شىنى كەرەك، ەكونوميكالىق، ساياسي تاقىرىپتارعا كەلگەندە قازاق ءتىلدى باسىلىمدار، سايتتار كەش قالىپ نەمەسە سامارقاۋلىق تانىتىپ جاتادى.

جارايدى، مەنىڭ ايتپاعىم ول ەمەس.

قىتاي ەلى ءوز جەرىندەگى قازاقتارعا قىسىمدى كۇشەيتىپ، نەگىزگى تابىس كوزى بولىپ وتىرعان قازاقستان مۇنايىن ساتىپ الۋدى 2,5 ەسەگە قىسقارتۋ ارقىلى قازاقستان بيلىگىنە، ناقتىراق ايتساق پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆقا قىسىم، ورىسشا ايتقاندا شانتاج جاساپ جاتىر دەپ ويلايمىن.

مەنىڭ ويىمشا، جەكە پىكىرىم بويىنشا ونىڭ ءبارى جەر ءۇشىن بولىپ جاتىر دەپ ەسەپتەيمىن.

سىرت كوزگە بايقالماعانىمەن وتكەن جىلعى جەر داۋى، جەر ميتينگىلەرى وراسان زور وزگەرىستەرگە، قازاق ۇلتى ءۇشىن زور مۇمكىندىكتەرگە قول جەتكىزدى.

ناقتىراق ايتساق، شەتەلدىكتەرگە جەردىڭ ساتىلۋىنا، جالعا بەرىلۋىنە تويتارىس بەردىك، 1,7 ملن. گەكتار جەردىڭ ساتىلۋىنا توسقاۋىل جاسادىق. پرەزيدەنت 2021 جىلعا دەيىن اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىن شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋگە موراتوري جاريالادى. ونى ەلدىڭ ءبارى بىلەدى.

ودان وزگە جالپى حالىق بىلە بەرمەيتىن جايتتار بار. تەك ءبىر مىسال ايتار بولسام، قازاقستاننىڭ 5 ميلليون گەكتاردان اسا شۇرايلى جەرىنە يە بولىپ وتىرعان، نەگىزىنەن ەگىستىك جەرلەردى جالعا العان، ميلليونداعان توننا استىق ساقتايتىن ەلەۆاتورلارى بار 3 اگروحولدينگ بانكروتقا ۇشىراۋدىڭ از الدىندا تۇر. ولار، «اليبي»، «يۆولگا» جانە «كازەكسپورتاستىك» ارگوحولدينگتەرى.

سونىڭ ىشىندە ايرىقشا ءمان بەرەتىن جاعداي، قازاقستان بويىنشا استىق ەكسپورتى بويىنشا ءبىرىنشى ورىنداعى «كازەكسپورتاستىك» حودينگىنە اتى شۋلى «ءباتۋا» سەرىكتەستىگىنىڭ ارتىندا تۇرعان قىتايدىڭ «Oriental Patron Financial Group» كومپانياسى 2016 جىلى 500 ملن.$ ينۆەستيتسيا قۇيماق بولادى.

ونىڭ نەگىزگى سەبەبى، مەنىڭ ويىمشا «كازەكسپورتاستىك» حودينگىنە يە بولۋ. ەگەر حولدينگ 500 ملن.$ ينۆەستيتسيا العاننان كەيىن دە بانكروت بولسا، قازاقستاننىڭ بانكروتتىق زاڭى بويىنشا بانكروت بولعان كومپانيانىڭ بارلىق مۇلكى كرەديتورلارعا ۇلەستىرىلىپ بەرىلەدى. ارعى جاعىن تۇسىنگەن بولارسىزدار.

پرەزيدەنت موراتوري جاريالاعاننان كەيىن «Oriental Patron Financial Group» كومپانياسى «كازەكسپورتاستىك» حولدينگىنە ينۆەستيتسيا سالۋدان باس تارتىپتى دەپ ەستىدىم. قازىر بانكروتقا بەت العان 3 اگروحولدينگتىڭ قارىزدارىن «پروبلەمالى نەسيەلەر قورىنىڭ» ەسەبىنەن جاپپاقشى كورىنەدى.

بۇعان قوسا «ءباتۋا» سەرىكتەستىگى العان 91 432,5 گا. ەگىستىك جەردى قر اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ مەملەكەتكە قايتاردىق. بۇدان باسقا قايتارىلاتىن جەرلەر دە از ەمەس.

قورىتا كەلگەندە، وتكەن جىلعى جەر داۋىنان كەيىن قىتاي ەلىنىڭ جەرىمىزگە جاپپاي يە بولۋ جوسپارى ىسكە اسپاي قالدى. قىتاي كومپانيالارىنىڭ وسىعان دەيىن الىپ العان جەرلەرى قايتارىلا باستادى. قىتايدىڭ 51 زاۋىتىن قازاقستانعا كوشىرۋ جوسپارى قازاق حالقىنىڭ ۇلكەن نارازىلىعىن تۋعىزدى.

ال قازاقستانعا ميللياردتتاعان دوللار قارىز بەرگەن قىتاي ەلى ءۇشىن قايتكەن كۇندە دە ءوز جوسپارىن ىسكە اسىرۋى كەرەك، ياعني جەردى الۋى ءتيىس جانە 51 زاۋىتتى قايتكەن كۇندە دە قازاقستان جەرىنەن اشۋى كەرەك.

ءار زاۋىتقا بالەنباي قىتاي ازاماتىن قازاقستانعا ەنگىزۋى ءتيىس.

سوندىقتان دا، مەنىڭ ويىمشا حالىقتىڭ كاھارىنان قورقىپ جەردى شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرۋگە موراتوري جاريالاعان قازاقستان بيلىگى ەندى قىتاي بيلىگىنىڭ زور قىسىمىنا تاپ بولدى.

شەتەلدەن قارىز الۋعا قۇمارتىپ، تەگىن اقشا قۇيىلىپ جاتقاندا كورگەن قازاقستان بيلىگى  جاڭساق ساياساتىنىڭ تۇتقىنىنا اينالدى. ال ونىڭ زاردابىن قاراپايىم قازاقتار كورۋدە.

ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟

ەڭ باستىسى، جەردىڭ شەتەلدىكتەردىڭ ساتىپ الۋىنا، جالعا الۋىنا مۇمكىندىك بەرمەۋ كەرەك. ميللياردتتاعان دوللار قارىز الىپ، بىلىققا بەلشەسىنەن باتقان قازاقستان بيلىگى قىتاي بيلىگىنىڭ كەيبىر تالابىنا مويىنسۇنۋعا ءماجبۇر بولۋى مۇمكىن.

قازىردىڭ وزىندە بىرنەشە وبلىستا قىتاي زاۋىتتارىنىڭ قۇرىلىسىنىڭ ءبىتىپ نەمەسە باستالىپ جاتقانى تۋرالى اقپاراتتار جاريالانىپ جاتىر.

بۇل جاعداي، بۇگىنگى ءسات قازاقستان مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگى، قازاق جەرىنىڭ تۇتاستىعى، جەردىڭ ساقتالۋ نەمەسە ساقتالماۋى، قازاق ۇلتىنىڭ ۇلت رەتىندە جويىلۋ نەمەسە ساقتالۋى تارازى باسىندا تۇرعانىن كورسەتكەندەي.

بيلىكتىڭ حالىققا سەنىم ارتپاۋى، حالىقتىڭ بيلىككە سەنىمىنىڭ جوعالۋى، بيلىك پەن حالىق اراسىنداعى بايلانىستىڭ ءۇزىلۋى قاۋىپتى ودان ءارى ورشىتە تۇسكەندەي. بۇل جاعدايدى بەلگىلى ءبىر كۇشتەر بىزگە قارسى پايدالانۋى ابدەن مۇمكىن. بيلىكتى حالىققا، حالىقتى بيلىككە ايداپ سالۋ ارقىلى ەلدىڭ قورعانىس مۇمكىندىگىن السىرەتۋى عاجاپ ەمەس.

قۇرمەتتى باۋىرلار، قادىرلى حالايىق، ءبىز بۇگىن شەشۋشى ءساتتىڭ الدىندا تۇرعاندايمىز. وسى ساتتە قاجىرلىلىق، قايسارلىق، جەرىمىزدى، تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاپ قالۋ جولىندا جانكەشتىلىك تانىتۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن.

پرەزيدەنت، بيلىك باسىندا وتىرعاندار حالىقپەن بىرلەسۋگە بارىنشا تالپىنىپ، ءوز حالقىمەن بىرلەسە وتىرىپ، قاۋىپكە بىرگە قارسى تۇرىپ، ەل تاۋەلسىزدىگىن، جەر تۇتاستىعىن ساقتاپ قالۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن.

اتا-بابادان امانات بولىپ قالعان جەرىمىزدى قايتسەك تە ساقتاپ قالايىق، سوعان بارىنشا جۇمىلايىق، باۋىرلار!

ماقسات ءىلياسۇلى

Abai.kz