تاريحقا جۇگىنسەك، حح عاسىرعا دەيىن قازاقستاندا قازاق، وزبەك، ۇيعىر جانە  ازعانتاي عانا  وتارلاۋشى  ورىستان باسقا كوپ ۇلت بولماعان.  ال كەيىن رەسەيدىڭ وزگە ۇلتتاردى  رەپرەسسيالاپ،  قازاقستانعا اكەپ توگىپ  تاستاعانىنا، قازاق  كىنالى ەمەس. قازىر رەسەي ەڭ  كوپۇلتتى ەل. رەسەيدە  400-دەن استام ۇلت تۇرادى.   رەسەي ولاردى جاۋلاپ العان، بىراق قازاقتارعا ۇقساپ ءبىز كوپۇلتتى ەلمىز دەمەيدى. ولاي دەسە،  ورىستار دا سول كوپۇلتتىڭ ءبىرى بولىپ قالار ەدى. رەسەي پرەزيدەنتى  نەمەسە پرەمەرى مەن دۋماسى تۇگىل ەشبىر ماس ورىس ءوزىنىڭ رۋحىن السىرەتەتىن، ورىس بالاسىنىڭ ساناسىن ۋلايتىن ونداي  اقىلسىزدىق  سوزگە جول بەرمەيدى. جيرينوۆسكيدىڭ «رەسەيدە  ورىستان باسقا ۇلت جوق» دەپ كوكەزۋلەنىپ كوپىرىپ تۇرعانىن  پۋتين راحاتتانىپ وتىرىپ تىڭدايدى. قازاقستاندا تۇراتىن وزبەك، ءازىربايجان، ۇيعىر، تاتار، تۇرىك، دۇڭعان، چەچەن تۇگەل قازاقشا سويلەي دە، جازا دا الادى. ورىستان باسقالار، اسىرەسە نەمىستەر مەن كورەيلەر قازاقشانى تەز-اق ۇيرەنىپ الادى. ول از بولسا، قازاقستان حالقىنىڭ 70%-دان استامى قازاقتار.

ەندەشە، ءبىز نەگە كوپ  ۇلتتى ەلمىز دەپ سارنايمىز. بۇكىل وسىنداعى تۇركى تىلدەردى قوسساق 80 پايىزدان اسىپ كەتەدى، قازاقشا بىلەتىندەر. ءسىرا، بۇل جەردە بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ءوز ىشكى ەسەبى بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى، ولاردىڭ بالالارى، نەمەرەلەرى قازاقشا بىلمەيدى. بىلسە، شىتىر جەپ ءىشى كەپكەن تۇيەشە ىڭقىلداپ تۇرىپ قالادى. وزدەرى كەشەگى كوممۋنيستەردىڭ ورىسشا وقىپ، ورىسشا تاربيەلەنگەن بالالارى.  ولاردىڭ ماقساتى –ەندى بالالارى بيلىكتە  وتىرۋى كەرەك. سوندىقتان قازاق تىلىنە جول بەرمەۋدىڭ سويتە تۇرا قازاقتى الدارقااتا تۇرۋدىڭ بارلىق  قۇيتۇرقى ارەكەتتەرى جاسالعان. «قوستىلدىلىك»، «قوس ءتىلىڭ – قوس قاناتىڭ» دەگەندى دە ويلاپ تاپقان وسىلار ەدى. ەندى «ءۇش تىلدىلىك»، «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» دەگەن دە قازاق ءتىلىنىڭ ادىمىن اشتىرماۋ ءۇشىن، سولاردىڭ  بالالارى ءۇشىن، ءارى رەسەيدەن قورقىپ ويلاپ تاپقان قازاققا قارسى جاسالعان قياڭقىلىق.

قازاقتى الداۋ اۋەلى بىلاي باستالدى: 1991 جىلى قازاقشاعا بىردەن كوشۋگە بولمايدى. وعان 4-5 جىل كەرەك دەدىك. بۇل 1991-92 جىلى ايتىلعان ءۋاج، ياعني، قازاقتى كامپيتتەن دامەلى بالاشا الداپ قويۋ ەدى. ۋاقىت شىركىن زىمىراپ سول 4-5 جىل دا وتە شىقتى. سودان   2000 جىلى ءبارىمىز قازاقشاعا كوشەمىز، ءبارىمىز قازاقشا سويلەيمىز دەدىك. كەيىن 2000 جىلدى 2010-عا، 2010 جىلدى 2020- عا سوزدىق. اقىرى 2025-كە  كەپ توقتاپپىز.  پرەزيدەنت 2013 جىلعى جولداۋىندا: «2025 جىلى حالىقتىڭ 95 %-ى قازاقشا  سويلەيدى» دەدى. سوندا قالاي، ول ءۇشىن ىستەلىپ جاتقان ءىس، جاسالعان جوبا، جوسپار جوق. الدە ونسىز-اق 25 جىل قازاقشا  سويلەمەگەن ورىسى، ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن ماڭگۇرتتەرى ارالاس ەل  بىراق كۇندە ۇيقىدان تۇرا سالا قازاقشا سايراپ شىعا كەلە مە؟ بۇل دەگەن ەش دالەلى جوق بوستەكەي ءسوز عوي. 2025 جىلى 95 % قازاقشا سويلەۋ ءۇشىن  قازىردەن باستاپ جينالىس، باياندامالار، ءىس قاعازدارى قازاقشا سويلەي  باستاۋى كەرەك ەمەس پە؟! قاي شارۋا دا، اسىرەسە ءتىلدى  ۇيرەنۋ بىردەن ەمەس بىرتىندەپ  وسپەي مە؟! 25 جىل «كونسەرۆىلەپ»  ساندىقتىڭ تۇبىندە ءيسى دە شىقپاۋ ءۇشىن ۇستىنە نافتولين سەبىلىپ تاستالعان ءتىل دامىپ كوركەيمەيدى  ساندىقتان شىقپاي  قالادى.  مىسالى 90%  قازاق تۇراتىن اقتوبە وبلىسى 2006 جىلى قازاق تىلىنە كوشتىك دەگەن ەدى. بىراق ءدال ونداي ناتيجەنى كورە الماي ءجۇرمىز. ءتىپتى، قازاق تىلىنە بەتبۇرىس جوق. ي.تاسماعامبەتوۆ الماتىنىڭ اكىمى بوپ تۇرعاندا 2006 جىلى 1-قاڭتاردان باستاپ ءىس-قاعازدارى تۇگەل قازاقشاعا كوشىرىلەدى دەپ ەدى. ولجاس سۇلەيمەنوۆ  باستاعان بىرنەشە كىسى بۇل نە ماسقارا دەپ ونىڭ اۋزىنا قۇم قۇيعانداي قىلدى. ءبىتتى! ەندى مىنا انجىلىكتى قاراڭىز: قازىر بيلىك باسىنداعىلار بۇرىنعىداي پالەنىنشى جىلى ءىس قاعازدارى قازاقشاعا كوشىرىلەدى دەگەندى ايتپايتىن بولدى. ونىڭ ورنىنا پالەنىنشى جىلى پالەنباي پايىزىمىز قازاقشا سويلەيتىن بولادى دەگەندى شىعاردى.  بۇل دا قازاقتى الدارقاتۋ! اڭقاۋ قازاق سوعان ءماز!

رەسەيدەن ازاتتىق الدىق دەپ قىسى-جازى 25 جىل توي-تويلاساقتا ەرلان ىدىرىسوۆ، ادىلبەك جاقسىبەكوۆ، دانيار اقىشەۆ سياقتىلار ەل الدىندا قازاقشا سويلەگەنىن كورە الماي-اق وتەتىن شىعارمىز، بۇم جالعاننان. ولار سويلەگىسى دە كەلمەيدى. ويتكەنى، قازاقستاندا جاقسى، لاۋازىمدى قىزمەتكە تۇرۋ ءۇشىن ورىسشا بىلمەسەڭ بولمايتىنىن، بىراق قازاق تىلىنە ەشقانداي قاجەتتىلىك جوق ەكەنىن، ونسىز دا كۇن كورەتىنىن ولار جاقسى بىلەدى.

مينيسترلەر تۇگىل 99% قازاق تۇراتىن وبلىس، اۋداندارعا قازاقشا بىلمەيتىن ءورىستىلدى اكىمدەر جىبەرىلەدى. بۇل – جازىلماعان زاڭدىلىق. قازاقشا تارتىمدى ءسوزى جوق ادام 99 پايىز قازاق تۇراتىن مەكەندەردە تارتىمدى جۇمىس ىستەي الا ما؟!

ءيا، ۇكىمەت قازاقتى الدارقاتىپ قويۋعا 25 جىلدا ابدەن ماشىقتانىپ الدى. انەبىر جىلى  ۇكىمەت «ەندى  وتىرىستى  تەك قازاق تىلىندە وتكىزەمىز» دەپ  قاۋلى العان ەدى. ون كۇننەن كەيىن تەلەديدار  ۇكىمەتتىڭ ەكىنشى  وتىرىسىن كورسەتىپ ەدى، قاراساق،  پرەمەر  سەرىك احمەتوۆ تەك ورىسشا سايراپ  وتىر. مىنە، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ  قاۋلىسىنىڭ كەسكىنى وسىنداي بوپ كەلەدى. ءوز قاۋلىسىن ءوزى ورىندامايدى. ونداي قاۋلىنى وزگەلەر نەعىلسىن؟!

قازەكەم اڭقاۋ عوي، بىرەۋلەر بىزدە  يدەولوگيا جوق دەيدى. بولعاندا قانداي! يدەولوگيا بار. قازاقستاندا قانشا تەلەارنا بار، سولاردى اشىپ قالساڭ، ءتۇپ-تۇگەل ورىسشا گۋلەتىپ  تۇر.رەسەي گازەت-جۋرنالدارى دۇڭگىرشەكتەردى جاۋلاپ العان. ولار تەك رەسەيدى ماقتايدى، جيرەنىشتى، سالت-داستۇرىمىزگە، دىنىمىزگە ۇلتتىق پەداگوگيكامىزعا جات كورسەتىلىمدەرى قانشاما؟! ءبىزدىڭ بيلىككە وسىدان ارتىق نە يدەولوگيا كەرەك؟ال «ۇلتتىق يدەولوگيانى» – «تۇنگى ستۋديادا نۇرلان قويانباەۆ»، «قىزىق ءتىmes» (تايمس-م.ك.) ءمان-ماعىناسىنان گورى بەت-اۋىزدى جىبىرلاتۋى كوبىرەك جانە ورىس سوزدەرىن ارالاستىرىپ سويلەيتىن تۇرسىنبەك قاباتوۆتىڭ ارزان ءازىل-قالجىڭى، وزگە دە سايقىمازاق قويىلىمدار مەن ءانشى ەمەس انشىلەر.ءسىرا، جوعارىداعى ءنان قازاقتار تويشىل قازاققا قارنى توقتىق پەن وسىنداي ءازىل-قالجىڭنان باسقا يدەولوگيا نە كەرەك دەيتىن شىعار، ءا؟

ءيا، قازاقستان رەسەيدىڭ وتارشىلدىق  يدەولوگياسىنىڭ بۇعاۋىنان ءالى دە شىعا قويعان جوق. بۇگىنگى ساياساتىمىزبەن جۇرە بەرسەك ودان ەشقاشان شىعا الماۋىمىز دا مۇمكىن. ەگەر حاننىڭ دا ونىڭ ايتۋىمەن جۇرەتىن قاراشانىڭ دا ءوز بىلەرى جوق بولسا، ولار وزگەنىڭ ساياساتىنىڭ جەتەگىندە جۇرەتىنى تاريحتان بەلگىلى. ءبىز رەسەيدىڭ  الى دە جەتەگىندەمىز. وسى قۇلمىنەزىمىزدى بىلدىرمەۋ ءۇشىن جۇرتتى قىتاي باسىپ الادى دەپ قورقىتامىز. قىتاي ونسىز دا جەر-جاھانعا جايىلىپ كەتكەن ۇلت. بىراق قىتايدا  قىتايشا ارالاستىرىپ سويلەيتىن قازاق جوق. تەك قازاقشا سويلەيدى ولار. ال رەسەيدىڭ قۇرامىندا قانشاما رەسپۋبليكا بار، ورىستار ءسىبىر حالىقتارىنان باستاپ سولاردىڭ ءبارىن ورىستاندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزىپ كەلەدى. رەسەي باسقارعان كسرو كەزىندە 91 ۇلت جويىلىپ كەتتى. ءبارىن تىلىنەن ايىردى. ال قىتايدا تۇراتىن قازاقتار سويلەسكەندە ءبىر اۋىز قىتاي ءسوزىن قوسپاي سويلەسە، قازاقستان قازاقتارىنىڭ ءۇش اۋىز ءسوزىنىڭ ەكەۋى ورىسشا. ول از بولعانداي ەندى ءبىر-بىرىنە «برات»، «سەسترەنكا»، «باتيا»، «پلەمياننيك» دەيتىن بولدى. بۇل–ۇلت رەتىندە ازعىنداپ، جويىلىپ كەتۋدىڭ باسى ەمەس، قاق ورتاسىنان اۋىپ كەتكەنىمىزدىڭ بەلگىسى!

كەيبىر اۋدانداردا «ەمگە» ورىس تاپپايسىڭ. بىراق ورىس مەكتەپتەرى جۇمىس  ىستەپ  تۇر. سولاردا تۇگەل قازاق بالالارى وقيدى. وسى  مەكتەپتەردىڭ ديرەكتورلارى  حالىق اراسىنا مۇعالىمدەرىن  جىبەرىپ: «قازاق ءتىلىنىڭ  كەلەشەگى جوق، بالالارىڭدى ورىس مەكتەبىنە بەرىڭدەر» دەپ ۇگىت  جۇرگىزەدى ەكەن. زاڭى بار ەل بولسا، مۇندايلاردى جاۋاپقا  تارتىپ  جىبەرۋگە بولار ەدى. امال نە، زاڭى جوق ەلدەردە عانا بولاتىن بۇل «دەموكراتيا» قازاقستاندا سالتانات قۇرىپ تۇر.   

ارينە، ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ ءبارىن ماڭگۇرت دەي المايمىز. ولار دا ءوز قازاعىمىز. ولاردى تاۋەلسىزدىك الدىق دەگەن 1991 جىلدان باستاپ، بىردەن وزىمىزگە تارتىپ، ناعىز قازاق قىپ الۋعا بولاتىن ەدى. اتتەڭ، بيلىك  ويتپەدى. قالىڭ قازاق تۇرعاندا بيلىكتى ورىس تىلدىلەرگە بەرىپ، ءبۇپ-ءبۇتىن قازاقتى ادەيى ەكىگە ءبولدى. بىرىنە-ءبىرىن قارسى قويدى.  بيلىكتەگى ءورىستىلدى قازاقتار قازاقتىلدىلەردى  ماڭىنا جولاتپاعانى بىلاي تۇرسىن «مامبەتى» دەيتىن بولدى.  ياعني، قولدان  «شالاقازاق» دەگەن ۇلت تۋعىزىپ، ونى تازا قازاققا قارسى قويدى. بيلىك ونىسىنىڭ ءبارىن ازسىنعانداي «قازاقتىڭ جاۋى –قازاق» دەگەن جاۋىزدىق ماقالدى ويلاپ تاپتى. قاشاندا  قارا حالىقتىڭ اۋىزبىرشىلىگى بيلىككە قاۋىپ تۋعىزادى. اۋەلدە ءۇش ءبيدىڭ سۋرەتىن سالىپ قويۋدىڭ دا ارجاعىندا ۇلكەن زالىمدىق جاتقان ەدى.. بۇل دا قازاقتى ۇشكە ءبولۋدىڭ زىميان ءبىر جولى.

قازىر كەدەن وداعى،  ەۋرازيالىق وداق دەگەن «وداقتارىمىز» بار. رەسەيمەن ءبىز بۇرىن دا «وداق» بولعانبىز. ونىڭ «وداعى» وشاعىڭدى قيراتۋ، كونفيسكەلەۋ، قۋعىن-سۇرگىن، سوعىسقا ايداپ اپارىپ سالۋ، جاپوننىڭ، امەريكانىڭ تىڭشىسى دەپ  اتۋ، اسۋ، اشتان قىرۋ بولدى. «وداقتاس» دەپ  اتالعان  14 رەسپۋبليكا رەسەيدى كورمەستەي بوپ قاشىپ قۇتىلدى. ولار قازىر ورىستىڭ ءباسپاسوزىن، تەلەديدارىن ەلىنە كىرگىزبەي تاستادى. ال ءبىز سولاردىڭ اقپاراتتىق يدەولوگياسىنىڭ تەمىر قۇشاعىنا قايتا كىرىپ بارامىز. وسىدان ءبىراز بۇرىن ەلباسى ن.نازارباەۆ ەفيرلىك كەڭىستىگىمىزدى نەگە وزگەلەرگە بەرىپ قويدىق دەپ كەيىگەن ەدى. وعان دا قۇلاق اسقان ءتىرى جان جوق.

رەسەي يمپەرياسىندا   ورىستانىپ  كەتكەن ەكى ەل بولدى. ول ۋكراينا مەن قازاقستان. ۋكراينا بىزدەن دە جامان  ورىستانىپ كەتىپ ەدى. 45 ملن. حالىقتىڭ 12 ملن-ى  ورىستانعان ۋكرايندار  بولاتىن. سول ەل  بىردەن  ۋكراين تىلىنە كوشتى. ءبىر گازەتتى، ءتىپتى ءبىر  بەت قاعازدى دا ورىسشا شىعارتپادى. اۆتوبۋس، تروللەيبۋستارىندا ايالدامالار تەك ۋكراينشا، وزبەكشە، ءازىربايجانشا حابارلانادى. نەگە؟ ولار سونشا  ۇلتشىل شوۆينيست پە؟ جوق. گازەت-جۋرنالدارىن، تەلەديدار راديوسىن ورىسشا  سويلەتىپ  تىلىنەن، ەلدىگىنەن ايىرىلىپ قالماۋدى ويلادى ولاردىڭ باسشىلارى. امال جوق،  ەل بولىپ امان قالۋ  ءۇشىن  ورىسشا  سويلەتپەيدى. ورىسپەن اتالاس، قانداس، دىندەس ۋكرايندار سويتكەندە قازاق قاسقا نەگە سونشا ورىسقۇمار؟ بۇل –جاعىمپازدىق پا،  الدە قانىمىزعا سىڭگەن قۇلدىقتان قۇتىلعىسى كەلمەيتىن ماڭگۇرتتىك پە؟

بىزدە كەرىسىنشە عوي. ۇشتىلدىلىككە ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ كوشۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بولدى؟ قازاقتا «بالانىڭ ميىن اشىتپا» دەگەن ءسوز بار. ءۇش ءتىل ۇيرەنەم دەپ جاس ميى شارشاعان، دەنساۋلىعى ورتاشا بالالار پسيحيكالىق اۋرۋعا ۇشىراۋى ابدەن مۇمكىن. عۇلاما شايىر ابۋباكىر كەردەرى «ءتىلى ەكەۋدىڭ-ءدىنى  ەكەۋ» دەگەن. سوندا ءتىلى ۇشەۋدىڭ ءدىنى نەشەۋ بولادى؟ جانە ونداي بالالار ءوز ۇلتىنىڭ جاناشىرى بولا المايتىنى دا ايدان انىق.  رەسەي، قىتاي، جاپونيا  عىلىمى بىزدەن الدەقايدا جوعارى ەلدەر.  ۇشتىلدىلىك جاقسى بولسا، ولار نەگە ءۇش تىلدە وقىتپايدى؟ ءوزىڭىز ويلانا بەرىڭىز. ءسويتىپ، جوعارىداعىلار مەن ولاردىڭ بەرجاعىنداعى  جاندايشاپتار ەكى ءسوزىنىڭ بىرىندە «ءبىز كوپ  ءتىل ءبىلۋىمىز كەرەك» دەگەندى شىعاردى. بىراق ولار كوپ ءتىل  بىلگەننەن  نە پايدا  بارىن ايتپايدى.  جاقسى، كوپ ءتىل بىلەيىك. مىسالى، قازاق نۇر-دجەيمس پەن نۇر-يۆان ون ءتىل ءبىلسىن.  سوندا ونىڭ قولىنان نە كەلەدى؟ ول ون ءتىلدىڭ باستاۋىشى مەن بايانداۋىشى، تولىقتاۋىشى مەن انىقتاۋىشى قاي جەردە تۇرعانىن بىردەن تابادى دەيىك. تاپسىن! سوندا ولاردان باسقا بۇكىل  قازاققا ورىس نەمەسە اعىلشىن ءتىلىنىڭ باستاۋىشى مەن بايانداۋىشىنىڭ قاي جەردە تۇرعانىنان كەلەر پايدا بار ما؟ بۇكىل نۇرقويان، بۇكىل نۇر بازارباي سودان ۇشاق ايداپ، نە كوسموناۆت بولىپ، نە اتوم كەمەسىن ايداپ كەتە مە؟ الدە قازاق ورىسشا، اعىلشىنشا بىلمەسە، قۇرىلىس سالىپ، مال باعىپ، ەگىن ەگۋدى ۇمىتىپ قالا ما؟ اۋ، وندا قازاق قولىنان تۇك كەلمەيتىن سورلى بولادى عوي. اللا، قازاقتى مۇنداي كەمتارلىقتان، مۇنداي مۇگەدىكتەن ساقتاعاي!

الەمدە ءار ادام  ۇلتشىل. ياعني، اركىم ءوز ۇلتىن سۇيەدى.  تەك انا تىلىندە تاربيە الماعان ادام عانا ۇلتسىز. ونداي ادام ەڭ اۋەلى ءوز ۇلتىن سۇيە المايتىن، كوڭىلى، كوزقاراسى كۇماندى ءدۇبارا، ماڭگۇرت ادام. ۇلتسىز ادام جانى نۇرسىز ادام، ءوز بەت-بەينەسى جوق قۇنسىز ادام. ينتەرناتسيوناليزم دەگەنىڭىز رەسەي باسشىلارى وزگە ۇلتتاردى، وزگە رەسپۋبليكالاردى وزىنە قوسىپ الۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان ايلاسى ەدى عوي. ال بىزدىكى نە شالاپ شايقاۋ؟ ءبىز ءالى دە انانى دا، مىنانى دا باۋىرلاس، براتان دەپ جالپىلداپ، ينتەرناتسيوناليزمدى كوپۇلتتىلىق دەپ جاڭعىرتىپ، قاي رەسپۋبليكانى، قاي ۇلتتى وزىمىزگە قوسىپ  العىمىز كەلىپ ءجۇر؟  كۇلدىرمەڭىز! قازاق بولام دەمەك تۇگىل، قازاقتى ءجاي سيلايتىن بولسا، ورىس ەڭ اۋەلى قازاقتىڭ ءتىلىن سيلاپ، «نان»، «تۇز»، «سۋ» دەگەن ءۇش-اق ارىپتەن تۇراتىن سوزدەردى ۇيرەنەر ەدى عوي! ونىڭ ورنىنا ءۇش ارىپتەن تۇراتىن بوعاۋىز ءسوزىن داۋىستاپ، جۇرتقا ادەيى ەستىرتىپ ايتىپ باراتادى. ويتكەنى، ءتىلىن سىيلامايتىن ۇلتتا ۇيالۋ دەگەن بولعان ەمەس!

باسپاسوزگە سەنسەك، قازىر قازاقستاندا 1700-دەن  استام ادام ميللياردتاپ جەپ،  شەتەلگە قاشىپ كەتكەن. سولاردىڭ ءبارى ورىس مەكتەبىندە وقىعان، ياعني ءورىستىلدى قازاقتار.قازاقتىلدى قازاق ەلدەن قاشپايدى. ولاردىڭ وتانى – قازاقستان. ۇشتىلدىلەردىڭ وتانى بولمايدى. وسىدان قورىتىندى شىعارعان بيلىك بار ما؟ بىرەۋلەر ءتىل جونىندە  بيلىكتىڭ نە ويلاپ  وتىرعانىن تۇسىنبەيمىز دەيدى. ءوز باسىم جاقسى تۇسىنەم. بيلىكتە ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق  ماقساتىن  ورىنداپ وتىرعاندار بار. وندايلاردىڭ ماقساتى ايقىن. ءۇش تىلدىلىكتى ەنگىزۋدەگى باستى ماقسات – قازاق ءتىلىن  قولدانىستان  شىعارۋ. شىعارىپ بولىپ تا قالعان سىڭايلى.

الەمدەگى ەل اتاۋلى ەلدىڭ بارىندە مەملەكەتتىك ءتىل  تۋرالى زاڭ بار.  قازاقتار  مەملەكەتتىك  ءتىل  تۋرالى  زاڭ شىعارۋدى  سۇراعانى قاشان-ان؟ ول زاڭدى قالاي  جالىنساڭ دا شىعارمايدى. شىعارسا  قازاقتىڭ  رۋحى كوتەرىلىپ كەتەدى. ال كەيبىر شونجارلارعا  قازاقتىڭ  رۋحى  تومەن  بولعانى پايدالى.  ۇكىمەت  جىلدا ءتىلدى  «وركەندەۋگە» اقشا بولەدى.  بىراق  قاجەتتىلىك  تۋدىرماسا، قازاق ءتىلىنىڭ  اقشاعا وركەندەمەيتىنىن سوڭعى 25 جىل كورسەتكەن جوق پا؟

ءبىزدىڭ ءبىر شونجار انەبىر كەزدە وزبەكستان پرەزيدەنتى، جانىڭ جانناتتا بولعىر يسلام كاريموۆكە «ءبىز بيىل مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلىن وركەندەتۋگە پالەنباي ميلليارد تەڭگە بولدىك دەپ ماقتانىپتى. سوندا ي.كاريموۆ: «وعان اقشانىڭ نە كەرەگى بار، زاڭ بار ەمەس پە؟»–دەگەن ەكەن. ماسقارا-اي!

حالىق  ساناعى كەزىندە  كەيبىر بيلىك باسىنداعىلار قازاقستاندا  قازاقتى از قىپ  كورسەتۋ ءۇشىن  جانتالاستى. قازاق 67% - دان  اسا  باستاعاندا قاتتى ساستى. سول كەزدە الگىلەر «ساناقتىڭ  قۇپيالىعى ساقتالادى»  دەگەن ءسوزدى ويلاپ تاپتى. بۇل قانداي قۇپيالىق؟  ساناقتا قۇپيالىق بولا ما ەكەن؟  سويتسەك، بۇل  قازاقستاندى قازاقتىڭ ۇلتتىق  مەملەكەتى  ەتپەۋدىڭ ايلا- جارعىسى ەكەن.

قازىر ورىس جاستارى كەمپىر-شالدارىن تاستاپ رەسەيگە كەتىپ جاتىر. قالاي ساناساڭ دا قازاق 70 پايىزدان استى. قازاققا دەگەن جاناشىرلىق قانا، بيلىكتەگى كەيبىرەۋلەردىڭ ءوز ۇلتىنا دەگەن جاناشىرلىعى عانا جەتىسپەيدى.

پارلامەنتتە قازاق ءتىلىنىڭ جوعىن جوقتاپ شىرىلدايتىن جالعىز اقساقال وزبەك ر. حالمۇراتوۆ قانا ەدى. بۇگىندە وندا ول دا جوق. اللانىڭ نۇرى جاۋعىر وسى وزبەك قارت قازاق ءتىلىنىڭ ءبىز ايتقان جوعارىداعى جاعدايىن ايتىپ شىر-پىر بولعاندا،  قازاق اقساقالدارى سەناتور بولعان جازۋشىنى اياق-قولىن جەرگە تيگىزبەي ماقتادى. ال ول جازۋشى قازاق ءتىلىن كوركەيتۋ، ونى ءوز تورىنە وتىرعىزۋ تۋرالى ءوتىپ جاتقان بىردە-ءبىر جيىنعا قاتىسقان، نە قولداۋ ءسوز ايتقان ادام ەمەس. قالاي دەسەك تە   قازاق ءتىلىنىڭ 25 جىل ىشىندە كوگەرىپ-كوكتەپ كەتە قويماعانىن كوزى بار جۇرت  كورىپ وتىر. ەگەر قازاق ەلى تاۋەلسىز ەل ەكەنى راس بولسا، قازاق پەن قازاق تىلىنە  جانى اشىمايتىن بيلىكتىڭ كەلەشەگى كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا قالاي بولارىن ءبىر اللا بىلەدى.

مىرزان كەنجەباي، اقىن

قر مادەنيەت قايراتكەرى