وقۋلىق قاشان وڭالادى؟

وقۋلىق قاشان وڭالادى؟

بىلىققا بەلشەسiنەن باتقان بiلiم بەرۋ سالاسىن باتپاقتان قالاي الىپ شىعامىز؟ بۇگiنگi كۇنi وزەكتiلiگiن جويماي كەلەتiن بۇل ماسەلەنiڭ شەشiمiن وسى سالانىڭ تiزگiنiن ۇستاعان ەكس-مينيسترلەردiڭ ەشقايسىسى دا تابا المادى. اسiرەسە، تاۋەلسiزدiك العالى بەرi جاڭا بۋىن وقۋلىقتارى سىن تەزiنە قانشا رەت الىنسا دا، جاعدايدىڭ وڭالاتىن ءتۇرi جوق. كەرiسiنشە، جىل سايىن مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ پاراقتارىنان بiلiمنiڭ كiلتiن ەمەس، ءورiپ جۇرگەن قاتەنi تابۋ ۇيرەنشiكتi ادەتكە اينالعان.

ولاي دەمەسكە امال جوق. بىلتىرعى جىلدىڭ وزiندە كەمشiلiگi كوزگە تۇرپiدەي باسىلعان وقۋلىقتاردىڭ بiرازى وقۋ باعدارلاماسىنان الىنىپ تاستالعان-تۇعىن. 2007 جىلى 7-11 سىنىپتارىنا ارنالعان 240 وقۋلىققا ساراپتاما جۇرگiزiلiپ، ناتيجەسiندە 58 وقۋلىققا رەداكتورلىق وزگەرiس ەنگiزۋ ءۇشiن، 100-iن قايتا وڭدەۋ ءۇشiن كەرi قايتارىلسا، 13 وقۋلىق قولدانىستان الىندى. ال، بىلتىر بارلىعى 2936 وقۋلىق پەن وقىتۋ-ادiستەمەلiك كەشەنiنiڭ تەك 1202-i عانا پايدالانۋعا ۇسىنىلىپ، 1107-i كەرi قايتارىلدى، 338-i قايتا وڭدەۋگە جiبەرiلسە، 289 وقۋلىقتىڭ ساپاسى تومەن بولعاندىقتان ساراپتاماعا جiبەرiلمەدi. بۇل ماسەلە پارلامەنتتiڭ قابىرعاسىندا دا ءسان مارتە كوتەرiلiپ، ورەسكەل قاتەلەر تۇزەتۋگە جول تارتتى. بiلiمنiڭ نەگiزi - وقۋلىق! ال، بiلiم بەرۋدi جاقسارتۋ ەل ۇكiمەتiنiڭ ارقاشان نازارىندا ەكەنiن باسا ايتۋىمىز كەرەك. قازاقستاننىڭ 2020 جىلعا دەيiنگi ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارى مەن ەلباسىنىڭ جولداۋىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگi 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتiك باعدارلاماسى جوباسىن ازiرلەدi. وندا بارلىق بالالاردى مەكتەپكە دەيiنگi تاربيەمەن جانە وقىتۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، 12 جىلدىق بiلiم بەرۋ مودەلiن ەنگiزۋ، تەحنيكالىق جانە كاسiپتiك بiلiمنiڭ ەكونوميكا تالاپتارىمەن ءوزارا بايلانىسى، كاسiپتiك ستاندارتتار ازiرلەۋ، جوعارى بiلiمنiڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرi كورiنiس تاپتى. دەسەك تە، اراگiدiك تالقىعا سالىنىپ تۇراتىن وقۋلىق ماسەلەسiنiڭ جىرى مۇنىمەن بiتەتiن ەمەس. اسiرەسە، وقۋلىقتاعى ولقىلىقتار ەكس-مينيستر تۇيمەباەۆتىڭ تۇسىندا قىزۋ تاقىرىپقا اينالعانى ەستە. تiپتi, ەلiمiزدەگi وتاندىق وقۋلىق اۆتورلارى "وقۋلىقتى قىرعىزدارعا جازدىرىپ جاتىر" دەگەن سارىندا گازەت بەتiنە اشىق حات جازىپ، وقۋلىققا جاۋاپ بەرۋi تيiس عىلىمي-پراكتيكالىق "وقۋلىق" ورتالىعىن دۇرلiكتiرگەن ەدi. جاسىراتىن نەسi بار، قازiر وقۋلىقتا كەتكەن قاتەلەر جونiندە قانداي دا بiر اقپارات العىمىز كەپ "وقۋلىق" ورتالىعىنا حابارلاسساق، ولار: "بۇل سۇراققا مينيسترلiك جاۋاپ بەرۋi تيiس" دەپ ات-تونىن الا قاشادى. ال، iلە-شالا مينيسترلiككە تەلەفون شالساڭىز، "بۇل ماسەلەنiڭ انىق-قانىعىن "وقۋلىق" ورتالىعىنان بiلە الاسىز" دەگەن سالعىرت ءسوزدi ەستيسiز. ەكەۋi بiر-بiرiنە سiلتەيدi. سوندا ەلiمiزدەگi وقۋلىقتارعا كiم جاۋاپ بەرەدi? عىلىمي-پراكتيكالىق "وقۋلىق" ورتالىعىنىڭ باستى مiندەتi قايسى؟
بiز گازەتiمiزدە وقۋلىق ماسەلەسiنە قاتىستى بiرنەشە ماتەريال جاريالادىق. تiپتi, باسقانى بىلاي قويعاندا، باستاۋىش سىنىپ وقۋلىقتارىنىڭ وزiندە قاراپايىم قاتەلەردiڭ "مەن مۇندالاپ" جۇرگەنiن ايتقاندا، كەيبiر باسپالار ورە تۇرەگەلدi. ول ازداي، 1-2-سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان وقۋلىق ماتiندەرiندە شۇبالاڭقى سويلەمدەر مەن تۇسiنiكسiز ۇعىمدار كوپ. تiلگە جەڭiل، جۇپ-جۇمىر بولۋى تيiس ءماتiن جوقتىڭ قاسى. نەگە؟ ارينە، ءار باسپا شىعارعان وقۋلىعىن قورعاشتايتىنى انىق. ال، ولارعا "بۇل قالاي؟" دەپ كولدەنەڭ ساۋال قويساڭىز، "قازiرگi بالالار تەحنيكانىڭ زامانىندا ءومiر ءسۇرiپ جاتىر. ولارعا بۇل ماتiندەر اۋىر ەمەس. بالانى وسى باستان قيىندىققا توزەتiندەي، اۋىردى كوتەرە الاتىنداي جاعدايدا تاربيەلەۋiمiز كەرەك" دەگەن بiرجاقتى پiكiر ەستيسiز. الايدا، ءار نارسەنiڭ ءوز ۋاقىتى بار ەمەس پە؟ بiرiنشi سىنىپقا بارعان بالا بiر مەزەتتە سونشاما اقپاراتتى قابىلداي الۋى مۇمكiن بە؟ اربiردەن سوڭ باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسى "اباي جولىنىڭ" ءۇزiندiسiن، ءابiش كەكiلباەۆتىڭ رومانىنىڭ تiلiن ۇعىنا الا ما؟ قازiر كوپ وقۋلىقتاردا تiلi اۋىر وسىنداي شىعارمالاردان ءماتiن كەلتiرۋدi سانگە اينالدىرعان. كوبiنە كۇندەلiكتi گازەت-جۋرنالدا جاريالانعان ماتەريالدار قوسىندىسىن دا تىقپالايدى. اۆتوردىڭ وزiندiك قولتاڭباسى مەن ۇستانىمىن تابۋ قيىن. ياعني، بۇگiنگi كەيبiر اۆتورلار "دايىن اسقا تiك قاسىق" دەمەكشi, ءار جەردەن الىپ قۇراستىرىپ، "وقۋلىق جازدىم" دەگەن اتاقپەن ماسايراپ ءجۇر.
بiزدە قازiر باسەكەگە قابiلەتتi مەملەكەتتiك باسپالار دا ساناۋلى. بالاما وقۋلىق جازاتىن اۆتورلار دا، ونى جارىققا شىعاراتىن باسپا دا كۇرت ازايىپ كەتتi. جىل سايىن باسپالار مەملەكەتتiك تەندەرگە قاتىسىپ، ارنايى لوت جەڭiپ الادى. سونىڭ iشiندە بiر باسپا باستاۋىش سىنىپ وقۋلىقتارىن شىعارسا، كەلەسi باسپا باسقا وقۋلىقتاردى باسۋعا مۇمكiندiك الادى. ادەتتە، تەندەردi جەڭiپ العان باسپا ەلiمiزدە مەكتەپ تابالدىرىعىن قانشا بالانىڭ اتتايتىندىعىنان حاباردار بولسا دا، وقۋلىق تاپشىلىعىنا بوي الدىرادى. جىلداعى جاعداي سول. وقۋ جىلىنىڭ ورتاسىنا دەيiن وقۋلىق iزدەپ، شارق ۇرىپ جۇرگەن اتا-انانى جيi ۇشىراتاتىنىمىز سوندىقتان.

دوكتورلار مەن كانديداتتاردىڭ سانى قانشا؟
وقۋلىقتى كiمدەر جازۋى كەرەك؟ قۇدايعا شۇكiر، بiزدە قازiر نە كوپ، اتاعى دارداي عالىمدار كوپ. ولار ءوز سالاسىن جiتi مەڭگەرگەن كاسiبي شەبەردiڭ ساناتىندا. عىلىمي دارەجەسiن قورعاعان بiلiكتi مامانداردىڭ سانى قانشا؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن بiلۋ ءۇشiن بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگiنiڭ كومەگiنە جۇگiنiپ، ارنايى سۇراق جiبەرگەن ەدiك. ارiگە بارماي-اق، 2005-2010 جىلدار ارالىعىندا عىلىم سالالارى بويىنشا دوكتور جانە كانديدات عىلىمي دارەجەلەرiندە بەكiتiلگەن iزدەنۋشiلەر سانىن بەرۋiن سۇرادىق. كوپ ۇزاماي جاۋاپ تا كەلدi. بiز تەحنيكالىق عىلىم سالالارىنا كوز جۇگiرتپەستەن بۇرىن، قازاق تiلiنiڭ ۇستاسى، وقۋلىق جازۋدىڭ شەبەرi سانالاتىن پەداگوگتار مەن فيلولوگتاردىڭ تiزiمiنە كوڭiل اۋداردىق. 2005 جىلدان كۇنi بۇگiنگە دەيiن فيلولوگيا عىلىمى بويىنشا دوكتور عىلىمي دارەجەسiن 124 مامان قورعاسا، كانديدات عىلىمي دارەجەسi 695 مامانعا بۇيىرىپتى. ال، پەداگوگيكا عىلىمى بويىنشا، دوكتور عىلىمي دارەجەسiن - 165, كانديدات عىلىمي دارەجەسiن - 737 مامان اقتاپ شىققان. ءۇشiنشi, تاريح عىلىمىندا 79 دوكتور، 335 كانديدات تiركەلiپتi.
اينالاسى بەس جىلدىڭ iشiندە مينيسترلiك مۇنشاما دوكتور مەن كانديداتتى قورعاتىپ جاتسا، ءتاۋiر-اق ەكەن دەپ قۋانۋعا دا بولار. بiراق سول پەداگوگيكا سالاسى بويىنشا عىلىمي اتاق العان 165 دوكتور مەن 737 كانديدات نە تىندىرىپ ءجۇر؟ 124 دوكتور مەن 695 كانديدات فيلولوگيا سالاسىندا قانداي ەڭبەك سiڭiرiپ كەلەدi? نەگە وسى تولىپ جاتقان دوكتورلار مەن كانديداتتار جابىلىپ ءجۇرiپ بiر وقۋلىق جازا المايدى؟ تىم بولماسا، بiلiكتiلiگi مەن تاجiريبەسiن سارقا جۇمساپ، وتاندىق وقۋلىقتاردىڭ تۇزەلۋiنە نەگە كۇش سالمايدى؟ ايتپەسە، وسى سالانى بۇگە-شiگەسiنە دەيiن زەرتتەپ، عىلىمي اتاق الۋىنا نە جورىق؟ الدە، ولاردى مينيسترلiك تاراپىنان وقۋلىق جازۋعا جۇمىلدىرۋ جۇمىستارى جۇرگiزiلمەي مە؟
ماسەلەن، بۇل ساۋالدى بەلگiلi ماتەماتيك ءارi اكادەميك اسقار جۇمادiلداەۆقا قويعانىمىزدا: "وقۋلىقتى جازاتىن - پەداگوگتار. بۇل جەردە ۇلكەن پارادوكس بار. كەڭەس وداعىندا قاتەلەسپەسەم، پەداگوگيكا بويىنشا نەبارi 20 دوكتور بولسا، قازiر 1000-نان اسىپ كەتتi. بiزدە ۇلكەن الشاقتىق بار. عىلىمي اتاق پەن عىلىمنىڭ اراسىندا قارىم-قاتىناس جوق. تاعى بiر سەبەپ، كەڭەس وداعىنان كەلەتiن داستۇردەن قول ءۇزiپ قالدىق. سول كەزدە جوعارى اتتەستاتسيالىق كوميسسيا (جاك) دەگەن بولدى. ونىڭ تالابى دا، ءتارتiبi دە قاتال ەدi. ەكiنiڭ بiرi بارىپ، قورعاي بەرمەيتiن. وتە قيىن ەدi. قازiر جاك وزiمiزگە كەلدi دە، ءبارiمiز مۇرنىڭ بار دا بiر سiڭبiر دەگەن پرينتسيپتi پايدالانىپ، بىت-شىتىن شىعاردىق. وقۋلىق جازىپ جاتقان كەزدەيسوق ادامدار. ونىڭ iشiندە پەداگوگتار جوق. ال پەداگوگيكادان عىلىمي دارەجە قورعاپ جاتقان ادام عىلىمعا دا، وقۋلىققا دا ەڭبەگi سiڭبەي ءجۇر" دەگەندi اشىنا ايتتى.
راسىندا دا، كەلەشەك ۇرپاقتىڭ بiلiمدi, سانالى بولۋى بiلiمنiڭ نەگiزگi كiلتi - وقۋلىققا بايلانىستى. وقۋلىق جاقسارماي، بiلiمنiڭ تاسى ورگە دومالاي المايدى. ەگەر الگiندەگi مىڭداعان كانديداتتار مەن دوكتورلارىمىز اتاق پەن مانساپقا قۇمار بولماي، قوعامعا، وسكەلەڭ ۇرپاققا پايدالى iس اتقارسا، ناعىز عالىم ەكەندiگiن دالەلدەگەن بولار ەدi. الايدا، اتاقتى عالىمدارعا كامپيت تاراتقانداي ەتiپ ۇلەستiرە بەرسەك، دوكتور، كانديدات عىلىمي دارەجەسiنiڭ دە قۇنى وزiنەن ءوزi قۇلدىراي بەرمەي مە؟ بۇيتە بەرسەك، ەكi-ءۇش جىلدا ەكiنiڭ بiرi كانديدات، ءۇشتiڭ ەكەۋi دوكتور بوپ، تالتاڭدايتىن كۇن تۋادى. ەسەسiنە، بiلiمi تاياز اۆتور ونسىز دا شيماي-شاتپاققا تولى وقۋلىقتى ويىنشىققا اينالدىرىپ، تۋ-تالاقايىن شىعارماسىنا كiم كەپiل؟

وقۋلىق ماسەلەسIن جۇماعۇلوۆ قالاي شەشەدI?
بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگi تiزگiنiن ۇستاعان باقىتجان جۇماعۇلوۆ جاۋىردى جابا توقىپ كەلگەن وقۋلىق ماسەلەسiنە قالاي ءۇن قوسادى ەكەن دەگەن وي ءبارiمiزدi مازالاعان-دى. قىزمەتiنە ارالاسقانىنا كوپ بولا قويماعان مينيستر وقۋلىقتاردى ازiرلەۋ، ساراپتاۋ جانە باسىپ شىعارۋ جۇمىستارىن جۇيەلەندiرۋ ماسەلەسi بويىنشا رەسپۋبليكالىق كەڭەس وتكiزدi. وعان 50-دەن استام باسپا باسشىلارى، 540 وقۋلىقتاردىڭ جانە وقۋ-ادiستەمەلiك كەشەندەردiڭ اۆتورلارى، وقۋ ادەبيەتتەرiنە ساراپتاما جاسايتىن ماماندار، ەلiمiزدiڭ بارلىق وڭiرلەرiنەن كەلگەن ادiسكەرلەر مەن پەداگوگتار قاتىستى.
كۇن تارتiبiنەن تۇسپەي كەلەتiن وقۋلىقتىڭ جىرى تاعى دا باستالدى. البەتتە، بۇل ماسەلەگە جاڭا مينيستردiڭ مويىن بۇرۋى زاڭدى دا. بۇعان دەيiنگi ەكس-مينيسترلەردi سان قاقساتقان وقۋلىق ماسەلەسi بۇگiن، ەرتەڭ جاقسارىپ كەتەدi دەگەنگە ەشكiم سەنە قويماس. دەگەنمەن، بۇل جايتقا نەمكەتتi قاراساق، ءدال قازiرگi جاعدايدى مۇلدەم ۋشىقتىرىپ الۋىمىز دا عاجاپ ەمەس.
كەڭەستە وقۋلىقتاردىڭ جانە وقۋ-ادiستەمەلiك كەشەندەردiڭ قۇرىلىمدىق تاقىرىپتارىنىڭ مازمۇنىنا باسا نازار اۋدارىلدى. وقۋ باسىلىمدارىن باعالاۋدىڭ ءداستۇرلi كريتەريلەرi ساراپتاۋعا الىنىپ، ولار نارىقتىق ناقتى جاعدايعا قاراي جان-جاقتى تالداۋدان وتەتiن بولادى. باسپاگەرلەر وقۋلىقتاردىڭ مازمۇنى مەن پوليگرافيالىق بەزەندiرۋi جونiندەگi سانيتارلىق-گيگيەنالىق تالاپتارعا قاتىستى پiكiر-ويلارىمەن ءبولiستi. سونداي-اق، ەلەكتروندىق بiلiم بەرۋ رەسۋرستارىنىڭ بولاشاعى جانە ولاردى كەشەندi ساراپتامادان وتكiزۋ تۋرالى ءسوز بولىپ، وقۋلىقتاردىڭ ساپاسىن ساراپتامادان وتكiزۋ جونiندە حالىقارالىق ساراپتاما جۇيەسiن قۇرۋدى ۇسىندى.
بiلiم جانە عىلىم مينيسترi باقىتجان جۇماعۇلوۆ ۇلتتىق وقۋلىق كiتاپتارىن باسىپ شىعارۋدى ودان ءارi دامىتۋ جونiندە وزدەرiنiڭ ۇستانىمى مەن كوزقاراسىمەن بولiسكiسi كەلگەندەردiڭ ءبارiن دە مۇقيات تىڭداپ، تالداۋدان بايىپتى قورىتىندى شىعاردى. ول وڭ ناتيجە رەتiندە بالاما وقۋلىقتار جاساۋ ءۇشiن باسەكەلi ورتا قالىپتاسقانىن اتاپ ءوتتi. ونىڭ پiكiرiنشە، التى مىڭنان استام وقۋلىقتار مەن وقۋ-ادiستەمەلiك كەشەندەردiڭ iشiندە جاقسى باعا العان ماتەريالدار از ەمەس. ولار وقۋشىلاردىڭ وسكەلەڭ وي-ءورiسiن ەسكەرە وتىرىپ، تۇسiنiكتi تiلمەن جازىلعان، جاقسى بەزەندiرiلگەن. "بiر سوزبەن ايتقاندا، وتاندىق وقۋلىقتاردى جاساۋشىلار مەن ونىڭ اۆتورلارى باسپاگەرلەرمەن بiرگە شىعارماشىلىق iزدەنiستە ەكەنi بايقالادى. بiراق تا جاھاندانۋ ءداۋiرi جاڭا تالاپتار قويۋدا. سوندىقتان دا قازiرگi زاماندا باعا جەتپەس كاپيتال - بiلiم ەكەنi ءسوزسiز، ال ونى جاقسى وقۋلىقتار مەن كiتاپتارسىز كوز الدىڭا ەلەستەتۋدiڭ ءوزi قيىن. سوعان بايلانىستى قىسقا مەرزiمدە وقۋلىقتار باسىپ شىعارۋدى دامىتۋ ءۇشiن ونىڭ پارمەندi قۇقىلىق بازاسىن جاساۋ قاجەت. ساپاسىز وقۋلىقتاردىڭ ۇلگiلەرi ولاردىڭ مازمۇنىن جاريالى تۇردە تالداۋ ءۇشiن بiلiم جانە عىلىم مينيسترلiگiنiڭ ۆەب-سايتىنا ورنالاستىرىلاتىن بولادى. ونى جاساۋشىلاردىڭ، اۆتورلاردىڭ، ساراپشىلاردىڭ، باسپاگەرلەردiڭ، پوليگرافيستەردiڭ، بiر-بiرiمەن قارىم-قاتىناسىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرگەن ءجون. بۇل ورايدا تالاپتى كۇشەيتە وتىرىپ، ولاردىڭ تولىققاندى جۇمىس iستەۋi ءۇشiن قاجەتتi جاعدايلاردى جاساۋ كەرەك. وقۋلىقتاردى جاساۋعا قاتىساتىن مامانداردى ماتەريالدىق جاعىنان ىنتالاندىرۋ جۇيەسiن قايتادان قاراستىرعان ءجون", - دەدi مينيستر.
ارينە، جاڭا مينيستردiڭ وقۋلىقتى وڭتايلاندىرۋ جولىندا باستاعان قادامى ورىندى. وسى ايتىلعان تالاپ-تiلەكتەردiڭ ايتىلعان جەردە قالىپ قويماۋىن قاداعالاۋ كەرەك. ول ءۇشiن تاريحتى رەسەيلiك عالىمدارمەن بiرiگiپ جازامىز دەپ اتتانداماي، جوعارىدا ايتىلعان دوكتورلار مەن كانديداتتاردى جۇمىلدىرۋ قاجەت. ونسىز وقۋلىقتاعى ولقىلىقتاردى تۇزەۋ مۇمكiن ەمەس.

«تۇركىستان» گازەتى