كوپتەگەن جىلدار بويى گەرمانيادا قالىپتاسقان ەتنوساياسي جانە ەتنومادەني جاعداي ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن الدىڭعى قاتارلى، «ەڭ وزىق» ۇلگى دەپ ءتۇسىندىرىلىپ كەلدى. الايدا، گەرمانيادان كەلىپ جاتقان حابارلارعا ۇڭىلسەك، وسى ەلدەگى مۋلتيكۋلتۋراليزم مودەلى ءوزىنىڭ سوڭعى كۇندەرىن باسىنان وتكىزىپ جاتىرعانداي اسەر الاسىز. بۇنى تەك قاراپايىم نەمىستەر عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ باسشىلارى مەن ساياسي قايراتكەرلەرى مويىنداۋعا ءماجبۇر.

كەشە عانا پوتسدام قالاسىندا وتكەن حريستيان دەموكراتتارى وداعىنىڭ جاستار قاناتىنىڭ قۇرىلتايىندا گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل گەتە مەن شيللەردىڭ جەرىندەگى مۋلتيكۋلتۋراليستىك قوعام قۇرۋ ارەكەتتەرىنىڭ بارلىعى دا تىعىرىققا تىرەلگەنىن وكىنىشپەن مويىندادى. مەركەل حانىمنىڭ پىكىرىنشە، ەلگە كەلگەن بارلىق يمميگرانتتار نەمىس ءتىلىن ۇيرەنىپ، تۇتاس نەمىس قوعامىنىڭ بولىگىنە اينالۋى مىندەتتى. «ءبىزدىڭ قوعامنىڭ مۇشەسى بولعىسى كەلگەندەردىڭ بارلىعىنىڭ زاڭدارىمىزدى عانا ساقتاعانى جەتكىلىكسىز، ءبىزدىڭ تىلىمىزدە دە سويلەۋى كەرەك» - دەپ قورىتىندىلادى ءسوزىن نەمىس باسشىسى.

وسىعان دەيىن «ۇلتتىق ماسەلەدە» دەموكراتيالىق پرينتسيپتەردى ۇستانىپ كەلگەن گەرمانيا كانتسلەرىنىڭ بۇلاي دەمەسكە شاراسى جوق. نەمىس قاۋىمى كۇن ساناپ وزگەرىپ كەلەدى. ەلدەگى شەتتەن كەلگەن يمميگرانتتارعا كوزقاراس ءتۇزۋ ەمەس، سەنىمنەن گورى ۇرەي باسىم. حالىقتىڭ مۇنداي كوڭىل-كۇيىن ەلدەگى بارلىق ساياساتكەرلەر مەن ساياسي كۇشتەر ءوز پايداسى ءۇشىن قولدانىپ، ۇپاي جيناۋمەن الەك.

كوپتەگەن جىلدار بويى گەرمانيادا قالىپتاسقان ەتنوساياسي جانە ەتنومادەني جاعداي ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن الدىڭعى قاتارلى، «ەڭ وزىق» ۇلگى دەپ ءتۇسىندىرىلىپ كەلدى. الايدا، گەرمانيادان كەلىپ جاتقان حابارلارعا ۇڭىلسەك، وسى ەلدەگى مۋلتيكۋلتۋراليزم مودەلى ءوزىنىڭ سوڭعى كۇندەرىن باسىنان وتكىزىپ جاتىرعانداي اسەر الاسىز. بۇنى تەك قاراپايىم نەمىستەر عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ باسشىلارى مەن ساياسي قايراتكەرلەرى مويىنداۋعا ءماجبۇر.

كەشە عانا پوتسدام قالاسىندا وتكەن حريستيان دەموكراتتارى وداعىنىڭ جاستار قاناتىنىڭ قۇرىلتايىندا گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل گەتە مەن شيللەردىڭ جەرىندەگى مۋلتيكۋلتۋراليستىك قوعام قۇرۋ ارەكەتتەرىنىڭ بارلىعى دا تىعىرىققا تىرەلگەنىن وكىنىشپەن مويىندادى. مەركەل حانىمنىڭ پىكىرىنشە، ەلگە كەلگەن بارلىق يمميگرانتتار نەمىس ءتىلىن ۇيرەنىپ، تۇتاس نەمىس قوعامىنىڭ بولىگىنە اينالۋى مىندەتتى. «ءبىزدىڭ قوعامنىڭ مۇشەسى بولعىسى كەلگەندەردىڭ بارلىعىنىڭ زاڭدارىمىزدى عانا ساقتاعانى جەتكىلىكسىز، ءبىزدىڭ تىلىمىزدە دە سويلەۋى كەرەك» - دەپ قورىتىندىلادى ءسوزىن نەمىس باسشىسى.

وسىعان دەيىن «ۇلتتىق ماسەلەدە» دەموكراتيالىق پرينتسيپتەردى ۇستانىپ كەلگەن گەرمانيا كانتسلەرىنىڭ بۇلاي دەمەسكە شاراسى جوق. نەمىس قاۋىمى كۇن ساناپ وزگەرىپ كەلەدى. ەلدەگى شەتتەن كەلگەن يمميگرانتتارعا كوزقاراس ءتۇزۋ ەمەس، سەنىمنەن گورى ۇرەي باسىم. حالىقتىڭ مۇنداي كوڭىل-كۇيىن ەلدەگى بارلىق ساياساتكەرلەر مەن ساياسي كۇشتەر ءوز پايداسى ءۇشىن قولدانىپ، ۇپاي جيناۋمەن الەك.

مىسالى، حريستيان الەۋمەتتىك وداعىنىڭ جەتەكشىسى، باۆاريا جەرىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى حورست زەەحوفەر وتكەن جۇمادا عانا «مۋلتيكۋلتۋراليزم ءولدى» دەپ جاريالاپ، ەلگە تۇركيا مەن تاياۋ شىعىستان كەلىپ جاتقان يمميگرانتتار لەگىن شەكتەۋدى تالاپ ەتتى.

تامىز ايىندا گەرمانيانىڭ سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى، نەمىس ۇلتتىق بانكىنىڭ توراعاسى تيلو سارراتسين «گەرمانيا: ءوزىن-ءوزى جويۋ» دەگەن كىتاپ جازىپ، وندا باقىلاۋسىز ميگراتسيانىڭ ءوسۋى نەمىس ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ قۇرۋىنا الىپ كەلەدى دەگەن پىكىرلەرىن جاسىرمادى. سول ءۇشىن سارراتسين قۋدالاۋعا دۋشار بولىپ، ءوز قىزمەتىنەن دە، پارتياسىنان دا قۋىلدى.

وسىعان ۇقساس پىكىرلەردى گەرمانيانىڭ ۆيتسە-كانتسلەرى، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى گيدو ۆەستەرۆەللە دە ايتىپ ءجۇر. ونىڭ ويىنشا، گەرمانيا ەلگە كىمدى شاقىرىپ، ولارعا قانداي تالاپ قويۋى تۋرالى مىقتاپ ويلانۋى قاجەت ەكەن. «ءبىز، - دەدى ۆەستەرۆەللە، - يمميگرانتارعا ەلگە نە ءۇشىن كەلىپ جاتىرسىڭدار، ودان وزدەرىڭىز عانا ەمەس، جالپى نەمىس قاۋىمىنا نە پايدا كەلەدى دەپ سۇراق قويعانىمىز دۇرىس». وسى ماقساتتا مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردا تىلدىك تەستىلەردى ەنگىزىپ، نەمىس قوعامىنا قوسىلىپ جاتقانداردىڭ ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيىن ءالسىن-ءالسىن تەكسەرىپ تۇرۋ ۇسىنىلىپ وتىر. ەگەر بالا مەملەكەتتىك ءتىلدى قاجەتتى دەڭگەيدە مەڭگەرە الماسا، ونى تاعى ءبىر جىلعا سول سىنىپتا نە توپتا قالدىرۋ قاجەت دەيدى نەمىس ساياساتكەرى.

ساياساتكەرلەرگە ەش كىنا تاعۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، قاراپايىم نەمىس بيۋرگەرلەرى نەگىزىنەن ءدال وسىنداي پىكىردە. وعان دالەل رەتىندە فريدريح ەبەرت قورى وتكىزگەن الەۋمەتتىك ساۋالنامانىڭ دەرەكتەرىن كەلتىرۋگە بولادى. وسى دەرەككە سەنسەك، ءاربىر ونىنشى نەمىس ازاماتى بيلىك باسىنا باتىل ساياسات جۇرگىزە الاتىن فيۋرەردەي ادامنىڭ كەلگەنىن قالايدى-مىس. نەمىستەردىڭ تورتتەن ءبىرى ەلگە «بارشا نەمىس قاۋىمىنىڭ ءسوزىن سويلەيتىن «كۇشتى پارتيا» كەرەك» دەپ توپشىلايدى. گەرمانيا تۇرعىندارىنىڭ ۇشتەن ءبىرى يمميگرانتتارعا قاتىستى زاڭنامانى كۇشەيتىپ، ونى بۇزعانداردى ەلدەن قۋ قاجەت دەپ پايىمدايدى. نەمىس قوعامىنىڭ ۇشتەن ەكىسى ياعني 58 پايىزى وزگە دىندەرگە، ونىڭ ىشىندە يسلامعا قاتىستى شەكتەۋلەر كەرەك دەپ وتىر.

ەگەر وزىمىزگە ۇلگى بولعان «مۋلتيكۋلتۋرليستىك مودەل» وتانىندا قيراپ جاتسا بىزدەرگە ونىڭ قاجەتى نە دەگەن سۇراق تۋىندايدى؟

«اباي-اقپارات»