قازiرگi قازاق قانداي رۋحانيات كوزدەرiنەن سۋسىنداۋدا؟ بۇل - وتكiر، وزەكتi سۇراقتى قانشا قايتالاساڭ دا، تاۋسىلمايتىن جاۋاپ الاسىڭ. «ارى تارتساڭ - اربا سىنادى، بەرi تارتساڭ - وگiز ولەدi». ءوز قوتىرىمىزدى ەمەس، وزگەنiڭ قوتىرىن دا قاسۋدى ماقسۇت ەتكەن بۇگiنگi كەيپiمiز، بۇگiنگi مادەني اۋرامىز قويمالجىڭعا ۇلاسىپ بارا جاتقانداي.

...اينالاڭ - باسەكەلەستiك زامانى. سوندىقتان دا قازاق جاھاندانۋدان قاشا المايدى. ەسiك-تەرەزەڭدi قىمتاپ، iرگەڭنەن جەل كiرمەيتiندەي تۇمشالانساڭ، ءوز قۇيىڭا ءوزiڭ شوگەسiڭ. ال ەسiك-تەرەزەڭدi مەيلiنشە كەڭ اشىپ، توسقاۋىلسىز، تورۋىلسىز قالدىرساڭ، وزگەنiڭ قۇيىنا باتۋىڭ دا بەك مۇمكiن. سوندا قايتپەك كەرەك؟ نە iستەگەن ابزال؟

وسى ورايدا قىزىقتى بiر دەرەك تiل ۇشىنا ورالادى. جىل سايىن الەمدە بiرنەشە تiل ءومiر ءسۇرۋiن توقتاتاتىن كورiنەدi. قىزىقتى ەمەس، قاسiرەتتi عوي، شىنىندا. ال جاھاندانۋ زامانىندا بۇل ءۇردiس تەزدەمەسە، باياۋلامايتىنى تاعى انىق. مۇنى تاريح ساباعىندا وقىتقانداي، ەجەلگi ادامداردىڭ تابيعاتتىڭ قاتال زاڭدارىمەن سۇرىپتالۋ بارىسىمەن سالىستىرۋعا كەلمەس. مۇلدە. ول تiلدەر تابيعاتتىڭ قاتال زاڭىمەن ەمەس، ادامزاتتىڭ قاتال زاڭىمەن جازالانىپ جاتقان جوق پا. ءسوزi جوعالعان ەلدiڭ ءوزi دە جوعالاتىنىن ايتقان احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ زەردەلەۋiنە بويلاساق، الەمدە جىل سايىن بiر قانشا ۇلت، ەتنوس، ياعني ونىڭ رۋحاني ءھام زاتتىق بايلىعى قۇردىمعا اينالىپ جاتقانىنا كۋامiز. ەندەشە، قازاقتىڭ باي، ورالىمدى تiلiن، مادەنيەتiن، رۋحانياتىن بۇگiنگە امان جەتكiزگەن بابالارعا مىڭ تاعزىم!

قازiرگi قازاق قانداي رۋحانيات كوزدەرiنەن سۋسىنداۋدا؟ بۇل - وتكiر، وزەكتi سۇراقتى قانشا قايتالاساڭ دا، تاۋسىلمايتىن جاۋاپ الاسىڭ. «ارى تارتساڭ - اربا سىنادى، بەرi تارتساڭ - وگiز ولەدi». ءوز قوتىرىمىزدى ەمەس، وزگەنiڭ قوتىرىن دا قاسۋدى ماقسۇت ەتكەن بۇگiنگi كەيپiمiز، بۇگiنگi مادەني اۋرامىز قويمالجىڭعا ۇلاسىپ بارا جاتقانداي.

...اينالاڭ - باسەكەلەستiك زامانى. سوندىقتان دا قازاق جاھاندانۋدان قاشا المايدى. ەسiك-تەرەزەڭدi قىمتاپ، iرگەڭنەن جەل كiرمەيتiندەي تۇمشالانساڭ، ءوز قۇيىڭا ءوزiڭ شوگەسiڭ. ال ەسiك-تەرەزەڭدi مەيلiنشە كەڭ اشىپ، توسقاۋىلسىز، تورۋىلسىز قالدىرساڭ، وزگەنiڭ قۇيىنا باتۋىڭ دا بەك مۇمكiن. سوندا قايتپەك كەرەك؟ نە iستەگەن ابزال؟

وسى ورايدا قىزىقتى بiر دەرەك تiل ۇشىنا ورالادى. جىل سايىن الەمدە بiرنەشە تiل ءومiر ءسۇرۋiن توقتاتاتىن كورiنەدi. قىزىقتى ەمەس، قاسiرەتتi عوي، شىنىندا. ال جاھاندانۋ زامانىندا بۇل ءۇردiس تەزدەمەسە، باياۋلامايتىنى تاعى انىق. مۇنى تاريح ساباعىندا وقىتقانداي، ەجەلگi ادامداردىڭ تابيعاتتىڭ قاتال زاڭدارىمەن سۇرىپتالۋ بارىسىمەن سالىستىرۋعا كەلمەس. مۇلدە. ول تiلدەر تابيعاتتىڭ قاتال زاڭىمەن ەمەس، ادامزاتتىڭ قاتال زاڭىمەن جازالانىپ جاتقان جوق پا. ءسوزi جوعالعان ەلدiڭ ءوزi دە جوعالاتىنىن ايتقان احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ زەردەلەۋiنە بويلاساق، الەمدە جىل سايىن بiر قانشا ۇلت، ەتنوس، ياعني ونىڭ رۋحاني ءھام زاتتىق بايلىعى قۇردىمعا اينالىپ جاتقانىنا كۋامiز. ەندەشە، قازاقتىڭ باي، ورالىمدى تiلiن، مادەنيەتiن، رۋحانياتىن بۇگiنگە امان جەتكiزگەن بابالارعا مىڭ تاعزىم!

ۇلت ءسوزi قاشاندا ۇلى. ءار مەملەكەتتە «ۇلتتىق» دەگەن ءسوزدi جيi قولداناتىنى دا سوندىقتان. ۇلتتىق مەملەكەت، ۇلتتىق مەكتەپ، ۇلتتىق بانك، ۇلتتىق كiتاپحانا، ۇلتتىق... تiپتi, بiرiككەن مەملەكەتتەر ۇيىمى دەپ ايتپايمىز عوي. بiرiككەن ۇلتتار ۇيىمى دەيمiز. كەز كەلگەن ەلدiڭ ازاماتى بولىپ ءومiر ءسۇرۋ قيىن ەمەس، بiراق ۇلت بولىپ عۇمىر كەشۋ وڭاي ەمەستiگi  تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن. وسى ۇيىمعا تورە بوپ وتىرعان، توبە بوپ وتىرعان ۇلتتاردىڭ تiزiمiن جاساپ كورسەك شە؟ الپاۋىت سەگiزدiكتەن سىرت، ارى كەتسە ون ۇلتتى قوسارمىز. جاھاندانۋدى باستاپ وتىرعان دا، قوشتاپ وتىرعان دا - سولار.  سوڭعى كەزدەرi ۇساق ۇلتتار دەگەندi ەستiپ قالىپ ءجۇرمiز. اسىلى، ۇلتتىڭ ۇساعى، ياكي iرiسi بولمايدى. جان سانىنىڭ ازدىعى ۇساقتىقتى بiلدiرمەس، كوپتiگi iرiلiكتi كورسەتپەس بولار.

الەمدە ەكi مىڭداي ۇلت بار دەيدi. سونىڭ ەكi جۇزگە جۋىعى تاۋەلسiزدiك تۇعىرىن بەكiتكەندەر. بiرi - بiزبiز. ۇرەي مەن سارى ۋايىمعا سالىنباي، بiر ءسات كەۋدە قاقساق تا بولادى. ايتپەسە، ەكi مىڭعا جۋىق ۇلتتىڭ قايسىسى تاۋەلسiزدiك الۋدى كوكسەمەيدi دەيسiز. قايسىسى سول ماقسات جولىندا وت پەن وقتىڭ ورتاسىنا تۇسپەدi دەيسiز. قايسىسى باتىر دا پاراساتتى ۇل، اقىلدى قىز تاربيەلەمەدi دەيسiز؟ دومالاق جەردiڭ بەتiندە ولاردىڭ دا ۇلەسi, ولاردىڭ دا تەرريتورياسى، ولاردىڭ دا مەكەنi, مادەنيەتi, وزiندiك بولمىس-بiتiمi, قاندى دا قاتال تاريحى جوسىپ جاتىر عوي. ال جەر بەتiنەن جويىلعان ۇلت قانشاما؟ كiم ولاردى تۇگەندەپ، كiم ولاردىڭ قاتپارلى تاريحىن اقتارىپ جاتىر؟ كەڭەس وداعىنىڭ ءوزi قانشاما ۇلتتىڭ باسىن ءمۇجiدi? نيۋ-يوركتi ۇندiستەردiڭ سۇيەگiمەن قالانعان شاھار دەيتiن ءتامسiل قايدان شىقتى؟ بۇگiندە قىتايدا ەلۋ التى ۇلت بار دەلiنەدi. ال تاريحشىلاردىڭ تاپسiرلەۋiنشە، جيىرماسىنشى جۇزجىلدىقتىڭ باسىندا جۇزگە جۋىق ۇلت بولعانعا ۇقسايدى. قالعان ەلۋشاقتى ۇلت قايدا كەتتi?

بiزدiڭشە، جاھاندانۋ قورقىنىشتى ەمەس، جاھانداندىرۋ قورقىنىشتى. جاھاندانۋ دەگەن نە ءوزi? بۇل ۇعىم جيىرماسىنشى عاسىردىڭ سوڭىنا تامان پايدا بولدى. بiر قاراعاندا ەشقانداي سوكەتتiك جوق سەكiلدi. اقپارات مەيلiنشە دامىعان، تەحنيكالىق ۇدەرiستەر تەزدەگەن تۇستا، جاھاندانباۋ مۇمكiن ەمەس تە ەدi. ۇلتتىڭ رۋحاني جادى بەكەم، مادەنيەتiنiڭ مايەگi تولىمدى بولسا، قورقاتىن نەسi بار. الەم ءوزi بiر الامان. سول الامانعا اتىڭدى قوس تا، بايگەڭدi ال. وزگە ەلدiڭ مادەني ەكسپانسياسىنا قارسى تۇرماس بۇرىن، ءوز ۇلتىڭنىڭ مادەني تۇعىرىن بەكiت. وزگە مادەنيەتتiڭ جاسىعىن ەمەس، اسىلىن، توزىعىن ەمەس، وزىعىن قابىلدا. قولىڭنان كەلسە، وزگەنi سەن «جاھانداندىر». قازiر بارلىق ۇلتتىڭ باستى ماقساتى وسىعان تiرەلۋدە. جاھاندانۋدىڭ ەكiنشi بالاماسى جاھانداندىرۋ. جوعارىداعى الپاۋىتتار، مiنە، وسى باعىتتا جۇمىس iستەۋدە. تەگەۋiرiنi تەبiندi. وكتەم. «قوي تەرiسiن جامىلعان قاسقىر» دەمەكشi, جاھاندانۋ ۇرانىن تۋ ەتكەن جاھانداندىرۋشىلار الەمنiڭ ءار تۇكپiرiنە «سوعىس اشۋدا». قان مايدان ەمەس، رۋحاني سوعىس. وزگە جۇرتقا ءوز تiلiڭدi, ءوز دiنiڭدi, ءوز مادەنيەتiڭدi «دەموكراتيالىق» جولمەن دارiپتەۋ. دارiپتەۋ دەگەن جاي ءسوز، تىقپالاۋ. كوشپەندiلەردi ەجەلگi قىتايلار ۇلى دالانىڭ ءبورiسi دەپ تۇسiنگەن ەكەن. سول بورiلەردiڭ بۇگiنگi ۇرپاعى وسى رۋحاني جيھادتا وزگەنi جاۋلاماي-اق قويسىن، ءوزiن ساقتاي الا ما؟ نەگiزگi سۇراق وسى.

ۇلت قالايدا بەلگiلi بiر مادەنيەتتەردiڭ نەگiزiندە ءومiر سۇرەدi. مايەگiنەن تاۋسايدى. بايىرعى كوشپەندiلەردiڭ اينالاسىنا ايبار شەكپەسە دە، ايباتىنان بىلايعى جۇرت ىققانىن ماقتانىشپەن ەسكە الامىز. ويتكەنi, ۇلتتىڭ رۋحاني ازىعى بiرتۇتاس، بiرتەكتi ەدi. بۇل بۇرىنعى اتا-بابالارىمىزدىڭ دۇشپانى بولمادى، قوڭسىسىمەن ارالاسپادى دەگەندiك ەمەس. قايتا كورشiسiنە ءوز مادەنيەتiنiڭ مىعىم ەكەنiن مويىنداتا بiلۋiندە ەدi. مويىنداۋ قيىن عوي، ال مويىنداتۋ ودان دا قيىن. اسiرەسە، ەلدiڭ ەلدi, ۇلتتىڭ ۇلتتى مويىنداۋى. بۇل جونiندە الداعى ۋاقىتتاردا ارنايى توقتالاتىن بولامىز. «بايىرعى قازاق مادەنيەتi قانداي مادەنيەت؟» دەگەن سۇراققا iركiلمەستەن جاۋاپ بەرە الامىز. بەس مىڭ كۇي، ون مىڭ ءانiن، باي فولكلورىن، ودان دا باي ەرتەگiسi مەن اڭىز-افسانالارىن، سودان ۋىزدانعان ۇلتتىڭ قۋاتتى رۋحاني جادىن كوزگە ەلەستەتiپ كورەلiكشi! «قازاق دالاسى ءان سالىپ تۇرعانداي سەزiلەدi» دەگەندi ءوزiمiزدiڭ ەمەس، وزگەنiڭ عالىمى ايتپاپ پا ەدi. «ولار سوعىسۋدى ماقسات تۇتپايتىن، سوعىسقىسى كەلەتiندەردi ايامايتىن» دەگەندi دە وزگەلەر تاسقا باسقان. رۋحاني جادى قۋاتتى ۇلت كەز كەلگەن قانتوگiستە، مەيلi رۋحاني سوعىس بولسا دا، جەڭiلمەسi بەسەنەدەن بەلگiلi. وعان مىسال دا جەتكiلiكتi.

ال «بۇگiنگi قازاق مادەنيەتi نە؟» دەگەن سۇراققا iركiلمەستەن جاۋاپ بەرە الامىز با؟ وحو، سiز ەش ويلانباستان جوعارىداعى ءان مەن كۇيدi, «ەرتوستiك» پەن «كەرقۇلا اتتى كەندەبايدى» شۇبىرتا جونەلەرiڭiز انىق. كەشiرiڭiز، ول ءان مەن كۇيلەردi, باتىرلار مەن باعلانداردىڭ قيسساسىن ەشكiم بiزدiكi ەمەس دەپ ايتقالى تۇرعان جوق. بiراق قازiرگi قازاق سول ءان مەن كۇيدi تىڭداي ما، سول باتىرلاردىڭ جىرىن وقي ما، سول ەرتەگiلەردi ەستي مە؟ ماسەلە وسىندا. بiزدە قازاقتىڭ قانشا پايىزى «گاۋھارتاستى» تىڭداپ مۇڭايىپ، «اتىڭنان اينالايىن، قارقارالىنىڭ» تۇڭعيىعىنا بويلاپ، «بالقاديشانىڭ» جان سىزداتار اۋەزiنە  ەگiلiپ، «جەلسiز تۇندە جارىق ايدىڭ» شۇڭەتiنە سۇڭگiپ ءتاتتi قيالعا شومادى؟ قانشاسى «ادايدى» ەستiپ ايقۇلاقتانىپ، «سارىارقانىڭ» ساعىنىش تولى يiرiمiنە مالتيدى؟ قانشا بالا الپامىستىڭ قايراتىنا ءسۇيiنiپ، قوبىلاندىنىڭ تاعدىرىنا كۇيiنەدi, ەلiكتەيدi? اعامنىڭ ءتورت جاسار ۇلى بار. وعان سiزدiڭ ەرتوستiگiڭiز، الپامىس، قوبىلاندىڭىز تۇگiل، قابانباي، بوگەنباي، رايىمبەك، ماحامبەتتەردiڭ اتتارى بەيمالiم. كiشكەنە عوي دەرسiز. الايدا باتىستىڭ سiز ەستiمەگەن باتىرلارىن بiلەدi. ەرتوستiك ەمەس، ورمەكشi ادام بولعىسى كەلەدi. مۋلتفيلمدەردەگi قۇبىجىق بەينەلەردiڭ «ەرلiگiنە» ءسۇيiنiپ، تاعدىرىنا ناليدى. جۋمونگتiڭ باتىرلىعىنا تامسانىپ، تەتسونىڭ ەرلiگiنە باس شۇلعيدى. ن. ءجانتورين، ا. ءاشiموۆ، ت. جامانقۇلوۆ، ق. تاستانبەكوۆتەن گورi, ۆان دام، بريۋس لي، دجەكي چاننىڭ بەينەلەرi ىستىق وعان. جاھاندانۋدىڭ بالا ساناسىنداعى كورiنiسi دەمەي كورiڭiز مۇنى. ولارعا قانداي كiنا ارتۋعا بولادى. بۇل ءۇشiن ءوز باتىرلارى مەن مادەنيەتiن دارiپتەپ وتىرعان وزگە جۇرتتى كiنالاي المايسىز. وعان قۇقىڭىز دا جوق. ەگەر رۋحاني قۇندىلىقتى بiرiنشi ورىنعا قوياتىنداي قاۋقارىمىز بولسا، جوعارىداعى باتىرلاردىڭ كەز كەلگەنi مۋلتفيلمنiڭ الەمدە تەڭدەسi جوق كەيiپكەرلەرi ەمەس پە! وزگە ەلدiڭ سابيلەرi ەرتوستiك بولعىسى كەلمەي-اق قويسىن، ءوزiمiزدiڭ جەتكiنشەكتەر سونداي باتىر بولۋعا ۇمتىلسا، ودان ارتىق نە كەرەك، ءتايiرi.

قازاقتى تۇگەلدەي ءداستۇرلi مادەنيەتتەن ۋاز كەشتi دەۋگە بولماس. قۇدايعا شۇكiر، ءداستۇرلi ءانiمiزدiڭ الiمساقتان بەرگi ادامزات مادەنيەتiنiڭ قاي-قايسىسىمەن دە ۇزەڭگi قاعىستىرا الاتىن قاۋقارىنا ءشۇبا كەلتiرمەيتiن ۇرپاق بار. ءشۇبا كەلتiرۋ - اسىلىق. بiراق باتىسشىلدىقتىڭ يiسi ۇيiمiزدەن دە، قالامىزدان دا، كوشەمiزدەن دە مەنمۇندالايدى. ەڭ باستىسى، iشكi دۇنيەمiزدەن دە. اسiرەسە، دiن سالاسىندا. قازiر شوقىنعان قازاقتى كورسەك ەلەمەيتiن بولدىق. بەيiمبەتتiڭ بiر بالا كەيiپكەرi مولدادان ابدەن زاپى بولعاندا « ... شوقىنىپ كەتسەم دە، ەكiنشi مولدانىڭ الدىنا كەلمەسپiن...» دەمەۋشi مە ەدi. سول زاماندا ۇرەيلi ەستiلەتiن بۇل ءسوز، بۇگiندە ۇيرەنشiكتi جاعداي سەكiلدi. ورانعان قارىنداسىمىز بەن ساقالىن بەلۋارعا تۇسiرگەن باۋىرىمىزعا قاراپ، «دۇرىس قوي» دەپ باس شۇلعۋ ادەت بوپ بارادى. «نەسi بار، - دەيمiز ولارعا قاراپ، - نەسi بار، مازارلارعا قاراپ بەت سيپاعانشا، وسىلاي... تۋرا جولدى... يا، وسىلارى دۇرىس قوي». ەتتi جەۋدi كۇنا سانايتىن، وتان دەگەن قاسيەتتى ۇعىمعا مويىنسۇنعىسى كەلمەيتiندەردi دە كوز كورiپ، قۇلاق ۇيرەندi. بiردە باتىس، بiردە شىعىس كەيiپ بۇل. سوڭعى كەزدەرi ەل اراسىندا «بiرتۇتاس الاش يدەياسى كەرەك» دەگەن ءۋاج كوپ ايتىلاتىن بولدى. ال مىنا سىقپىتىمىزبەن، مادەني اۋرامىزدىڭ ءار تەكتiلiگiمەن، مادەني قايناردىڭ سان سالاسىمەن دەم الاتىن كەزەڭدە بiرتۇتاستىقتى قالىپقا كەلتiرۋ مۇمكiندiگi بار ما ءوزi?

مادەنيەت تە كول سەكiلدi. اقپاسا، ءنار الماسا، قوردالانباسا، شiرiك يدەيالار مەن ەسكi كوزقاراستار تۇمشالاپ، يiس-قوڭىسقا ۇشىراۋى مۇمكiن. ول ءۇشiن بۇقارالىق مادەنيەتتiڭ بۇلاعىنىڭ كوزiن اشىپ، كەمەلدەندiرمەك كەرەك. ونى ۇلتتىق مادەنيەتپەن سۋسىنداندىرۋ وزەكتi ءتۇيiن. ەلiمiزدە درامالىق تەاترلار جەتەرلiك. قويىلىمداردىڭ ساپاسىن ايتپاي-اق قويالىق، بارىنا بازار. بiر قىزىعى، باسقانىڭ بارiنە بەيiمدەلگiش (نەمەسە ەلiكتەگiش) بiزدiڭ قاراكوزدەر وپەرالىق تەاترلارعا باسقا ۇلتتارمەن سالىستىرعاندا از باراتىن كورiنەدi. وپەرا انشiلەرi مەن الەمنiڭ كلاسسيكالىق مۋزىكا كەشتەرiنە دە ونشا ەلiتپەيتiن سياقتىمىز. بۇل نە ءۇردiس سوندا؟ وپەرا - قالاساق تا، قالاماساق تا ونەردiڭ تولىسۋى، كەمەلدەنۋi. قازاقتىڭ كوپتەگەن ءداستۇرلi اندەرi وپەرالىق رومانسقا سۇرانىپ تۇرعانىن انشiلەر جيi ايتادى. اناۋ ەۋروپادا وپەرا انشiلەرiنiڭ بيلەتتەرi ەكi جىل بۇرىن ساتىلىپ كەتەدi دەگەندi ەلدەن ەستيمiز. ءوزiمiزدiڭ امانگەلدi سەمبين، ەرمەك سەركەباەۆ، بيبiگۇل تولەگەنوۆا، مايرا مۇحامەدقىزى سەكiلدi الەم مويىنداعان انشiلەرiمiز كوپ قوي. سولاردىڭ ونەرiن باعالاۋعا ءسال پەيiلسiزدەۋمiز بە، قالاي. باتىستىڭ ەستراداسىنا ەلiكتەگەنشە، تەرەڭ وي مەن ساليقالى سەزiمنiڭ يىرىمىنە بويلاتار وسى جانرىنا بوي ۇرساق، ۇلتىمىز ۇساقتىقتان گورi, iرiلكتi, سالماقتى مiنەزدi قابىلدار ەدi وزiنە.

بۇل كۇندە كوگiلدiر جاشiكتiڭ قۇدiرەتiندە شاك جوق. رۋحاني ەكسپانسيانىڭ كوزiرi دە سول. ەلiمiزدە ونعا جۋىق تەلەارنا بار. اۋىستىرىپ وتىرىپ، جiبi ءتۇزۋ تەلەباعدارلامالاردىڭ جوقتىعىنا ناليسىڭ. ۇلتتىق باعدارلامانىڭ. ءيا، ءيا، ءوز تاريحىمىزدان گورi, كورەيدiڭ تاريحىن دەندەي بiلiپ كەلەمiز. تۇرiكتەردiڭ سەريالدارىنا كوز ءسۇزiپ تۇرiك بولعىمىز، لاتىن امەريكاسىنداعىلاردىڭ قيلى تاعدىرلارىنا قاراپ، سول جاققا بارعىمىز كەلەتiنi بار كەي-كەيدە... اۋەزوۆ بۇرىندارى «بەسiگiڭدi تۇزە...» دەسە، ەندi تەلەجاشiگiڭدi تۇزە دەۋ كەرەك شىعار. باتىستىق سوتسيولوگ بيۋكەنەن «باتىستىڭ اجالى» اتتى كولەمدi ماقالاسىندا ۇرپاقتىڭ ءوز مادەنيەتiنەن الىستاپ، بۇرىنعى قۇندىلىقتىڭ بارiنە نەمقۇرايدىلىقپەن قاراۋى - باتىستىڭ اقىرىنا الىپ بارا جاتىر دەگەن ەدi. ول ماقالاسىندا ءداستۇرلi وتباسىلاردىڭ ازايۋى، ۇرپاقتىڭ مادەني ۇعىمداردان باس تارتىپ، سارجاعال سەزiم اۋەنiنە ەلiتۋi, دiندi مۇلدەم سانادان شىعارۋى بۇگiنگi باتىس الەمiنiڭ ۇلكەن قاسiرەتi ەكەنiن كولدەنەڭ تارتقان. بىزدە تۋرا سول بيۋكەنەن دياگنوزىن قويعان اۋرۋلارعا مەيلىنشە ۇمتىلىپ جاتپاساق، نە قىلسىن؟ ءدىننىڭ الا-قۇلالىعى، ءتىلدىڭ شۇبارلىعى، ءداستۇرلى مادەنيەتتىڭ كوشىن كەرى شەگەرىپ، ونى ورگە سۇيرەيتىن، بايىتاتىن رۋحاني ىزگىلىكتەردەن گورى، نەعۇرلىم «زاماناۋي» ساندىراقتارعا اۋەستىگىم كەلبەتىمىزدى قانشا وپا-دالاپپەن بوياساق تا، كوزگە ۇرىپ تۇر. ارزان كۇلكi وتاۋلارى، باتىستىڭ داڭعازاسىنان ءنار العان ەسترادا اۋەندەرi جەتەرلiك بiزدە ء(بارi بولماسا دا، دەنi باتىستىق اۋەنگە بەيiمدەلگەنiن مويىنداعان دۇرىس). الايدا ولار ۇلتتىڭ رۋحاني الەمiن تولىق قاناعاتتاندىرا المايتىنى تاعى بار. كەرiسiنشە، ۇرپاقتى تەرەڭ، ماعىنالى ويلاۋعا ەمەس، جەڭiل-جەلپi ءجۇرiس پەن ارزان ارمانعا ەلiكتiرەتiنiن ايتادى ماماندار.

«حۇندار» اتتى ەڭبەگiندە لەۆ گۋميلەۆ ءوز زامانىندا اسا باي مادەنيەتiمەن ۇلى ساحارانى مەكەندەپ، توڭiرەگiن تiتiرەتكەن ەركiن ەلدiڭ قىتايلاردان قالاي جەڭiلگەنi تۋرالى بولجامدار جاسايدى. تولىپ جاتقان سەبەپتەر مەن سالدارلاردىڭ اراسىنان سۋىرتپاقتاپ مىنا بiر جاعدايعا باسا نازار اۋدارعان. كوشپەندiلەردiڭ ارعى اتا-بابالارى ءوزiنiڭ قۇدايى قوڭسىسىنا جاۋجۇرەكتiگiمەن دە، ەلدەن ەرەك سوعىس ايلا-تاسiلدەرiمەن دە دەس بەرمەسە كەرەك (ۇلى قورعاننىڭ كوشپەندiلەردەن قورعانۋ ءۇشiن سالىنعانىن قىتاي تاريحشىلارى دا مويىندايدى). ات جالىندا ۇيىقتاپ، تۇيە قومىندا ءومiر سۇرگەن ءجالاڭتوس باھادۇرلەردi قالاي ويسىراتۋعا بولادى؟ مiنە، قىتايدىڭ سىمپىس ساقال اسكەر باسىلارىن تولعاندىرعان ەڭ باستى سۇراق وسى ەدi. قىتايلار اقىرى وزدەرiنiڭ كانiگi تاسiلدەرiن قولدانا باستايدى. الدىمەن جiبەك ماتاسىن، شايى مەن ءتاتتi-ءدامدiسiن ساۋدالاپ، بiرتە-بiرتە كوشپەندiلەردiڭ رۋحاني بولمىسىن، ولاردىڭ ءومiر ءسۇرۋ قاعيداتتارىن قاداعالاۋعا كوشەدi. ۋاقىت وتە كەلە iشiنە دەندەي ەنiپ، قىتاي تاۋارلارىنسىز ءوزiنiڭ بولاشاعىن ەلەستەتە المايتىن حالگە تۇسiرەدi باتىر حالىقتى. سوڭى نەمەن اياقتالعانى، ارينە، تۇسiنiكتi... ءدال وسى جاعداي تۇركi قاعاناتى تۇسىندا دا قايتالانعانى كوگiلدiر تاسقا كوز جاسىمەن ويىپ جازعان بابالاردىڭ باستاۋحاتتارىنان بiزگە ءمالiم. بۇدان شىعار قورىتىندى، زاتتىق مادەنيەتتiڭ رۋحاني مادەنيەتكە جاسار ىقپالىنىڭ دا اناعۇرلىم زور ەكەندiگi. ەلiمiز بۇگiندە شيكiزاتقا مەيلiنشە باي. ال ونى تاۋارعا اينالدىرۋعا ءالiمiزدiڭ جەتپەي جاتقانى وكiنiشتi. بايپاعىڭىزدان باس كيiمiڭiزگە دەيiن وزگەنiكi. بۇل دا ۇرپاقتىڭ ساناسىنا كەرi اسەر ەتەتiنiن، ءوز ۇلتىنىڭ ينتەللەكتۋالدى قابiلەتiنە كۇمانمەن قاراۋعا يتەرمەلەيتiنiن ەشكiم جوققا شىعارماس. سەبەبi, زاتتىڭ ءوزi - مادەنيەت.

قازاق رۋحانياتىنىڭ بايلىعىنا ءشۇبا كەلتiرۋ اسىلىق دەدiك. دەمەك، سول بايلىعىن ودان ارمەن بايىتا بiلمەۋ، قوردالاندىرا تۇسپەۋ، زامانعا لايىقتاي وتىرىپ، زامانىنا ۇلگi ەتە الماۋ اسىلىق بولۋمەن قاتار، دارمەنسiزدiك. دارمەنسiزدiڭ قولىنان كوپ دۇنيە كەلەدi. ءوز ۇلتىن، ءوز ۇرپاعىن ساتۋدا، ۇلتىنىڭ ار-نامىسىن ساۋدالاۋدا. وزگەنiڭ قاڭسىعىن تاڭسىق كورۋدە... قازiرگi قازاق مادەنيەتiنiڭ الدىندا ەكi ۇلكەن سۇراق تۇر، باعزىداعى بولسا دا، ماڭىزىن جويماعان: بولۋ مەن بورداي توزۋ. ەكەۋiنiڭ دە ەسiگiن اشىپ، اڭىرىپ تۇرعاندايمىز!.. جان-جاعىمىزعا جالتاقتاي قاراپ، جۇگىمىزدى نەگە ارتىپ، كوشىمىزدى قايدا شوگەرەرىمىزدى بىلمەيتىندەي حالدە سياقتىمىز...

"اباي-اقپارات"