ءمۇسليما قۇدايبەرگەنقىزى جۇبانوۆا، پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ كانديداتى:
– ق.جۇبانوۆ – ءسىزدىڭ اكەڭىز عانا ەمەس، حالىقتىڭ ارداقتى ازاماتى. ونىڭ 30-جىلدارداعى ساياسي جاۋىزدىقتىڭ جازىقسىز قۇربانى بولىپ، اتىلىپ كەتە بارعانى – ۇلتتىق رۋحانياتتاعى ورنى تولماس اقتاڭداق. بۇگىندە عالىم ەسىمى قانشا دارىپتەلىپ جاتسا دا، وسى جاعداي وزەگىڭىزدى ءالى كۇنگە دەيىن ورتەيتىن شىعار.
– ارينە. وڭاي بولعان جوق قوي، قازىر جاسىم 83-تە. سول قاسىرەت ءالى كۇنگە دەيىن ەمەس، ءتىپتى قارتايعان سايىن ەڭسەمدى باسىپ بارادى. ەڭبەگىن وقىپ، اتىن ەستىگەن سايىن، جىلما-جىل كونفەرەنتسيالار وتكەن سايىن جانىمدى ءبىر اۋدارىپ تۇسىرەدى عوي…
– جۇبانوۆ جايلى ەستەلىكتەردە «عالىمدى ۇستاپ اكەتكەندە بالالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ەستيارى – ءمۇسليما قاتتى كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، قۇسا بولدى» دەپ جازىلادى. ءسىز ول كەزدە نەشەدە ەدىڭىز؟

ءمۇسليما قۇدايبەرگەنقىزى جۇبانوۆا، پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ كانديداتى:
– ق.جۇبانوۆ – ءسىزدىڭ اكەڭىز عانا ەمەس، حالىقتىڭ ارداقتى ازاماتى. ونىڭ 30-جىلدارداعى ساياسي جاۋىزدىقتىڭ جازىقسىز قۇربانى بولىپ، اتىلىپ كەتە بارعانى – ۇلتتىق رۋحانياتتاعى ورنى تولماس اقتاڭداق. بۇگىندە عالىم ەسىمى قانشا دارىپتەلىپ جاتسا دا، وسى جاعداي وزەگىڭىزدى ءالى كۇنگە دەيىن ورتەيتىن شىعار.
– ارينە. وڭاي بولعان جوق قوي، قازىر جاسىم 83-تە. سول قاسىرەت ءالى كۇنگە دەيىن ەمەس، ءتىپتى قارتايعان سايىن ەڭسەمدى باسىپ بارادى. ەڭبەگىن وقىپ، اتىن ەستىگەن سايىن، جىلما-جىل كونفەرەنتسيالار وتكەن سايىن جانىمدى ءبىر اۋدارىپ تۇسىرەدى عوي…
– جۇبانوۆ جايلى ەستەلىكتەردە «عالىمدى ۇستاپ اكەتكەندە بالالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ەستيارى – ءمۇسليما قاتتى كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، قۇسا بولدى» دەپ جازىلادى. ءسىز ول كەزدە نەشەدە ەدىڭىز؟
– اكەمىزدى بالا كۇنىمىزدە ۇستاپ اكەتتى عوي. ءىنىم اقىراپ ەكەۋمىز ءتورتىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەنبىز. ول السىزدەۋ بولعان سوڭ مەكتەپكە ەكەۋمىزدى بىرگە – مەنى كەش، ونى ەرتە بەرگەن. قاراپ وتىرساق، اكەمىزدى جاي عانا ۇستاپ اكەتكەن جوق، سونىمەن بىرگە ءبىزدىڭ اۋلەتتى ەل ومىرىنەن تۇگەل شىعارىپ تاستاپتى عوي. شەشەمىز اسقاردى بوسانىپ، پەرزەنتحانادان كەلگەن كۇنى ەدى. بالا-شاعا قۋانىپ، «ۇيدە توي بولادى» دەپ وتىرعانىمىزدا ەكى ادام كىرىپ كەلدى ۇيگە. نكۆد ەكەنىن بىلگەن جوقپىز. اكەمىز ۇيدە جوق بولاتىن. بىراق كوپ كەشىكپەي كەلدى. اۋەلى ءبارى اكەمىزدىڭ كابينەتىندە وڭاشا وتىرىپ سويلەستى. ءبىز نە دەرىمىزدى بىلمەي تۇر ەدىك، ەسەت ءىنىم اكەمە جاقىنداپ بارىپ، «مىنالار نە دەپ تۇر؟» دەدى. ول «بۇلار مەنى «جاۋ» دەپ تۇر، كىمنىڭ جاۋ ەكەنىن كورەمىز ءالى» دەپ جاۋاپ بەردى. سودان كەيىن الگىلەر ونىڭ بۇكىل زاتتارى مەن ەڭبەكتەرىن جەردە جاتقان الاشاعا سالىپ جيناپ الىپ كەتتى. اكەمىزدىڭ بولمەسىن قۇلىپتاپ تاستادى. ەگەر مەن ورىس مەكتەبىندە وقىماي، قازاقشا وقىعان بولسام، قانداي ەڭبەكتەرىن الىپ بارا جاتقانىن بىلەر مە ەدىم، بالكىم. بىلمەي قالعانىما وسى كۇنى قاتتى وكىنەمىن. ورىس مەكتەبىندە ءجۇرىپ، ەشتەڭەمەن ءىسىم بولماپتى. ايتەۋىر بىلەتىنىم – كۇندىز-ءتۇنى جازىپ وتىراتىن ەدى، قالامىنا سۇيەنىپ قالعىپ وتىراتىن كەزى دە كوپ بولاتىن.
نكۆد ۇستاپ اكەتكەننەن كەيىن وعان اۋەلى جەتى سايىن بارىپ تۇردىق. ماۆليۋدوۆ دەگەن تەرگەۋشى باستاپقىدا ءبىزدى كەزدەستىرىپ ءجۇردى. انام كىشكەنتاي اسقاردى ۇيگە قالدىرىپ، ءبىرىنشى ەسەتتى، قىرمىزى مەن قىزعالداقتى، ءبىر اپتادان كەيىن اقىراپ ەكەۋمىزدى اپارادى. سول قارساڭدا راديودان «پالەن اتىلدى، تۇگەن اتىلدى» دەپ حابارلانىپ جاتاتىن. ونىڭ ىشىندە پاپامنىڭ بولماعانىنا شۇكىرشىلىك ەتىپ جۇردىك. ءبىر كۇنى تۇرمەگە بارعاندا اكەم «كيىم الىپ كەلىڭدەر، مەنى لاگەرگە جىبەرەدى» دەدى. سويتسەك، لاگەرگە ەمەس، اتۋعا جىبەرمەك بولعان ەكەن. ونى بىلمەدىك، مامام تۇنىمەن كيىم تىگىپ، ەرتەڭىنە بار بالاسىن الىپ باردى. قازىرگى ناۋرىزباي باتىر مەن قاراساي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى عيمارات. انام ءوزى ىشكە كىرىپ كەتتى. مەنىڭ جۇرەگىم بىردەڭەنى سەزىپ، ماۆليۋدوۆ سىرتقا شىققان كەزدە، «يا نە پويدۋ ك نەمۋ، يا زاۆترا زايدۋ» دەپ ەدىم، ول بەتىن ءارى قاراتقان كۇيى «زاۆترا نە بۋدەت، لۋچشە بىلو بى، ەسلي ۆى ۆووبششە ۋبراليس وتسيۋدا» دەدى. «كۋدا» – دەپ ەدىم، «حوت كۋدا، بولشە نيكوگدا نە سمەيتە سيۋدا پريحوديت» دەدى. ەرتەڭىنە سارا دەگەن تاتار ايەل كەلىپ، «ويباي، راۋشان، ۇستالعانداردىڭ ايەلىن دە اكەتىپ جاتىر ەكەن، سەن تەز كەت، بۇگىننەن قالماي كوش» دەدى. بىراق انام وقۋ ءبىتسىن دەدى مە، قوزعالا قويمادى. ءبىر جەتىدەن سوڭ ماۆليۋدوۆقا قوڭىراۋ شالىپ ەدىك، باسقا بىرەۋ تەلەفوندى كوتەرىپ، «ەتو كابينەت زالينا، بولشە سيۋدا نە زۆونيتە، كتو سكازال، چتو ۆاش وتەتس ۆىسلان، ەششە دەلو نە زاكونچيلوس» دەدى. كەلەسى كۇنى تاعى قوڭىراۋ شالدىق. الگى ادام تاعى جەكىپ تاستادى. سودان كەيىن بارىپ ماۆليۋدوۆتىڭ ايتقان ءسوزىن ءتۇسىندىم. رەپرەسسيا جىلدارى ءىستى شاتاستىرۋ ءۇشىن تەرگەۋشىلەردى اۋىستىرىپ تۇرعان عوي. ماۆليۋدوۆ تا سولاي اۋىسىپ كەتتى مە، الدە ءوزى دە ۇستالىپ كەتتى مە، بىلمەدىك. ايتەۋىر، وسىدان كەيىن ءبىز اۋىلعا تىعىلىپ قاشىپ كەتتىك.
– «حالىق جاۋى» اتالعان وتباسىلاردان ەل تەرىس اينالىپ جاتقان سول جىلدارى باستارىن بايگەگە تىگىپ، سىزدەرگە قول ۇشىن بەرگەن ازاماتتار دا بولدى دەپ ەستيمىز.
– ارينە. ەشكىم قول ۇشىن بەرمەدى دەۋگە بولمايدى. مەنىڭ تاڭ قالاتىنىم – قيىندىقتى كوپ كوردىم، سونىمەن قاتار جاقسىلىقتى دا از كورگەن جوقپىن. مىسالى، ەڭ ۇلكەن كومەك كورسەتكەن ادام – اكەمنىڭ ءىنىسى احمەت جۇبانوۆ. ءبىلىم الۋىمىزعا سەبەپ بولعان – سول. ءبىز ماسىل بولماۋعا تىرىستىق، ارينە. بىراق ول الدىمىزدا جول كورسەتىپ تۇراتىن ماياك سياقتى ەدى. ول كەزدىڭ قيىن بولعانىن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن. سول اعامىزدىڭ ءوزى ۇيگە كەلۋگە قورىقتى. جالعىز عازيزا كەلەدى. مەن 4, ول 1-كلاستا وقيدى. «بۋفەتتەن تاماق الىپ جە» دەپ بەرەتىن تيىندارىن پەنالىنا سالىپ، 10-15 تەڭگە قىلىپ جيناپ اكەلىپ ماعان بەرەدى. بالا بولسا دا ءبىزدىڭ باسىمىزداعى جاعدايدى تۇسىنگەنى. مەنى مۇعالىم بولسىن دەپ كۋرسقا جىبەرگەن اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كاتس دەگەن ايەلدىڭ جاقسىلىعىن دا ۇمىتپايمىن. ول كەزدە ءبىز ۆۋندەركيند ەمەسپىز عوي، سوعىس ۋاقىتىندا شالا-شارپى الىنعان ءبىلىم. اۋىلداعى مالىمىزعا قاراپ، شەشەمىزگە كومەكتەسىپ، تىرشىلىك كەشىپ جاتقانبىز. ءسويتىپ وتىرعاندا، دۇرىس جولعا سالدى. ماشينامەن ءوزى اۋداننان اۋىلعا ىزدەپ كەلگەن سوڭ، «مەنى ۇستاپ اكەتۋگە كەلگەن ەكەن» دەپ ويلادىم. سويتسەم، كۋرسقا جىبەرۋ ءۇشىن كەلگەن ەكەن. كۋرستى بىتىرگەننەن كەيىن اۋىلدا ورىس ءتىلىن وقىتتىم. لەنينگرادتا جۇرگەندە اكەمنەن نەمىستىڭ سويلەۋ ءتىلىن ۇيرەنگەنمىن، مامان بولماعاندىقتان، نەمىس تىلىنەن دە ساباق بەرۋگە تۋرا كەلدى. كەيىن شىلىكتىكول دەگەن اۋىلداعى مەكتەپكە وقۋ ءىسى جونىندەگى مەڭگەرۋشى بولدىم. سوعىس كەزى. ديرەكتورىمىز اقساق كىسى بولاتىن. سول جىلدارى مەكتەپ باسشىلارىن اسكەري كوميسساريات جانىنان وقىتىپ الاتىن. انا كىسى اقساق بولعان سوڭ، مەن بارىپ اسكەري ءىس ءپانى بويىنشا كۋرستان ءوتتىم. ءسويتىپ، اسكەري دايىندىقتى دا وقىتتىم. ايتەۋىر، كورمەگەنىمىز جوق. اقتوبە ۋچيليششەسىن سىرتتاي بىتىرگەن سوڭ الماتىعا بارىپ قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا ءتۇستىم. ونى 1950 جىلى تامامداپ، پەتروپاۆلعا كوشىپ كەتتىك. تاعى ءبىر ايتپاعىم – پەتروپاۆلدان الماتىعا كەلىپ، پويىزدان ءتۇسىپ جاتقان بەتىم ەدى. «قازاقستان مۇعالىمىنىڭ» رەداكتورى اقىشەۆ دەگەن كىسى مەنىڭ كەلىپ جاتقانىمدى ەسەتتەن ەستىگەن بويدا، «ويباي، ونى جازعان ماقالالارىنان تانيمىن، بىزدە ءبىر ايەل دەكرەتكە كەتىپ جاتىر ەدى، ورنى بوس تۇر، ەرتەڭنەن قالماي تەز كەلسىن» دەدى. ول كەزدە الماتىدا قازاق مەكتەبىنىڭ مۇعالىمىنە جۇمىس جوق. سونى ەسكەرىپ، ەرتەڭىنە جۇمىسقا باردىم. كەيىن پەداگوگيكالىق عىلىمدار ينستيتۋتىنداعى قۇربىلارىما بارىپ ءجۇر ەدىم، ولاردىڭ ديرەكتورى، عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، فيلولوگ احمەدي ىسقاقوۆ مەنى كورىپ قالىپ، جاسىمدى سۇرادى. شوشىپ كەتتىم. ۇندەي الماي قالعان سوڭ ءوزى «جاسىڭدى سۇراعانىم – بىزگە اسپيرانتۋراعا باستاۋىش مەكتەپ ادىستەمەسى بويىنشا ەشكىم ارىز بەرمەدى، جاسىڭ اسىپ كەتپەسە، وقىساڭشى» دەدى. ءسويتىپ، اسپيرانتۋراعا ءتۇسىپ كەتتىم. ماعان «الىپپە» دەگەن تاقىرىپ بۇيىردى. «مۇنداي دا تاقىرىپ بولا ما، كەزىندە ۋشينسكي ءبارىن زەرتتەپ، ايتىپ بولدى ەمەس پە» دەپ ويلادىم. باسقا تاقىرىپ الايىن دەپ ەدىم، «جوق، بۇل بىزدە جوسپاردا تۇرعان تاقىرىپ، وسىنى زەرتتەۋىڭ كەرەك» دەدى. سودان العاش جازعان الىپپەمنىڭ قولجازباسى 1992 جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا بايقاۋدا جەڭىپ شىقتى. ودان كەيىن تاشكەنتتە وتكەن ورتالىق ازيا وقۋلىقتارىنىڭ بايقاۋىندا مەنىڭ الىپپەم تاعى جۇلدە الدى. ەل تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن شىققان بۇل وقۋلىقتا ەشقانداي ساياساتتىڭ ىقپالى بايقالمايتىن. ول تەك پەداگوگيكالىق ماقساتتى عانا كوزدەدى.
– اناڭىز راۋشان اجە ەشقانداي جازىعى جوق ومىرلىك سەرىگىن نكۆد-نىڭ تۇرمەدەن امان بوساتاتىنىنان ۇزاق ۋاقىت ۇمىتتەنىپ جۇرگەن ەكەن. الايدا ادىلەتتىلىككە سەنگەن ادال جاردىڭ ارمانى ورىندالمادى عوي. 1957 جىلى «قىلمىس قۇرامى بولماعاندىقتان، اقتالدى» دەگەن حاتتى ول كىسى قالاي قابىلدادى؟
– راۋشان انامىز اكەمىزبەن 16 جاسىندا تانىسىپ، بىراق بىردەن قوسىلا المايدى. ويتكەنى انامىزدى اكەسى بەسىكتە جاتقاندا باسقا بىرەۋمەن ايتتىرىپ قويعان ەكەن. بىراق شەشەمىز بەرگەن جەرىنەن قاشىپ شىعىپ، اكەمىزگە قوسىلادى. بۇل 1919 جىل بولاتىن. كەڭەس وكىمەتى ورناپ بولماعان كەز. بىرەسە اقتار، بىرەسە قىزىلدار جەڭىپ، تارتىسىپ جاتقان ۋاقىت. سول كەزدە ەكەۋى جۇرىنعا بارىپ تۇرىپ، 1919 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قىزىلدار ءبىرجولا جەڭگەن كەزدە اۋىلعا كەلەدى. بىراق قىزىلداردىڭ ءوزى «بيلەردىڭ باتاسىن الىپ قوسىلىڭدار» دەپتى. سودان بيلەردىڭ شەشىمىنەن كەيىن بارىپ نەكەلەسىپتى. انامىز ايتتىرىلعان قىرعىز رۋىنا مال تولەپ قۇتىلادى. وسىدان باستاپ شەشەمىز كەڭەس وكىمەتىن جان-تانىمەن جاقسى كوردى. وعان قاتتى سەندى. اكەمىزدى ۇستاپ اكەتكەندە «بۇل قالاي» دەپ تۇسىنە الماي، ەسىنەن تانىپ قالعانى سودان. اقتالعاننان كەيىن دە «ەشقانداي جازىعى بولماسا، نەگە اتىپ تاستاعان» دەپ كوكىرەگى قارس ايىرىلعانى ەسىمدە. بىراق التى بالاسى بار ادامعا تىرشىلىك ەتۋ كەرەك بولدى. قاجىرلى، مىنەزى تىك، العان بەتىنەن قايتپايتىن كىسى ەدى، سونىڭ ارقاسىندا قيىندىققا مويىمادى. كەزىندە جيەنعالي تىلەپبەرگەنوۆ اكەم مەن شەشەم تۋرالى «سۇيىسكەندەر» دەگەن پەسا جازعان.
– عالىمنىڭ كوپ ەڭبەگى ءىزىم-قايىم جوعالعانىن بىلەمىز. ولار قانداي ەڭبەكتەر؟
– جوعالىپ كەتكەن ەڭبەكتەرىنىڭ ءتىزىمى بار. عالىم رابيعا سىزدىقوۆا 1965 جىلى اكەمىزدىڭ ءبىر مەرەيتويىندا بايانداما جاسادى. سوندا جوعالعان ەڭبەكتەردىڭ ءتىزىمىن ايتىپ، «اناۋ قايدا، مىناۋ قايدا؟» دەپ سانامالاپ شىعىپ، زالعا ساۋال تاستادى. شىندىعىندا، نكۆد بۇل قولجازبالاردى 40-جىلدارى «عىلىمي ماقساتقا پايدالانسىن» دەپ قۇپيا جاعدايدا تاراتىپ بەرگەن. ونى مۇحتار اۋەزوۆ احمەت اعامىزعا كەلىپ ايتتى. «ءبىر قۇدايبەرگەننىڭ ەڭبەگىن كوشىرىپ الىپ، ءتورت ادام دوكتورلىق، سەگىز ادام كانديداتتىق جۇمىس قورعادى» دەگەنىن قۇلاعىم شالىپ قالدى. «اعا، نە دەيدى؟» دەپ ەدىم، «جۇمىسىڭ بولماسىن، بوسقا جاتقانشا ەڭبەكتىڭ پايدالانىلعانى جاقسى عوي» دەدى. ول جىلدارى بۇلاي دەمەسكە امال دا قالماعان شىعار. اكەمىزدىڭ ءالى اقتالماعان كەزى عوي. سول جىلدارى مەن ولاردى قالاي تابام دەپ ويلاعانمىن. بۇعان ادامنىڭ ءومىرى جەتپەيدى ەكەن. دەگەنمەن كەيىنگى عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىنەن اكەمنىڭ ايتقان ويلارىن كورەمىن. بىراق ولاردى قارالاپ قايتەيىن؟ تاراتىپ بەرگەن سوڭ يەسىز قولجازبانى كىم پايدالانبايدى؟ ولاردىڭ جازىعى دا جوق شىعار. بىراق وسىنى بىلگەن رابيعا سىزدىقوۆا 1965 جىلى جۇرت الدىنا شىعىپ، ادەيى سۇراق قويدى. سول كەزدە احمەت جۇبانوۆ زالدان كوتەرىلىپ، «بۇل ەڭبەكتەردى نكۆد ورتەپ جىبەردى» دەپ جاۋاپ قايتاردى. ءسويتتى دە، ماعان قارادى. مەنىڭ اۋەزوۆتىڭ ايتقانىن ەستىپ قالعانىمدى بىلەدى عوي. احمەت اعام كوپكە دەيىن «وسىنى ايتىپ، بۇلار بىردەڭە بۇلدىرە مە» دەپ قاۋىپتەنىپ ءجۇردى. ال رابيعانىڭ قولىنداعى ءتىزىم مينيسترلىكتەردەن الىنعان بولاتىن. اكەم كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ قازاقستاندىق فيليالىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىندە كوپ جۇمىستى كەڭەس وكىمەتىنىڭ جوسپارىنا ساي جازدى عوي.
– جۇبانوۆ مۇراسى ايتارلىقتاي زەرتتەلدى. ونىڭ كوپقىرلى تۇلعاسى مەن الۋان سالالى عىلىمي شىعارماشىلىعىنا قاتىستى ەسەپسىز جۇمىستار جازىلىپ جاتىر. دەگەنمەن دە عالىم مۇراسىن تانۋدا ەندى قانداي ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولۋ قاجەت دەپ ويلايسىز؟
– بالا كەزىندە-اق اۋىلداعى وسپان يشاننان شىعىس تىلدەرىن ۇيرەنگەن اكەمىز «مەنى تىلگە قۇمارتتىرعان سول كىسى» دەۋشى ەدى. ول باتىس تىلدەرىن تەمىردە، اقتوبەدە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزدە اقشا تولەپ، وقىپ ۇيرەنگەن. كەيىن لەنينگرادتا شىعىس تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىن ەكستەرن رەتىندە تامامدادى. ايتايىن دەگەنىم – ەشكىم ءالى جۇبانوۆتىڭ سالىستىرمالى پالەونتولوگيالىق ادىسىمەن ءتىلدى زەرتتەپ جاتقان جوق. قازاق ءتىلى عالىمدارىنىڭ كەيىنگى بۋىنىنىڭ ءوزى ەندى-ەندى شىعىس پەن باتىس تىلدەرىن ۇيرەنىپ جاتىر. اكەمنىڭ زامانىندا دا ودان باسقا كوپ ءتىل بىلەتىن زەرتتەۋشى بولعان جوق. مەن ول كىسىنىڭ پەداگوگيكالىق ەڭبەكتەرىن زەرتتەدىم. «قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ جانە ۇلتتىق ديداكتيكا ماسەلەلەرى حاقىندا» دەگەن ەڭبەگىم بار. قازىر دە تاعى ءبىر تاقىرىپتاردى جازىپ ءجۇرمىن، بىراق بىلمەيمىن، قانشاعا شامام جەتەتىنىن.
– عالىمنىڭ سۇيەگى تابىلدى ما؟
– الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانىنىڭ جاڭالىق اۋىلىندا جاتىر دەپ ەسەپتەلىنەدى عوي. 90-جىلدارى بىرەۋلەر جەر ساتىپ الىپ، ءۇي سالماقشى بولادى. سويتسە، جەر استىنان ادام قاڭقالارى شىعادى. ەسەپسىز سۇيەكتى كورىپ شوشىنعان تۇرعىندار قازىلعان جەرلەردى قايتا كومىپ تاستايدى. بىراق كەيىن بۇل نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قۇلاعىنا شالىنىپ، ول كىسىنىڭ باستاماسىمەن مۇراعات اقتارىلدى. وسى جەردە قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى اتىلعانى انىقتالىپ، ەسكەرتكىش تۇرعىزىلدى. مەن ەلباسىنا العىس حات جازدىم. ونىڭ وسى جاقسىلىعىن ەشقاشان ۇمىتپايمىن.
– عالىمنىڭ تۋعان جەرى اقتوبەدە ق.جۇبانوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت ەكىگە بولىنگەننەن كەيىن عالىمنىڭ اتى ءبىر وقۋ ورنىندا، ەسكەرتكىشى ەكىنشىسىندە قالدى. وقۋ ورنىنىڭ باسشىلىعى بۇل جونىندە سىزدەرمەن الدىن الا اقىلداستى ما؟
– ءبىزدىڭ بۇل ىسكە ەشقانداي دا قاتىسىمىز بولعان جوق. بىراق ەسكەرتكىشتى دە كوشىرەتىن بولىپتى دەگەندە قارسى تۇردىق. عالىمنىڭ ەسىمىن ەڭ اۋەلى جاڭعىرتقان ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى بولاتىن. مەن سولاردىڭ تاپسىرىسىمەن ەڭبەكتەر جازىپ تۇردىم. سوندىقتان ونىڭ عالىمنىڭ اتىندا بولعانىن قالادىق، ال ەسكەرتكىش ءوز ورنىندا، ياعني پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتا تۇرا بەرسىن دەدىك. وقۋ ورنىن ءبولۋدىڭ قاجەتى دە جوق ەدى، ارينە. ءبىزدىڭ حالىقتىڭ جامان جەرى – ءبىر-ءبىرىن كورە المايتىنى. ءالى كۇنگە دەيىن وسى ەكى وقۋ ورنى اراسىندا تالاس-تارتىس جالعاسىپ كەلە جاتىر. وسىنداي جاعداي عوي تالانتتى قۇرتاتىن. «قازاقتىڭ جۇماعىنا كۇزەتشى قاجەت ەمەس، ولار ءبىرىن-ءبىرى كەۋدەسىنەن يتەرىپ، وزدەرى-اق وندا ەشكىمدى كىرگىزبەيدى» دەگەن انەكدوت تا بار ەمەس پە؟ «بايتۇرسىنوۆ – باعزى زاماننىڭ، جۇبانوۆ – كەڭەس ءداۋىرىنىڭ عالىمى» دەگەن قاتە تۇسىنىك تە وسىنداي ورىنسىز پايىمداۋدان تۋعان. ول ەكەۋى دە – قازاقتىڭ ءتىل ءبىلىمىن قالىپتاستىرعان عالىمدار. بايتۇرسىنوۆتىڭ جۇبانوۆقا، جۇبانوۆتىڭ كەيىنگىلەرگە ىقپال ەتۋى زاڭدىلىق قوي. ال ءبىزدىڭ كەيبىر عالىمدارىمىز ولاردى ءبولىپ-جارىپ، ءبىرىن-بىرىنەن ءجونسىز ارتىق ساناپ ءجۇر. مەنىڭ ەسىمدە، بىردە ءبىزدىڭ ۇيگە احمەت بايتۇرسىنۇلى كەلدى. ەسىكتى اشقانىمدا بىرەۋ قازاقى شاپان-ەتىك، باسىنا تىماق كيىپ كەلىپ تۇر. اكەمىز ۇيدە بولماعان سوڭ وتىرماي كەتىپ قالدى. جالپى، ولار جاقسى قارىم-قاتىناستا بولدى. بىرەۋى زامانىنا قاراي ءتىلدىڭ پراكتيكالىق جاعىمەن اينالىسسا، بىرەۋى عىلىمنىڭ تەورياسىن قالىپتاستىردى.
– ۇلتى ءۇشىن جانىن قيىپ كەتە بارعان قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ تاعىلىمى تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە تۋعان بۇگىنگى ۇرپاق ساناسىنان وشىرىلمەيدى دەگەن سەنىمدەمىن. اڭگىمەڭىزگە راقمەت.
– تاريحتىڭ ءوز جولى بار. قيانات پەن ادىلەتتىلىكتى ءبىزدىڭ تاريحتىڭ جولى دەپ قابىلدايمىن. ماڭگى جاسايتىن ەشكىم جوق، سوندىقتان مەن وسى تاعدىرىما ريزامىن، قاراقتارىم!
…قايران اكە، اق ەكەنسىڭ، قۋاندىق –
تالاي جىلدار قايعى-مۇڭمەن قۋاردىق.
ادامداردى ءدال وسىلاي قورلاعان،
قايدان كەلدى ەلگە مۇنداي قۋاڭدىق؟
قايدان تابام سەندەي، اكە، جاندى ەندى،
ءدال وسىنداي نەدەن اۋىر حال كەلدى؟
قايران اكەم، ناردىڭ جۇگىن كوتەرگەن،
قاي جەندەتتىڭ قولىنان سەن جان بەردىڭ؟
قايدا جاتىر سەنىڭ اسىل سۇيەگىڭ؟
توپىراعىڭدى قايدان تاۋىپ سۇيەمىن؟
ساي-سالانى تۇگەل شارلاپ شىعار ەم،
ەستىلسە ەگەر قۇلاعىما كيەلى ءۇن…
م.جۇبانوۆا، «اكەنى ەسكە الۋ» پوەماسىنان ءۇزىندى

سۇحباتتاسقان بولاتبەك مۇحتاروۆ
«الاش ايناسى» 30 مامىر 2009 جىل