بۇل – ءسال ۇزاققا سوزىلاتىن ماقالامىزدىڭ شارتتى اتاۋى نەمەسە العى ءسوزى. وقىرمان ويىن سان-ساققا جۇگىرتپەي، «تاۋەلسىزدىك» نەمەسە «حالىق قۇدىرەتى» دەپ اتاي سالساق بولاتىن ەدى. ايتسە دە، ويانۋ دەگەن اتاۋدىڭ ماعىناسى تەرەڭدە ءھام ايتپاق ويىمىزدىڭ دا وزەك-جەلىسىن اناعۇرلىم اشىپ بەرەتىندەي سەكىلدى.
ويانۋ بۇل اتاۋدى بىزدەن بۇرىن دا تالاي دانىشپاندار اتاپ وتكەن، ادام بالاسىنىڭ تابيعي تۇرپاتى مەن جاراتىلىس بولمىسىنىڭ قىر-سىرىن ايقىنداۋشى اتاۋ. ادام بالاسى عانا ەمەس، كۇللى جاراتىلىستىڭ ءوزىنىڭ تۇگەل تاعدىرى وسى ويانۋ مەن ويانباعان (ۇيقىداعى) قالىپىنىڭ ايىرىم ولشەمىمەن شەشىلەدى! سول سەبەپتى جاراتىلىستىڭ تاعدىرى مەن ونىڭ تاريحي ءبىتىمى دە  وياۋ سەزىمى ارقىلى وربىلەدى. وتكەن تاريحتاردىڭ سارى پاراقتارىنا كوز جۇگىرتىپ، ونداعى جازىلعان دانالار سوزىنە زەر سالساڭ، اۋەلگى كوزگە شالىناتىن ءسوز دە وسى – ويانۋ!...

بۇل – ءسال ۇزاققا سوزىلاتىن ماقالامىزدىڭ شارتتى اتاۋى نەمەسە العى ءسوزى. وقىرمان ويىن سان-ساققا جۇگىرتپەي، «تاۋەلسىزدىك» نەمەسە «حالىق قۇدىرەتى» دەپ اتاي سالساق بولاتىن ەدى. ايتسە دە، ويانۋ دەگەن اتاۋدىڭ ماعىناسى تەرەڭدە ءھام ايتپاق ويىمىزدىڭ دا وزەك-جەلىسىن اناعۇرلىم اشىپ بەرەتىندەي سەكىلدى.
ويانۋ بۇل اتاۋدى بىزدەن بۇرىن دا تالاي دانىشپاندار اتاپ وتكەن، ادام بالاسىنىڭ تابيعي تۇرپاتى مەن جاراتىلىس بولمىسىنىڭ قىر-سىرىن ايقىنداۋشى اتاۋ. ادام بالاسى عانا ەمەس، كۇللى جاراتىلىستىڭ ءوزىنىڭ تۇگەل تاعدىرى وسى ويانۋ مەن ويانباعان (ۇيقىداعى) قالىپىنىڭ ايىرىم ولشەمىمەن شەشىلەدى! سول سەبەپتى جاراتىلىستىڭ تاعدىرى مەن ونىڭ تاريحي ءبىتىمى دە  وياۋ سەزىمى ارقىلى وربىلەدى. وتكەن تاريحتاردىڭ سارى پاراقتارىنا كوز جۇگىرتىپ، ونداعى جازىلعان دانالار سوزىنە زەر سالساڭ، اۋەلگى كوزگە شالىناتىن ءسوز دە وسى – ويانۋ!...
كونەنى قويىپ، كۇنى كەشەگى «الاشوردا» داۋىرىندە دە قازاق وقىمىستىلارى شاكارىم، مىرجاقىپ، سۇلتانماحمۇتتاردىڭ ءوزى قاسيەتتى حالقىنا «ويان، ويان!..» دەپ، جار سالا ءسوز باستاعانىن كورەمىز. الايدا، سولاردىڭ تۇسىندا كۇللى قازاق بالاسىن قارا تۇنەك ۇيقى باسىپ، ەل ەسەڭگىرەتكەن ۇيقىدان ويانا الماي جاتتى دەسەك، الدە كۇلكىلى، الدە بىرجاقتىلى تۇسىنىك بولار ەدى. جالپى جاراتىلىس اتاۋلى ءتۇن بالاسىندا ۇيقىعا كەتىپ، تاڭنىڭ اتىسىمەن، جان-جانۋار تۇگەلىمەن ازان-قازان بولىپ،  دۇنيەنىڭ تىرلىگى باستالاتىنى – تەگىن نارسە، ەسەپسىز-ولشەۋسىز بولمىس ەمەس ەكەنى بەلگىلى. سول سياقتى تۇگەل ءبىر ۇلتتىڭ پايدا بولۋى مەن ءوسىپ-ونەر، ءوشىپ-سونەر تاريحي ۋاقىتىن سارالار بولساق، سول حالىقتىڭ دا تاعدىر-تالايىندا اۋەل باستا اللا تاعالادان ولشەپ، ەكشەلىپ قويعان – ويانۋ كەزەڭى، ۇيىقتاۋ كەزەڭىنىڭ بولاتىنى، ادامداردىڭ دۇنيەگە كەلۋىى مەن كەتۋى دە سول زاڭدىلىققا باعىناتىنىن اڭعارۋ اسا قيىنعا سوقپايدى...
مىرجاقىپتىڭ كەزىندە ايتىلعان «ويان قازاق!» دەگەن جانايقايىن ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العالى بەرى دە شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت جاعىمىز تالماستان كۇندەلىكتى ايتىپ كەلەمىز. ياعني، ويانعان بىرەۋىمىز، ويانباعان بىرەۋىمىزدى «تۇر-تۇرلاپ!» جاتقاندايمىز. سوندا، بۇل نە قىلعان ۇيقى؟.. نە قىلعان ويانباۋشىلىق؟!. شىن مانىندە ادامدارىمىزدىڭ كوبىسى ۇيقىدان ويانباي، ۇيقىسىراپ ءجۇر مە؟! دەپ ويلاپ، جان-جاعىڭا قاراساڭ، ۇيىقتاپ، ۇيقىعا سالىنىپ جۇرگەن بىردە ءبىر پەندەنى كورمەيسىڭ. ادامداردىڭ بارلىعى دا قاۋىرت، بارلىعى دا اسىعىس، تاڭعى ۇلەستەن ايتەۋىر نەنى قارماپ قالايىن دەگەندەيىن، سىڭبىرۋگە دە مۇرشاسىز، ەڭبەكتەنىپ توقتاۋسىز قوزعالىستا جۇرگەنىن بايقايسىڭ. سول توقتاۋسىز قوزعالىس ارقىلى ويانۋ دەگەن ءسوزدىڭ  دە ۇيقىدان وزگە تاعى ءبىر كۇردەلى استارى بار، شەشۋى تىم تەرەڭدە جاتقان ءمانى زور اتاۋ ەكەندىگىن اڭعاراسىڭ...
ويانۋ – داۋىردەن داۋىرلەردە ءبىزدىڭ بىردە كۇلدەي بورشالانىپ، بىردە ارىستانداي ايباتتانىپ، ەندى بىردە قىناداي قىرىلىپ، ەندى بىردە كوكتەمگى كوكتەي قايتا قۇلپىرىپ ءجۇرىپ قول جەتكىزگەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ – تاعدىرىنىڭ، ءار ءداۋىردىڭ سيپات قۇبىلىسىنداعى حالىقتىڭ ماڭدايىنا جازىلار تاعدىر-تالايىنىڭ جالپى اتاۋى ەكەن. سول قۇبىلىس، سول وزگەرىستەردى قارا جۇرتتان بۇرىن سەزگەن،  حالىقتىڭ اقىلماندارى مەن دانالارى، ەل باستار كوسەمدەرى وسىلاي  – ويان! دەپ جار سالادى ەكەن. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ مىڭداعان عاسىرلىق تاريحىندا ويانۋ مەن ويانباۋدىڭ تالاي-تالاي كەزەڭدەرى ءوتتى-اۋ!.. اسىرەسە، ورتا عاسىردان كەيىنگى تاريحىمىزدا ويانۋدان گورى ويانباۋدىڭ تاقسىرەتى كوبىرەك بۇيىرعانىن تايعا باسقان تاڭباداي ايقىن اڭعارامىز!..
جانە دە،  ويانۋدىڭ تاعى ءبىر اتاۋى – سەرپىلىس ەمەس پە ەكەن دەيمىن! سەبەبى: ۇيقىدان ويانعان ادام البەتتە، اياق-قولىن جازىپ، جايلاپ كەرىلىپ، سەرپىلىپ الادى. وسىلاي سەرپىلىپ جاتىپ، ۇيقىداعى اعزالارىن بىرتىندەپ وياتىپ، قالىپقا كەلتىرەدى، ۇيقىدا كورگەن ءتۇسىن... الداعى اتقاراتىن ءىس-شارۋاسىن ەسىنە تۇسىرەدى، سودان بارىپ، جاتقان ورنىنان جايلاپ تۇرادى. بۇل – ادام بالاسىنا اللادان بەرگەن كوپتەگەن قاسيەتتەردىڭ ءبىرى. ال، ەندى كەز-كەلگەن ادامدى وسى ماشىعىنان جاڭىلتىپ، ۇركىتىپ، شوشىتىپ وياتساڭ، سول ادام  ساۋ قالىپىنان دەرەۋ ايرىلادى. تۇلا-بويىنان سابىرلىلىق قاشادى. جۇرەگى، ميى... تىپتەن ءبىز بىلمەيتىن وزگە دە سەزىم جۇيەلەرى «ىستەن شىعىپ»، تابان-استى جىندانىپ كەتۋى دە مۇمكىن. ۇيقىداعى ادامدى، اسىرەسە جاس نارەستەنى شوشىتپايتىنىمىز، ۇيقىداعى بالانىڭ دا ۇدايى اتا-انانىڭ نازارىندا بولاتىنى سوندىقتان عوي!
ۇلت تا وسى تەكتەس – ۇلتىن ۇيىقتاتاتىن، ۇلتىن ۇيقىدان وياتاتىن، سول ءۇشىن ۇلتىنا ۇدايى قامقورشى بولاتىن – ۇلتتىڭ اتا-اناسى بولادى. ولار – سول ۇلتتىڭ ءار داۋىردەگى ءوزى تاڭداپ تۋدىرعان قورعاۋشى باھادۇرلەرى (اتا!) مەن اقىلگوي دانا-دانىشپاندارى (انا!) ەكەندىگى ءشۇباسىز. قازاقتا مۇنداي ۇلتىن قورعاۋشى اتا-انالار قاي داۋىرلەردە دە بولدى. ەندى سولاردىڭ بىزگە دەيىن ات-اتاقتارى جەتكەن ماڭداي الدى تۇلعالارى مەن سولاردىڭ تۇسىندا ۇلتىمىزدىڭ باسىنان وتكەن تاعدىر-تالايىن تولعانىپ كورەيىك. ۇلتىمىزدىڭ ويانعان كەزەڭدەرى مەن ويانباعان كەزەڭدەرىن وي ەلەگىنەن وتكىزەيىك، كومەسكىلەرىنە كوز جەتكىزەيىك، كوز الدىداعىنى قايتا ءبىر ەسكە تۇسىرەيىك.
بابا تەك: دۇنيەجۇزى جەر كارتاسىنىڭ 110-شى بويلىق سىزىعى مەن 48-ءشى ەندىك سىزىعى اراسىنا ورنالاسقان ء(ۇش قۇرىقان – ءۇىى-ءىح ع.ع. – قوڭىراتتىڭ ءحىى-ءحىى ع.ع. بايىرعى مەكەنى.) كونە تاڭبالى تاستى عالىمدار 1920 جىلى انىقتاپ، 1943 – 1968 جىلدار ارالىعىندا نەشە مارتە بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن. تاڭبالى تاسقا «اراسان تاس» دەگەن شارتتى اتاۋ بەرگەن. بارلاۋ جۇمىسىن جۇرگىزگەن كەزدە «اراسان تاستىڭ» ماڭىنان جەر بەتىنە ءبىرشاما قىلتيىپ شىعىپ تۇرعان ءبىر جارتاستى تاپقان. جارتاستىڭ جىلدار بويى كۇنگە قاقتالىپ، شاڭ-توزاڭ جامىلعان بەتىندە الدەبىر سۋرەتتەردىڭ بولعانىن، سول سۋرەتتەردىڭ جارتىسى جەردىڭ استىنا كومىلىپ تۇرعانىن اڭعارعان. جارتاستىڭ جەرگە كومىلگەن بولىگىن قازىپ شىعارۋ جۇمىسى 1968-ءشى جىلى ۇيىمداستىرىلادى. قازبا جۇمىسى الگى تاستىڭ سۋرەتتى بەتى كۇنشىعىسقا قاراتىلا ورناتىلعان تاقتا ەكەنىن انىقتاعان. تاس تاقتانىڭ ءبىر جاعىنا عانا ەمەس، بەتى جانە ەكى قىرىنا دا ءتۇرلى بەلگىلەر سىزىلىپ، قاشالعان ەكەن. تاس تاقتانىڭ ۇزىندىعى 6 مەتر، ەنى 2-3 مەتر، قالىڭدىعى 60-70 سانتيمەتر، كولەمى 25 شارشى مەتر شاماسى بولىپ شىعادى. بىرنەشە كۇنگە سوزىلعان بارلاۋدان كەيىن تاس تاقتانىڭ بەت جاعىندا 180, سىرت جاعىندا 40, بارلىعى 270-كە جۋىق بەينەلەر بەلگىلەنگەنى انىقتالادى (ح. پەرلەە. «كونە تاڭبالار كىمدىكى؟..» («قازاق ەلى»//11. سيىر جىلى.).  تاڭبالاردى تومەندەگىدەي 14 تاراۋعا بولەدى:
1. كۇن. كۇنگە نەگىزدەلگەن تەڭگە بەينەلى تاڭبالار.
2. تۇياق. تۇياققا نەگىزدەلگەن جۇرەككە ۇقساس بەينەلى تاڭبالار.
3. تاعا. تاعاعا نەگىزدەلگەن ءنالى بەينەلى تاڭبالار.
4. ايعا نەگىزدەلىپ سالىنعان اي تاڭبالار.
5. تاراق. تاراققا تەكتەس، اشا، شاڭىشقى بەينەلى                           
تاڭبالار.
6. اشا. جانە مۇرىندىق اعاش بەينەلى تاڭبالار.
7.  جۇرەك نەمەسە  جاپىراق بەينەلى تاڭبالار.
8. ءۇشبۇرىش بەينەلى تاڭبالار.
9. بالعا جانە بالتا بەينەلى تاڭبالار.
10. جان-جانۋارلار بەينەلەنگەن تاڭبالار.
11. جان-جانۋارلاردىڭ مۇشەسىن بەينەلەگەن تاڭبالار.
12. قۇرال-سايماننىڭ بەينەسىن سۋرەتتەگەن تاڭبالار.
13. بەلگىلى اتاۋى جوق تاڭبالار.
14.  بەلگىسىز «ءارىپ» بەينەسىن سۋرەتتەگەن تاڭبالار.
تاڭبالاردىڭ كولەمى بىركەلكى ەمەس، ءتورت باعىتقا قاراتىلىپ، اسا ۇلكەن ەتىپ بەينەلەگەن، بۇعان كەرىسىنشە وتە كىشكەنتاي ەتىپ بەلگىلەگەندەرى دە بولعان. تاستاعى جازبالاردىڭ وسى ەرەكشەلىكتەرىن عالىمدار: «تاڭبا يەلەرىنىڭ كىمدەر ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن ادەيى سولاي جاسالعان بەلگىلەر» دەپ بولجاعان.
«اراسان تاس» دەپ اتالاتىن وسى ءبىر كونە ەسكەرتكىشتى قاي كەزدە، قانداي ادامداردىڭ العاش سالعانىن ءبىلۋ كەز-كەلگەندى قىزىقتىرارى ءسوزسىز. سونى ويلاپ عالىمدار تاس تاڭبانىڭ سالىنعان ۋاقىتىن دالەلدەۋ ءۇشىن دۇنيەجۇزىندەگى وسى تەكتەس كونە تاڭبا، جازبالاردى زەرتتەۋ تاجىريبەسىن جيناقتاپ،  سولاردى ءوزارا سالىستىرا زەرتتەۋ امالدارىن قاراستىرعان. سونىڭ ناتيجەسىندە اتالمىش تاستاعى جازبالاردى ءتۇسىرۋ ۋاقىتى – جاڭا تاس ءداۋىرىنىڭ سوڭعى كەزىنەن باستاپ، قولا داۋىرىنەن ءبىزدىڭ ءداۋىردىڭ ح عاسىرى اياقتالعانعا دەيىنگى ۇزاق ارالىقتا جالعاسىپ كەلگەن – دەگەن قورتىندىعا كەلگەن. (قاراڭىز! ءى-كەستە.)
وسى كونە مۇرانىڭ زەرتتەۋى تۋرالى جازىلعان كولەمدى عىلىمي كىتاپتى (23,8 ب.ت.) ءبىز   1996 جىلى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، «قازاق ەلى» گازەتىنە جاريالاتقان ەدىك. سول تۇستا تاريحي كونە جازبالاردىڭ ءبىرازىن پاراقتاي كەلە،  بۇل ەجەلگى تاڭبالاردىڭ اقى يەسى – ەش تالاسسىز ءبىزدىڭ بابالارىمىز ەكەندىگىن بايقاعانبىز. وعان كەلتىرۋگە بولاتىن كوپتەگەن عىلىمي دالەلدەردىڭ ىشىنەن ءبىرىنشى: وسى كورسەتىلگەن وڭىردە ءبىزدىڭ بابالارىمىز ءحىى عاسىرعا دەيىن يەلىك ەتكەندىگىن، ەكىنشى: «تاراق»، «بالتا»، «اشا»، «اشامايلى»...ت.ت. رۋلىق تاڭبالار مەن رۋ اتاۋلارىنىڭ («بالتالى، باعانالى ەل امان بول!..» دەيتىن كونە جىرلارىمىزدى ايتپاعاننىڭ وزىندە!), قازاق حالقىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ كەلگەنىن، ۇشىنشىدەن: اۆتور (ح. پەرلەە) اتالمىش ەڭبەگىن سالىستىرمالى تۇردە زەرتتەۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ بەلگىلى عالىمىمىز ا. امانجولوۆتىڭ وسى تاقىرىپتاعى ەڭبەگىن قولدانعانىن، ءتورتىنشى: اتالعان وڭىردە بابامىز تونۇقۇقتىڭ رۋنيكالىق جازبا ەسكەرتكىشى ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ تۇرعانىن ايتۋ ارقىلى دالەلدەسەك تە بولاتىنىنا كوز جەتكىزگەنبىز. جانە دە، تاس تاڭبالاردىڭ جازىلعان زامان ۋاقىتىنا بايلانىستى ءبىزدىڭ بابا تاريحىمىزدى قاي كەزدەن باستاپ جازۋعا بولاتىنىن زەرتتەۋدىڭ – ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن وزەكتى ماسەلە ەكەندىگىن اڭعارعانبىز!..
مىنە، ءبىر عانا عىلىمي ەڭبەكتىڭ توڭىرەگىندە وي وربىتە بەرسەك، ءبىزدىڭ ويانۋ تاريحىمىز قاي كەزدەن باستاۋ الىپ تۇرعاندىعىن – ماقتان ەتۋگە تۋرا كەلەدى. ەرتە ويانعان بابالارىمىز تاس داۋىرىندە تاڭبا (جازۋ!) قاشاپ، قولا داۋىرىندە جوسادان ويۋ-ورنەك سالعان ەكەن. بۇل – ويانۋ ەمەي، نەمەنە؟!.
اتا تەك-ءى: بابا تەكتەن كەيىن، بىردەن اتا تەككە ءتۇسۋ – ءبىزدىڭ قازاقتىڭ اتا تاراتۋ جوسىعىنا ءسال وعاشتاۋ نارسە. ايتسە دە، ءبىز قولدا بار، ناقتى دالەلدەنگەن دەرەكتەرگە جۇگىنۋىمىز كەرەك. ونداي دەرەكتىڭ ءبىرى – ءبىزدىڭ ءتۇپ اتالارامىز – كۇننۇ (عۇن), ساقتار ەكەندىگى داۋسىز. بۇلارعا كەلگەندە ءبىز قادىم تاريحتاردان گورى ءبىرشاما كوسىلە شابامىز، ءارى ايتار دالەلدەرىمىز دە مولىراق.
كۇننۇلەردىڭ (اۋەلگى تاراۋداعى «كۇن» تاڭباسىن ەسكە ءتۇسىرىڭىز!) تاريحتان ويىپ وتىرىپ ورىن العان كەزەڭى قىتايدىڭ جازبا تاريحىندا حۋن يۋن سيا ۇلىسىنىڭ كەزىنەن باستاۋ الادى. بۇل – ءبىزدىڭ ەرادان بۇرىنعى 2144-1711 ج.ج. شاماسى. سول كەزدە قىتايلار ءبىزدى وزدەرىنە جاقىنداتۋ ءۇشىن حۋن يۋي  دەگەن قولباسشى ءوز اكەسىنىڭ ايەلىن الىپ، سولتۇستىككە بارىپ، مال باعىپ ءومىر سۇرگەنى، ولاردى قىتايلار كۇننۇ دەپ اتاعانى تۋرالى ەجەلگى ءبىر اڭىزدا كەلتىرەدى. بۇل اڭىز ەجەلگى قىتاي باسقىنشىلارىنىڭ كۇننۇدەن بۇرىنعى تايپالاردى تۇگەلدەي وزدەرىنەن تاراعان ۇرپاقتارىنا جاتقىزۋ نيەتىنەن تۋىنداسا كەرەك. بۇدان كەيىنگى جازبا تاريحتا «قىتاي تاريحىناماسىنىڭ اتاسى» اتالعان ەجەلگى تاريحشى سى ماتسيان (ب.ە.ب. 146-86 ج.ج.) «شيزى» («تاريحناما» بەلگىلەۋى») دەپ اتالاتىن ەڭبەگىندە: «كۇننۇلەردىڭ ارعى تەگى – سيا، حوۋ (ب.ە.ب. 2144-1711 ج.ج.) اۋلەتىنىڭ ۇرپاقتارى شۋن ۆەيدەن تارايدى..» دەپ كورسەتەدى. قىتايدىڭ كونە ويشىلى كۇنز (ب.ە.ب. 551-479 ج.ج.) بولسا، ەجەلگى اڭىز ەرتەگىلەردى تاريحي شىندىققا بۇرمالاپ، كۇننۇ قاتارلى كوشپەلىلەردى قىتايدىڭ اڭىز تەكتەس حاندارىنىڭ ۇرپاعى ەتىپ كورسەتكەن. كۇننۇلەر ورتا ازيا تورىندە العاش ب.ە.ب. 209 جىلى تورەلىك ۇلىس ورناتىپ، كوشپەلىلەر تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعان داڭقتى حالىق. وسى تۇستا ۇلىس ەلدىڭ وياتۋشىسى – مودۇن شانيۋي (ب.ە.ب. 209-276 ج.ج.) بولدى. شانيۋي – ۇلىستىڭ حانى دەگەندى بىلدىرەتىن كۇننۇ اتاۋ. مودۇن حاننىڭ كەزىندە كۇننۇ ۇلىسى اسا داۋىرلەپ، ونىڭ يەلىگىندەگى جەر وڭتۇستىگىندە اق قورعان، ورداس جەرى، سولتۇستىگىندە بايكال كولى، باتىستا ىلە، تارباعاتاي، شىعىستا كورەياعا دەيىن كولبەپ جاتقان الىپ ەل بولعان. اق قورعاندى سول كەزدە قىتايلار كۇننۇلەردىڭ شابۋىلىنان قورقىپ سالدىرسا، ىلە وزەنى مەن تارباعاتاي تاۋلارى ءالى كۇنگە دەيىن قازاقتىڭ يەلىگىندە. بۇدان كەيىن قىتايلار ءبىزدىڭ جاپپاي ويانعان بابالارىمىزدان سەسكەنىپ، ولاردىڭ سۇسىن قايتارۋ ءۇشىن ءتۇرلى ايلا-شارعىلاردى قولدانا باستاعان. سول ايلالارىنىڭ ءبىرى – كۇننۇلەردىڭ قول باسشىلارىنا سۇلۋ قىز، التىن-كۇمىس، وزگە دە باعالى زاتتاردان تارتۋ-تارالعى بەرىپ، بىرتىندەپ تامىرلىق بايلانىس ورناتۋ بولاتىن. سونداي تارتۋ-تارالعىنىڭ قۇربانى بولعان قىتايدىڭ سۇلۋ حانشاسىنىڭ ءبىرى – «سىبىزعىنىڭ ونسەگىز سارىنى» دەپ اتالاتىن  ولەڭدەرى ارقىلى تاريحتا قالعان ايگىلى اقىن قىز تساي يان. ونىڭ كۇننۇلەرگە قولدى بولعان كەزىندە كوشپەلىلەر دالاسىندا، كيىز ۇيدە جازعان:
قۋارعان قۇرىم كيىز، جالبىراعان مال تەرىسىمەن                                 
قالتىراعان دەنەمنىڭ تونعان جەرىن قىمتايمىن.
قان ءسولى ارالاس شيكى ەتپەن وزەك جالعاپ،
شارشاعان – كوڭىل، ۇرەيلى – تىرلىك،
توردا وتىرعان قۇردايمىن.
تاڭ اتقاننان جۇرەگىمدى تولقىتقان
تيتتەي دابىلدىڭ ءۇنى قاشان وشەر ەكەن؟!
بۇل ولكەنىڭ جەلى دە دولى كەلەدى، اشۋلى
قاراڭعىدا كيىز ۇيدە قۇتىرىپ كەتە جازدايمىن!
سونداي-اق، كۇننىلەردىڭ سان-مىڭ قولدى اتتى اسكەرىنىڭ ايبىنىن سۋرەتتەگەن:
بەلگى وتى تۇس-تۇستان اتتىلاردى سوعىسقا شاقىرادى.
سودان سوڭ كۇرەندەرىنە سابىرمەن قايتۋدى تاپسىرادى.
تاعى اسكەرلەر تاڭ سايىن، تۇنەك تۇندە ايعا دەيىن ۇرلەيتىن،
دالا جەلى سياقتى قورعانداردان اعىلىپ-اعىلىپ شىعادى» (ولەڭدەردى جولما-جول اۋدارىپ وتىرمىز!) دەگەن 18 تاراۋدان تۇراتىن ولەڭدەرى بۇگىنگە جەتىپ وتىر. مىنە، بۇل – ءبىزدىڭ اتا تەگىمىزدىڭ  ويانۋىنىڭ بىرەر ءداۋىرىن دارىپتەيتىن دەرەكتەردىڭ ساناۋلى پاراقتارى عانا.
اتا تەك ء–ىى. اتا تەگىمىز ءسوز ەتىلگەن تۇستا كۇننۇلەردەن كەيىن ويانعان – ءۇيسىن اتالارىمىزدى ايتپاي وتۋگە بولمايدى. اتامىز – كۇنبيدىڭ ارۋاعى رەنجيدى!

جۇكەل حاماي