وتكەن تاريحقا كوز جىبەرتىپ قاراساق حح عاسىر قازاق حالقىنىڭ باسىنا قايعى-قاسىرەت اكەلگەن عاسىر بولىپ قالارى دا ءسوزسىز. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس، 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس، 1917 جىلعى اقپان، قازان توڭكەرىستەرى، 1918-1920 جىلدارداعى ازامات سوعىسى جانە اسكەري كوممۋنيزم ساياساتى جىلدارى، 1921-1922 جىلدارداعى ەلدەگى اشتىق،  1928 جىلعى كونفيسكاتسيا، العاشقى بەسجىلدىقتار، 1931-1933 جىلدارداعى اشتىق، 1937-1938 جىلدارداعى قۋعىن-سۇرگىن، 1941-1945 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسى، سوعىستان كەيىنگى قيراعان حالىق شارۋاشىلىعىن قالپىنا كەلتىرۋ، تىڭ يگەرۋ جىلدارى،  1960 جىلدارداعى رەفورمالار، توقىراۋ جىلدارى، قايتا قۇرۋ جىلدارى ت.ب. تاريح ساحناسىنىڭ ەنشىسىنە ەندى.

1932 جىلعى اشتىق قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى ەڭ ءبىر اسقان زۇلمات، ادام جانى تۇرشىگەرلىك قاسىرەت بولعاندىعى بۇگىنگى كۇندەرى اقيقاتقا اينالدى. 1931-1933 جىلدارداعى زۇلمات اشارشىلىق تۋرالى جازۋعا، دەرەكتەر جاريالاۋعا كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا قاتاڭ تيىم سالىنىپ، كوپ جىلدار بويى تاريحتىڭ «اقتاڭداق» بەتتەرىنە اينالىپ كەلگەن بولاتىن.

قازاقستانداعى اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ دامۋى تاريحىنا قاتىستى قۇجاتتاردى جيناقتاۋ جانە دايىنداۋ بارىسىندا  اۋىل شارۋاشىلىعىن ۇيىمداستىرۋ تاريحىنا قاتىستى 5 مىڭ قۇجات انىقتالدى، سونىڭ ىشىندە 310 قۇجات جيناققا ەنگىزىلدى. جيناققا ەنگىزىلگەن قۇجاتتار قاتارىندا قارارلار، بۇيرىقتار، شەشىمدەر بولاتىن. قازاقستانداعى اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى وزگەرىستەر تۋرالى، جەر-سۋ رەفورمالارىنىڭ  جۇرگىزۋلەرى تۋرالى قۇجاتتار جيناعى دا باسپادان شىعارىلدى [1]. شىعارىلعان قۇجاتتىق جيناقتارعا  وكىنىشكە وراي 1930-1933 جىلعى كۇشپەن ۇجىمداستىرۋ كەزەڭىندەگى كوپتەگەن مۇراعاتتىق قۇجاتتار ەنگىزىلمەي قالدى.

ەل تاريحىنداعى ەڭ قارالى كەزەڭدەردىڭ ءبىرى، ۇلى جۇت اتالعان 1931-1932 جىلدارداعى اشتىق تۋرالى مالىمەتتەر 80-ءشى جىلداردىڭ ورتاسىندا بۇكىلوداقتىق، رەسپۋبليكالىق  مەرزىمدى ءباسپاسوز بەتتەرىندە جارىق كورە باستادى. تاريحشى عالىمدار مۇراعات قورلارىنداعى قۇپيا قورلارداعى قۇجاتتاردى ىزدەپ، زەرتتەپ، سارالاپ كوپشىلىك قاۋىمعا كەڭەستىك امىرشىلدىك-اكىمشىلدىك جۇيە كەزىندەگى اشارشىلىق تۋرالى دەرەكتەردى جاريالاي باستادى.

بۇل زۇلمات جىلداردى باتىس زەرتتەۋشىسى دج بەككەر «قازاقتاردىڭ بىرنەشە ۇرپاقتارىنىڭ ەسىندە جازىلمايتىن جارا بولىپ ۇجىمداستىرۋ جانە ونىڭ سالدارىنان بولعان 1931-1932 جىلدارداعى اشارشىلىق تۋرالى ەستەلىك قالدى»،-دەپ جازدى.

كەڭەس قوعامىنداعى وزگەرىستەر وتكەن عاسىردىڭ 20-30-شى جىلدارى قالىپتاسقان امىرشىلدىك-اكىمشىلدىك جۇيەنىڭ قىسپاعىمەن، حالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن قۇربان ەتۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلدى. بۇل اسىرەسە جەر ماسەلەسىندە، اۋىل شارۋاشىلىعىن ۇجىمداستىرۋ نەگىزىندە قايتا قۇرۋ ساياساتىندا ايقىن كورىندى.  حح عاسىردىڭ 30-شى جىلدارداعى تاريحي وقيعالاردى مۇراعات قۇجاتتارى ارقىلى زەردەلەۋ بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. مۇراعاتتارداعى قۇندى تاريحي قۇجاتتاردى سارالاپ جانە زەردەلەپ، زەرتتەۋ ارقىلى تاريحي ۇدەرىستى ءتۇسىنۋ بۇگىنگى تاڭداعى باستى ماسەلە. اشتىق تۋرالى ەسەپتەر مەن ستاتيستيكالىق دەرەكتەر، قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان قازاق زيالىلارىنىڭ ەڭبەكتەرى، كوررەسپوندەنتسيالارى كىمدەرمەن قارىم-قاتىناستا بولعاندىعى تۋرالى ماتەريالدار بۇرىنعى قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە تۇسكەن، ودان كەيىن قايتارىلماعان. ءتىپتى بۇل ورگانعا قاعاز بەتىنە تۇسكەن قازاق شەجىرەلەرىنە دەيىن الدىرىلىپ، ولاردان كىم سۇلتان، كىمنىڭ بي-باتىر بولعاندىعى جونىندە مالىمەتتەر جيناستىرىلعان. اشارشىلىق، قۋعىن-سۇرگىن تاريحىنا قاتىستى كوپتەگەن قۇجاتتار مەن ماتەريالدار ءتۇرلى ۆەدوموستۆولاردىڭ قويمالارىندا قالدىرىلدى. ال، ولاردىڭ كوپشىلىگى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، باس پروكۋراتۋرا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مۇراعاتتارىندا  ساقتالۋدا.

ۋكراين تاريحشىسى ل.پروتاسوۆا ۋكرايناداعى 30-شى جىلدارداعى اشارشىلىققا كىنالىلەردىڭ اتى اتالىپ، جاريا بولعاندىعىن، گولودوموردىڭ حالىقارالىق دارەجەدە مويىندالعانىن مالىمدەگەن بولاتىن.  ال ءبىز دە بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىندە وتكىر كۇيىندە قالىپ وتىر دەگەن پىكىردەمىز. اشارشىلىق اقيقاتىنا جاڭاشا كوزقاراس ەل تاريحى ءۇشىن، بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن دە كەرەك ەكەندىگى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ كوپشىلىك قاۋىمعا بەلگىلى.

قازاقستانداعى اشارشىلىق جىلدارى ولگەندەردىڭ سانى تۋرالى ءارتۇرلى دەرەكتەر بار، مىسالى «قازاقستان ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياسىندا» اشتىق قۇرباندارى تۋرالى 1926, 1937 جىلدارداعى حالىق ساناعىندا ولقىلىقتار جىبەرىلگەندىگى، سونىڭ سالدارىنان اشارشىلىقتاعى ادام شىعىنى ءدال انىقتاۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ، ءارتۇرلى پىكىرلەردىڭ ورەستەۋىنە سەبەپ بولعاندىعى ءادىل اتاپ وتىلەدى جانە  1931-1933 جىلدارداعى اشتىق قۇرباندارى 2 ملن 200 مىڭ ادامنان اسىپ ءتۇستى دەلىندى. ءباسپاسوز بەتتەرىندە 2,5 ملن (التىن وردا گازەتى 9 اقپان، 2012), 3 ملن (التىن وردا گازەتى، 2012), 3 ملن 250 مىڭ (ايقىن گازەتى، 7 ءساۋىر، 2012), 2 ملن 300 مىڭ (ەگەمەن قازاقستان، 25 ءساۋىر، 2012), 2,7 ملن (ايقىن گازەتى، 4 مامىر، 2012) ادام دەگەن مالىمەتتەر كورسەتىلەدى. اشتىق ناۋبەتى قۇرباندارىنىڭ سانى بۇل ماسەلە تەرەڭ زەرتتەلىپ، سارالانعان سايىن كوبەيمەسە، ازايمايدى.

قازاق ولكەسىن باسقارعان ف.ي.گولوششەكيننىڭ 1925-1933 جىلدارداعى ساياساتىن ل.د.تروتسكي: «گولوششەكين ورىس دەرەۆنيالارىندا الەۋمەتتىك كەلىسىمدى ۋاعىزداپ،  ال قازاق اۋىلدارىندا ازاماتتىق سوعىستى قوزدىرۋدا»،-دەپ سيپاتتادى. 1932 جىلى جازۋشى م.شولوحوۆتىڭ «حۋتورلاردا ايدىك سوعىس ءجۇرىپ ءوتتى» دەپ جازۋىندا اششى دا بولسا شىندىق جاتىر.

ف.ي.گولوششەكيننىڭ ورتالىق كوميتەتكە جازعان مالىمدەمەسىندە «قازاقتاردىڭ كوللەكتيۆتى شارۋاشىلىققا ءوتۋدىڭ ەرەكشە قيىن جانە كۇردەلى جاعدايىندا تىرشىلىك ەتۋگە قابىلەتسىزدىگىندە... بۇل قوجالىقتار وزدەرىنىڭ مال باسىن جويىپ، ءبىر بولىگىن مەملەكەتتىك دايىنداۋلارعا وتكىزىپ، ءبىر بولىگىن جىرتقىشتىقپەن جويۋدا»،-دەپ جازدى. ف.ي.گولوششەكين كوللەكتيۆتەندىرۋ كەزىندەگى اسىرا سىلتەۋدى، شولاق بەلسەندىلەردىڭ سولاقاي ساياساتىن، مال دايىنداۋ مۇمكىندىگى ەسكەرىلمەي جوسپارسىز جاسالعانىن مۇلدەم قاپەرىنە دە المايدى.

كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە اتا-بابا تاريحىندا مىڭداعان جىلدارى بويى كوشىپ-قونىپ جۇرگەن، جەكە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان حالقىمىزدىڭ تۇرمىسىنا كۇردەلى بەتبۇرىس جاسالدى. كەڭەس وكىمەتىنىڭ العاشقى جىلدارىندا قولعا العان ساياساتىنىڭ ءبىرى كوشپەلى حالىقتاردى وتىرىقشىلىققا اينالدىرۋ، ول ءۇشىن الدىلەردى تاركىلەۋ ءىسى قولعا الىندى.

ءالدى شارۋاشىلىقتاردى تاركىلەۋ حالىقتى جاپپاي اشارشىلىققا الىپ كەلگەن جاعدايدىڭ العى شارتتارىنىڭ ءبىرى دەپ قاراستىرۋعا بولادى. 1928 جىلدىڭ 27 تامىزىندا قازاق اكسر ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى مەن حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ «ءىرى بايلار شارۋاشىلىعى مەن جارتىلاي  فەودالداردى شارۋاشىلىعىن كونفيسكاتسيالاۋ مەن جەر اۋدارۋ» دەكرەتى قابىلداندى. بۇل دەكرەت بويىنشا بايلار مەن جارتىلاي فەودالداردىڭ  مال-مۇلكى، بايلىعى تاركىلەنىپ، وزدەرى وتباسىمەن بىرگە جەر اۋدارۋعا جاتتى. كونفەسكەلەۋ تۋرالى زاڭ بويىنشا مالى، دۇنيە مۇلكى تاركىلەنىپ، ءوزى جەر اۋدارىلۋعا ءتيىستى ءىرى بايلار مەن جارتىلاي فەودالداردىڭ قاتارىنا كوشپەلى اۋدانداردا مالى 400-دەن اساتىن ء(ىرى قاراعا شاققاندا), جارتىلاي كوشپەلى اۋدانداردا 300-دەن اساتىن، وتىرىقشى جەرلەردە 150, كەيدە 100 مالى بار سۇلتاندار مەن حانداردىڭ ۇرپاقتارى، ەل بيلەگەن بولىستار، اتقامىنەرلەر جاتقىزىلدى. وسى دەكرەت نەگىزىندە سول جىلدىڭ كۇزىندە قازاق ولكەسىندە 696 ءىرى باي، جارتىلاي فەودالداردىڭ مال-مۇلكى تاركىلەنىپ، زورلىقپەن تارتىپ الىندى. بايلاردى تاركىلەۋ ۇلكەن زۇلىمدىقپەن اياۋسىز جۇرگىزىلدى. ءبىر وكىنىشتىسى بايلاردىڭ قاتارىندا سولاقاي ساياساتتىڭ ناتيجەسىندە كوپتەگەن ورتا شارۋالار دا قوسىلىپ كەتىپ، تاركەلەۋگە ۇشىرادى.

كونفەسكەلەۋ ناۋقانى اتىراۋ ولكەسىنىڭ بارلىق اۋداندارىن شارپىدى. مۇراعات دەرەكتەرىندە ولكەمىزدەگى اشتىق تۋرالى مالىمەتتەر وتە از ساقتالعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى مۇراعاتى قورىندا اتىراۋ وبلىسىمەن قاتار باسقا دا وبلىستارداعى كونفيسكاتسيانىڭ قالاي جۇرگىزىلگەنى تۋرالى قۇجاتتار ساقتالعان. بۇرىنعى گۋرەۆ وكرۋگىندە بايلاردى تاركەلەۋ 1928 جىلدىڭ 6 قىركۇيەگىندە باستالعان. وكرۋگ اۋماعىندا ءىرى بايلاردىڭ مال، دۇنيە مۇلكىن تاركىلەۋ ماقساتىندا 5 ادامنان قۇرىلعان وكرۋگتىك كوميسسيا قۇرىلعان. كوميسسيا قۇرامىنا تومەندەگى وكىلدەر ەندى.

• ج.مىڭباەۆ – كوميسسيا توراعاسى، ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ وكىلى.
• مارتىنوۆ – كوميسسيا مۇشەسى، مەملەكەتتىك ساياسي باسقارما (گپۋ) باستىعى.
• جيەنباەۆ – كوميسسيا مۇشەسى، جەرگە ورنالاستىرۋ بولىمىنەن.
• ساعىندىقوۆ – «قوسشى» وداعىنىڭ توراعاسى، مۇشە.
• تورەشەۆ – جەر-ورمان باسقارماسى توراعاسى، مۇشە.
• داۋىلباەۆ – وكرۋگ پروكۋرورى (كەڭەسشى داۋىسپەن).

بارلىق اۋدانداردا كوميسسيالار قۇرىلىپ، تاركىلەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن.

مىسالى، نوۆوبوگات اۋدانى بويىنشا قۇرىلعان كوميسسيا قۇرامىنا نازار اۋدارساق:

• قارپىقوۆ – وكرۋگ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ وكىلى، بكپ(ب) مۇشەسى.
• دۇيسەكەشوۆ – اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ وكىلى.
• بوگاۋدينوۆ – «قوسشى» وداعىنىڭ وكىلى.
• وماراليەۆ – «قوسشى» وداعىنىڭ وكىلى.
• ت.الدوڭعاروۆ – اۋداندىق جەر بولىمىنەن.
• شالقاروۆ – قارجى بولىمىنەن، بكپ(ب) مۇشەسى ) [2, 43 پ.].

قۇرىلعان كوميسسيالار اۋداندار اۋماعىنداعى ءىرى بايلاردى تاركىلەۋ جۇمىسىنا قاتىسىپ، اۋىلداردا تۇسىنىك، ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزدى.

زاڭ بويىنشا تاركىلەۋ تۋرالى شەشىمدى اۋىلدىڭ كەدەي-مالشىلارىنىڭ جيىنى انىقتادى. ال، بايلاردان تاركىلەنگەن مال كولحوزداردىڭ مۇلكىنە اينالدى. باستاپقى دا قازاق ولكەلىك كوميتەتى گۋرەۆ وكرۋگى بويىنشا 40 شارۋاشىلىقتى، ونىڭ 35-ءىن 1 توپقا، 5-ءۋىن 2 توپقا جاتقىزىپ تاركىلەۋدى جوسپارلاعان.

اتىراۋ وبلىسى بويىنشا تاركىلەۋگە ۇسىنعان ءىرى بايلار تۋرالى مالىمەتتى تومەندەگى كەستەدەن بايقاۋعا بولادى. كورسەتىلگەن ءتىزىم بويىنشا اتىراۋ جەرىندە بارلىعى 24 باي تاركىلەۋگە جاتقىزىلعان [2, 51 پ.].

العاشقى بەكىتىلگەن تىزىمنەن تومەندەگى باي شارۋاشىلىقتارى الىنىپ تاستالعان [2, 50 ارتقى پ.].

بايلاردى تاركىلەۋ جۇمىسى ءار اۋداندا جۇرگىزىلىپ، جيىندار وتكىزىلىپ، بايلاردىڭ ءىس ارەكەتتەرى وسى جيىنداردا اشكەرلەندى. مىسالى نوۆوبوگات اۋىلىندا جارماعانبەتوۆ ەرعاليدىڭ (اقىن حاميت ەرعاليەۆتىڭ اكەسى) مال مۇلكىن تاركىلەۋ بارىسىندا وتكەن جيىندا كەدەي جاقىپ جانتازيەۆ سويلەگەن سوزىندە «باي ە.جارماعامبەتوۆ 1916 جىلى ستارشىن بولىپ تۇرعان كەزىندە ءوزىن تىلدىڭ قارا جۇمىسىنا تىركەۋ تىزىمىنە جازعانىن جانە ودان ءبىر وگىز، 5 رۋب اقشا بەرىپ، ياعني پارا بەرىپ قالعانىن جانە ءبىر مايا ءشوپ العانىن» بايانداي كەلىپ، تاپ جاۋ رەتىندە تاركىلەۋدى ۇسىنعان [2, 46 پ.]. ونى ورتاشا بەكمۇحامەدوۆ قولداعان. قاڭباقتى اۋىلىندا يسماعۇلوۆ سماديار اتتى بايدىڭ دۇنيەسىن تاركىلەۋ بارىسىندا دەمەن كوبۋسىنوۆ 1916 جىلى پاتشا ۇكىمەتى ورگاندارىنا قازاق جىگىتتەرىن تىل جۇمىسىنا الۋعا كومەكتەسكەنىن جانە ۋاقىتشا ۇكىمەت ورگاندارىنا ماتەريالدىق كومەك كورسەتكەنىن ايتقان. بايدىڭ باقتاشىسى سۇندەت الدابەرگەنوۆتىڭ اياعى ءۇسىپ، مۇگەدەك بولىپ قالعان كەزدە ەمدەلۋ ءۇشىن كومەك سۇراعان تۇستا، سماديار يسماعۇلوۆتىڭ ساباعانىن جەتكىزە وتىرىپ، ءوزىنىڭ مالىن داۋىتوۆ دەگەننىڭ اتىنا جازعانىن جانە بولشەكتەپ تاراتقانىن، سالىقتان جالتارعانىن، تاركىلەۋدەن 95 قويىن جاسىرعانىن جيىن بارىسىندا حاباردار ەتكەن [2, 47 پ.]. نوۆوبوگات اۋدانى بەگايدار اۋىلىندا جەرگىلىكتى تۇرعىندار باي جۇماعالي جانعوجيندى قورعاپ سويلەپ، ەلدى اق باندىلاردان قورعاعانىن العا تارتىپ تاركىلەۋگە قارسىلىقتارىن بىلدىرگەن بولسا، ال ارىستانعالي بيساليەۆتى 67 ادام قول قويىپ، ۇيىمشىلدىقپەن قورعاعان [1, 48 ارتقى پ.]. وسى اۋداننىڭ قاڭباقتى اۋىلدىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى ىقىلاسوۆ پەن اۋداندىق كوميسسيانىڭ وكىلى ت.الدوڭعاروۆ بايلار س.يسماعۇلوۆ جانە م.وماروۆتىڭ مالدارىن ادەيى تاراتقاندارى ءۇشىن ىستەرى سوتقا بەرىلىپ، قىزمەتتەرىنەن شەتتەتىلدى [2, 55 پ.].

بارلىق اۋدانداردا بايلاردىڭ مال-مۇلكىن تاركىلەۋ بارىسىندا جيىندار وتكىزىلىپ، كەدەيلەر تاراپىنان قولداۋ تاپقانىن مۇراعات قۇجاتتارى ناقتىلاي تۇسەدى.

دەگەنمەن دە بايلاردى تاركىلەۋدى بۇكىل حالىق قولدادى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولار ەدى. ونىڭ مىسالى رەتىندە مىنا ءبىر دەرەكتەرگە سۇيەنسەك تە بولادى. تەڭىز اۋدانىندا وتكەن جۇمىسشىلاردىڭ جالپى جيىنىندا № 30 مەملەكەتتىك بالىق ترەسىنىڭ ەسەپشىسى اپوليحين كوميسسيا وكىلدەرىنىڭ جۇمىستارىن توناۋشىلىق دەپ باعالاپ، جۇمىسشىلار مەن كەدەيلەردى تاركىلەۋگە قارسى بولۋعا اشىق شاقىرعان [2, 48 پ.]. كەيىن ول جاۋاپقا تارتىلعان. ءسويتىپ ولكەمىزدە بايلاردى تاركىلەۋدىڭ ناتيجەسىندە اتا قونىسىنان 24 بايدىڭ 20-سى پەتروپاۆلسكىگە، قازاقستان تەرريتورياسىنان تىسقارى جەرگە – 3, وكرۋگ ايماعىنان تىس جەرگە تۇرعىلىقتى جەردى تاڭداۋ قۇقىعىمەن – 1 ادام جەر اۋدارىلدى [2, 52 ارتقى پ.]. قازاقستان ايماعىنان تىس جەرگە تەڭىز اۋدانىنان تاركىلەۋگە ۇشىراعان ق.تاناشەۆ، ق.قۇرمانباەۆ جانە قىزىلقوعا اۋدانىنان ج.جۇلدىزوۆ ايدالدى. سونىمەن قاتار اكىمشىلىك كۇشتەۋ ارقىلى نوۆوبوگات اۋدانىنىڭ بايلارى  م.وماروۆ جانە س.يسماعۇلوۆ جەر اۋدارىلدى [2, 53 پ.].

اتىراۋ ولكەسى بويىنشا تاركىلەۋدەن تۇسكەن مالدار ەسەبىنەن 24 كولحوز ۇيىمداستىرىلدى. الايدا بايلاردىڭ الدىمەن جەرىن، ودان سوڭى مالى مەن اۋىل شارۋاشىلىق قۇرال-جابدىقتارىن تارتىپ الۋ ءتيىستى ناتيجە بەرمەدى، كەرىسىنشە كەدەي شارۋاشىلىقتارىن نىعايتۋ ءىسى ۇزاققا سوزىلىپ كەتتى. بايلاردىڭ دۇنيە-مۇلكىن تاركىلەۋ بارىسىندا كوپتەگەن جاعدايلاردا ادام قۇقى مەن زاڭدىلىقتىڭ ورەسكەل بۇزىلۋىنا جول بەرىلدى. قازاق ۇلتىنا جاسالعان وسىناۋ ناۋبەتكە ساياسي باعا بەرىلۋى تاريح الدىنداعى ادالدىق بولماق.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر مەن دەرەكتەر

1. كوللەكتيۆيزاتسيا سەلسكوگو حوزيايستۆا كازاحستانا (1926-1941گگ.).  -الما-اتا.، 1967. - ت. I-II. – 957س.

2. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى مۇراعاتى 141 قور، 1تىزبە، 2058 ءىس، 195 پ.

اققالي احمەت، ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، دوتسەنت

Abai.kz