ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋxاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى – ۇلتقا باعىتتالعان ۇران، مەملەكەتتىك يدەولوگيا وزەگى رەتىندە اسا قۇندى ۇندەۋ بولىپ تابىلادى. قوعامدىق ساناعا رۋحاني سىلكىنىس بەرىپ، ۇلى مۇرات-ماقساتتاردىڭ ءتۇيىن-تۇجىرىمىن مايەلى وي-تولعاۋمەن سارالاعان جوسپارلى جوبانى حالىق جىلى قابىلدادى. رۋحاني ۇندەستىك ۇيلەسىم تاپقان، مادەني-رۋحاني قۇندىلىقتارعا باسىم ءمان بەرىلگەن جاڭعىرۋ باعدارى جۇرتشىلىقتىڭ جىگەرىن جانىپ قامشىلادى. جاhاندانۋ زامانىندا جۇتىلاپ قالماي جاڭاشا جاڭعىرۋعا، رۋحاني جۇتاڭدىقتى بولدىرماۋعا شاقىرادى. ەلگە مۇرا، ۇرپاققا ۇلگى بولاتىن، ۇلتتىق سانانىڭ كەمەلدەنۋىن كوزدەگەن، تابىسقا جەتۋ تەتىكتەرى تىزبەكتەلگەن بۇل تولعاۋدى ەلىم دەگەن بارشا ازامات قولداپ، قۋاتتايدى. مۇنداعى تەرەڭ وي قوزعاعان ناقتى الەۋمەتتىك جوبالار ۇلتتى ۇيىستىرىپ، ۇلى ماقساتتارعا جەتەلەيتىنىنە سەنىمىمىز مول.

ۇلت بىرلىگى – ۇلى بايلىق. ۇلتتىق دامۋدا مىزعىماس ۇلت بىرلىگى اسا ماڭىزدى. رۋحاني دۇنيەلەر ارقىلى قوعامعا ۇلكەن ماڭىز بەرگەن باستاما – ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ۇلىقتاۋعا باعىتتالعان. ۇلتتىق رۋحىمىزدى كوتەرۋ ءۇشىن، البەتتە ءتول تاريحىمىزدى، تاربيەنىڭ ءتۇپ قازىعى –قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋ قاجەت. رۋحاني ورلەۋدىڭ التىن ارقاۋى – ۇلتتىق كود ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاۋ ارقىلى جاڭعىرۋ. وتانشىلدىق رۋح تۋعان جەرگە، تۋعان ەلگە دەگەن ماحابباتتان باستالادى.

ال، باستى باعىتى – ۇلتتىق پاتريوتيزمگە نەگىزدەلگەن تاياۋ جىلدارداعى مىندەتتەر بولىمىندەگى «تۋعان جەر» باعدارلاماسى – ۋاقىت تالابىنان تۋىنداعان يدەولوگيا جيناعى.

اۋقىمدى ءۇش ماسەلەنى قامتىعان جوبا جالپىۇلتتىق سيپاتتا جاڭعىرۋدىڭ ءتيىستى تەتىكتەرىن انىقتاپ بەردى. وسىلايشا، وي-سانادا جاپپاي جاڭعىرۋ ۇدەرىسى باستالدى. تاعىلىمدى تۋعان جەرگە تاعزىم ەتىپ تۇلەتۋ – پەرزەنتتىك پارىزىمىز. ۇلتتىق بىرەگەيلىك تەمىرقازىعى سانالاتىن تۋعان جەر جوباسى پاتريوتتىق تاربيەنىڭ نەگىزگى وزەگى بولماق. ۇلى دالا وركەنيەتىنە ورنەكتەپ جول سالعان جوبادا ۇلتتىق دارا قاسيەتتەرىمىزدىڭ جوعالماۋى، جاڭعىرىپ جوعارىلاۋى قاراستىرىلعان. ۇلتتىق بىرەگەي سانا-سەزىمگە ۇلتتىق يگى مۇددەلەر ارقىلى اسەر ەتەتىنى اقيقات. سەبەبى، تەرەڭ تاريحتان ونەگە، قۋات العان حالىقتىڭ ۇرپاعىمىز. تار جول، تايعاق كەشۋ ءناۋباتى تاڭبالانعان، اتا-بابالارىمىز كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاعان جەردىڭ قادىر-قاسيەتىن تۇسىنەمىز. تەڭدەسى جوق تۋعان جەردىڭ تاس، توپىراعىنا دەيىن تاعزىم ەتەتىن تاۋەلسىز ەلدىڭ رۋحتى، وجەت ازاماتتارىمىز. بۇگىنگى كۇن – اتاجۇرتقا ادال ءار ازاماتتىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگى سىنعا تۇسەتىن سارابدال ۋاقىت. ءبىر قۋانتارلىعى، وسى سىن-مەجەدە سۋىرىلىپ العا شىعىپ، وتانسۇيگىشتىگىن ناقتى ىستەرمەن دالەلدەپ جۇرگەن قايراتكەرلەر، جاستار، قاراپايىم جاندار دا بار. مىسالى، تۋعان جەرگە دەگەن ەرەكشە قۇرمەتتەرىن ادام جانىنا جىلۋلىق سىيلايتىن قايىرىمدىلىق شارالار جاساۋ ارقىلى ءبىلدىرىپ جاتقاندار بار. سونداي-اق، جاستاردا ۇلتتىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنا باستايتىن «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن ءساتتى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا ناقتى ۇسىنىستار ءبىلدىرىپ، جوبالاردى قولعا الۋدا. جۇرەگى ەلىم دەپ سوققان ءار ازامات «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا ۇلەس قوسۋى كەرەك. تۋعان جەرگە دەگەن ەرەكشە قۇرمەت – تۋعان جەردىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋگە اتسالىسۋ. ۇكىمەت، جەرگىلىكتى بيلىك، حالىق، قالا، اۋىل، بارلىق ايماقتىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا، رۋحانياتىن، مادەنيەتىن كوتەرۋگە ۇمتىلۋى قاجەت. تۋعان جەردى قاستەرلەپ سۇيۋگە، تۋعان جەر قادىرىن ارتتىرۋعا، زاماناۋي وزىق وركەنيەت ۇلگىلەرىن دامىتۋعا دەگەن شامشىراق ۇراننىڭ كۇشتىلىگى وسىندا.

سونىمەن قاتار، جۋىردا «ەل ارنا» تەلەارناسىنىڭ «تۋعان ولكە» جوباسى كورەرمەنگە جول تارتتى. ەل تۇتقاسىندا وتىرعان اتپال ازاماتتار تۋعان جەرىنە ساپار شەگەتىن بۇل باعدارلاما جاستارعا ۇلگى بولارى انىق. سونىمەن قاتار، «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى ساراپتاما كەڭەسىنىڭ العاشقى وتىرىسى ءوتتى. كەڭەستە ءار اۋىل-ايماقتا ولكەتانۋ مۇراجايلارىن اشۋ تۋرالى، ت.ب.، وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرۋدە. تۋعان جەر شەجىرەسىن، سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن، مادەنيەتىن جاقسى بىلەتىن جالىندى پاتريوت جاستاردىڭ جاڭعىرۋ جولى باستالدى. وسىلايشا، ناقتى ىستەرمەن ىسكە اسىراتىن جوبالاردىڭ جاڭعىراتىن ۋاقىتى ءالى دە الدا دەپ بىلەمىز. داپ-دايىن دۇنيەگە دانىگە بەرمەي، تۋعان جەردىڭ تازالىعىنا دەيىن ءمان بەرىپ جاتساق قۇبا-قۇپ بولماي ما؟! تۋعان جەردەن ەشكىم جىراققا كەتپەسكە ۇيىتقى بولىپ، بارلىق كەرەكتى ماتەريالدىق، رۋحاني جاعدايمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. جاڭا جۇمىس كوزدەرىن، ءوندىرىس ورىندارىن اشىپ، رۋحاني وشاقتاردى جەتىلدىرگەن ابزال.

وتانشىلدىقتىڭ نەگىزگى تەمىرقازىعى تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتتان باستالادى. تۋعان جەردەي جەر بولماس، ارينە. اركىمنىڭ ءوز جەرى وزىنە جۇماق.
تۇركى حالىقتارىنىڭ كونە كۇلتەگىن ەسكەرتكىشىندەگى «تۇركىنىڭ قاسيەتتى جەر-سۋىنىڭ قارعىسىنا قالما!» دەگەن سوزدەرى تاسقا قاشالىپ، جازىلعانى تەگىن ەمەس دەپ ويلايمىن. جەر بەتى تۇنىپ تۇرعان تاريحي ەسكەرتكىش ەمەس پە؟! وسى تۇستا، ءوزىمنىڭ تۋعان جەرىم رۋحاني استانا تۇركىستان قالاسى قۇتتى، قاسيەتتى مەكەنىمىز ەكەنىن ماقتانىشپەن ايتامىن. ەلباسى: «مادەني ماڭىزدىلىعى تۇرعىسىنان ءبىزدىڭ تۇركىستان نەمەسە التاي – ۇلتتىق نەمەسە قۇر¬لىقتىق قانا ەمەس، جاھاندىق اۋقىمداعى قۇن¬دىلىقتار»،-دەپ اتاۋى ارينە كەزدەيسوقتىق ەمەس.

يا، تۇركىستان شەجىرەلى قۇتتى مەكەن. تۇركىستان ايماعى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەرگە تولى، تۋريستىك بولاشاعى بار اۋليەلى جەرلەرگە باي. تۇركى دۇنيەسىنىڭ مادەني استاناسى – تۇركىستان قالاسى ناعىز رۋحانياتتىڭ وزىق ورداسى دەپ بىلەمىز.

ۇلتتىق رۋحىمىزدى اسقاقتاتاتىن ءتول تاريحىمىز ايقىن تورگە وزدى. ۇلت ماسەلەسىن ۇلى ماقساتتارمەن ءدوپ باسقان باياندى بولاشاقتىڭ سارا جولى – بىرەگەي سەنىم مەن كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتتى. ەندىگى جەردە، تاربيەلىك تالاپتىڭ مەجەسىنەن شىعۋ ۋاقىت ەنشىسىندە. رۋحاني ساۋلەمەن ماڭگىلىك ەلدىڭ ەڭسەسىن كوتەرگەن باعدارلاما ەل بىرلىگىن نىعايتا تۇسپەك. ۇلتتىق رۋحىم دەگەن ۇلى سەزىم، ءار ازاماتتىڭ ەڭبەكقور، سانالى بولۋىنا سەرپىن بەردى. ەلىم ءۇشىن دەگەن پارمەندى تالاپ-مىندەتتىڭ ماڭىزى زور بولماق. مىقتى موتيۆاتسيالىق ەكپىنى بار باعدارلامانىڭ بولاشاعى باياندى بولارى انىق. جالپىۇلتتىق دەڭگەيدەگى جۇپ-جۇمىر جوبانىڭ جەمىستى ناتيجەسىن كورەتىن كۇن الىس ەمەس. وتانسۇيگىشتىك يدەولوگياسىمەن نۇرلانعان ءار ازامات «مەن وتان ءۇشىن نە ىستەي الامىن؟» دەپ تەرەڭ ويلانۋى كەرەك. ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ونىمدەرىمىزدى وندىرۋگە، قازاقستان ونىمدەرىن تۇتىنۋعا، جاڭا يدەيالاردىڭ جۇلدىزدى ءساتىن جاڭعىرتۋعا دەگەن عالامات تاباندىلىقپەن العا باسۋ كەرەك. بەرەكەلى بىرلىككە باستار باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى دا وسىندا. ۇلت بولىپ ۇيىسسا الىنبايتىن قامال جوق. كوشباسشى قولداپ، مەملەكەت قۋاتتايتىن ۋاقىتتا حالىق قالعىماۋى ءتيىس. داڭعىل جولدىڭ دارا دەڭگەيىنە ءدان سەۋىپ، ازاماتتىق بورىشتارىنا ادال بولاتىن مۇمكىندىكتى جىبەرىپ الماۋ ابزال. ۇلان-عايىر جەرىمىزدى يگەرۋگە، ۇرپاعىمىزعا ماڭگىلىك ريزىق-نەسىبە بولاتىن كاسىپتى مەڭگەرۋگە تەر توگەتىن كەز بۇل.

وسى ورايدا ءوز ءۇنىمدى دە قوسا كەتسەم ءجون بولار. تۇمارلى تۋعان جەردىڭ تولعاۋ-تۋىندىسىن، دامۋشى ەلدىڭ باعدارلاماسىن دارالايتىن ءبىر ەرەكشە قورىتىندى بولۋى زاڭدىلىق سياقتى. مىسالى، ەلگە، تۋعان جەرىنە سەپتىگىن تيگىزىپ، قول ۇشىن سوزعان ازاماتتاردى، كاسىپكەر مەتسەناتتاردى ماتەريالدىق، رۋحاني جاعىنان ۇلەس قوسقانى ءۇشىن رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە، ءار وبلىس، قالا بويىنشا ەرەن ەڭبەگىن كوتەرۋ جانە پاتريوتتىق پەن جەتىستىككە ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا «جىل پاتريوتى»، «بيىك رۋحانيات»، «رۋحانيات سالاسىنىڭ ۇزدىگى»، «تۇركىستان قالاسىن جاڭعىرتۋعا ۇلەس قوسقانى ءۇشىن» توسبەلگىسى، ت.ب.، وسى سىندى ماراپاتتاردى تاعايىنداۋ جونىندە كوميسسيا توبى قۇرىلسا يگى بولار ەدى. ال بۇل ماراپاتتاردى ەلباسى قولىنان السا ءتىپتى تاماشا. باسەكەلەستىك بار جەردە ءوسۋ دە، ورلەۋ دە بولادى. سونداي-اق، بىرلىككە شاقىراتىن باستاماعا وراي ءبىر كۇندى «رۋحاني جاڭعىرۋ كۇنى» دەپ بەلگىلەپ، حالىق الدىندا قوشەمەتپەن ماراپاتتاسا .

دينارا مىڭباەۆا

Abai.kz