قوڭىر كۇزدىڭ العاشقى ايىنىڭ سوڭعى اپتاسىندا حالىقارالىق «ەۆرازيا» كينوفەستيۆالى بولىپ ءوتتى. بۇل فەستيۆال وسىمەن التىنشى رەت وتكىزىلدى. بيىلعى فەستيۆال ورتا ازيا جانە تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ كينوسىنا ارنالدى. حالىقارالىق دەسە، مەنىڭ ەسىمە بىردەن قازاق بيلىگى تۇسە كەتەدى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن... مۇمكىن قازاق بيلىگىنىڭ تىم الەمدىك ماستابقا قۇمارلىعىنان مەزى بولا باستاعانىمنان با ەكەن؟ ايتەۋىر، قازاقستاندا وتەتىن حالىقارالىق ءىس-شارا دەسە، كوز الدىما ءار ۇيگە تاباق الىپ جۇگىرگەن قازاقتار، ءار قوناقتىڭ اۋزىن باعىپ، وعان باسى ارتىق سۇراق قويعان ادامعا «ءتايت، ءارى» قوناق ەمەس پە؟! قازاقتىڭ قوناقجايلىعىن كورسەتپەيسىڭ بە ودان دا دەپ زەكىگەن داۋىستار كەلەدى. حالىقارالىق «ەۆرازيا» كينوفەستيۆالىندە مۇنداي دۇنيەلەرگە ورىن بولمايتىنىن بىلسەمدە، حالىقارالىق دەگەن اتاۋدان ابدەن شوشىنىپ قالسام كەرەك، تارتىنشاقتاپ باردىم.

قوڭىر كۇزدىڭ العاشقى ايىنىڭ سوڭعى اپتاسىندا حالىقارالىق «ەۆرازيا» كينوفەستيۆالى بولىپ ءوتتى. بۇل فەستيۆال وسىمەن التىنشى رەت وتكىزىلدى. بيىلعى فەستيۆال ورتا ازيا جانە تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ كينوسىنا ارنالدى. حالىقارالىق دەسە، مەنىڭ ەسىمە بىردەن قازاق بيلىگى تۇسە كەتەدى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن... مۇمكىن قازاق بيلىگىنىڭ تىم الەمدىك ماستابقا قۇمارلىعىنان مەزى بولا باستاعانىمنان با ەكەن؟ ايتەۋىر، قازاقستاندا وتەتىن حالىقارالىق ءىس-شارا دەسە، كوز الدىما ءار ۇيگە تاباق الىپ جۇگىرگەن قازاقتار، ءار قوناقتىڭ اۋزىن باعىپ، وعان باسى ارتىق سۇراق قويعان ادامعا «ءتايت، ءارى» قوناق ەمەس پە؟! قازاقتىڭ قوناقجايلىعىن كورسەتپەيسىڭ بە ودان دا دەپ زەكىگەن داۋىستار كەلەدى. حالىقارالىق «ەۆرازيا» كينوفەستيۆالىندە مۇنداي دۇنيەلەرگە ورىن بولمايتىنىن بىلسەمدە، حالىقارالىق دەگەن اتاۋدان ابدەن شوشىنىپ قالسام كەرەك، تارتىنشاقتاپ باردىم.

اۋەلى، شەتەلدەن ءبىراز قوناقتار كەلدى. ءبىز تانيتىنداردان دالىرەك ايتقاندا، نىپسىلارىن ەمەس، جۇزدەرىن تانيتىن بيللي زەين مەن كەۆين كوستنەر بولدى. بيللي زەين ادىلقازىلار القاسىنىڭ توراعاسى بولدى. فەسيتۆال رەجيسسەر ءسابيت قۇرمانبەكوۆتىڭ «كەش كەلگەن ماحاببات» فيلمىمەن اشىلدى. بۇل فيلمدەگى باستى ءرولدىڭ ءبىرىن فرانتسۋز اكتەرى جەرار دەپاردە وينايدى. رەجيسسەر ساتىبالدى نارىمبەتوۆ: «شەتەلدەن كەلگەن اكتەرلەر ءبىزدىڭ كينوعا تۇسسە، قازاق اكتەرلارىنىڭ ءانسامبلىن بۇزادى دەگەن اڭگىمە تاراعان ەدى. بىراق، «كەش كەلگەن ماحابباتتى» كورىپ وتىرىپ، جوعارىداعى اڭگىمەنىڭ بەكەر ەكەنىن كورەسىز»، - دەدى.

سونىمەن نە كەرەك، فەستيۆالدە قىرىق شاقتى كينوتۋىندى كورسەتىلدى. ونىڭ ىشىندە «ديناميكالىق دامۋ ۇستىندەگى قازاقستان كينوسى» دەگەن ايدارمەن 12 قازاق كينوسى كورسەتىلدى. ولار: اتىشۋلى «كەلىن»، «سەكەر»، ۇلتارالىق اڭگىمەگە ارقاۋ بولعان «يرونيا ليۋبي»، «سكازكا و روزوۆىم زاياتسە»، «كتو ۆى، گوسپودين-كا؟»، «پرىجوك افالينى» جانە جەكەمەنشىك كينوكومپانيالاردىڭ ءونىمى سانالاتىن: «وبراتنايا ستورونا»، «لاۆە»، «ويپىرماي، يلي دوروگيە موي دەتي» سياقتى بىرقاتار فيلمدەر كورسەتىلدى.

ونىڭ اراسىندا، جەرار دەپاردەنىڭ قۇرمەتىنە دەپ ويلامايمىز ارينە، فرانتسۋز حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن ونەرىنە دەگەن قۇرمەت بولسا كەرەك، «بۇگىنگى فرانتسۋز كينوسى» دەگەن ايدارمەن فرانتسۋز كينولارى كورەرمەندەرىمەن قاۋىشتى.

فەستيۆالدىڭ سوڭعى كۇنى مەن سياقتى قاراپايىم قازاق كورەرمەنىنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ سالعان كۇن بولدى. اتاقتى «قىز جىبەك» كينوكارتيناسىنىڭ تەحنيكالىق تۇرعىدان جاڭارتىلعان نۇسقاسىنا ماسقارا بولعاندا، ساۋساقپەن سانارلىق قانا ادام جينالدى. مەرۋەرت وتەكەشوۆا تاڭ قالدى. ونىمەن قويماي، جاڭارتىلعان نۇسقا ورىس تىلىندە بولىپ شىقتى. جەرگە قارادىق. كىم ءۇشىن ەكەنىن وزىمىزدە بىلمەيمىز... ورىسشا دەمەكشى، «قازاقفيلمنىڭ» جانە «ەۆرازيا» كينوفەستيۆالىنىڭ سايتى ورىس تىلىندە ەكەن. ءتىپتى، فەستيۆال سايتىندا ءتىل تاڭدايتىن تۇستا «kz» دەگەن جازۋدا جوق. كينونىڭ مايىن ىشكەن، سول سالادا جۇرگەن ۇلكەن ادامدار ءۇشىن ءبىزدىڭ ءتىل ماسەلەسىن ايتقانىمىزعا ول كىسىلەر تىجىرىنىپ، «كاكايا رازنيتسا بۇل ونەر عوي، ونىڭ قاي تىلدە بولعانى ماڭىزدى ەمەس. سەندەر ونەردى تۇسىنبەيسىڭدەر، سەندەردىكى سول ويباي، قازاق ءتىلى، ۇلتتىق كينو، ۇلت قويساڭدارشى، ۇيات ەمەس پە؟!» دەپ زەكىپ ءارى وسىنداي ادامداردىڭ ءوزىنىڭ ۇلتىنان بولعانىنا ءسال-ءسال قورلانىپ قالاتىن شىعار. كەشىرىڭىزشى، ءبىز كورگەنىمىزدى عانا ايتتىق. اتا زاڭدا مەملەكەتتىك ءتىل دەپ جازىلعان سوڭ، ومىردە دە سولاي بولادى ەكەن دەپ ءجۇرمىز قايدان بىلەيىك...

قويشى، ايتەۋىر، «ايرىقشا ۋاقيعا» ايدارىنا ەنگىزىلگەن «قىز جىبەكتىڭ» جىلارمان جايىن كورگەن سوڭ، «ايرىقشا ۋاقيعا» ايدارىنا ەنگىزىلگەن كەلەسى فيلم «گۇلبيكەگە» باردىق. بۇل كينوعا نەگىزىنەن تاريحي وتانىنا ورالعانمەن، تۋعان جەرىن ساعىنىپ جۇرگەن ادامدار جينالىپتى. زالعا سىيماي كەتتى.

كەشكىسىن لەرمونتوۆ اتىنداعى ورىس دراما تەاترىنا كەلدىك. ءبىزدىڭ ەلدىڭ كينواكتەرلارى مەن رەجيسسلارى جانە قوناقتار قىزىل كىلەمنەن ءوتتى. ءسويتىپ، حالىقارالىق «ەۆرازيا» كينوفەستيۆالىنىڭ جابىلۋ سالتاناتى ءبىر ەمەس  ءۇش تىلدە قاتارىنان اشىلدى. نە دەگەن دەموكراتيا دەپ تاڭداي قاقتىق. ءتىپتى، كوزىمىزگە جاس الدىق....

فەستيۆالدىڭ باس جۇلدەسىن قىرعىزستاننىڭ «سۆەت-اكە» دەگەن ءفيلمى الدى. رەجيسسەرى اقتان ارىم قۇبات. وسى كىسىدەن قازاق كينوسى جايلى سۇراعانىمىزدا: «ەرمەك امانشاەۆ كەلگەلى كوممەرتسيالىق، كاسسالىق كينوعا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ جاتىر. بىراق، اۆتورلىق كينونى ۇمىتۋعا بولمايدى. سەبەبى، كينونى - كينو ەتىپ كەلگەن اۆتورلىق كينو» دەدى. ايتپاقشى، وسى ءسوزدى ايتىپ وتىرعان اقتان ارىم قۇبات «كەلىننىڭ»، «كەش كەلگەن ماحابباتتىڭ» ستسەناري اۆتورى. قازاقستانعا قاتىسى بار دەيتىن سىيلىقتى رەسەيلىك اكتەر «ەڭ ۇزدىك ەر ادام ءرولى» ءۇشىن اندرەي مەرزيلكين الدى. بۇل اكتەر احان ساتاەۆتىڭ «اداسقاندار» فيلمىندە ويناپتى. كەش سوڭىندا ەرمەك امانشاەۆ امەريكاندىق اكتەر كەۆين كوستەرگە «الەمدىك كينواعا سىڭىرگەن ەڭبەگى» ءۇشىن سىيلىعىن تابىس ەتتى. كەۆين كوستنەر بولسا، كونتسەرت قويىپ بەردى.

قازاقستاندا مۇنداي حالىقارالىق كينوفەستيۆالدىڭ ءوتۋى -  ەڭ اۋەلى قازاقستاننىڭ بەدەلىن كوتەرەدى. ونىڭ ىشىندە قازاق كينوسىنىڭ الەمگە ەركىن ەنۋىنە جول اشادى جانە قازاقستانداعى كينونىڭ دامۋىنا جاڭا سەرپىن بەرەدى دەدى ۇيىمداستىرۋشىلار. ەلدىڭ بەدەلىن جانە ونىڭ كينوسىنىڭ مارتەبەسىن «كەلىن» مەن «يرونيا ليۋبي» جانە «پرىجوك افالينى»، «ويپىرىم-اي، يلي دوروگيە موي دەتي» سەكىلدى فيلمدەرمەن كوتەرىپ تاستاعىسى كەلگەن فەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋشىلار ايتارعا ءسوز جوق. تەك ۋاقىتى وتكەن، مۇراجايداعى زاتتاي جەتىمسىرەگەن «قىز جىبەككە» جانە ونى مەنسىنبەگەن كورەرمەنىنە، قايران كينونى جاتتىڭ تىلىندە سايراتىپ قويعان «قازاقفيلمگە» جانىمىز اشىدى.

ايتپاقشى، فەستيۆال كەلەسى جىلى دا وتەدى دەسىپ جاتتى. قايىرىن بەرسىن سىزدەرگە...

اباي-اقپارات