ناۋرىز مەيرامىنىڭ ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى اتالىپ، حالىقتىق مەرەكەگە ءدال قاشان اينالعانىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن شىعار. دەگەنمەن، XIII عاسىردىڭ ەنشىسىنە تيەسىلى بولۋى مۇمكىن. سەبەبى، كوشپەندى تايپالار قۇرعان حاندىقتاردىڭ مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋى وسى كەزەڭمەن بايلانىستىرىلىپ جاتادى. كوكتە كۇن، جەردە حان مەن قاراشا تەڭەسەتىن «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى» دەلىنۋى تەگىن بولماسا كەرەك.

بۇل جەردە ءبىز بۇل مەرەكەنىڭ ءداستۇرىن ءجىتى زەرتتەپ، سالت-ساناسىن مەيلىنشە قاتاڭ ساقتاۋىمىز كەرەك. ءداستۇر دەگەنىمىزدىڭ ءوزى وزىق ۇلگىنى قابىلداي وتىرىپ، ارى قاراي ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرىپ ساقتاۋ دەگەندى بىلدىرەتىن ۇعىم. ولاي بولسا، ءداستۇر - حالىقتىڭ زياتكەرلىك مەنشىگى. داستۇرىنەن ايىرىلعان ەل دە، ۇلت دا جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتەدى. ونداي ەلدىڭ ءوز مەملەكەتى دە بولمايدى. سوندىقتان، قازاقتى ءوز بولمىسىمەن ساقتاۋ ءۇشىن سالت-ءداستۇرى ونىڭ تۇپكىلىكتى قاينار كوزى بولادى.

قازاق بالاسى ەجەلدەن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى مەرەكەسىندە اعا بۋىنعا ءىلتيپات تانىتىپ، بالا-شاعالارعا قۋانىش سىيلاپ، ءبىر بىرلەرىنە تارتۋ-تارالعى جاساپ، اعايىن تۋىس، قۇدا-جەگجات، كورشى-قولاڭدارىمەن جينالىپ ويىن-ساۋىق قۇرعان.

قازىرگىدەي الاڭدا كيىز ءۇي تىگىپ، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى باسشىلار ءبىر بىرىنە جاعىمپازدانىپ، ءتاتتى-دامدىلەرىن كىمنىڭ لاۋازىمى جوعارى بولسا سونىڭ اۋزىندا توسىپ، قاراپايىم حالىقتى كوزگە ىلمەي شىكىرەيەتىن توڭمويىن بيۋروكراتتىق ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا ەشقاشان بولماعان. ەشكىم كوپتەن وقشاۋلانباي، ءبارى تەڭەسكەندىكتەن بۇل ناعىز حالىقتىق مەيرام سيپاتىن العان عوي.

سوۆەت زامانىندا ناۋرىزدى مۇلدەم ۇمىتتىرۋعا تىرىسىپ، جاپپاي شىرشا مەرەكەسىن تويلاۋعا كوشتىك. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ناۋرىز ورتامىزعا ورالعانىمەن ونى ءالى ءوز بولمىسىمەن تويلاي الماي ىرىڭ-جىرىڭ ەتىپ ءجۇرمىز. ونى تەك كوجە ءىشۋ، كونە قازاق بولىپ ءرول ويناۋ، ءبىر كۇن شاپان كيۋ دەپ ءتۇسىنۋ قاتە!

قازاقتار ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىنە كۇزدەن باستاپ دايىندالعان عوي. مال سەمىرگەن قوڭدى كەزىندە قىستىڭ العاشقى كۇندەرىندە سوعىم سويىپ، قۇرت-ىرىمشىك، جەنت سەكىلدى تاعامدارىن دايىنداپ، قارىن-قارىن جاس ەت، ماي، قاتىق جيناپ، ەڭ ءدامدى-تاتتىلەرىن «ۇزىن سارى كەلگەندە» دەپ كەيىنگە ساقتايتىندارىنىڭ ءبىر شەتى ناۋرىز مەرەكەسىن كۇتكەندىكتەرىندە جاتىر.

سونداي-اق، كيىم-كەشەكتەرىنىڭ ءوڭدىسىن، جاڭاسىن مەرەكەدە كيەمىز دەپ تازا، كىرشىكسىز كۇيى ساقتاپ وتىرعان. ءۇيىن، اۋلاسىن، قورا-قوپسىسىن دا تازالاپ بارىنشا جاڭارۋعا تىرىسقان.

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىمەن بىرگە ىرىس-بەرەكە، قۇت كىرەدى دەپ سەنگەندىكتەن كوڭىلدە كىربىڭ، ۋايىم-رەنىش بولماۋىن ماڭىزدى ساناعان. بۇرىن رەنجىسكەن اعايىندار «كوڭىلدىڭ كىرى ايتسا كەتەدى، قولدىڭ كىرى جۋسا كەتەدى» دەپ، ءوزارا اشىق-جارقىن سىرلاسىپ، كەشىرىسكەن. ۇيگە كەلگەن قوناقتى قالاي كۇتەتىندىگىن ايتپاي-اق قويايىن. جىلاننىڭ دا باسىنا اق قۇيىپ شىعاراتىن حالىقپىز عوي.

مەرەكە كۇندەرى ەشقانداي بەيبەرەكەتتىككە جول بەرىلمەگەن. جامان ءسوز ايتۋعا تيىم سالىنعان. «ەسكى جىل ەسىركەپ، جاڭا جىل جارىلقاسىن» دەگەندەي تەك ىزگى نيەتتەن شىققان يگى تىلەك، باتالار عانا ايتىلعان.

ەندى، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى قانداي ارەكەتتەرگە تيىم سالىنعانى تۋرالى ءبىر-ەكى اۋىز ايتا كەتەيىن:

• بۇل كۇنى ءىس تىگۋگە بولمايدى. اسىرەسە، ەسكى كيىمدەردىڭ جىرتىعىن جاماۋدى «ەسكىمەن الىسقاننىڭ ەسى كەتەدى» دەپ ساناعان;

• بۇل كۇنى بوتەن ۇيگە قونۋدى سول جىل بويى ۇيىنە توقتاماي الىس ساپاردا بولۋدىڭ نىشانى ساناعان;

• جىلاپ-سىقتاۋ، ءجۇز ششايىسۋ، بوقتاسۋ سەكىلدى جات قىلىقتار جاساسا، جىل بويى جانجالدان قۇتىلمايدى دەپ سەنگەن;

• كۇندىز جاتىپ ۇيىقتاۋعا تيىم سالعان. توسەك تارتىپ جاتقان ناۋقاستىڭ ءوزى وتىرىپ، ءبىر ءسات كوڭىل كوتەرۋگە ءتيىس بولعان.

ولاي بولسا، ءبىز بۇگىنگى كۇنى قالاي تويلاپ ءجۇرمىز؟ جاپپاي تەاترلاندىرىلعان كورىنىسكە ەرىپ، جاساندىلىققا كوشىپ كەتتىك. بۇقارالىق مادەني شارالاردى ايتپاعاننىڭ وزىندە ءار مەكەمە سالت-ءداستۇردى كورسەتىپ جاتىرمىز دەپ «بەسىككە بالا سالىپ»، وتىرىك «تۇساۋ كەسىپ»، «قۇدالاسىپ، قىز ۇزاتىپ» شالا بۇلىنەمىز. ونىڭ نە كەرەگى بار؟ تويلاعان سوڭ ءبارى شىنايى بولسىن دا! قالاي؟

بىرىنشىدەن, جىلدىق جۇمىستى ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا قورىتىندىلاپ، مىڭنان تۇلپار، جۇزدەن جۇيرىك شىققان ۇزدىكتەرىمىزگە وسى مەرەكەدە مەملەكەتتىك ماراپاتتار مەن اتاۋلى سىيلىقتاردى ۇسىنۋدى داستۇرگە اينالدىرۋىمىز - ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىنىڭ ابىرويىن كوتەرەدى.

ەكىنشىدەن, مەرەكەگە وراي پرەزيدەنت راقىمشىلىق جاريالاپ، بۇرىن ءىستى بولعان، كىنالەرىن اشىق مويىنداعان، جاساعان قىلمىسىنا شىن وكىنگەن ادامدارعا ءوز جارلىعىمەن بوستاندىق بەرۋى كەرەك. مۇنداي ارەكەت داستۇرىمىزگە ساي كەلۋمەن قاتار بيلىكتىڭ بەدەلىن كوتەرەدى، حالىقتىڭ مەملەكەتكە دەگەن سىي-قۇرمەتىن ارتتىرا تۇسەدى.

ۇشىنشىدەن, ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى مەرەكەسىنىڭ داڭقىن كوتەرىپ، ابىرويىن اسقاقتاتۋ جانە حالىقتىڭ اسىعا كۇتەتىن مەيرامىنا اينالدىرۋ ءۇشىن كۇنتىزبەلىك بەس كۇن دەمالىس تاعايىندالىپ، ءار مەكەمە مەنشىك نىسانىنا قاراماستان ءبىر ايلىق ەڭبەكاقى كولەمىندە سىياقى تاعايىنداۋدى ۇكىمەت قاۋلىسىمەن زاڭداستىرۋ كەرەك.

قۋاندىق شاماحايۇلى،

حالىقارالىق جۋرناليست.

Abai.kz