يسلام ءدىنى - ادامزات تاريحى مەن وركەنيەتىنە ايرىقشا ۇلەس قوسقان قۇدىرەتتى دىندەردىڭ ءبىرى. بۇل ءدىننىڭ قاناتى جايىلعان جەرلەرىندە ءاردايىم عىلىم مەن ءبىلىم دامىپ، ادامزات ادامگارشىلىك پەن پاراساتتىڭ شىڭىن تۋ ەتكەن، قۇلازىعان دالانى سۋسىنداتىپ، بۇكىل تىرشىلىك يەسىنە ءمان بەرگەن.

ءبىز وزىندىك ءدىلى، تامىرى تەرەڭ قۇندىلىقتارعا سۇيەنەر قۋات الار مول رۋحاني مۇراسى بار حالىقپىز. الايدا، سوڭعى كەزدەرگە دەيىن «قازاقتار كوشپەلى بولدى، جازۋ-سىزۋى دامىمادى، ولاردىڭ اراسىندا مۇسىلماندىق جاقسى تاراماعان، پاتشالىق رەسەي كەزىندە «بۇراتانا حالىقتاردىڭ تاريحى ەجەلگى مادەنيەتى جوق» دەلىنسە، كەڭەس داۋىرىندە «ولاردىڭ كوزىن قازان توڭكەرىسى اشتى» دەگەن جالعان پىكىر، جالعان يدەيالوگيا ۇستەمدىك الدى. بۇنى قايسىبىر توپ بىلىمسىزدىگىنەن ايتىپ، كايتالاي بەرسە، باسقا ءبىر توپ يدەيالوگيالىق ماقساتتارمەن ادەيى سانالى تۇردە ياعني، شىن مانىسىندە تاريحتا ولاي بولماعانىن جاقسى بىلە تۇرا قۇپتاپ وتىردى. ءسويتىپ حالىقتىڭ ساناسىن وسى سارىندا باعىتتاپ تاربيەلەدى. ايتسە دە، ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. ول عانا ەمەس ادەپ-عۇرپىمىز بەن مىنەز-قۇلقىمىز ءومىر سالتىمىز، تاربيەمىز، مەنتاليتەتىمىز دە قازان توڭكەرىسى اكەلگەن جاساندى ارزان قۇندىلىقتارعا ەمەس يسلام مادەنيەتى نەگىزىندە قالىپتاسقان. ولاي بولسا يسلام ءبىز ءۇشىن تەك ءدىن عانا ەمەس، رۋحاني مۇرامىزدىڭ قاينار كوزى.

يسلام ءدىنى - ادامزات تاريحى مەن وركەنيەتىنە ايرىقشا ۇلەس قوسقان قۇدىرەتتى دىندەردىڭ ءبىرى. بۇل ءدىننىڭ قاناتى جايىلعان جەرلەرىندە ءاردايىم عىلىم مەن ءبىلىم دامىپ، ادامزات ادامگارشىلىك پەن پاراساتتىڭ شىڭىن تۋ ەتكەن، قۇلازىعان دالانى سۋسىنداتىپ، بۇكىل تىرشىلىك يەسىنە ءمان بەرگەن.

ءبىز وزىندىك ءدىلى، تامىرى تەرەڭ قۇندىلىقتارعا سۇيەنەر قۋات الار مول رۋحاني مۇراسى بار حالىقپىز. الايدا، سوڭعى كەزدەرگە دەيىن «قازاقتار كوشپەلى بولدى، جازۋ-سىزۋى دامىمادى، ولاردىڭ اراسىندا مۇسىلماندىق جاقسى تاراماعان، پاتشالىق رەسەي كەزىندە «بۇراتانا حالىقتاردىڭ تاريحى ەجەلگى مادەنيەتى جوق» دەلىنسە، كەڭەس داۋىرىندە «ولاردىڭ كوزىن قازان توڭكەرىسى اشتى» دەگەن جالعان پىكىر، جالعان يدەيالوگيا ۇستەمدىك الدى. بۇنى قايسىبىر توپ بىلىمسىزدىگىنەن ايتىپ، كايتالاي بەرسە، باسقا ءبىر توپ يدەيالوگيالىق ماقساتتارمەن ادەيى سانالى تۇردە ياعني، شىن مانىسىندە تاريحتا ولاي بولماعانىن جاقسى بىلە تۇرا قۇپتاپ وتىردى. ءسويتىپ حالىقتىڭ ساناسىن وسى سارىندا باعىتتاپ تاربيەلەدى. ايتسە دە، ءبىزدىڭ ادەبيەتىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. ول عانا ەمەس ادەپ-عۇرپىمىز بەن مىنەز-قۇلقىمىز ءومىر سالتىمىز، تاربيەمىز، مەنتاليتەتىمىز دە قازان توڭكەرىسى اكەلگەن جاساندى ارزان قۇندىلىقتارعا ەمەس يسلام مادەنيەتى نەگىزىندە قالىپتاسقان. ولاي بولسا يسلام ءبىز ءۇشىن تەك ءدىن عانا ەمەس، رۋحاني مۇرامىزدىڭ قاينار كوزى.

تاريحقا ۇڭىلسەك، مۇسىلماندىق ورتا ازياعا، ونىڭ ىشىندە قازاق ەلىنە ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ءVىىى عاسىرىندا باستاۋ الىپ، X-ءXىى عاسىرلاردا شارىقتاۋ كەزىنەن وتكەن. 751 جىلى تالاس بويىندا قاراقىتايلار مەن مۇسىلماندار اراسىنداعى شەشۋشى شايقاستا مۇسىلمانداردىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى. ەكىنشى ءدىني-مادەني ورلەۋ التىن وردا كەزىندە قازاقستاننىڭ دالالىق ايماقتارىندا تولىق جانە ءبىرجولاتا يسلام ۇستەمدىك قۇرىپ، وسى نەگىزدەر ساقتالعاندىقتان قازاق حاندىعى تولىققاندى مۇسىلمان مەملەكەتى رەتىندە دامىدى.

ءXVى-ءXVىىى عاسىرلاردا قازاق قوعامى قايماعى بۇزىلماعان ءداستۇر رەتىندە، الەمدىك تاريحتان وزىندىك ورنىمەن كورىنە ءبىلدى. يسلام ءدىنى قازاق قوعامىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ، يدەيالىق قۇقىقتىق، ساياسي جانە رۋحاني ادامگەرشىلىك نەگىزى بولدى. حالىقتىڭ سالت- ءداستۇرىن الساق، قايسىسىندا بولسىن ءدىن يسلامنىڭ باسىمدىلىعى انىق كورىنەدى. جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ قۇلاعىنا ازان شاقىرىپ ات قويۋ، سۇندەتكە وتىرعىزۋ، نەكە قيۋ، ءولىم-جىتىمگە، حالىق مەديتسيناسىنا بايلانىستى تۇسىنىكتەر مەن ادەت-عۇرىپتار بارلىعى شاريعات نەگىزىندە جۇزەگە اسقان. يcلام ءدىنى تەك اقسۇيەكتەر مەن بيلەۋشى توپتىڭ ءدىنى ەمەس، حالىقتىق سيپات العان جالپى ۇلتقا ءتان ءدىن (مەنتاليتەتنايا رەليگيا) بولىپ ورنىقتى. اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىنە توقتالساق، ولار حالىقتىڭ مۇسىلمان دىنىنە دەگەن زور قۇرمەتى مەن سۇيىسپەنشىلىگىن كورسەتەدى. ورتا عاسىردان بەرتىنگە دەيىن، اسىرەسە، شىعىستا XX عاسىرعا دەيىن ءدىني قۇندىلىقتاردىڭ قوعامدىق ساناعا ىقپالى وتە كۇشتى بولىپ، جەتەكشىلىك ماڭىزى ايقىن ساقتالىپ وتىردى. «يسلام قازاق ەتنوسىنىڭ ۇجىمدىق بەلگىلەرىنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالۋى ءوز الدىندا، سول ۇجىمدىق بىرلىكتى نىعايتا تۇسەتىن فاكتور بولعانىن، قازاق ساناسىندا ەتنيكالىق جانە ءدىني ۇستانىمدار بىتە قايناسىپ، بايلانىسقان» - دەگەن ويدى ا. سۇلتانعاليەۆا ءوز ەڭبەگىندە العا تارتادى [1]. اتا ءداستۇرىمىزدىڭ يسلامدىق نەگىزىن سارالاپ، ءوز شىعارمالارىندا شاريات جولىن، ادالدىقتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ، يماندىلىقتىڭ اق تۋىن ارقاۋ ەتىپ، ءدىني ءداستۇردىڭ يسلامدىق نەگىزىن ناسيحاتتاۋشى عۇلامالارعا توقتالساق، ورتا عاسىردا قازاق توپىراعىندا تۋىپ، عۇمىر كەشكەن ءارى شىعامالارىن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تىلىندە جازىپ ولاردىڭ رۋحاني ومىرىنە جاڭاشا بەتبۇرىس جاساعان مۇسىلمان ويشىلدارى ءجۇسىپ بالاساعۇن، احمەت يگۋنەكي جانە احمەت ءياسساۋيدى ايتۋعا بولادى.

ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ «قۇتتى بىلىگى» اتىنا ساي ەكى دۇنيەدە دە قۇتتى پايدالى بولۋ ءۇشىن تۋرا جولدى كورسەتۋ ماقساتىمەن جازىلعان شىعارما. بۇل تۋرا جول - قۇران كارىم جانە سۇننەت جولى. اقىن وسى ەكى قاينار بۇلاقتى تۇركى تىلىندە جەتكىزبەك بولعان. «پەيىل بۇردىم ەندى ونىڭ جولىنا»، - دەپ اللاھ ەلشىسىنىڭ جولى ادامداردى باقىت پەن شاتتىققا جەتەلەيتىن جول ەكەنىن نۇسقاپ، پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرى مەن سۇننەتىن ۇستانۋدى ۋاعىزداعان. ۇلى ويشىل شىعارماسىندا ارقاۋ ەتكەن حاديستەر حالىق ساناسى مەن كوكىرەگىندە قۇيىلىپ، اتا-بابالار ءومىرىنىڭ داڭعىل جولىندا ءداستۇر رەتىندە ۇستانۋىن اڭعارۋ ءۇشىن «قۇتتى بىلىكتەن » ۇزىندىلەر كەلتىرسەك;

1. مۇسىلمانعا مۇسىلمان ءبىر تۋىسقان.

تۋىسقانمەن جۇلىسپاي، ءجون ۇعىسقان» [2]

حاديس: «مۇسىلمان - مۇسىلماننىڭ باۋىرى، وعان زۇلىمدىق جاسامايدى، ونى قاتەرگە تاستامايدى»

2. الىستاسا سەنەن تۋىس- قارىنداس،

ەي، باۋىرىم، ولارعا ءوزىڭ جاقىنداس.

ەگەر كۇشتى كۇش كورسەتىپ قيناسا-

كەشىر ونى، ءدىننىڭ جولىن سىيلاساڭ» [3]

حاديس: «سەنەن السىتاعاندارعا سەن جاقىندا، ساعان بەرمەگەندەرگە سەن بەر، ساعان زۇلىمدىق جاساعانداردى كەشىر»

اقىن وسىلايشا حالىقتى يسلامنىڭ ىزگى نۇرىمەن ساۋلەلەندىرىپ، ءارى حاديستەردى قولدانۋ بارىسىندا «حازىرەت پايعامبار بىلاي دەگەن ەدى» دەپ جاتپاي، تىكەلەي ولەڭ شۋماقتارىنىڭ اراسىنا ەنگىزىپ جىبەرۋ سول كەزەڭدەگى اتا-بابامىزدىڭ بۇل حاديستەردەن حاباردار ەكەنىن بايقاتسا، احمەت يگۋنەكيدىڭ «اقيقات سىيىندا» ادام سابىرمەن قيىندىقتارعا ءتوزىپ، ادىلەتتى تۋ ەتىپ، ادال ەڭبەگىمەن كۇن كورىپ، باسقانى ورىنسىز تىلدەمەي، اينالاسىنداعىلارمەن تاتۋ-ءتاتتى كۇن كەشۋدى، مىنا جالعان فانيدە دۇنيەنىڭ قۇلى ەمەس، جاراتۋشىنىڭ قۇلى بولۋدى ناسيحاتتايدى.

قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىندە پايعامبارعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ تارالۋىنا اتسالىسقان عۇلامالاردىڭ ءبىرى - احمەت ياسساۋي بابامىز. «ديۋاني حيكمەتتىندە»:

«ون سەگىز مىڭ عالامعا داڭقى شىققان مۇحاممەد،

وتىز مىڭ ساحاباعا باسشى بولعان مۇحاممەد.

جالاڭاشتار مەن اشتارعا قاناعات بولعان مۇحاممەد،

كەمتارلىق كورگەن ۇمبەتكە شاپاعات بولعان مۇحاممەد.

تۇندە جاتىپ كوز ىلمەي، تىلەيتۇعىن مۇحاممەد،

عارىپ پەنەن جەتىمگە قۇرمەت قىلعان مۇحاممەد.

جولدان ازعان كۇناھارعا قامقور بولعان مۇحاممەد،

كۇنى تۇسسە اركىمگە پانا بولعان مۇحاممەد، - دەپ پايعامبارىمىزدىڭ ءارتۇرلى سيپاتتارىن اتاي وتىرىپ، حالىقتىڭ جەتە تانۋىنا جول اشا ءبىلدى.

احمەت ياسساۋي شىعارماسىندا جالپى حالىقتى پايعامبارىمىزدىڭ تۋرا دا، حاق جولىنا باستاپ، سوعان شاقىرادى:

«ۇمبەت بولساڭ، مۇستاپاعا ەرەر بولعىل،

ايتقاندارىن جان-تانىڭمەن سەن دە العىل ....

سۇننەتتەرىن بەكەم تۇتىپ، ۇمبەت بولعىل،

كۇندىز -ءتۇنى ماداق ايتىپ، ۇلپات بول» [9]

جوعارىدا ايتىلعان ءۇش عۇلامانىڭ ەڭبەكتەرىن زەردەلەگەندە قازاق دالاسىندا قازاق ۇلىسىن قۇرعان تايپالارعا ولاردىڭ كوپ اسەر ەتكەنىن ايتۋعا بولادى. كەز كەلگەن ادام قوعامداعى قۇبىلىستار مەن سالت-داستۇرگە، مادەنيەتكە تاۋەلدى بولعاندىقتان، بۇل ءۇش شىعارما ولاردىڭ ءومىر سۇرگەن ورتاسىن سۋرەتتەپ، سول كەزەڭدە قازاق دالاسىندا يسلام ءدىنىنىڭ جانە حالىقتىڭ ءدىني حال احۋالىنىڭ قانداي دەڭگەيدە بولعاندىعىنان سىر شەرتەدى.

XV عاسىردا قازاق حاندىعى قۇرىلعان كەزەڭدە وعان كىرگەن حالىقتىڭ ءبارى مۇسىلمان ەدى. ايتسە دە، مونعول شاپقىنشىلىعى تۇسىندا ايماقتا يسلام ءدىنىنىڭ ىقپالى ازايعانىمەن دە، حالقىمىز حان-سۇلتاندارمەن بىرگە وزدەرىن مۇسىلمان ساناپ، قۇران وقىپ، قاجىلىققا بارىپ، بالالارىن مەدرەسەگە بەرىپ، ورازالارىن تۇتىپ، نەكەسىز ۇيلەنبەگەن.[10]

ەلدى باسقارىپ، تۋدى كوتەرەر حاندارىمىز رۋحاني فاكتور، دىنگە ەرەكشە دەن قويعان. ماسەلەن، قاسىم حاننىڭ جەكە باسىنىڭ دىندارلىعى، بۇحارا شەيحى ابۋ باكر ساادتىڭ ءمۇريدى بولعانى، تاۋەكەل، ەسىم حانداردىڭ ناقشباندي سوفىلارىمەن وداق قۇرعانى، ابىلاي، ءابىلحايىر حانداردىڭ تۇسىندا، ياعني، ءXVىىى عاسىردا يسلام يدەيالارى بيلەۋشى ساياسي ەليتا ءۇشىن ايرىقشا كۇشكە اينالدى. ورىس دەرەكتەرىندە ابىلايدىڭ جاسىل تۋى تۋرالى، قىتايدىڭ مادەني-ءدىني ىقپالىنان ساقتانۋ ءۇشىن، مۇسىلماندىقتى بەرىك ۇستانىپ، ءداستۇردىڭ التىن دىنگەگى رەتىندە قابىلداۋدى حالقىنا مىندەت ەتكەنى جايىندا ناقتى دەرەكتەر ساقتالعان.

ءدىن مەن مادەنيەت سينتەزى شاريعاتتى ادەبيەتپەن، پوەزيامەن، مۋزىكامەن ۇشتاستىرىپ ناسيحاتتاۋدىڭ جارقىن كورىنىسىن پاش ەتەدى.

ۇلتتىڭ تۇعىرىن كوتەرىپ، داڭقىن اسقاقتاتار رۇحاني، مادەني ءداستۇردىڭ وكىلدەرى اقىن-جىراۋلار، سازگەرلەر مەن سال-سەرىلەردىڭ ءدىني ساۋاتى جوعارى بولعان. ولار قۇراندى، اراب، پارسى تىلدەرىن، مۇسىلمان كلاسسيكالىق «كيتابي» ادەبيەتتى جاقسى ءبىلىپ، شاريعات زاڭدارىن ۇستانىپ، اراسىندا «قاجى اتاعىنا» يە بولعاندارى دا كەزدەسەتىن. ءتىپتى، كەيىننەن اقىن-جىراۋلارىمىزدىڭ ولەڭ-جىرلارىن العاش حالىق اراسىنان جيناعان ورىس ميسسيونەرلەرىنىڭ ولەڭ-جىرداعى ءدىني موتيۆتەردىڭ كوپتىگى تاڭ قالدىرعان.[11]

اۋىلعا كەلگەن ءدىن وكىلدەرىن، اقىندا مەن شەشەندەردى اتا-بابامىز زور قۇرمەتپەن قارسى الىپ، ولاردىڭ ءدىني سارىنداعى قيسسالارىن، شاريعات سوزدەرىن، ونەگە الاتىن مىسالدارى مەن حيكايالارىن زور قىزىعۋشىلىقپەن ءتىپتى كوزدەرىنە جاس الىپ، ەلجىرەي تىڭدايدى. ءدىني قيسسالاردىڭ قازاق حالقىنىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋداعى ماڭىزدى ءرول اتقارعانىن ش. ءۋاليحانوۆ پەن ۆ. رادلوۆ «جۇم-جۇما» اتتى قيسسانى جازىپ الىپ، وسى قيسسانىڭ قازاقتاردى ءدىندار ەتۋگە ىقپالىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن ەكەنىن ايتادى. [12] حالقىمىزدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىمەن، ءومىر سالتىندا، قۇران وقۋ، ونى قاستەرلەۋ ەرەكشە مانگە يە بولعان. داستارحان باسىندا، توي جيىنداردا سىيلى قاريالار مەن ءدىندار كوسەمدەر مىندەتتى تۇردە قۇران وقىپ، باتا بەرگەن. قازاقتىڭ باتا ءسوزى ارابتىڭ «فاتيحا» دەگەن سوزىنەن، ياعني قۇراننىڭ ءبىرىنشى جانە ەڭ قاسيەتتى سۇرەسىنىڭ اتاۋىنان شىققان.

حالقىمىزدىڭ دىنگە دەگەن زور ىقىلاسىنىڭ جوعارىلىعى سونشالىقتى، يسلام ءدىنىنىڭ بەس پارىزدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن قاجىلىق ماسەلەسىندە شاما-شارقىنشا قيىندىقتارىنا قاراماستان، قاجىماس قايراتپەن اتقارۋعا تىرىستى. جولدىڭ قيىندىعى سونشالىقتى كەيبىرلەرى ماقساتتارىنا جەتە الماي شەيت بولعاندارى قانشاما. ورتا عاسىردا، جاڭا داۋىردە دەشتى قىپشاقتا، سىرداريا ءوڭىرىنىڭ ماڭعىستاۋدان مەككەگە قاسيەتتى بورىشىن وتەۋگە اتتانىپ، پايعامبارىمىزدىڭ ءىزى قالعان جەردى كورۋگە ىنتىق بولعان قازاقتار كوپ كەزدەسەدى. اعىلشىن ساياحاتتشىسى دجەنكينسون وزىمەن بىرگە كەرۋەندە دەشتى قىپشاقتان «قاسساق، دىندەرى مۇسىلمان» بىرنەشە ادام مەككەگە قاجىلىققا بارا جاتقانىن ايتادى. ەرتە كەزەڭدەردە قاجىلىققا بارۋ ورتا ازيا تۇرعىندارى ءۇشىن ناعىز ەرلىك بولىپ سانالدى. ا. ۆامبەري بەرتىنگە دەيىنگى جاعدايدى ءسوز ەتكەندە ۇشتەن ءبىرى ءتىرى كەلمەيتىندىگىن جازادى.

قورىتا كەلسەك، حالقىمىز يسلامنىڭ نارىمەن سۋسىندالىپ، ءداستۇرىنىڭ دانەگى مەن تىرشىلىكتىڭ تىرەگىنە ارقاۋ ەتكەن قازاقتاردى يسلامنان اجىراتىپ، «جابايى كوشپەندى» ەتىپ كورسەتۋ، بەلگىلى ءبىر يدەولوگيالىق ماقساتتىڭ سارىنى، حالقىمىزدىڭ كوزى اشىق، كوكرەگى وياۋ ەكەندىگىنىڭ دالەلى سول ەجەلگى ءداۋىردىڭ وزىندە وركەنيەتتەن قالىس قالماي، تۇركيا، ەجەلگى يران، ءۇندىستان ەلدەرىمەن ساياسي ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستا بولا وتىرىپ، ءبىلىم-عىلىم ىزدەگەن قاجىلىق مىندەتتەرىن اتقارا ءجۇرىپ، قازاقتار بومبەيدە، ىستانبۇلدا، كايردە، كەيىنىرەك ەۋروپانىڭ كالالارىندا بولىپ، شەتەل مادەنيەتى، تاريحي ەسكەرتكىشتەرى، مۇراجايلارىمەن، كىتاپحانالارىندا بولعاندىعىن دالەلدەيتىن فاكتىلەر جەتكىلىكتى. مىسالى; شاكەرىم قاجى ىستامبۇل جانە باسقا قالالاردىڭ كىتاپحانالارىندا تاريحي ادەبيەتپەن تانىسىپ، ءوز ەڭبەگىنە ارقاۋ ەتكەنى ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ قايتقانى تاريحي شىندىق.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. سۋلتانگاليەۆا ا. يسلام ۆ كازاحستانە: يستوريا،ەتنيچنوست ي وبششەستۆو. الماتى، 1998.

2. قۇتتى بىلىك، 500-ب

3. قۇتتى بىلىك، 333-بەت

9. حيكمەت، 401-ب

10. د. مولدوباەۆا، كازاكلارىن زۋحۋرۋ ۆە كازاك حانلىعىنىن كۋرلۋشۋ، (ماگ.ديس-يا), 52-ب انكارا، 2000

11. س.مالوۆ، بايراش كيتابى، و تاتراح ەۆرەياح ي درۋگيح ينورودتساح ۆ روسسيسكوي يمپەري. 17- ب كازان 1999 ج

12. رادلوۆ ۆ.ۆ. وبرازتسى نارودنوي ليتەراتۋرى تيۋركسكيح پلنمەن. 21-ب.، 1870.

اۆتور ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا كافەدراسىنىڭ ءدىنتانۋ ماماندىعى بويىنشا ىزدەنۋشىسى

«اقيقات» جۋرنالى