن كەشىرىپ، نەلىكتەن كەڭشىلىك جاساي بەرەدى؟ بىراق پومپەي تۇرعىندارى شەكتەن شىققان جوق پا؟ ءيا، ولار دا جاراتقانعا باس ۇرىپ، جالىنا-جالبارىنا كەشىرىم تىلەسە، بار كۇنالارى كەشىرىلەر مە ەدى؟ كىم ءبىلسىن.

اقيقاتىندا، ءبارىمىز ءوزىمىز جارالعان توپىراقتى جامىلىپ، كوكتەمدە كوكتەگەن وسىمدىكتەي قايتا ءتىرىلىپ، ماقشار كۇنى ەسەپ بەرەمىز. ادامنىڭ جاساعان جاقسىلىعى مەن جاماندىعى نيزامدا تارتىلاتىن، ماڭگىلىك تۇراق ورنى انىقتالاتىن ۋاقىت بولادى. پەندە ىستەگەن امالىنا بايلانىستى جۇماقتا، بالكىم توزاقتا تۇراقتار. اللا نەتكەن ادىلەتتى دەرسىز.

ءار ادامنىڭ جۇرەگىندە توزاڭداي ءۇمىت بولادى. البەتتە، اللانىڭ بارلىعىنا، پايعامباردىڭ حاقتىعىنا سەنگەن، جاراتۋشىنىڭ كوكتەن تۇسىرگەن كىتاپتارى مەن پەرىشتەرلەرىنە كوز تىرىسىندە يلانعان، بەس پارىزدى وتەگەن ءيىسى مۇسىلمان بالاسىندا بۇل ءۇمىت مول بولماق. جەر بەتىندە بىردە-ءبىر كۇنا جاساماعان پەندە جوق. پايعامبارلار دەيسىز بە؟ اللا تاعالا ولاردى ءوز قامقورلىعىنا العان. ول عانا پايعامبارلاردىڭ دارەجەسىن بىلمەك. ءبىز شە، شىبىن جانىمىز شىرقىراپ، توزاققا تۇسپەۋىن، قابىر ازابىن كورمەۋىن قالايمىز. جانىمىز ءجانناتتا جاي تاپسا ەكەن دەيمىز. پومپەي تۇرعىندارى ءۇشىن بۇل كۇن اقىرزامان سەكىلدى كورىنگەن بولار. كارتينانىڭ قۇندىلىعى نەدە؟ سۋرەتشى بىزگە وتكەننەن نەنى عيبرات الۋدى ماقسات ەتتى؟ مەن بولسام، شايتاننىڭ ازعىرۋىنا ەرىپ، ادامداسقان ادامداردى ايادىم. ءوزىمنىڭ جاساعان ازدى-كوپتى كۇنالارىما قاتتى وكىندىم.

ادامدار اقىرزاماندى كۇتىپ ءجۇر. مەن ءۇشىن ماڭىزدىسى - عالامات جەر سىلكىنىسى بولىپ، باسىمىزعا تاۋ-تاس قۇلاعانى، بولماسا، جەردى توپان سۋ باسقانى ەمەس، ادامنىڭ دۇنيەدەن وتكەنى. ولمەي تۇرىپ جاستىق شاعىنىڭ، دەنساۋلىقتىڭ، بوس ۋاقىتتىڭ قادىرىن ءبىلىپ، جالپى و دۇنيەلىك ماڭگىلىك ءومىر ءۇشىن قارەكەت قىلعان ابزال ەكەن. مەنى بۇل جالعان ەمەس، ولىمنەن كەيىنگى ءومىرىم الاڭداتادى. كۇناسىز پەرىشتە ەمەسپىن. ماقشار كۇنى اللا بارلىق ادامداردى جيناپ، توزاڭداي كۇناسىنا دەيىن جاريا بولىپ جاتقان ءسات – مەن ءۇشىن ەڭ قورقىنىشتى ءسات. ون سەگىز مىڭ عالام جاراتىلماي تۇرعان كەزدە كۇللى عالامدا جالعىز بولعان اللا نەتكەن قۇدىرەتتى ەدى.

...تەلەديداردان اقىرزامان جايلى الىپ قاشپا اڭگىمەلەر ءورشىپ تۇر. مەن دە اسپان جاققا كوز تاستاپ قويام. اقىرزاماننان قورىقپايتىن بولدىم. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، تەك ولىمنەن كەيىن ءومىرىم جايلى ويلاي بەرەم. مەيلى، بۇگىن جەر جۇندەي تۇتىلسە دە، بالامنىڭ، بولماسا نەمەرەمنىڭ جەمىسىن جەپ، كولەڭكەسىن سايا قىلا الماسىن بىلسەم دە، قولىما كۇرەك الىپ، كوشەت وتىرعىزا باستايمىن.

اbai.kz