ايمان ساعيدۋللانىڭ «وقۋشىلار قازاق ءتىلىنىڭ ورنىنا گەوگرافيا ءپانىن وقي ما، ساعاديەۆ مىرزا!» دەگەن سىن-ەسكەرتپەسىنە جاۋاپ

قۇرمەتتى ايمان ساعيدۋللا! ءسىز سياقتى مەن دە و باستا «جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپكە ارنالعان «قازاق ءتىلى» جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنىنداعى وقۋ باعدارلاماسىنا» قارسى شىققانداردىڭ ءبىرى ەدىم. مەن دە بۇرىنعىسىنشا قازاق ءتىلىن قازاق مەكتەپتەرىندە  عىلىم رەتىندە وقىتىلمايتىندىعىنا تۇسىنە الماي، دال بولعانمىن.   «ءماتىن رەتىندە عانا بەرىلسە تۇسىنەر ەدىم» دەپ،  سىز ايتىپ وتىرعان ويدى وسىنىڭ الدىنداعى «قازاق ءتىلى» وقۋلىقتارىندا   ءماتىندى تاربيە ءارى تانىم قۇرالى رەتىندە پايدالانىپ، ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن ەنگىزگەن العاشقى اۆتورلاردىڭ  ءبىرى رەتىندە مەن دە «قازاق ءتىلى» وقۋلىعىنىڭ بۇرىنعىسىنشا قالا بەرگەنىن قالادىم.  داۋسىم جەتكەن جەرگە دەيىن ءوز پىكىرىمدى ايتىپ تا كوردىم. ەندى ويىم باسقاشا.

جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنىنداعى وقۋ باعدارلاماسىمەن وقۋلىق جازۋ ۇستىندە جەتە تانىستىم،  قايتا-قايتا وقىدىم، ماقساتى مەن مىندەتىن ءتۇسىندىم. «قازاق ءتىلى» باعدارلاماسىنىڭ مازمۇنى ەندى  گرامماتيكانى تازا عىلىم رەتىندە وقىتۋعا ارنالمايدى،   گرامماتيكانى تابيعات پەن قورشاعان ورتانى تانۋدا، كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىكتە بالا بەتپە-بەت كەزدەسىپ قالاتىن تابيعي قۇبىلىستاردىڭ سىرىن اشۋدا، زاتتار مەن قۇبىلىستاردىڭ جاي-جاپسارى تۋرالى باسقالارمەن وي بولىسۋدە، پىكىر الماسۋدا قۇرال رەتىندە پايدالانىپ، گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتار مەن فورمالاردى دۇرىس قولدانا بىلۋگە ۇيرەتەتىنىن ءتۇسىندىم.

راس، بالانىڭ تىلدىك داعدىلارىن دامىتىپ، ساۋاتتى سويلەۋگە، ويىن بۇكپەسىز، ەمىن- ەركىن جەتكىزۋگە، ادەبي نورمالاردى ساقتاپ ايتۋ مەن جازۋعا توسەلدىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس، قيىننىڭ-قيىنى. كوپشىلىكتىڭ الدىندا ەفيرگە شىعىپ تۇرىپ، نە ايتسام ەكەن، قالاي ايتسام ەكەن دەپ قينالعانداردى ۇلكەندەردىڭ اراسىنان دا كەزدەستىرىپ ءجۇرمىز عوي. ونى بىلاي قويعاندا، ادامداردىڭ اراسىنداعى رەنىش، ءتىپتى جانجال دا تاۋىپ ايتپاۋدان، دۇرىس سويلەمەۋدەن، كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلاردى مەڭگەرمەگەندىكتەن، ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ورىن الماۋىنان بولىپ جاتادى.  وسىنداي جايتتارعا تەرەڭدەپ باراتىن بولساق، ءتىلدىڭ تانىمدىق ءارى كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەتىن جەتە مەڭگەرتۋ ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ابزال بورىشى بولىپ تابىلادى.

قۇرمەتتى ايمان ساعيدۋللا! ءسىز بەن ءبىز بۇدان بىلاي ءبىلىم مازمۇنى جاڭارتىلعان «قازاق ءتىلى» وقۋلىعى ارقىلى بالانىڭ قورشاعان ورتانى، ادام مەن تابيعاتتىڭ بىرلىگىن، ومىردە ءجيى ۇشىراساتىن، ءوزىمىز سونىڭ بەل ورتاسىندا جۇرەتىن ماسەلەلەر مەن قۇبىلىستاردى ءتۇسىنىپ، ءوزارا اڭگىمە ەتۋگە، ولاردىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى وي بولىسۋگە، پىكىر الماسۋعا ۇيرەتەتىن بولامىز. بۇل ينتەگراتسيالانعان ءبىلىم مازمۇنى ارقىلى عانا جۇزەگە اسادى. ەسىڭىزدە بولار، پانارالىق بايلانىس، ءبىلىم مازمۇنىن ينتەگراتسيالاۋ دەگەن ماسەلەلەردى بۇرىن دا جۇزەگە اسىرۋعا تىرىستىق. بىراق ساباققا بەرىلگەن ۋاقىتتىڭ كوبى ەرەجە جاتتاتىپ، گرامماتيكالىق تۇلعا-بىرلىكتەردى تالداۋعا كەتەتىن دە، ديالوگ قۇراۋعا، اڭگىمەلەسۋگە، پىكىرالماسۋعا، قۇبىلىستاردىڭ سىرىن اشاتىن سىني ويلاۋعا ۋاقىت جەتپەيتىن.

قازىر وقۋشىنىڭ ءوز پايىمداۋى، ءوز ويىنىڭ دۇرىستىعىن قورعاپ شىعۋى، كەز كەلگەن قۇبىلىس جايىندا ءبىلىمىن كورسەتە الۋى ماڭىزدى. اۋا رايىنىڭ ادام ومىرىنە، كليماتتىڭ تىرشىلىك يەلەرىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە تيگىزەر اسەرىن ساعات سايىن عانا ەمەس، مينۋت سايىن سەزىنەمىز. تۇرعىلىقتى جەردىڭ تابيعاتى، شارۋاعا پايداسى مەن زيانى، تابيعات تۋعىزعان تىعىرىقتان شىعاتىن ماسەلەلەردى بالا كەزىنەن شەشۋدى مەڭگەرگەن بالا ومىرگە بەيىمدەلدى دەگەن ءسوز. ونى ءوزى عانا سەزىپ قويمايدى، باسقالارمەن دە بولىسەدى، اقىلداسادى، بىرىگىپ شەشەدى. مىنە، وسى جەردە قازاق تىلىندە ەركىن سويلەپ ۇيرەنگەن، سۇراقتى دۇرىس قويا بىلەتىن، پىكىرلەسىن اڭگىمەگە تارتا الاتىن قابىلەت ءبىلىم مازمۇنى جاڭارتىلعان «قازاق ءتىلى» وقۋلىعى ارقىلى جۇزەگە اسادى. ءسىز بەن ءبىز سونىڭ كۋاسى بولامىز.

ال ءسىز حاتىڭىزدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى «وقۋلىق» ورتالىعىنىڭ سايتىنا جالپى جۇرتشىلىق تالقىلاۋىنا قويىلعان «قازاق ءتىلى» وقۋلىعىنىڭ جوبا نۇسقاسى نەگىزىندە جازعان ەكەنسىز. وقۋلىقتاعى «اۋا رايى جانە كليماتتىق وزگەرىستەر» دەگەن 1-ءبولىمنىڭ تاقىرىبى – «نەگىزگى ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىنىڭ 5–9-سىنىپتارىنا ارنالعان «قازاق ءتىلى» پانىنەن جاڭارتىلعان مازمۇنداعى تيپتىك باعدارلاماسىندا» مينيسترلىك بەكىتكەن تاقىرىپ. وقۋلىق جازۋدا اۆتورلار ودان الشاق كەتە المايدى. الايدا سايتقا قويىلعان بۇل وقۋلىق سوڭعى نۇسقا ەمەس ەدى، بۇل نۇسقا بۇدان سوڭ دا مينيسترلىكتىڭ ءۇش كوميسسياسىنان، باسپا مەن ساراپتاما ورتالىعىنىڭ ساراپتاماسىنان ءوتىپ، وقۋلىقتا بەرىلگەن ماتىندەر مەن تاپسىرمالار، ءسىز اتاپ وتكەن سۇراقتار قازاق ءتىلى گرامماتيكاسىنا ساي قايتا وڭدەلدى. سول وڭدەۋ بارىسىندا ءسىز اتاپ وتىرعان «اۋا رايى، كليمات، اتموسفەرا»، «كليمات جانە كليماتتىق ايماقتار» دەگەن ساباق تاقىرىپتارى «قازاق حالقىنىڭ اۋا رايىن بولجاۋى»، «كليمات پەن تابيعات» دەپ وزگەرتىلىپ، جالپى تارالىمعا جىبەرىلدى. ال «كليماتتىق وزگەرىستەر» باعدارلاما تاقىرىبىندا اتاپ كورسەتىلگەندىكتەن، «قازاقستاندا قانداي كليماتتىق ايماقتار بار؟»دەگەن سۇراقتى بەرۋگە ءتيىسپىز. سەبەبى، كليماتتىق ايماقتاردى بىلمەي تۇرىپ، كليماتتىق وزگەرىستەر تۋرالى ءسوز قوزعاۋ مۇمكىن ەمەس قوي. نەگىزىنەن، وقۋلىق جازۋدا باعدارلامادا بەلگىلەنگەن تاقىرىپتاردى قاتاڭ باسشىلىققا الۋ كەرەك ەكەنىن بىلەتىن بولارسىز.

ارينە، باعدارلامانىڭ جەتىلدىرىلەتىن تۇستارى ءالى دە بار، ول –كەلەشەكتىڭ ءىسى.

 گۇلبانۋ قوسىموۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، 17 جىل بويى سىزبەن جانە وقۋشىلارىڭىزبەن بىرگە بولعان اۆتور

Abai.kz