«ەل بولاشاعى» ۇيىمىنىڭ توراعاسى باعدات ءارىپوۆ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا وسىدان ءبىر اي بۇرىن كەتكەن ەكەن. ازاتتىق راديوسىنا سۇحبات بەرگەن قوعامدىق ۇيىم بەلسەندىسى جەكە باسىنا قاۋىپ تونگەن سوڭ ەلدەن كەتۋىنە تۋرا كەلگەنىن ايتادى.

«ەل بولاشاعى» ۇيىمىنىڭ توراعاسى باعدات ءارىپوۆ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا وسىدان ءبىر اي بۇرىن كەتكەن ەكەن. ازاتتىق راديوسىنا سۇحبات بەرگەن قوعامدىق ۇيىم بەلسەندىسى جەكە باسىنا قاۋىپ تونگەن سوڭ ەلدەن كەتۋىنە تۋرا كەلگەنىن ايتادى.

- باعدات مىرزا، ەكى-ءۇش اي بۇرىن كەيبىر ينتەرنەت باسىلىمدار ءسىز تۋرالى اقش-قا بارىپ، سول جاقتا ساياسي باسپانا سۇرادى دەگەن اقپارات تاراتتى. بۇل اقپارات قانشالىقتى شىندىققا جاناسادى؟
- «ەل بولاشاعى» دەگەن رەسپۋبليكالىق حالىق قوزعالىسى بار ەدى، مەن سونىڭ توراعاسى بولاتىنمىن. بىزدە جاستار قاناتى بار، اقساقالدار القاسى بار. جاستارعا دا جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بولماي، ءبىزدىڭ قۇقىق ورگاندارى جاعىنان قۋدالاۋ بولعاسىن مەنىمەن بىرگە كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. بىراق ولار مەنەن كەيىن كەلدى وسىندا. ولار دا ساياسي باسپانا سۇراماقشى.

«ۇلتارالىق قاقتىعىستار» تۋرالى

- «ەل بولاشاعى» ۇيىمىنىڭ ۇيىمداستىرعان اكتسيالارى كوپ ەمەس قوي. رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ءبىر-ەكى اكتسيا وتكىزدىڭىزدەر. جاڭىلماسام، قىتايدىڭ قازاقستانعا ىقپال جاساۋىنا قارسى ءبىر اكتسيا جاسادىڭىزدار. سولاي ما؟

- ءيا. ۇلتارالىق قاقتىعىستار بولعان كەزدە بيلىك ونى بۇزاقىلاردىڭ ءىس-ارەكەتى دەپ ءتۇسىندىردى. ال شىن مانىندە شىمكەنتتەگى ماياتاستا، شەلەكتەگى ۇيعىرلار مەن قازاقتاردىڭ، مالوۆودنىيداعى شەشەندەر مەن قازاقتاردىڭ، اتىراۋداعى تۇرىكتەر مەن قازاقتاردىڭ ارالارىندا ۇلتارالىق قاقتىعىستار بولدى. سوعان «ەل بولاشاعى» تىكەلەي ارالاسىپ، ۇنەمى وسى ماسەلەلەردى كوتەرىپ كەلدى.
ودان باسقا، ءبىز مەملەكەت قۇراۋشى قازاق حالقىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرىپ وتىردىق. الماتى توڭىرەگىندەگى «شاڭىراق»، «باقاي» سياقتى اۋىلدارداعى زاڭداستىرىلماعان ۇيلەر جونىندە ماسەلەلەرمەن اينالىستىق. سول شارۋالارمەن شۇعىلدانعان قوعامدىق ۇيىمدار مەن بيلىك وكىلدەرىنەن ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى، مەن سوندا جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ ىستەدىم.

باعدات ءارىپوۆ، "ەل بولاشاعى" ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى، اقش-تان ساياسي باسپانا سۇراۋشى. نيۋ-يورك، 15 قازان 2010 جىل.

سەگىز مىڭداي زاڭداستىرىلماعان ءۇيدىڭ ءتورت جارىمىن بيلىكپەن ايقاسىپ ءجۇرىپ زاڭداستىردىق. الەۋمەتتىك ماسەلەلەرمەن دە اينالىستىق. «جاس الاش» گازەتىنە جەر داۋى جونىندە جازىپ، بيلىكتى سىناپ تا جۇردىك. سوسىن «ازيا تايمس»، «ينتەرۆيۋ.kz» گازەتتەرىنە قىرعىزداردىڭ توڭكەرىسى جونىندە ءبىراز ماقالالار جازىپ، كوزقاراسىمىزدى ءبىلدىرىپ جۇردىك. ول، ارينە، بيلىككە ۇنامادى. مەنىڭ ۇستىمنەن ءىس قوزعاعىسى كەلدى.

- بيلىك تاراپىنان قانداي قۋدالاۋ كوردىڭىزدەر؟ قانداي قىسىم جاسالدى؟

- ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى مەنى شاقىرىپ، «شاڭىراقتان» ەكى ادام جالعان قۇجاتتار جاساپ، جەر ساتىپ جۇرگەن كەزدەرىندە ۇستالعانىن ايتتى. سولارعا ماعان قارسى تۇسىنىك جازدىرىپ، مەنى «شاڭىراقتاعى» جەردىڭ ءبارىن ساتقىزعان، حالىقتى بيلىككە قارسى قويىپ، بولاشاقتا رەۆوليۋتسيا ۇيىمداستىرماق بولعان [ادام ەتىپ] كورسەتىپ، جالعان تۇسىنىك جازدىرتىپتى.
ەكەۋىنە ەشقانداي شارا قولدانباي، سوتتا بوساتىپ جىبەردى. بولاشاقتا سىزبەن اينالىسامىز دەگەندەي، مەنەن الاياق جاساعىسى كەلدى عوي ەندى. شىن مانىندە بيلىك بىزگە ساياسي جاعىنان قىسىم كورسەتىپ، ساياسي جۇمىسپەن اينالىسقان بەلسەندىلەردى جاڭاعىداي الاياقتىق قىلمىس جاسادى دەپ،

نەشە ءتۇرلى ءىس-ارەكەت جاسادى. سول جونىنەن مەن قىسىم كوردىم. قولىمدا ولاردىڭ شاقىرۋ قاعازى بار.

- سىزگە قارسى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى ما؟ تەرگەۋ ارەكەتتەرى، تەرگەۋ امالدارى جاسالدى ما؟

- ءيا، تەرگەۋ ارەكەتتەرى جاسالدى.

- قاي مەكەمەدە؟
- ءبىزدىڭ الماتى قالاسىنىڭ ۇقك دەپارتامەنتىندە جاسالدى. تەرگەۋ ءبولىمى بار سوندا. سول تەرگەۋ بولىمىنە قايتا-قايتا شاقىردى مەنى. ونىڭ جاسالۋ سەبەبى، كەزىندە قىتايعا جەر بەرىلدى دەگەن ارەكەتتەردى ايتقانىم بولدى. قازاقستاندا بارلىق ماسەلەنى شەشەتىن پرەزيدەنت، سوندىقتان دا جەر بەرىلەتىن بولسا، پرەزيدەنتتى كەتىرۋ كەرەك، رەفەرەندۋم جاساۋ كەرەك دەگەن سوزدەردى ايتتىم جينالىستاردا. سول سوزدەردەن كەيىن ۇقك وسى [شارانى] شۇعىل قولدانا باستادى.

اقش-تان ساياسي باسپانا سۇراۋشىلار

- باعدات مىرزا، سوڭىمنان تاعى دا ءبىراز جىگىتتەر شەتەل اسىپ كەتتى دەگەندى ايتتىڭىز. ەلدى تاستاپ شىعۋعا ءماجبۇر بولدى دەيسىز. سول جىگىتتەر تۋرالى كەڭىرەك ايتىپ بەرىڭىزشى. قانشا ازامات شىعىپ كەتتى؟ ولاردىڭ ەندى شەتەلدە باسپانا الۋ مۇمكىندىكتەرى قالاي قاراستىرىلىپ جاتىر؟
- قازىر ەكى جاس جىگىت قازاقستاننان شىعىپ كەتتى. ولاردىڭ اتى-ءجونىن اتاماي-اق قويايىن، سەبەبى قازاقستاندا تۋعان-تۋىستارى قالدى عوي. ولار ءالى ساياسي باسپاناعا قۇجاتتارىن وتكىزگەن جوق. مەن ءوزىم وتكىزدىم، جاۋابىن كۇتىپ وتىرمىن.
ودان باسقا اقساقالدار القاسىنان ەكى ادام كەتتى. بىراق ولارعا جاسى كەلگەندىكتەن ۆيزا بەرمەي قويدى قازاقستاننان شىعۋعا. ولار ءالى ۆيزا الىپ شىعۋعا ارەكەت جاساپ جاتىر. ال جاستارىمىزدان ەكى-ءۇش ادام كەلگىسى كەلىپ جاتىر. بىراق بارلىعى امەريكانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسىنە بايلانىستى. قازىر قيىندىق سول ۆيزا الۋدا بولىپ تۇر.

- نەلىكتەن ءسىز ءدال وسى اقش-قا بەت تۇزەدىڭىز؟ بايقاۋىمشا، اعىلشىن ءتىلىن جاقسى بىلەسىز. نەلىكتەن امەريكانى تاڭدادىڭىز؟
- مەن، وكىنىشكە قاراي، اعىلشىنشا جاقسى بىلمەيمىن. اعىلشىن ءتىلىن وقىپ، شەتەلگە بارىپ تۇرام دەگەن جوسپار مەندە بولعان جوق. وتانىمدى شىن سۇيەتىن ۇلت پاتريوتىمىن. الدە دە مەن تىلگە قاراي مويىن بۇرعىم كەلىپ وتىرعام جوق. ونى جاسىرمايمىن. ەلىمە قايتام با، ەلىمنىڭ بولاشاعىنا ارالاسام با دەپ جۇرگەن ازاماتپىن. مەن امەريكانى جاستاردىڭ ايتۋى بويىنشا تاڭدادىم. ءبىز قازاقستاندا وتىرعاندا اقىلداستىق. مەن، ارينە، ەۋروپاعا بارعىم كەلدى، سەبەبى ءبىزدىڭ ءبىراز ازاماتتارىمىز ەۋروپادا شوعىرلانعان.
جاسىراتىنى جوق، ءبىزدىڭ شەتەلدەگى وپپوزيتسيا شاشىراپ ءجۇر. سولاردى بىرىكتىرۋدىڭ ارەكەتىن جاساسام دەگەن، ءبىر ۇلكەن كۇشكە اينالساق  دەگەن ويىم بولعان. بىراق جاستارىمىز امەريكا دەموكراتيانىڭ باستالعان جەرى، دەموكراتيانىڭ دامىعان جەرى دەدى. ءبىز سول جەردەن ءوز كۇشىمىزدى سىناپ كورسەك [دەپ ۇيعاردىق].

سوۆەتتىك ۇلت ساياساتىنىڭ سارقىنشاعى

- باعدات مىرزا، ءسىز اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا قازاقستاندا ەكى-ءۇش جىل بۇرىن بولعان بىرقاتار ۇلتارالىق قاقتىعىستاردى زەرتتەگەنىڭىزدى ايتتىڭىز. ءسىزدىڭ ۇيىمدى وسى قاقتىعىستاردىڭ تولقىنىندا پايدا بولدى دەپ ايتۋعا دا بولاتىن شىعار. سول قاقتىعىستاردىڭ ءتۇپ-تامىرى نەدە؟
- ونىڭ ءتۇپ-تامىرى مىنادا: قازىر بىزدە شىن مانىندە مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت - قازاقتىڭ جاعدايىنا بيلىك قاراماي وتىر. ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ باسقا مەملەكەتتەردەگى سياقتى ۇلتتىق ساياساتى جوق. ءبىز كوپۇلتتى مەملەكەتپىز، كوپدىندى مەملەكەتپىز دەگەندى ايتىپ جاتىر. ونىڭ بارلىعى جالعان. بيلىكتىڭ ويلاپ تاۋىپ وتىرعان ويىنشىعى سياقتى.
قازاقستان ءبىر-اق ۇلتتى مەملەكەت. ول - قازاقتىڭ مەملەكەتى. قازاقستان - قازاقتاردىڭ وتانى، اتا-باباسىنان كەلە جاتقان جەرى. سول مەملەكەتقۇراۋشى قازاقتىڭ جاعدايى جوق، ءوز ەلىندە ءجۇرىپ جەتىمنىڭ كۇيىن كەشۋدە.
نەگە ولاي ايتىپ وتىرمىن؟ سەبەبى، جۇمىسسىز جۇرگەندەردىڭ ءبارى - قازاق، ال كىشىگىرىم كاسىپورىندار (بازار بولسىن، رەستوران بولسىن) - بارلىعى وزگە ۇلتتىڭ قولىندا. بيلىك سونداي ساياسات جاساپ قويعان. بازاردا اربا يتەرىپ جۇرگەن دە - قازاق، سەيفۋللين كوشەسى بويىندا جۇمىسسىز جۇرگەن دە - قازاق. ويتكەنى قازاقتىڭ كوبى اۋىلدىق جەردىڭ تۇرعىندارى. اۋىلدىق جەردە قازىر جۇمىس جوق. توز-توزىن شىعارىپ وتىرعان - ءبىزدىڭ بيلىك.

سوندىقتان قازاقتىڭ جاعدايى جوق. الەۋمەتتىك جاعدايى ناشار بولعاندىقتان، وسىنداي ۇلتارالىق قاقتىعىستار شاعىپ وتىر. باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ جاعدايى جاقسى. سوندىقتان ولار قازاقتارعا قىر كورسەتۋدە. وعان شەلەكتەگى جاعداي مىسال بولادى، "جەر - سەندەردىكى بولعانىمەن، بيلىك - بىزدىكى" دەگەن...
مالوۆودنىيداعى شەشەندەر ء"بىزدىڭ جەرگە اتتاپ باسپايسىڭدار، ءبىزدىڭ جەرگە مال جايمايسىڭدار" دەپتى. اتىراۋداعى جاعدايدا، شەتەلدىكتەر ء"بىز كەلىپ سەندەرگە جۇمىس بەرىپ جاتىرمىز، ءبىز مىڭ دوللار الساق سەندەر ءجۇز دوللار الاسىڭدار" دەگەن اڭگىمەلەر ايتقان.
ماياتاستاعى (شىمكەنتتەگى) وقيعادا "قازاقتى ءبىر قوي مەن ءبىر بوتەلكە اراققا ساتىپ الۋعا بولادى" دەپ باسىنعان. الەۋمەتتىك جاعدايى ەڭ ناشارى - ءبىزدىڭ قازاقتار. مۇنىڭ ءبارى بيلىكتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنان.

- باعدات مىرزا، كەيبىر ساراپشىلار مەن قوعامدىق قايراتكەرلەر ۇلتتىق قاقتىعىستاردىڭ سەبەبىن قازاقستان بيلىگىنىڭ سوۆەتتىك مودەلدە جۇرگىزىپ وتىرعان ۇلتارالىق ساياساتىنان كورەدى. ياعني، سوۆەتتىك مودەل بويىنشا، ءبىر «اعا ۇلت» بولادى، ال قالعاندارى - سونىڭ توڭىرەگىنە جاپا-تارماعاي جينالعان كىشى ۇلتتار. سونىمەن قاتار، ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، ءدال وسى ساياساتتى قازاق ەلىندەگى ۇلتتىق-دەموكراتيالىق ۇيىمدار دا قولداناتىن كورىنەدى.
مىنە، ءسىز دە اڭگىمە بارىسىندا ايتىپ كەتتىڭىز "قازاقتار - مەملەكەتقۇراۋشى حالىق، ال قالعاندارى - دياسپورا" دەپ. ال باتىستاعى دەموكراتيالىق قوعامداردا ۇلتقا ءبولۋ دەگەن ساياسات قازىرگى تاڭدا جوق. ءسىز ءوزىڭىز قازاقستانداعى ۇلتتىق-دەموكراتيالىق ۇيىمداردىڭ ساياساتىندا وسىنداي قاراما-قايشىلىقتاردى بايقادىڭىز با؟ ولار بيلىكتى قازاقتاردىڭ جاعدايىن جاسامايدى دەپ سىنايدى دا، بىراق وزدەرى دە سوۆەتتىك مودەلگە ارقا سۇيەيدى.
- ونى وتە دۇرىس ايتىپ وتىرسىز، سەبەبى ءبىز بيلىكتى سىناپ ءجۇرمىز. وسىنداي ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ ۇلتتىق ساياساتى جوق. بيلىكتى سىناپ جۇرگەن ءبىزدىڭ وپپوزيتسيانىڭ ءوزى دە جاڭاعى ءسىز ايتقان سوۆەتتىك مودەلدى ۇستانادى. كوپشىلىك بىزدە ورىستار، ورىس تىلدىلەر، سوندىقتان ءبىز ورىسشا سويلەيىك، ءتىلدى ايتا بەرمەيىك دەپ ماسەلەنى ايتپاي قورقاقتايدى. سول سوۆەتتىك جۇيەدەن قالعان قورقاقتىق بار.
جاسىراتىنى جوق، يدەولوگيا سونداي بولىپ كەتكەن، سونى ۇستانىپ وتىر. ءوز ارامىزدا ءتىل، جەر، جانە ۇلت ماسەلەلەرى جونىندە ايتىپ جاتقاندا، كوبىنەسە ۇلت پاتريوتتارىن وسى ماسەلەنى كوتەرگەنى ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ وپپوزيتسيا وكىلدەرى "شۋىلداقتار" دەپ ات قويىپتى. ءبىر جەرگە توعىسپاي جۇرگەنى سوندىقتان بولار.

جالعان وپپوزيتسيا

- سوڭعى كەزدەرى ۇلتتىق دەموكراتيالىق ۇيىمدارعا قاتىستى ءبىر سىن ايتىلادى. "كەيبىر ۇلتتىق پاتريوتتىق ۇيىمداردى بيلىكتىڭ ءوزى قۇرعان، سەبەبى جۇرتتى باسقا ارناعا ارنايى باعىتتاپ، پوپۋليستىك ۇراندارمەن ناقتى كۇن تارتىبىندەگى دەموكراتيالىق ماسەلەلەردەن بۇرىپ جىبەرگىسى كەلەدى" دەگەن پىكىر بار.
ماسەلەن، بىلتىر قازاقستاندا ۇلت بىرلىگى دوكتريناسىنىڭ تالقىلانىپ، سونىڭ توڭىرەگىندە ءبىراز پىكىرتالاس بولعان. سول كەزدە دە ۇلتتىق-دەموكراتيالىق ۇيىمدارعا قاتىستى سىن ايتىلدى، "ولار جۇرتتى اداستىرۋ ءۇشىن قىزمەت ەتەدى" دەستى. وسىنداي سىنعا قالاي قارايسىز؟
- بۇل سىندا ايتىلعان ءار ءسوزدىڭ ءوز استارى بار. وپپوزيتسيا وكىلدەرى ايتىپ جۇرگەن ونداي ماسەلەسىندە دە شىندىق بار. بىراق ولار جاڭاعى كوتەرىلگەن ماسەلە جونىندەگى ايتىلعان سىن ەمەس، كەيبىر قوعامدىق ۇيىمدار جونىندە ايتىلعان سىن دەپ بىلەم. سەبەبى وسى ۇلت پاتريوتتارىمىز دەپ ساناپ جۇرگەن كەيبىر قوعامدىق ۇيىمدار، شىن مانىندە بيلىك تاراپىنان قۇرىلعان، بيلىك تاراپىنان قارجىلاندىرىلىپ وتىرادى، ايتىلاتىن ماسەلەنى بيلىكپەن كەلىسىپ وتىرادى. وعان مەنىڭ كوزىم جەتتى، سەبەبى سول بيلىكتەن قۇرىلعان قوعامدىق ۇيىمدار ءبىزدىڭ «ەل بولاشاعى» ۇيىمىنا دا نەبىر سوزدەر ايتىپ، حالىق جاۋى دەپ اتايمىز دەپ، جينالىس جاسادى. سونداي ارەكەتتەردى كوردىم.

راسىندا دا، بيلىك تاراپىنان قۇرىلعان قوعامدىق ۇيىمدار بار. بىراق ول قوعامدىق ۇيىمدار ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرىپ وتىرعان جوق. ولار ءبىر ءوسىپ بارا جاتقان قوعامدىق ۇيىم، بولماسا، شىن مانىندە حالىقتىق قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى جاساپ وتىرعان قوعامدىق ۇيىمدار.
سونى كورىپ وتىرىپ، وپپوزيتسيا سونى ايتىپ وتىرعان شىعار. بىراق، جاسىراتىنى جوق، ءبىزدىڭ وپپوزيتسيا وكىلدەرىنىڭ كەي كەزدە بيلىكپەن كەلىسىمگە كەلىپ جۇرگەندەرىن ءبىز دە كورىپ ءجۇرمىز.
سوندىقتان مەندە كەيبىر كەزدە كوپتەگەن ويلار بولادى: قازاقستانداعى وپپوزيتسيالىق كۇشتەر شىن مانىندە وپپوزيتسيالىق كۇشتەر مە، الدە كونسترۋكتيۆتىك بيلىكپەن كەلىسىپ وتىرعان، سىرتقى مەملەكەتتەرگە وپپوزيتسيا بار دەگەن ءسوز ءۇشىن قۇرىلىپ وتىرعان وپپوزيتسيا ما؟

- ناقتى مىسالداردى ايتا كەتسەڭىز. قازىر سىرتتا ءجۇرسىز، "سىرت كوز - سىنشى" دەيدى عوي...

- مەن ەندى ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرىپ جۇرگەندىكتەن بە، كەتكەلى بەرى سونداعى وپپوزيتسيا وكىلدەرىنەن كومەك سۇرادىم (قارجىلاي دا، مورالدىك تە كومەك). ولاردان ەشقانداي كومەك جوق. ال ەگەر «ۆرەميا» گازەتى بولسىن، «سۆوبودا سلوۆا» بولسىن، الەۋمەتتىك جاعدايدى جازىپ جۇرسە دە، مىنا ۇلتتىق ماسەلەنى قوزعاماي جۇرگەن وپپوزيتسيالىق جاي جۋرناليست بولسا دا، پارتيانىڭ جاي مۇشەسى بولسا دا - بۇلار ات سالىسىپ كومەكتەسەر ەدى.

حات جازىپ، وسىلاي شەتەلگە كەتىپ بارا جاتىر، شىنىمەن بۇل وپپوزيتسيالىق تۇعىردا بولعان، وپپوزيتسيانىڭ قاتارىندا بولعان، كوزقاراسى سول وپپوزيتسيالىق تۇرعىدا دەپ كومەكتەسەر ەدى. ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرىپ جۇرگەندىكتەن ماعان كومەك جوق بۇلاردان. كەيىنگى كەزدە «نازارباەۆسىز بيلىك» دەگەندى قويايىق دەگەن ەدىم، سول پارتيا ليدەرلەرىنىڭ اۋزىنان شىققان سوزدەردى ەستىپ، ولاردان كوڭىلىم قالا باستادى.

- وپپوزيتسيالىق ۇيىمداردىڭ تارابىنان دا ۇلتتىق-دەموكراتيالىق ۇيىمدارعا ايتىلاتىن ءۋاج كوپ. ماسەلەن، قازاقستانداعى بىرقاتار ۇلتتىق-دەموكراتيالىق ۇيىمدار ليبەرالدىق قۇندىلىقتارعا اشىقتان-اشىق قارسى شىعادى. نە بولماسا، باتىستىڭ دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارىن سىنايدى، قابىلدامايدى. وزدەرىنىڭ كۇن تارتىبىنە ەڭ الدىمەن تار اۋقىمداعى ماقساتتاردى قويادى. مادەني نەمەسە ەكىنشى دارەجەلى ۇلتتىق ماقسات قويادى. ال كەڭ كولەمدەگى قازاقستانداعى اۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ سيپاتىن ايتقىسى كەلمەيدى. مىسالى، «قازاقگەيت» ماسەلەسىن ايتپايدى، قوزعامايدى. دەموكراتيالىق تۇرعىدان قاراعاندا، ۇلتتىق دەموكراتيالىق ۇيىمداردىڭ كوتەرگەن ەڭ ماڭىزدى ماسەلەسى قانداي؟

- وتە دۇرىس ايتىپ وتىرسىز. ۇلتتىق-پاتريوتتىق ۇيىمبىز دەپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندە ءبىر-ەكى ۇيىم شىن مانىندە قازاقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن ايتىپ ءجۇر. بىراق، ولار قازاقستان شەڭبەرىنەن شىعا الماي ءجۇر. باسقا شەتەلدىك ۇلتتىق ۇيىمدارمەن بايلانىستارى جوق.

ال قالعان ۇيىمدار ونداي ماسەلەنى كوتەرمەيدى. جاڭاعى مادەنيەت، سالت-ءداستۇر، سونداي كوزقاراستا جۇرگەنى راس. ۇلتتىق ۇيىمدار «قازاقگەيت» سياقتى باسقا دا ماسەلەلەردى كوتەرمەيدى. مەن ول ماسەلە جونىندەگى كوزقاراسىمدى تەلەكانالداردان دا ايتقام كەزىندە. مىسالى، «فوربس» جۋرنالىنا شىعىپ جاتقان ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ ازاماتتارى جونىندە دە كوزقاراسىمدى ايتىپ ءجۇردىم.
بىراق باسقا ۇلتتىق قوعامدىق ۇيىمدار ونداي ماسەلەگە كەلگەندە، ارينە، بيلىك تاراپىنان قۇرىلعانداقتان، بيلىكپەن اقىلداسا وتىرىپ، بۇل ماسەلەنى ايتپا دەگەندىكتەن ايتپايدى ولار.

قازاق ەميگراتسياسى

- باعدات مىرزا، شەتەلدەگى قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ قاتارى ۇلعايىپ جاتىر. دەگەنمەن دە، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ۇلتتىق-دەموكراتيالىق ۇيىمدارىنىڭ جەتەكشىلەرى بۇرىن شەتەلگە باسپانا ىزدەپ كەتكەن ەمەس. وسىدان ەكى جىل بۇرىن، ۇلت-پاتريوتى، ساياساتكەر حاسەن قوجاحمەت شەتەلدەن ساياسي باسپانا سۇرايمىن دەپ ءباسپاسوز ماسليحاتىن وتكىزدى، بىراق ول جاي ءسوز بولدى دا قالدى.
ەندى ۇلت-پاتريوتتارىنىڭ قاتارىنان ءوزىڭىز ەميگراتسياعا كەتىپ، وسىنداي ەڭ العاشقى قادام جاساپ وتىرسىز. بۇرىن تەك ليبەرالدىق دەۋگە كەلەتىن ۇيىمداردىڭ باسشىلارى، بەلسەندىلەرى ەلدەن كەتىپ، سىرتتان ساياسي باسپانا سۇراۋعا ءماجبۇر بولسا، ەندى ۇلتتىق-دەموكراتيالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى كەتىپ جاتىر. مۇنىڭ سوڭى نە بولادى دەپ ويلايسىز؟ شەتەلدە ءجۇرىپ قىزمەتتەرىڭىزدى جالعاستىرا الاسىزدار ما؟

- ءبىز جۇمىسىمىزدى جالعاستىرا بەرەمىز. قازاقستاننان باسقا جەردە تۇراتىن قازاقتارىمىز دا جەتكىلىكتى. ءبىز سولارمەن قارىم-قاتىناس جاساپ، سولاردىڭ كوزقاراسىن ءبىلىپ، ولاردى ءبىر توپتاستىرعىمىز كەلەدى، سول جولدا جۇمىس ىستەگىمىز كەلەدى.

وعان قوسا الدىندا قازاقستاننان كەتكەن ءبىزدىڭ وپپوزيتسيا وكىلدەرىنە جۇمىلعان ءبىر كۇش بولايىق دەگەن ۇسىنىس ايتىپ وتىرمىز، بىرىگەمىز بە دەپ وتىرمىز. بىرلىك بار جەردە تىرلىك بار دەيدى، سوندىقتان بىرىگىپ تىرلىك ىستەۋ كەرەك. ول بىرلىك ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ ماڭايىندا بولۋى كەرەك.
قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا ارالاسامىز دەپ وتىرمىز. قازاقستاننان كەتكەندە، شەت مەملەكەتكە كۇن كورۋ ءۇشىن، بولماسا الەۋمەتتىك جاعدايىمىزدى، تۇرمىسىمىزدى جاقسارتۋ ءۇشىن كەلگەنىمىز جوق. قازاقستاندا مۇمكىندىك بولماعاندىقتان كەلىپ وتىرمىز. ءبىز قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋگە كەلدىك وسى جەرگە.

- باعدات مىرزا، سۇقباتىڭىزعا راقمەت.

باعدات ءارىپوۆ – «ەل بولاشاعى» ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى. 1965 جىلى قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1989 جىلى الماتى حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىن تامامداعان. بۋحگالتەر بولىپ جۇمىس ىستەگەن، قازاقستان ۇكىمەتى كەڭسەسىندە قىزمەت اتقارعان.

ساياسي قىزمەتىن 1999 جىلى پاتريوتتار پارتياسىندا باستاعان، ودان سوڭ ۇلت-پاتريوتتىق ۇيىمداردىڭ قاتارىنا قوسىلعان. «ەل بولاشاعى» ۇيىمىنىڭ نەگىزىن قالاعانداردىڭ ءبىرى.

19.10.2010

ەرجان قارابەك

http://www.azattyq.org/content/Kazakhstan_baghdat_aripov_ngo_leader_seeks_political_asylum_in_us/2193695.html