تۇرار شاپقارا قازىر Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ بەلسەندى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى. اتىراۋ وبلىسىنا قاراستى جىلوي اۋدانىندا تۇراتىن وسى بەلسەندى ازامات سول وڭىردەگى كەلەڭسىز وقيعالاردىڭ بەتىن اشىپ، تالاي تۇيىتكىلدى ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىنە سەبەپكەر بولىپ ءجۇر. ارينە، اقيقاتقا قول جەتكىزۋ وڭاي ءىس ەمەس. تۇرار شاپقارانى سوتقا سۇيرەپ، مىسىن باسقىسى كەلەتىن ازاماتتار دا از ەمەس. "اققا قۇداي جاق" دەگەندەي تۇرار شاپقارانىڭ سوتتا جەڭگەنىن كەشە عانا سۇيىنشىلەي حابارلاعان ەدىك. ەندى قارسى تاراپ "جەڭىلگەن كۇرەسكە تويمايدىنىڭ" كەبىمەن تاعى دا كۇرەسپەككە بەل بۋىپ وتىرعان كورىنەدى.

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى

مەنىڭ ۇستىمنەن قىلمىستىق ءىس قوزعاسىن دەپ مەنى سوتقا بەرگەن ىبىراەۆ بالتاباي جىلوي اۋداندىق سوتىنىڭ «اقتاۋ ۇكىمىنە» نارازىلىق تانىتىپ، سوتقا ودان ارمەن اپپەلياتسيالىق شاعىم ءتۇسىردى. ءسوزدىڭ اقيقاتى كەرەك، مەن سوتتى تانىمايمىن، سوتتىڭ ماعان بۇيرەگى بۇراتىنداي مەنىڭ ونىمەن تۋىسقاندىق جانە دە باسقاداي ەش قارىم-قاتىناسىم جوق. باكە-ساكە، پارا-مارادان اۋلاقپىن. مەنىڭ پايىمىمدا سوت ءوز ءىسىن تازا، ادال جاسادى دەپ بىلەمىن. مەنىڭ مۇنداي باعا بەرۋىمە سوتتىڭ مەنى اقتاعانى سەبەپ ەمەس.

مەن اقتى – اق، قارانى – قارا دەيتىن اداممىن. ىبىراەۆتىڭ اپپەلياتسيالىق شاعىمىن تۇگەل وقىپ شىقتىم. ول بەرگەن شاعىمىندا: «سوتتىڭ ۇكىمىمەن تولىق كەلىسپەيمىن، ءىس جان-جاقتى وبەكتيۆتى تەكسەرىلمەدى، بولعان جاعدايلارعا ءادىل زاڭدى باعا بەرمەدى»، - دەپتى. ول ىبىراەۆتىڭ ءوز جەكە پىكىرى، ىزالى ويى جانە بار جەتكەن تۇيسىگى. سوندا سوت ىبىراەۆتى جاقتاپ شىقسا «ءادىل سوت» بولادى دا، ال جاقتاماسا اۆتوماتتى تۇردە «ادىلەتسىز سوتقا» اينالىپ كەتە مە؟ سوت كىم كورىنگەننىڭ قاس-قاباعىنا قارايتىن، اركىمنىڭ قولجاۋلىعى ەمەس بولار. سوت كەرىسىنشە ىبىراەۆتىڭ سوت ادەبىن ساقتاماي اشۋلاندىرعانىنا قاراماي، ىبىراەۆتىڭ جاسىن، اق شاشىن سىيلاۋمەن جەڭىل ەسكەرتپەلەر عانا بەرىپ وتىردى. ىبىراەۆتىڭ: «سوتتىڭ ءسوزدىڭ ءمانىسى، ماقالا ماتىنىنە تۇسىنبەۋى – ادامگەرشىلىككە قيانات جاساۋمەن بىردەي» - دەگەن ءسوزىنىڭ وزىندە سوتتى «ساۋاتسىز، ماڭگۇرت» دەيتىندەي كەكەتۋ فاكتىسى بار. «ماقالانى جاي قاراپايىم ادامعا وقىتسا» دەيدى دە، لەزدە «ءسوزدىڭ ءمان-ءماتىنىن، ءجونىن تۇسىنەتىن ادام ونى سوتتاۋ كەرەك، ونىڭ ورنى تۇرمە دەگەندى ەش كۇمانسىز ايتادى» دەگەن. جازىپ كەلەدى دە، ەندى ءبىر جەرىندە: «ماقالانى وقىعان قانشا ادام مەنى اتار وعى بولماي جۇرگەنىنە ەشكىم كۇمان كەلتىرمەسىن» - دەيدى. ادام بىرنارسە جازاردا ءسال ويلانۋ كەرەك قوي. كەلتىرىلگەن ەكى ءسوزى ەكى ءتۇرلى، تىپتەن ءبىر-بىرىمەن بايلانىسپايدى، لاقپا سوزدەر. بۇنىڭ ءبارى ىبىراەۆتىڭ ءوز جەكە لوگيكاسى. مەنىڭ ماقالامدى وقىعان ادام كەرىسىنشە «ىبىراەۆتى سوتتاتۋ كەرەك، ونىڭ ورنى تۇرمە» دەيدى. ىبىراەۆ سوتقا قاتىسقان فيلولوگ مامانعا دا شەكتەن شىعىپ دۇرسە قويا بەردى. فيلولوگ د.ج.كوكيموۆا قانشا دەگەنمەندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت سالاسىنىڭ مامانى، ارنايى بەرىلگەن ديپلومى بار، ءبىلىم بەرۋ وشاعى باسشىسىنىڭ ادەيى تاڭداپ جىبەرگەن مامانى. سوندا ىبىراەۆتىڭ ويىنشا بۇلاردىڭ ءبارى دە ساۋاتسىز، ادامزاتتىڭ تومەنى دە، جالعىز ءوزى جۇماقتان كەلگەن پەرىشتە مە؟ بۇنىڭ ءوزى ادام مەنسىنبەۋ، كەمسىتۋ، ءبارىن وزىنەن تومەن ساناۋ، تەك قانا ءوزىم بىلەم، مەن كۇشتىمىن دەگەن تاكاپپارلىقتىڭ كورىنىسى. الدە كورىنگەننىڭ ءبارى ىبىراەۆتى جاقتاۋ، ىبىراەۆتى ماقتاۋعا جارالعان با؟

مەنىڭ ىبىراەۆتا الاجاق-بەرەجاعىم جوق، اۋەلدەن بىتپەس داۋ، قىجاعىم جوق. كەك ساقتاۋ، ءوش الۋ، قاساقانا زىمياندىق جاساۋ سەكىلدى حارام نيەت، حارام پيعىلىم جوق. دەگەنمەندە، ىبىراەۆتىڭ حالىققا كەلتىرگەن زالالى شامادان تىس شەكتەن شىقتى. سوندا دا مەن ونى سىيلاعاندىقتان قانداي دا ءبىر زاڭ ورىندارىنا بەرىپ ارىزدانعان جوقپىن. مەن بار بولعانى شىرىلداپ شىندىقتى عانا جازدىم. ول مەنىڭ ەل ءۇشىن جاساعان ەڭبەگىم، پارىزىم، ۇرپاق الدىنداعى مىندەت بورىشىم دەپ بىلەمىن، جانە دە كوزىم جۇمىلعانشا تۋرالىقتى جازا بەرەمىن. ىشىندە وتىرىگى، قوسپاسى، قاڭقۋ وسەگى، جالاسى جوق ماقالا جىلىوي حالقىنىڭ اۋەلدەن جارىققا شىعارا الماي جۇرگەن ۋاجدەرى بولعانى سەبەپتى زەردەلەنىپ بارىپ جازىلعان دۇنيە بولاتىن. بۇل ماقالاعا ەل تۇگەلدەي ءتانتى بولدى دەسەم ەش قاتەلەسپەيمىن. شاعىمدا ىبىراەۆ: «سوت شاپقاراەۆتىڭ مۇددەسىن، قۇقىن، تەر توگىپ، كوپ كوڭىل ءبولدى» - دەپ جازعان. بۇل نە ءسوز؟ ۇيقاسسىز مۇنداي تەرميندەردى جازۋى، ايىپتالۋشى مەن سوت اراسىنا وت جاعىپ ايداپ سالۋى دەپ تۇسىنەمىن، دەمەك، بۇل ازعىرما ءسوز. كەرىسىنشە، سوتتىڭ ماعان قاتتى ەسكەرپەلەر بەرگەنىن ىبىراەۆ ەستىمەي قالىپ پا؟ «اقپارات قۇرالدارىنا تاراتقانىن بىلاي قويساق، سوت زالىندا سوتقا اسا سەنىمدىلىگىمەن اقپاراتتا ايتىلعان سوزدەردى كەرى ايتىپ بەردى» - دەپ، ىبىراەۆ شاعىمدا اسىرا سىلتەپ جىبەرىپتى. جازعان نارسەمدى قايتالاپ ايتۋعا مەن نە ءۇشىن بۇقپايلاۋىم كەرەك؟ سوتتىڭ سۇراۋىنا بايلانىستى جازعان نارسەمدى تۋرا سولاي قىلىپ ايتىپ بەردىم. ونىڭ قاي جەرى كۇنا؟

ىبىراەۆ مەن تۇگىلى ەندى سوتقا جالا جابا باستادى. كەرىسىنشە، سوت الداعى بولاتىن سوت وتىرىستارىنىڭ ءبارىن ىبىراەۆتىڭ: «مىنا كۇنى قولىم تيمەيدى، مىنا كۇنگە بيلەت الىپ قويدىم، دەمالۋعا كەتىپ بارا جاتىرمىن» - دەگەنى سەكىلدى ىڭعايىنا قاراپ بەلگىلەپ وتىردى. «ال سوت ۇكىمدە ت.شاپقاراەۆتىڭ حالىقتىڭ اتىنان جازدىم دەگەنىنە نەگە باعا بەرمەگەن، الدە ول پارلامەنت نەمەسە سەنات دەپۋتاتى ما، ول حالىق اتىنان ماقالا بەرەتىن كىم؟» - دەپ كەلتىرگەنى، ىبىراەۆتىڭ وي-ءورىسىنىڭ وتە تومەن دەڭگەيدە ەكەنىن ايشىقتاي تۇسەدى. كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاپ تۇرىپ، شىندىقتى ايتۋىم ءۇشىن مەن مىندەتتى تۇردە پارلامەنت نەمەسە سەنات دەپۋتاتى بولۋىم كەرەك پە؟ «كىم ول؟» - دەپ، تاكاپپارلانا ادام مەنسىنبەيتىندەي مەن سوندا قر ازاماتى ەمەسپىن بە؟ جاقسىلىققا ۇلەس قوسۋىما مەنىڭ ەشقانداي دا قۇقىم جوق پا الدە شەكتەۋلى مە؟ زاڭدا وندايعا جول بەرىلمەگەن بە؟ الدە قانىپەزەر، ادام شوشىر جەكسۇرىن قيامپەرىستى سۇرقيا ىستەر ىستەۋىم كەرەك پە؟ حالىق سوندا اۋزى بۋلى، پروگرامماسى قۇيىلعان، ءپۋلتى وزگەنىڭ قولىنداعى قۇلتەمىر مە؟ ماقالا انىق حالىق اتىنان جازىلعان. مەن حالىقتىڭ جانايقايىن جەتكىزۋشى بەلسەندىلەردىڭ ءبىرىمىن. جاستاي ەلىم ءۇشىن ايانباي كۇرەسىپ كەلەمىن. ءبارى جامىرىپ، ىشتەگىسىن جەتكىزە الماي، ەموتسياعا ەرىپ، ەرەۋىلگە شىعىپ حالىق جاپپاي لاپ ەتە تۇسسە نە بولماق؟ مەن ەلدە تىنىشتىقتىڭ ورىن الۋىنا زور ۇلەسىمدى قوسۋدامىن. جانە زاڭ اياسىنان اۋىتقىماي، مادەني، ساۋاتتى، ساليحالى بەيبىت ماملەدە حالىق مۇڭىن بيلىككە جەتكىزىپ وتىرعان جايىم بار. سونىمەن قاتار ىبىراەۆ ءوز شاعىمىندا: «قر اتا زاڭىنىڭ 34 بابىندا اركىم زاڭدى ساقتاۋعا، باسقا ادامداردىڭ ابىرويى مەن قۇقىقتارىن، بوستاندىقتارىن، ابىروي مەن ار-نامىسىن قۇرمەتتەۋگە مىندەتتى» - دەلىنگەن دەپ زاڭ بابتارىن كەلتىرىپتى. ولاي بولسا، مىنا قىزمەتكەرلەر جۇمىستان نە ءۇشىن ناقاق قۋىلدى؟

• جۇماعازيەۆ ماقسوت (87789037156) – «جىلوي سۋ» مەكەمەسىندە جىل جارىم «كاماز» ۆاكۋم اۆتوكولىگىنىڭ جۇرگىزۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعان. ول ءوز سوزىندە جۇمىستان نەگىزسىز شىعارىلعانىن، ءبىر اپتا قىزمەتىنە ەش ساعات سوقپاعانىن، قىزمەتتە دە، قىزمەتتەن تىس تا، ەش مىگىر جوق، قۇيرىق جەر يىسكەتپەستەن قۇلدىق جۇيەدە جۇمساعانىن، مۇنايلىداعى مال قوسىپ وتىرعان ۇيىنە جولداماسىز، چەكسىز، مەكەمە كولىگىمەن مەكەمە سۋىن تەگىن تاسىمالداپ وتىرعانىن، ونىڭ 5-6 رەيسىن ءوزى كامازبەن اپارىپ قۇيعانىن، اۆتوكولىككە ەش قوسالقى بولشەك بەرمەيتىنىن، كولىكتى توقتاتپاۋ ءۇشىن ءوز قالتاسىنان اقشا شىعاراتىنىن، ولاي بولماعان جاعدايدا قىزمەتتەن قاتاڭ تۇردە، ستاتيامەن قۋىلاتىنىن قاتتى رەنىشپەن جەتكىزگەن......
• سۇگىروۆ سەمباي (87758572148) – «جىلوي سۋ» مەكەمەسىندە وپەراتور- ماشينيست (لاس سۋلاردى ايداۋ) بولىپ قىزمەت اتقارعان. ونىڭ ايتۋىندا، كەزەكتە تۇرعان 24 ساعاتىنىڭ 2 ساعاتىن نەگىزسىز، زاڭسىز قيىپ 22 ساعات قىلىپ وتىرعان. بار بولعانى ەڭبەگىنىڭ سەبەپسىز سوعىلماعان 2 ساعاتىن تۇگەندەمەك بولىپ داۋلاعان ەكەن، «مەن ساعان اقىل قونعاندى كورسەتەمىن» دەپ، ەكى كۇن قاتارىنان 48 ساعات دەمالتپاستان (كۇنى-ءتۇن) كەزەككە قويعان، ۇيقىسىز ماشينيست ءۇشىنشى كۇنى دەمالۋعا كەتكەندە بالتاباي (سول ءۇشىنشى كۇنى) جانە كەزەككە شىعاسىڭ دەپ بۇيرىق شىعارعان دا، «مەنىڭ بۇيرىعىما باعىنبادى» دەگەن سىلتاۋمەن قىزمەتتەن قۋدالاعان. قازىرگى تاڭدا «جىلوي سۋ» مەكەمەسىنىڭ ديسپەچەر، وپەراتور-ماشينيست ماماندارىنىڭ ءبارى 22 ساعاتپەن وتىر، بۇل تاپا-تالتۇستە قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىلارىنا قول سۇعۋ ەمەس پە دەيدى؟ ....
• شاۋكيروۆ مۇرات (87014396826) – «جىلوي سۋ» مەكەمەسىندە 2 جىلداي ۋچاسكى باسشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعان. ونىڭ ايتۋىندا، سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى مۇلدەم دەمالىپ كورمەگەن، جانە ول قىزمەتتەرىنە ەش ساعات سوعىلماعان، بالتاباي: «سەندەردىكى وكلاد، سويلەۋگە قاقىلارىڭ جوق» دەپ بەتپاقتانىپ وتىرعان. موتور سالنيكتەرىن (مەترى 1000 تەڭگەدەن) ءوز قالتاسىنان اقشا شىعارىپ بازاردان ساتىپ الىپ وتىرعان. مەكەمەگە قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن تراكتورلاردى ءوز قالتاسىنان جالداپ وتىرعان، بالتاباي اندا-ساندا كەلىسكەن جانارمايلارىن دا بەرمەي تالاي ابىرويسىزدىقتارعا ۇشىراتقان. ال مەكەمەنىڭ «كات» دەگەن (اۆتومات كوروبكا) تراكتورىن بىرنەشە جىل ءوز جەكە شارۋاسىنا تىعىپ، تيىن جاساپ موتورىن سوقتىردى. وعان مەكەمە قارجىسىنان موتورىن جوندەتىپ، ول تاعى جارامسىز بولىپ شىقتى. ەندى قايتادان مەكەمە قارجىسىنا موتور جيناتۋدا. تراكتور ءىنىسىنىڭ ۇيىندە. مەكەمە تەمىر-تەرسەكتەرىن مەكەمە كولىگىمەن «قارا-تەمىر» قابىلدايتىن جەرلەرگە وتكىزىپ وتىرعان، سونى ءوزى تالاي اپارعانىن، ىشىندە قوسالقى بولشەك رەتىندە پايدالاناتىن تالاي اجەپتاۋىر سالماقتى موتورلار كەتكەنىن قىنجىلىسپەن جەتكىزدى. مەكەمە قىزمەتكەرلەرىن جەكە شارۋاسىنا پايدالانعان، شوپتەرىن تۇسىرتكەن، مالدارىنا ءشوپ سالدىرتقان، بوعىن، قيىن الدىرتقان، مال سويدىرىپ، ىشەك-قارىن تازالاتقان، ايتا بەرسە كوپ، بۇنىڭ ىستەمەي وتىرعانى جوق دەيدى. ەڭ جەڭىلى «جىلوي سۋعا» كومەك رەتىندە بەرگەن قالالىق اكىم كەيكىن شاكىردىڭ كوتەلنىيدان تۇسكەن 500 تاسىن بالتاباي ءوز ۇيىنە ءتۇسىرىپ العان. قازىرگى تاڭدا ول تاستار بالتابايدىڭ ءۇيىنىڭ ارتىندا جيناۋلى تۇر....
• ءالجانوۆ ءامىرحان (87783021745) – «جىلوي سۋ» مەكەمەسىندە 3 جىلدان اسا وپەراتور-ماشينيست بولىپ قىزمەت اتقارعان. ونىڭ ايتۋىنشا، «بار شىندىقتى ايتىپ قويدىڭ» دەپ، جۇمىستان ستاتيامەن شىعارىلعان. سوتقا قوسالقى ايتارلارى بار.....
• شاكيموۆ ورىنباسار (87025393483) – «جىلوي سۋ» مەكەمەسىنىڭ ناعىز تاپتىرماس مامانى، ەش قارسى كەلەر، قارسى ايتار ءسوزى جوق، تەك قانا ءىسىن بىلەتىن مومىن مامان. ونى جۇمىستان شىعارعانىنا بالتاباي وكىنىپ، قىزمەتكە قايتا الماقشى، سوندىقتان بۇل قىزمەتكەر ءسوز ساپتاي الماۋىنا، بۇرىن سوڭدى سوت عيماراتتارىنا بارىپ كورمەگەنى، ت.س.س سەبەپتەرمەن ءوزىن مازالاماۋىن وتىنگەن......
• جانباەۆ ورىنباسار (87021382228) – بۇل ماماندى جۇمىستان شىعارىپ جىبەرگەنىنە ءبىراز بولدى. بۇل جىگىت وسى مەكەمەنىڭ باسشىسى بولۋعا دا لايىقتى. جەر استى كانالدارىن، بارلىق مەحانيزم، تەتىكتەردى جاتقا بىلەدى، ىسىنە مىعىم دەسەك تە بولادى. بۇل جىگىتتە بالتابايدىڭ مەكەمە قوسالقى بولشەكتەرىن تەمىر-تەرسەككە وتكىزگەن سۋرەتتەرى ساقتالعان...
• بالتاباي وسى ۋاقىتقا دەيىن زاڭسىز ادام قۇقىعىن، ادام كۇشىن قۋلىقپەن ەرىكسىز پايدالانىپ كەلگەن. بۇندايعا ارنايى كوزدەلگەن باپتار بار. ءاليمانوۆ نارىنباي دەگەن ءوزى قاتارلاس كىسىنى جالشى رەتىندە سارايىنا يتقورلىقپەن قاماپ ۇستاعان. نارىنباي سول ءۇيدىڭ وتىمەن كىرىپ كۇلىمەن شىققان. باسىنىڭ اۋىراتىندىعىن، قاعاز تانىمايتىن، قول دا قويا المايتىن ساۋاتسىزدىعىن، ازداپ اۋىراتىندىعىن اسا قۋلىقپەن پايدالانعان بالتاباي نارىنبايدى مەكەمەگە كۇزەتشى قىلىپ تىركەپ قويىپ ەڭبەكاقىسىن ءوزى الىپ وتىرعان. نارىنبايعا تەك «ولە ءتۇسسىن» دەگەندەي تەمەكىسىن، جۇرەك جالعاسىن دەپ قاۋجيتىن قارا نانىن عانا زورعا اپەرىپ وتىرعان. نارىنباي زەينەتكە قالعان سوڭ دا بالتابايدىڭ ەسىگىندە جالشىلىق ءومىرىن جالعاستىرعان. ونى كەيىن وسى مەكەمەدە قاراۋىل بولىپ جۇمىس جاسايتىن ءاليمانوۆ شۇرەنباي دەگەن ءىنىسى حالىقتان ۇيالعاننان ول جەردەن ياعني قۇلدىق جۇيەدەن زورعا ايىرىپ العان. نارىنباي قازىرگى تاڭدا قوقىس توگەتىن الاڭ جاقتاعى ءبىر قىردا مال باعىپ ءجۇر. «جىلوي سۋ» مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋلارى بويىنشا نارىنباي قىستا كيىمسىز، ازىپ-توزىپ، اش-جالاڭاش كۇيدە وتە جۇپىنى ءومىر سۇرگەن. نارىنباي ديسپەتچەرلەرگە بارىپ، ونداعى ۇمىت قالعان، اشىپ كەتىپ فورماسىن بۇزعان، يتكە دە قۇيۋعا كەلمەيتىن جەمنەن بەتەر ءىشىپ-جەمدەردى سيىرىپ سالىپ سوعىپ الىپ وتىرعان. ونى تۇتقىندا ۇستاپ، مۇنداي قايىرشىلىق كۇيگە تۇسىرگەن بالتاباي دەيدى. ەل امان، جۇرت تىنىش، مىنانداي مامىراجاي بەيبىت زاماندا قر ازاماتىن قورلاپ، ءۇي قاماقتا جالشى ەتىپ، ەڭبەكاقىسىن العاننان بولەك اسا قۋلىقپەن كۇشىن پايدالانعانى ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرسىن!

ىبىراەۆتىڭ ويىنشا مەنىڭ ماقالامنىڭ ىشىندە وعان جاقپايتىن سوزدەر بولىپتى. ارينە، «ءيتتىڭ ىشىنە ماي جاقپايتىنى» سەكىلدى اششى شىندىق كىمگە ۇنايدى؟ ءسوزىم دايەكتى، تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ماقالادا كەلتىرىلگەن ىبىراەۆقا جاقپاعان سوزدەرگە جەكە-جەكە توقتالىپ وتەيىن.

ىبىراەۆ: «مەنى سوتتى بولدى، مەملەكەتتىك قىرۋار قارجىنى قىمقىردى دەگەن جەرىنە دالەل كەلتىرسىن» - دەپ وتىر.  قازاقتا لەزدە قۇتىلىپ كەتسە دە سوتتىڭ قارماعىنا ءبىر ءىلىنىپ قالعاندى «سوتتى» بولىپ دەپ ايتا بەرەدى. بۇل – سينونيم! شىندىعىندا وقيعا جەلىسى بىلاي بولعان. «جىلوي سۋ» مەكەمەسى باسشىسى ىبىراەۆ 6 ملن 450 تگ قارجىنى ءوز سىبايلاستارىمەن تاپا-تالتۇستە تالان-تاراجعا سالىپ جوق قىلىپ قىمقىرىپ كەتەدى. سىبايلاستار ءازىر 3 ادام، كورىنبەي بۇعىپ قالعاندارى بولۋى دا ابدەن ىقتيمال. بۇلار توپ بولىپ قىلمىس جاساعانى سەبەپتى مىندەتتى تۇردە سوتتالاتىن بولدى. دەمەك، بۇل جەردە قىراعىلىق پەن اسا قۋلىق قاجەت بولدى. ءوز قولاستىنداعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋى بويىنشا بۇلار ءبىر ادامنان (زاڭ ورنىنىڭ تۇلعاسى) كەڭەس الىپ، «كامەلەتكە تولماعان بالاڭ بار، سەنى سوتتامايدى، ءبىر ادام موينىڭا الساڭ  توپ-گرۋپيروۆكا دەگەن بالەدەن قۇتىلامىز، سوندا بارىمىزگە جەڭىل بولادى، كوپ بولسا 3 جىل ۋسلوۆنيا بەرەدى، كەيىن قىمقىرعان قارجىنى تۇگەل قايتارامىز، باستىسى سوتتالمايمىز. جانە وسى قىزمەتىڭدە ءومىر بويى جاساي بەرەسىڭ» - دەپ، كىشكەنتايى بار ەسەپشىنىڭ كومەكشىسىنە قولقا سالادى. ايتپەسە تۇگەل سوتتالادى. ۇيرەتۋلەرى بويىنشا: «مەن قايدان بىلەيىن، بالتاباي جوقتا قول قويىپ جىبەرىپ ەدىم» - دەپ، ەسەپشىنىڭ كومەكشىسى بار ءىستى ءوز موينىنا الادى، سوت بولادى، سوت ەسەپشى كومەكشىسىنە 6 جىل بەرىپ، كەيىن ەگەمەندىكتىڭ 25 جىلدىعىنا وراي راقىمشىلىققا بولەنىپ، 3  جىل ۋسلوۆنيا، شەكتەۋ جازاسىن تاعايىندايدى. بۇل ارنايى قويىلعان دراما ەدى. بۇل جەردە دە كىمنىڭ كىمگە كومەكتەسكەنى انىق جايت! 6 ملن 450 تگ جايمەن ۇكىمەتكە قايتارىلا باستايدى، 2 ملن جارىمى ءالى بەرىلمەگەن سەكىلدى. سولايشا بۇلار اسا قۋلىقپەن بۇل ىستەن قۇتىلعانداي بولادى. ءىس رەت-رەتىمەن، وزدەرى ويلاعانداي كۇيدە ىسكە استى. دەمەك، بۇل ىستە دە ۇلكەن سىبايلاستىقتىڭ، جەمقورلىقتىڭ، پاراقورلىقتىڭ، كلاننىڭ ءيسى مۇڭكىپ تۇر. ءىستىڭ بۇلاي بولۋىن ويلاپ تاپقان، جانە ءدال سولاي جاساعان تۇلعالاردى جاي ادام، بولماسا تەگىن جاسادى دەپ ويلامايمىن. ستسەناري بويىنشا جاسالعان ەپيزودتار ەرتەڭگى كۇنى «قايتا قاراۋ» ناۋقانى ورىن العان جاعدايدا ساحنانىڭ وپىرىلىپ ورتاعا قۇلاۋىنا اكەپ سوقتىرۋى ىقتيمال جانە ءىستىڭ بارلىعىنان حالىق حاباردار. سوت اتىراۋ قالاسىندا وتكەن. ال ەندى ەسەپشىنىڭ كومەكشىسى بالعانىم حانىم قازىرگى تاڭدا ءالى سول مەكەمەدە، سول قىزمەتىن جالعاستىرۋدا. ال ىبىراەۆ ەڭ باستىسى بۇل جەردە مەنىڭ اتى-ءجونىم جوق دەپ ويلايدى، قاتتى تارتسا قارماقشالار شىعىپ قالاتىنىنان بەيحابار سەكىلدى. مىسالى، ىبىراەۆتىڭ وسىنداي ىستەرى «ىسكەرلىك» پە؟ بۇل ءىستىڭ قايتا قارالۋىن سۇراپ مەن قر جوعارعى سوتىنا ارىز جولدايمىن. سەبەبى، مەملەكەت قارجىسىن ەركىن قىمقىرىپ، كەيىن وزدەرى ويلاعانداي اسا قۋلىقپەن وڭاي قۇتىلىپ كەتە بەرسە نە بولادى؟ قۋلىق قىلعاندارعا تۇلكىبۇراڭ، ارباۋ، شاڭ قاپتىردى، ت.س.س ءسوز تىركەستەرى قولدانۋعا لايىق. ال قۇلاق جايلى ايتىلسا، ول «انا قالقانقۇلاعىمەن اقيقاتتى ەستىمەي مە؟» دەگەن تەڭەۋ. جۇگەنسىز كەتكەن، ءامپاي-ءجامپاي، ت.س.س سوزدەر ءبىزدىڭ جەرگىلىكتى مەنتاليتەت بويىنشا ۇنەمى ەركىن قولدانىستاعى ايتىلا بەرەتىن بايىرعى قازاق سوزدەرى. ول سوزدەر بالاعاتقا جاتپايدى، جامان ءسوز بولسا «قازاق سوزدىك قورىنان» الاستاتىلىپ الىنىپ تاستالۋى ءتيىس. ماقالا ءبىر ادامعا قاراتىلىپ جازىلسا، كىمگە جازىلسا دا ول نارسە ادامنىڭ وزىنە قاراتىلىپ ايتلىلعانى سەبەپتى اشۋىنا ءتيۋى مۇمكىن. ول تابيعي زاڭدىلىق! سوندا بىرەۋدىڭ اشۋىنا تيەدى دەپ ەشكىم شىندىق ايتپاۋ كەرەك پە؟ كۇنانى كورىپ تۇرىپ تۇزەمەۋىمىز كەرەك پە؟ ال ىبىراەۆقا حالىققا قانداي زارداپ شەكتىرسە دە رۇقسات پا سوندا؟ ار-نامىس، وجدان، بەدەل سەكىلدى قاسيەتتەر تەك قانا ىبىراەۆتىڭ دەنەسىنە بەكىتىلگەن بە؟ جۇرتتى سىناپ، ال ءوزى سىناۋعا ۇشىراعاندا «ارىما ءتيدى» دەپ شۋ كوتەرىپ ارىزدانۋدى شالكەس مىنەزدەن دەپ ەسەپتەيمىن. اللا الدىندا دا، ادام، زاڭ الدىندا دا ادامدار بىردەي. ماقالا ىبىراەۆتىڭ ار-نامىسىنا ءتيدى دەسەك، ىبىراەۆتىڭ ەكولوگيانى ءبۇلدىرىپ حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن قۇرتۋى حالىقتىڭ ەشنارسەسىنە تيگەن جوق پا؟ سوت ىبىراەۆ ەكەۋمىزدى مەيىرلەسىپ، تاتۋلاستىرۋعا تىرىسىپ باقتى، بىراق، ىبىراەۆ: «مەن قويمايمىن، تۇبىنە جەتەمىن» دەپ قىرسىعىپ باقتى. مەنىڭ 7 بالام بار، جۇمىسسىزبىن. ۇيىمنەن گورى ەل قامىنا كوپ الاڭدايمىن. ىبىراەۆتىڭ سونداعى ماقساتى ءنافساني جەڭۋ عانا ما؟ قر قك 130 بابتىڭ 2 بولىگى، 131 بابتىڭ 2 بولىگىمەن قىلمىستىق ءىس قوزعاتىپ، مەنەن تيەسىلى سومانى وندىرسە ىبىراەۆتىڭ ۇپايى تۇگەندەلە مە؟ وسى ۋاقىتقا شەيىن ىبىراەۆتى سىيلاپ كەلدىم، ەندى ونىڭ ۇستىنەن مەنىڭ ارىزدانۋىما تۋرا كەلىپ تۇر. جازا بەرسە توم كىتاپقا اينالارى ءسوزسىز، سوندىقتان قىسقارتىلىپ جازىلدى.

تۇرار شاپقارا

Abai.kz