رەسەي پرەزيدەنتى 18 بەن 30 جاس ارالىعىنداعى شەتەلدىكتەردىڭ ورىس ارمياسىندا كەلىسىم-شارت بويىنشا قىزمەت ەتۋىنە رۇقسات ەتكەن زاڭعا قول قويدى. "رەسەي ساربازىنا اينالۋ ءۇشىن مىناداي شارتتارى بار: ورىس ءتىلىن جەتىك ءبىلۋ جانە ەشقاشان سوتتالماعان بولۋىڭ قاجەت". ەندىگى سۇراق، ماسكەۋگە بۇل جاڭاشىلدىق نە ءۇشىن قاجەت بولدى؟ شەتەلدىكتەرمەن قارۋلى كۇشىن قۋاتتى ەتۋ مۇمكىن بە؟!

اسكەرگە قاتىستى جاڭا ساياسات ماجبۇرلىكتەن تۋىپ وتىر. رەسەي ارمياسىنا ادام رەسۋرسى جەتپەي جاتىر. 1990 جىلدان باستالعان توقىراۋ ورىس دەموگرافياسىن قاتتى كۇيرەتتى. بالا تۋ بىردەن توقتاپ ەدى... ەندى مىنە، سونىڭكەسىرىن رەسەيدىڭ قارۋلى كۇشتەرى كورىپ جاتىر. ءدال قازىر 90-شى جىلى تۋىلعانداردىڭ اسكەرگە شاقىرىلا باستاعان كەزى. ال ادام جوق.

سودان عوي، پۋتين شەتەلدىك ازاماتتاردى ورىس ارمياسىندا قىزمەت جاساۋعا شاقىرىپ جاتقانى. ەگەر الىس، جاقىن ەلدەردىڭ تۇرعىندارى بۇل شاقىرۋعا قىزىعىپ، اسكەرگە كەلە باستاسا، ماسكەۋ بىردەن ەكى ۇتىسقا يە بولادى. اۋەلگىسى– 1 جىل عانا قىزمەت ەتىپ، دەرەۆنياسىنا كەتىپ قالاتىن، اۆتوماتتان اتۋدان ارىگە اسا المايتىن ءالجۋاز اسكەردەن ارىلىپ، قارۋدىڭ بارلىق ءتۇرىن مەڭگەرگەن، سوعىسقا كەز-كەلگەن ۋاقىتتا دايىن، فيزيكالىق كۇشى مىعىم كاسىپقوي ارمياعا يە بولادى. رەسەي وسى زاڭدى ماقۇلداعان كۇننىڭ ەرتەسىنە-اق، ءبىرشاما شەتەلدىكتەر كەلىسىم شارتپەن جۇمىس ىستەۋگە ءوتىنىش بەرىپتى. بىراق، بۇل پروتسەسس باياۋء جۇرىپ جاتىر.

ءيا، رەسەي جات جەرلىكتەردى جالداۋ ارقىلى سولدات جەتپەي، تاراپ كەتەيىن دەپ جاتقان پولكتەرىن ساقتاپ قالادى. ءارى 1 جىلدىق اسكەردى كاسىپقوي ارمياعا ايىرباستايدى. بۇل ءبىرىنشى پايدا. ال ەكىنشى ۇتار تۇسى – ماسكەۋ شەتەلدىك جالدامالى اسكەردى ىشكى ساياسات، حالىقپەن قارىم-قاتىناسىنا پايدالانباق. جوعا، كىلەڭ شەتەلدىكتەردەن تۇراتىن قولدى ورىستىڭ مۇجىعىنا قارسى ايداپ سالايىن دەپ وتىرعان ەشكىم جوق. وندا قالاي دەيسىز بە؟ كرەمل قانداي دا ءبىر ەلمەن قاقتىعىسىپ قالسا، ءوزىنىڭ ورىس جىگىتتەرىن ەمەس، وسى جالدامالى اسكەردى جۇمسايدى. بۇل دا ماجبۇرلىكتەن. رەسەي-ۋكراين داعدارىسىندا كوپتەگەن ورىس سولداتتارى قازا بولىپ، اتا-انالارى كرەملدى قارعىستىڭ استىنا العان بولاتىن. ەندى مىناۋ زاڭ ورىستىڭ تالاي بالاسىن قاڭعىعان وقتان ساقتايتىن سەكىلدى. تيىسىنشە، وپپوزيتسيا، قاراپايىم حالىق شەرۋ ۇيىمداستىرىپ، شۋىلداپ ماسكەۋدىڭ ميىن اشىتپايدى.

ۋكراينا دەمەكشى. شەتەلدىكتەردى اسكەرگە شاقىرۋدىڭ تاعى ءبىر سەبەبى: دونەتسك، لۋگانسك وبلىسىن باسىپ العان رەسەيلىك سەپاراتيستەرمەن سوعىس قازىر قىزىپ جاتىر. وسى شايقاستارعا ەۋروپانىڭ بىرنەشە ەلىنەن ەرىكتىلەر كەلىپ، ۋكراين ارمياسىنىڭ قاتارىنا جازىلۋدا. بىلتىرعى جىلى پ.پوروشەنكو جات جەرلىكتەردىڭ ەرلىگىن ەسكەرىپ، ولاردى ۋكراين قارۋلى كۇشتەرىنە رەسمي تۇردە قابىلداۋ قاجەتتىگىن ايتقان-دى. زاڭعا دا وزگەرىس ەنگىزەتىنىن ەسكەرتتى. ءبىر ويىمىز، ءپۋتيننىڭ دە جىل باستالماي جاتىپ، بوتەن جۇرتتىڭ ازاماتتارىنا ءوز اسكەرىندە قىزمەت ەتۋگە بولادى دەگەن زاڭدى قابىلداۋى ۋكرايندەرگە جاساعان قارىمتا جاۋابى ما دەيمىز.

مۇنان بولەك، جات جەرلىكتەردى ارميا قاتارىنا الۋ ارقىلى ماسكەۋ اسكەريلەرگە جۇمسالاتىن قارجىنى ۇنەمدەمەك. رەسەي 3-4 جىل بولدى، ارمياسىن كىلەڭ كەلىسىم-شارتپەن جاسايتىن كاسىپقويلارمەن تولىقتىرعىسى كەلىپ جاتىر. بىراق، ۇسىنىپ وتىرعان 8-10 مىڭ رۋبلىنە ورىس سولداتى رازى ەمەس. جالاقىمدى كوتەر، ءۇي الىپ بەر دەپ بازىناسىن ايتۋدا. ال كۇنىن زورعا كورىپ جۇرگەن تاجىك پەن قىرعىزعا الگى 8-10 مىڭ رۋبل قوماقتى سومما. وتباسىن اسىراۋعا جەتەدى.

«جاقىن شەت ەلدىكتەردى» قىزىقتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن رەسەي بيلىگى 3 جىلدا وزدەرىڭدى جاقسى قىرلارىڭنان كورسەتىپ، ادال قىزمەت ەتسەڭدەر، پاسپورت بەرەمىز، ازاماتىمىز بولاسىزدار دەگەندى ايتتى. گاستاربايتەردەن وزگە جۇمىس تابا الماي قينالىپ جۇرگەن قىرعىز-وزبەك، تاجىك جىگىتتەرى بۇل ۇسىنىستى قۋانا قابىلداۋى مۇمكىن. بۇل كەزدە رەسەي ەكىپايداعا كەنەلەدى. اۋەلگىسىن ايتتىق. اسكەرگە جۇمسالاتىن قارجى ۇنەمدەلەدى. ەكىنشىسى،  ەندىگىدە رەسەيدىڭ ەۋروپالىق بولىگىنەن ورتا ازياداعى اسكەري بازالارعا سولدات تاسۋدىڭ قاجەتى بولمايدى. جەرگىلىكتى تاجىك جىگىتتەرى سول بازالاردا قىزمەت ەتىپ، ازياداعى ورىس مۇددەسىن قورعايتىن بولادى.

مۇنان بولەك، رەسمي كرەمل وسى ۇسىنىسقا تمد ەلدەرىندە تۇرىپ جاتقان 25 ميلليوندىق ورىس دياسپوراسى دا قۇلاق اسادى دەگەن ويدا. بۇل ورىس ۇلتىن تاريحي وتانىنا تارتۋدىڭ باسقاشالاۋء بىر ءتاسىلى. 

P.S. شەتەلدىكتەردەن تۇراتىن جالدامالى اسكەر ۇستاۋ تاريحتا بار. ريم يمپەرياسى ساياسي ساحنادان اتى وشەر تۇستا گەرمان تايپالارىن جالداعان ەدى. ولار دا تۋرا رەسەيدىڭ ۇسىنىپ وتىرعان جەڭىلدىكتەرىن جاساعان. اقشا تولەگەن، مەرزىمى بىتكەسىن ازاماتتىق بەرگەن. كەيىن جالدامالى اسكەردىڭ سانى جەرگىلىكتى ريمدىك جىگىتتەردەن اسىپ ءتۇسىپ، يمپەريا سول كەلىمسەكتەردىڭ استىندا قالدى. اراب حاليفاتى. بۇلار دا تۇرىكشە سويلەيتىن تايپالاردى اسكەرگە تارتتى. تۇرىكتەر كۇشەيىپ العاسىن وزدەرىن جالداپ وتىرعان ەلدى باسىپ الدى. ەڭ سوڭعىسى فرانتسۋزدىڭ 0ارۋلى كۇشتەرىندە لەگيونەرلەردەن قۇرالعان باتالون بار. ءحىح عاسىردىڭ سوڭىندا ءالجيردى جاۋلاپ الۋ ءۇشىن قۇرىلعان بۇل اسكەري قۇرىلىمدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن 100 مىڭنان استام جات جەرلىك قىزمەت ەتىپتى. كوبىسى زەينەتكە شىققاسىن پاريجدە قالعان. قازىر وسى شەت ەلدىكتەردىڭ ۇرپاعى فرانتسيانىڭ باس اۋرۋىنا اينالىپ وتىر...

ىرىسبەك جانتورە.

دەرەككوزى: http://jaqsy.kz