كەشە قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى ورال مۇحامەدجانوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن پالاتانىڭ جالپى وتىرىسى بولىپ ءوتتى. وندا دەپۋتات جاراسباي سۇلەيمەنوۆ وقىپ، 14  دەپۋتات قول قويعان دەپۋتاتتىق ساۋال پرەمەر-مينيستر كارىم ماسىموۆكە جولداندى.
وندا: ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى وشكەنىمىز جانىپ، ولگەنىمىز ءتىرىلىپ جاتىر. وعان، ارينە، تاۋبە دەيمىز. الايدا، ءالى شەشىلمەگەن ماسەلەلەر دە از ەمەس. مىسالى، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى – پەتروپاۆل قالاسىنا بايىرعى قىزىلجار اتاۋىن قايتارۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلگەلى كوپ بولدى. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆ قازاق ءتىلدى باسىلىمداردىڭ جەتەكشىلەرىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «...ەلiمiزدiڭ زيالى قاۋىمى بiرازدان بەرi پەتروپاۆل، پاۆلودار سەكiلدi قالالاردىڭ اتاۋلارىن وزگەرتسەك دەگەن ۇسىنىستار ايتىپ ءجۇر. لەنينگراد، ستالينگراد، ۋليانوۆسك سەكiلدi قالالار، باسقا دا جەر اتتارى وزگەرiپ جاتقاندا، بۇل دا ورىندى ۇسىنىس شىعار. جەرگiلiكتi اكiمشiلiكتەرمەن، ءماسليحات دەپۋتاتتارىمەن ويلاسىپ كورۋ كەرەك. بۇل دا – ەلمەن بiرiگiپ، اقىلداسىپ شەشەتiن ماسەلە» – دەپ ءبارىمىزدى اقىل قوسۋعا، ىزدەنىسكە شاقىرعان بولاتىن. سودان بەرى ەل تاريحىن، جەر تاريحىن قاستەرلەيتىن جانداردىڭ جانسەبىل ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ءبىراز جايلار انىقتالدى، پەتروپاۆلدىڭ تۇپكى اتاۋى قىزىلجار ەكەنىنە كوز جەتكىزىلدى.

كەشە قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى ورال مۇحامەدجانوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن پالاتانىڭ جالپى وتىرىسى بولىپ ءوتتى. وندا دەپۋتات جاراسباي سۇلەيمەنوۆ وقىپ، 14  دەپۋتات قول قويعان دەپۋتاتتىق ساۋال پرەمەر-مينيستر كارىم ماسىموۆكە جولداندى.
وندا: ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى وشكەنىمىز جانىپ، ولگەنىمىز ءتىرىلىپ جاتىر. وعان، ارينە، تاۋبە دەيمىز. الايدا، ءالى شەشىلمەگەن ماسەلەلەر دە از ەمەس. مىسالى، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى – پەتروپاۆل قالاسىنا بايىرعى قىزىلجار اتاۋىن قايتارۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلگەلى كوپ بولدى. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆ قازاق ءتىلدى باسىلىمداردىڭ جەتەكشىلەرىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «...ەلiمiزدiڭ زيالى قاۋىمى بiرازدان بەرi پەتروپاۆل، پاۆلودار سەكiلدi قالالاردىڭ اتاۋلارىن وزگەرتسەك دەگەن ۇسىنىستار ايتىپ ءجۇر. لەنينگراد، ستالينگراد، ۋليانوۆسك سەكiلدi قالالار، باسقا دا جەر اتتارى وزگەرiپ جاتقاندا، بۇل دا ورىندى ۇسىنىس شىعار. جەرگiلiكتi اكiمشiلiكتەرمەن، ءماسليحات دەپۋتاتتارىمەن ويلاسىپ كورۋ كەرەك. بۇل دا – ەلمەن بiرiگiپ، اقىلداسىپ شەشەتiن ماسەلە» – دەپ ءبارىمىزدى اقىل قوسۋعا، ىزدەنىسكە شاقىرعان بولاتىن. سودان بەرى ەل تاريحىن، جەر تاريحىن قاستەرلەيتىن جانداردىڭ جانسەبىل ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ءبىراز جايلار انىقتالدى، پەتروپاۆلدىڭ تۇپكى اتاۋى قىزىلجار ەكەنىنە كوز جەتكىزىلدى.
ارىدەن باستاساق، 1663 – 1763 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن «ەلىم-اي» داستانىنىڭ اۆتورى اتاقتى قوجابەرگەن جىراۋدىڭ “قىزىلجار” دەگەن ولەڭى تابىلدى. وندا اقىن «كولدەنەڭ كوك ەسىلدىڭ جارقاباعىن، اكەمىز قىزىلجار دەپ اتاپ كەتكەن»  دەپ ناق وسى ارادا اكەسى – تولىباي سىنشىنىڭ “قىزىلجار” اتتى قىستاۋى بولعانىن جىرلايدى. دەمەك، سول كەزدە-اق وسى ءوڭىردى تۇرعىلىقتى حالىق “قىزىلجار” دەپ اتاعان. ال ونىڭ كەيىن ءدىن اپوستولدارى – پەتر مەن پاۆەلدىڭ ەسىمدەرىمەن اتالىپ كەتۋى  رەسەيدەگى پاتشا وكىمەتىنىڭ وتارشىلدىق جانە ورىستاندىرۋ ساياساتى سالدارىنان بولعان ءىس. تاعى ءبىر دەرەك – ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان ابىلاي حان ءوزىنىڭ 1759 جىلعى 22 قازاندا اسكەر شەبىنىڭ كومانديرى، پولكوۆنيك پ.ا. رودەنگە جازعان حاتىندا قىرعىزداردىڭ (قازاقتاردىڭ) ساۋدا-ساتتىققا ارالاسۋىنا جاعداي جاساۋ جونىندە ءوتىنىش بىلدىرەدى. رەسەي ۇكىمەتى  ونىڭ بۇل تىلەگىن قاناعاتتاندىرىپ، 1759 جىلدىڭ 22 جەلتوقسانىندا دالالىقتارمەن ساۋدا-ساتتىق جارمەڭكەسىن اشۋ جونىندە جارلىق شىعارادى. ەل ىشىندە ول “قىزىلجار جارمەڭكەسى” دەپ اتالادى. بۇل مالىمەتتى “ابلاي ناستايۆال نا ورگانيزاتسي “ساتوۆكي” (مەستا تورگوۆلي) ۆ كرەپوستي نا يشيمە” دەپ بەلگىلى قازاق عالىمى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى  ە. بەكماحانوۆ تا راستايدى.
1925 جىلى كەڭەس ەلى كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ  باس گازەتى «پراۆدا» پەتروپاۆلدىڭ «قىزىلجار» بولىپ وزگەر¬گەنi تۋرالى حابار جاريالاعان.  ويتكەنى، وسى جىلعى شiلدە¬نiڭ 18-iندە اقمولا گۋبەر¬نيا¬لىق اتقارۋ كوميتەتiنىڭ (ول كەزدە قىزىلجار وسى گۋبەر¬نيا¬نىڭ ورتالىعى بولعان) ءتو¬رالقاسى پەتروپاۆلدى رەسمي تۇردە «قىزىلجار» دەپ اتاۋ تۋرالى قاۋلى قابىلدايدى، ونى قازاق رەسپۋبليكاسى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى (سول كەزدەگى رەسپۋبليكا ۇكىمەتى) بەكىتەدى. بۇل قۇجاتتىڭ تۇپنۇسقاسى ماسكەۋ¬دەگi بۇكىلوداقتىق ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنە، كوشiرمەسi قىزىلجارعا جiبەرىلگەن. بۇل قۇجاتتار رەسەي مۇراعاتىنان تابىلدى. 
قالا اتاۋىن “قىزىلجار” دەپ وزگەرتۋگە بايلانىستى جەرگىلىكتى “مير ترۋدا” گازەتىندە اندرەي بەدنىي دەگەن اقىن “كراسنىي يار” دەگەن ولەڭىندە تۇرعىنداردىڭ كوڭىل كۇيىن بىلاي  سۋرەتتەيدى:

سۆەت زوري دا گروحوت گۋلكي –
ۆ وكتيابرە ي زدەس راسكرىل گلازا
ا ۆ زاليتىح سولنتسەم پەرەۋلكاح
شلي سەگودنيا رۋسسكي ي كازاح.

ۋ كازاحا گۋبى لەپەتالي، –
وبياسنيل، چتو زناچيت: “كزىل – دجار”، –
– گورود بىل پەترا ي پاۆلا، –
ا سەگودنيا – ون ۋج – “كراسنىي يار”.

قازاق ادەبيەتىنىڭ  قوس الىبى ءسابيت مۇقانوۆ پەن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ شىعارمالارىنان دا قىزىلجار اتاۋىن ءجيى كەزدەستىرەمىز. ءسابيت مۇقانوۆ شوقان ءۋاليحانوۆ جايلى جازعان “اققان جۇلدىز” دەپ اتالاتىن تاريحي رومانىندا قىزىلجار اتاۋى جايلى: “بۇل قالانىڭ “قىزىلجار” دەپ اتالاتىن سەبەبى – ەسىل وزەنىنىڭ توپىراعى قىزعىلت ءتۇستى جارىنا ورناعاندىقتان ەكەنىن بىلەمىز.» – دەپ  تۇسىنىكتەمە بەرەدى. ۇلى عالىم ش. ش. ءۋاليحانوۆتىڭ ءوزى دە ەڭبەكتەرىندە قىزىلجار قونىسىن “قارقارالى سىرتقى وكرۋگى بولىستارىنىڭ قىستاۋلارى” دەپ كورسەتەدى. 1911 جىلى وسى وڭىردە بولىپ زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسقان تاۋ-كەن ينجەنەرى ا.پ. نيفونتوۆ تا ءوزىنىڭ جازبالارىندا: “سۋديا پو وبناجەنيام ۆ بەرەگاح ر.يشيم، ر.كايراكتى ي ۆپادايۋششيح ۆ نەە لوگوۆ، پو وبناجەنيام ۆ بەرەگاح ر.تەرساككان، مى موجەم زامەتيت زدەس راسپروسترانەنيە پورود ترەتيچنوگو ۆوزراستا، ۆىراجەننىح پەستروتسۆەتنىمي گلينامي ي پەسچانيكوم... گلينى  پلوتنى، پلاستيچنى، جيرنى نا وششۋپ ي وكراشەنى ۆ رازنىە ياركيە تسۆەتا (بەلىي، جەلتىي، روزوۆىي، كراسنىي ي ت.د.)” دەپ قالانى جاناي اعىپ وتەتىن ەسىل وزەنىنىڭ تىك جارقاباعىنىڭ ەرەكشەلىگىنە نازار اۋدارادى. حالقىمىز وسىنداي گەوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەردى ەرتەدەن بايقاپ، بۇل جەردى “قىزىلجار” دەپ اتاعان.
قازاقتىڭ تاعى ءبىر ءىرى جازۋشىسى ءىلياس ەسەنبەرلين ءوزىنىڭ كەنەسارى حان جايلى تاريحي ەڭبەگىندە: “ون جىلدىڭ ىشىندە تالدى-قوياندى وزەنىنىڭ ساعاسىندا قارقارالى وكىرىگى، قىزىلجار بەكىنىسىنىڭ جانىندا كوكشەتاۋ وكىرىگى، سەمەي بەكىنىسىنىڭ تۇسىندا اياگوز وكىرىگى، ءجامىش بەكىنىسىنىڭ قاسىنان باياناۋىل وكىرىگى، امانقاراعايدان جوعارى قۇسمۇرىن وكىرىگى، ومبىنىڭ وڭتۇستىك سالاسىندا ۇشبۇلاق وكىرىگى قۇرىلدى”، دەپ قازاق جەرىن بەكىنىستەر سالۋ ارقىلى وتارلاپ جاتقان پاتشالىق رەسەيدىڭ وزبىر ساياساتىن اشىپ كورسەتەدى.
قالا قاي كەزدە، قالاي پايدا بولدى؟ تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، حVIII عاسىردا وسى ايماقتا قالىپتاسقان جاعداي ورىس ۇكىمەتىن 1742 جىلى كوشپەلى حالىقتاردان قورعانۋ ءۇشىن بەكىنىستەر سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋعا يتەرمەلەيدى. 1752 جىلعى ناۋرىزدا سەناتتىڭ توبىلداعى “زۆەرينايا گولوۆا” جانىنان ومبى بەكىنىسىنە دەيىن ۇزىندىعى 565 شاقىرىم نوۆويشيم نەمەسە قاسىرەت بەلدەۋىن سالۋ تۋرالى جارلىعى شىعادى. ارادا ءۇش اي وتكەننەن كەيىن
قوجابەرگەن جىرلاعان اتاقونىسى – قىزىلجار اۋىلىنىڭ تۇسىندا دا بەكىنىس سالىنا باستايدى. قازاق جەرىندەگى وسى وزگەرىستەر جايىندا جەرگىلىكتى ولكەتانۋشى م.ي.بەنيۋح كوز تىرىسىندە كوپ جازعان. ول “وبراششاياس ك ادمينيستراتسي، ابلاي – سۋلتان سرەدنەگو جۋزا، چاست رودوۆ كوتوروگو كوچەۆالا يۋجنەە نوۆوي يشيمسكوي ليني، نازىۆال ەە كراسنويارسكوي (ۆ رۋس-سكوم پەرەۆودە) كرەپوستيۋ” – دەيدى. مىنە، وسىلاردىڭ ءبارى قالانىڭ بايىرعى اتاۋى قىزىلجار بولعانىنىڭ بۇلتارتپاس دالەلى. دەمەك، تاۋەلسىز مەملەكەت اتانعان بۇگىنگى تاڭدا قالاعا قىزىلجار اتاۋىن قايتارۋ تاريحي ادىلدىك بولار ەدى. جەرگىلىكتى جەردە وعان قارسى شىعىپ جاتقان ەشكىم جوق. وسى جازدا ەل اراسىندا بولىپ، ايماقتى ارالاعاندا وعان انىق كوز جەتكىزدىك.
وسى جايلارعا سۇيەنە وتىرىپ، تابىلعان قۇجاتتارعا  زاڭ تۇرعىسىنان باعا بەرۋىن سۇراپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋرورى قايرات ماميگە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان ەدىك. جاۋاپ الدىق. باس پروكۋرور باستاماعا قولداۋ ءبىلدىرىپتى.
پەتروپاۆل قالاسىنىڭ اتاۋىن قىزىلجار دەپ وزگەرتۋ جونىندەگى تالابىمىزدى قۋاتتايتىن تاعى ءبىر ءۋاج-ءبىزدىڭ ەلىمىز اتا زاڭىمىزدا جازىلعانداي، زايىرلى مەملەكەت، بۇل ءدىن مەملەكەتتىڭ،مەملەكەت ءدىننىڭ ىسىنە ارالاسپايدى دەگەن ءسوز. ولاي بولسا، ەلىمىزدەگى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ۇلكەن ءبىر ايماقتىڭ اكىمشىلىك ورتالىعىنىڭ  ءدىن اۋليەلەرىنىڭ اتىمەن اتالۋى قاي قيسىنعا كەلەدى. سايىپ كەلگەندە بۇل مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ نامىسىنا تيەتىن، رۋحىن جاسىتاتىن، حالقىمىزدىڭ بوداندىقتا بولعان،  سورلى كەزىنىڭ ەلەسى ىسپەتتى جاعىمسىز قۇبىلىس. مىنە، سوندىقتاندا سىرتتان تاڭىلعان، ەل مەن جەر تاريحىنا ەشبىر قاتىسى جوق اتاۋلاردى وزگەرتۋگە ۇلتتىق مۇددەمىز دەپ قاراپ، وعان قاتىستى سىندارلى شەشىم قابىلدايتىن ۋاقىت جەتتى دەپ سانايمىز.
قۇرمەتتى كارىم قاجىمقانۇلى، وسى جايلاردى ەسكەرىپ، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى – پەتروپاۆل قالاسىنا ەجەلگى قىزىلجار اتاۋىن قايتارۋ تۋرالى  ماسەلەگە قوزعاۋ سالۋىڭىزدى جانە ونى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ قاراۋىنا ەنگىزۋىڭىزدى سۇرايمىز. بۇل ماسەلە ءوز شەشىمىن تاپقانشا، كۇن تارتىبىنەن تۇسپەك ەمەس. ۋاقىت وسىنى تالاپ ەتىپ وتىر. سوندىقتان ەرتە مە، كەش پە ونى قاراۋعا تۋرا كەلەدى. وسىنداي حالىق كوپتەن كۇتكەن شەشىم قوعامىمىزدا تۇسىنىستىك احۋالى قالىپتاسىپ وتىرعان بۇگىنگى تاڭدا قابىلدانسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
وسى دەپۋتاتتىق ساۋالعا جاۋاپتى بەلگىلەنگەن تارتىپكە سايكەس جازباشا بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز.

(ساۋلە دوسجانوۆا، ت.74-63-01. اقپاراتتى قر پارلامەنتى ءماجىلىسى اپپاراتىنىڭ  ءباسپاسوز قىزمەتى تاراتىپ وتىر.)