مۇحيت ازىرباەۆ،

GLOBAL كومپانياسىنىڭ باقىلاۋ كەڭەسىنىڭ  توراعاسى،  قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى:

«الماتىدا تۋىپ، اۋىلدى اڭسايتىن بالانىڭ ءبىرىمىن»

– مۇحيت باقىتجانۇلى، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدا بەلسەندىلىكپەن ىسكە كىرىسكەن ازاماتتاردىڭ ءبىرىسىز. ءوزىڭىز وسى باعدارلامانى قولعا العاندا ەڭ الدىمەن، قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟ قانداي وي بولدى؟

– ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە سەرپىلىس جاساپ بەردى. ماسەلەلەردىڭ ءبارىن سارالاي كەلە، ەلگە، جەرگە، قالا مەن اۋىلعا تاعزىم ەتۋدىڭ ءبىر ۇلگىسى رەتىندە «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن ۇسىنعان ەدى. قالالىق اكىمشىلىكتە شاھار باسشىسى باۋىرجان بايبەكتىڭ توراعالىق ەتۋىمەن ۇلكەن وتىرىس وتكەن ەدى. ونى وسى باعدارلامانىڭ تۇساۋكەسەرى دەسەك تە بولادى. سول جولى الداعى اتقارىلاتىن جۇمىستاردىڭ باعىتتارى تۋرالى كەڭىنەن ايتىلعان ەدى.

نەگىزگى ءتورت باعىت – ءبىلىم، ايماقتىڭ مادەنيەتى، تۋعان جەردى قولداۋ جانە وسىلاردى اقپاراتتىق قامتۋ باعىتتارى تانىستىرىلىپ، ولاردىڭ ارقايسىسىنا كىرەتىن ءىس-شارالار تۋرالى ايتىلعان ەدى. ارينە، بۇل ارادا تۋعان جەردى، ونىڭ تا­ريحى مەن مادەنيەتىن تۇلەتۋ، ولكەتانۋ ەڭ الدىڭعى باسىم باعىت­تارعا يە بولىپ تۇرعانى بەلگىلى. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا الماتى قالاسى بويىنشا، «تۋعان جەر» باعدارلاماسى قىزۋ قولعا الىنىپ، جان-جاقتى جۇزەگە اسىرىلۋ ۇستىندە دەۋگە تولىق نەگىز بار.

ەلىمىز كوركەيسە ەكەن دەگەن قايىرىمدى، قولىندا قارجىسى بار ازاماتتاردىڭ بارلىعى وسى باعدارلامانىڭ جۇزەگە اسۋىنا بارلىق ىنتالارىمەن كىرىسىپ كەتكەن. كوپتەگەن الەۋمەتتىك ماڭىزى زور نىساندار بوي كوتەرىپ جاتىر. ولاردىڭ بارلىعى كەزەگىمەن حالىق يگىلىگىنە بەرىلەتىن بولادى.

كەز-كەلگەن ادامنىڭ تۋعان جەرى – ونىڭ كىشى وتانى. مەن الماتىدا تۋىپ-وسكەنىممەن – اتا-بابامنىڭ، اتا-انامنىڭ كىندىك قانى تامعان جەرىن ءوزىمنىڭ تۋعان جەرىم دەپ سانايمىن. كەنەن اتامنىڭ اۋىلى – مادىبۇلاق دەگەن اۋىلىمىز بار. ەلۋىنشى جىلدارى كەنەن اتام سول مادىبۇلاقتان بۇگىنگى كەنەن اتىنداعى اۋىلعا كوشكەن ەكەن. ول جەردى دە ءبىز ءوز اۋىلىمىز دەپ سانايمىز. اتام سول جەردە 27 جىل بويى تۇردى. بۇگىندە اتامنىڭ تۇرعان ءۇيى مۇراجايعا اينالعان. كەنەن اتام سول جەردە ماڭگىلىك ۇيقىدا جاتىر. سوندىقتان بۇكىل قورداي اۋدانى، تاريحى تەرەڭ كونە تاراز، جامبىل وبلىسىنىڭ مەن ءۇشىن ورنى ىستىق. مەن ءوزىمنىڭ تۋعان جەرىم دەپ سانايتىنىم دا سوندىقتان.

الگىندە ايتقانىمداي، مەنىڭ ءومىرىمنىڭ دەنى الماتىدا ءوتىپ جاتىر. جۇمىسىم دا، بيزنەسىم دە وسىندا. قوعامدىق جۇمىسىم دا تىكەلەي قالامەن بايلانىستى. دەگەنمەن، ءبىزدىڭ اتامىزدىڭ بىزگە ايتىپ كەتكەن ءبىر وسيەتى، ول – اۋىلدان قول ۇزبەۋ ماسەلەسى. ونى ءوزىنىڭ ۇرپاعىنا قالدىرعان، ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن وتە ءبىر ۇمىتپاي ەستە ساقتاپ جۇرەتىن قاعيداسى دەسەم دە بولادى. مەن سونى اركەز ەسىمە الىپ، جادىمنان شىعارماۋعا تىرىسامىن. اسىرەسە، قازىرگىدەي قولىمىزدا مۇمكىنشىلىگىمىز بار كەزدە اۋىلعا نەگە كومەكتەسپەسكە؟ اۋىلدان قول ۇزبەۋ دەگەن كۇنى-ءتۇنى تويعا بارىپ، قىدىرىپ ءجۇرۋ ەمەس. تويدىڭ دا ءجونى بار، قازانىڭ ورنى ءتىپتى باسقا. كوپشىلىكتەن قالماۋ كەرەك. بارۋ كەرەك، قايعىرىپ وتىرعان جانعا كوڭىل ءبىلدىرىپ، باسۋ ايتۋ كەرەك. ول – اتادان كەلە جاتقان جول.

ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ابدەن ويلانىپ-تولعانىپ، اۋىلعا قاتىستى ءبىر جوبانى قولعا الىپ جاتقان جايىمىز بار. ول بيزنەسكە بايلانىستى ەمەس. ەلباسىمىزدىڭ «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنان كەيىنگى تۋعان ءبىر پەرزەنتتىك سەزىم دەسەك تە بولادى. اۋىلدا قازىر ءوزىڭىز دە بىلەسىز، جۇمىس جاعى تاپشىلاۋ. قالامەن سالىستىرساق، مۇمكىندىك جاعى كەلىڭكىرەمەيدى. قولىندا كىشكەنە قارجىسى بار، مۇمكىندىگى بار جانداردىڭ ءوزى قالاعا كوشىپ كەتۋگە دايىن وتىر. كوپ جاعدايدا ول كىسىلەر «جۇمىس جوق»، «بالامىزدى وقىتامىز، قالاعا بارىپ ءبىلىم السىن، ەل كورىپ، جەر كورىپ ءوسسىن، ءتىل ۇيرەنسىن» دەگەن ءۋاج ايتادى. ءسويتىپ، ءبارىمىز ءۇيىمىزدى ساتىپ، قالاعا كوشىپ كەتىپ جاتامىز. بۇل، ارينە، دۇرىس ەمەس. قازاقتىڭ شىققان جەرى – اۋىل. ءبىزدىڭ تامىرىمىز دا، ءتۇبىرىمىز دە سول اۋىلدا. جاعداي جوق ەكەن دەپ ءبارىمىز قالاعا ۇدەرە كوشسەك، اۋىلدا كىم قالادى؟ اۋىلدا تەك اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ جۇرگەن ازاماتتار عانا قالىپ،  فەرما بولىپ قانا قالادى.

– اۋىل انا ءتىلىمىزدىڭ دە التىن قازىناسى عوي، ول جايىندا نە ايتار ەدىڭىز؟

– جالپى، مەنىڭ ازامات رەتىندەگى ۇستانىمىما سۇيەنسەم، كەز-كەلگەن ادامنىڭ ءوز تاريحىن جان-جاقتى، تەرەڭ ءبىلۋى باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ال تاريحتى تانۋىڭىز ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ءوز ءتىلىڭىزدى تەرەڭ ءبىلۋىڭىز كەرەك. بۇگىنگى تاڭداعى قولعا الىنىپ وتىرعان ۇشتىلدىلىكتى مەن زور ىنتامەن قولدايمىن. نەگە دەسەڭىز، «كوپ ءتىل بىلسەڭىز، كوپ ادامسىز» دەپ كەلەتىن قىتاي ءتامسىلىنىڭ ءوزى قاجەتتىلىكتەن تۋسا كەرەك. ال ءدال قازىرگىدەي زاماندا كەز-كەلگەن ادامنىڭ ونشاقتى تىلگە دەيىن مەڭگەرۋگە مۇمكىندىگى بار. ەڭ باستىسى، ادامدا ىنتا، نيەت بولسا، ۇيرەنىپ الۋعا قابىلەت-قارىمى جەتەدى. ون ءتىل بولماسا دا كەز-كەلگەن ادامنىڭ كەم دەگەندە ەكى-ءۇش شەت ءتىلىن مەڭگەرۋىنە بولار ەدى.

– ءوزىڭىز شەت ءتىلىن بىلەسىز بە؟

– ءيا، مەن اعىلشىن تىلىندە ەركىن سويلەيمىن، جازا دا بىلەم. قازىر تاعى ءبىر ءتىلدى ۇيرەنىپ السام با دەپ تالاپ قىلىپ وتىرعان ءجايىم بار. بالالارىمنىڭ ءبارى اعىلشىن تىلىندە وقيدى، تەرەڭىرەك بىلۋگە كۇش سالىپ جاتىر. مەكتەپتەگى وقيتىن پاندەرىنە قوسىمشا رەتىندە باسقا باعدارلامالاردى يگەرە وتىرىپ، تىلگە دەن قويىپ وتىرعاندارى مەنى قۋانتادى. ءوز وتباسىمداعى ەڭ ۇلكەنى، ياعني، بالالارىمنىڭ ۇلگى تۇتاتىن كىسىسى مەنمىن. سوندىقتان بالالارىم مەنىڭ ءتىلدى ۇيرەنگەنىمدى، وعان ۋاقىت ءبولىپ، ەڭبەك ەتىپ، مەڭگەرىپ العانىمدى كورىپ وتىر. ەگەر مەن تاعى ءبىر ءتىلدى يگەرىپ، ۇيرەنىپ السام، بالالارىمنىڭ دا «ءبىزدىڭ اكەمىز تاعى ءبىر ءتىلدى ۇيرەنىپ جاتىر. دەمەك، بۇل قاجەتتىلىك، ولاي بولسا، بىزگە نەگە ۇيرەنبەسكە» دەپ وزدەرىنىڭ الدىنا ماقسات قوياتىنى انىق.

جالپى، ادامنىڭ جاس كەزىندە قابىلداۋ مۇمكىندىگى زور بولادى. سوندىقتان بالالارعا دۇرىس باعىت بەرسەك، ولاردىڭ دا بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرىپ الۋلارىنا بولار ەدى.

– ۇلكەن كىسىلەردەن ءسىز تۋرالى جىلى پىكىرلەردى ءجيى ەستىپ جۇرەمىن. ءسىز جايىندا، ءتىپتى، «اۋىلدى ساعىنساڭ، كەنەكەمنىڭ نەمەرەسىمەن اڭگىمەلەس» دەگەن دە ءسوز بار ەكەن…

– الماتىدا تۋىپ، اۋىلدى اڭسايتىن بالانىڭ ءبىرى بولىپ ءوستىم. بۇل، ارينە، اتا-انامنىڭ تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا بولار. بالا كۇنىمىزدەن اۋىلدىڭ ءيسىن ءسىڭىرىپ، تابانىمىزدى توپىراعىنا تيگىزىپ ءوسىردى. اركەز دالانى ساعىنىپ، سول دالامەن رۋحتانىپ وستىك. ەلباسىمىزدىڭ ءوزى دە اۋىل تۋرالى اركەز قۇرمەتپەن، وتە جىلى پىكىرلەر ايتىپ وتىرادى. «اۋىلىڭ – التىن بەسىگىڭ» دەيدى. ول كىسى دە اۋىلدى جاقسى كورەدى. اركەز قامقورلاپ، نازاردا ۇستاپ وتىرادى. ءبىزدىڭ ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇر، ءتىپتى، تاريحىمىزدىڭ باستاۋى بولىپ تابىلاتىن اۋىل اتا-بابامىزدىڭ كيەلى مەكەنى. ءبىز ءۇشىن اۋىلدىڭ ورنى ەرەكشە. ءوز باسىم وتباسىممەن ءجيى-ءجيى اۋىلعا بارىپ تۇرامىن. سول كەزدە مەن بالالارىما: «سەندەر اۋىلعا بارعاندا بارىنە توسىرقاپ، ۇركىپ قاراماڭدار. اۋىلدا دا قالانىڭ حالقى سياقتى ادامدار تۇرادى. مۇمكىن ولاردىڭ كيىم كيۋ ۇلگىسى باسقاشا بولار. ولار وزدەرىنىڭ جۇمىس ىستەۋلەرىنە، ءجۇرىپ-تۇرۋلارىنا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن تاڭداۋلارى مۇمكىن. وزدەرىڭدى دە، ول كىسىلەردى دە ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرماڭدار»، – دەپ ايتىپ وتىرامىن.

اۋىل بىزگە نەگىزگى كۇشتى بەرەتىن قاينار كوزىمىز سياقتى. ءبىز وزىمىزگە رۋحاني ازىقتى سول اۋىلدان الىپ، بويىمىزعا سىڭىرە­مىز. اۋىلعا بارعان بويدا ايرىقشا ءبىر قاسيەتكە يە بولىپ قالامىز. ماسەلەن، اۋىلعا ءۇش-اق كۇنگە بارىپ كەلىڭىزشى. ءسىز مۇلدەم باسقا ادام بولىپ شىعا كەلەسىز. كوزقاراسىڭىز وزگەرىپ، كوڭىلىڭىز كوتەرىلىپ، ءبىر سەرگەكتىك پايدا بولادى. اۋىلعا بارىپ رۋحتانىپ كەلەسىز. باسقاشا ءبىر تىڭ يدەيالار تۋىندايدى. شىعارماشىلىق ادامدارىنىڭ وزىق دۇنيەلەرى سول اۋىلدا تۋىپ جاتادى ەمەس پە؟ قالاداعى ءومىر، ارينە، باسقاشا. ۇزىن جولدىڭ بويىنداعى عيماراتتار سياقتى. وڭ جاعىڭىز دا، سول جاعىڭىز دا مىڭداعان كولىك، ءبىر باعىتقا تاۋەلدىسىز. قالادا قانشا دەگەنمەن، ۋاقىتتى ءوز ورنىمەن پايدالانۋىڭىز كەرەك. ەتكەن ەڭبەگىڭىزدىڭ ناتيجەسى كورىنىپ تۇرۋى كەرەك. بىلايشا ايتقاندا، ساعاتتىڭ ءاربىر تىلىنە ىلەسىپ وتىرۋىمىز كەرەك. اۋىلداعى ءومىر باسقاشالاۋ. كەيدە «وسى اۋىلداعىلاردىڭ ۋاقىتپەن ساناسپايتىنى-اي» دەپ كەيىستىك ءبىلدىرىپ جاتاتىندار دا بولادى. ول كىسىلەردىڭ كوڭىلدەرى باسقاشا.

دالاداي كەڭ پەيىلدىلىكپەن بارىنە مامىراجاي قارايدى. ءاربىر مينۋتتى تەك جۇمىس، نە ماسەلە شەشۋگە ارنايتىن بولساق، ول قيىن جاعداي. سوندىقتان مەن ۋاقىتتىڭ تاپشىلىعىنا قاراماي، بالالارىمدى اۋىلعا ءجيى اپارۋعا تىرىسامىن. اۋىلداعى بالالاردىڭ قالاعا كەلىپ ورنالاسىپ، ۇلكەن وقۋ ورىندارىنا ءتۇسىپ نەمەسە قالاعان كاسىپتى مەڭگەرىپ شىعۋلارىنا كومەك قولىن سوزىپ وتىرۋدى ازاماتتىق پارىزىم دەپ بىلەمىن. مۇنداعى بار ويىم قالادا وسكەن بالا مەن اۋىل بالاسى ارالاسىپ، اڭگىمەلەرى جاراسىپ، قالادا وسكەن بالا اۋىلدىڭ وزىق ادەت-عۇرپىن ۇيرەنسە، اۋىلدىڭ جاستارى قالانىڭ زيالى مادەنيەتىن ۇيرەنسە دەيمىن.

ويتكەنى، قالا بالاسى تەك عالامتورمەن شەكتەلىپ قالماۋى كەرەك. سوندىقتان قايتكەندە دە ءبىر-ءبىرىن دوس تۇتىپ، ارالاسىپ وسسە، ولاردىڭ كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، دۇنيەنى تانۋعا، ونەردى ءتۇسىنىپ وسۋلەرىنە، حالىقتىڭ ءىنجۋ-مارجانىن ءبىلىپ وسۋلەرىنە جول اشىلعان بولار ەدى.

«تۋعان جەر» باعدارلاماسىنىڭ اۋقىمى وتە كەڭ. ەگەر ءبىز اۋىل جاستارىمەن كەزدەسىپ، جاقسى ءبىر جوبانى قولعا الىپ، ونىڭ قالاي جۇرگىزىلۋىن ۇيرەتىپ، بيزنەس باستاپ بەرسەك، ولار قالاعا بارىپ جۇمىس ىزدەمەي-اق، سول اۋىلدا وتىرىپ ءوزىنىڭ تىرشىلىگىن دوڭگەلەتەتىن ەدى. مەن ءوزىمنىڭ تاجىريبەم ارقىلى دا بىلەم، قالادا ءبىر كاسىپتى اشىپ، ونى ءارى قاراي جۇرگىزۋ وڭاي شارۋا ەمەس. بالا كۇنىمدە ءۇش اي دەمالىستى اۋىلدا وتكىزىپ، جالاڭ اياق جۇرەتىن ەدىم. سوسىن قالاعا كەلگەن كەزدە ەكى اپتا بويى اياق كيىمگە ۇيرەنە الماي، جالاڭ اياق جۇگىرگىم كەلىپ تۇراتىن. كوشەگە شىعا قالسام، باعدارشامعا قاراۋدى ۇمىتىپ كەتىپ، وڭعا، سولعا قاراماي، ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن تۋرا تارتاتىنمىن. سول سياقتى، ومىرگە كەلە سالىپ، اۋىلدىڭ تىرشىلىگىنە ۇيرەنگەن ادامداردىڭ دا قالا تىرشىلىگىنە بويۇسىنىپ كەتۋى وڭايعا تۇسپەيدى. بۇل اۋىلدان قالاعا كەلمەڭدەر دەگەنىم ەمەس، جالپى، بىزگە قالادا دا، اۋىلدا دا تۇراتىن ادامدار كەرەك. اركىمنىڭ ومىردەگى ءوز ورنى بولادى دەگەندەي، اۋىل دا ازاماتىمەن اۋىل، قالا دا ءوزىنىڭ تىرشىلىگىن توقتاتپاۋى كەرەك.

جاستاردىڭ جانارىندا نۇر وينايدى

– كاسىپكەر رەتىندە تۋعان جەرگە دەگەن ىقىلاسىڭىز قالاي؟

– ءوزىم قالاداعى №56 مەكتەپتە وقىدىم. جوعارى وقۋ ورنىن وسى قالادا ءبىتىردىم. قالاداعى كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ بىرىندە تۇرامىن. سونداعى ويلايتىنىم، «وسى ءوزىم تۇرىپ جاتقان اۋلاعا ءبىر جاقسىلىق جاساسام ەكەن» نەمەسە «ءبىلىم العان ۋنيۆەرسيتەتىمە قولىمنان كەلگەن ءبىر كومەكتى كورسەتسەم عوي» دەپ ويلاپ جۇرەمىن. ءوزىم ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ۇجىمنىڭ قول جەتكىزگەن بيىكتىگى، تابىسى – ءبارى دە تۋعان جەرگە دەگەن قۇرمەت بولسا كەرەك. «گلوبال» قۇرىلىس ۇجىمىندا، ياعني، باسقارماسىندا جۇزدەن استام ادام، ال ساۋلەتشىلەرىمىزدى، قۇرىلىسشىلارىمىزدى قوسقان كەزدە مىڭعا جۋىق ادام جۇمىس ىستەيدى. وسى باسقارمادا ءدال قازىر 160-تاي كىسى بار. ءوزىم «نۇر وتاننىڭ» مۇشەسىمىن. بىلتىر باستاۋىش پارتيا ۇيىمىن قۇرعانبىز.

ءبىر توپ كىسى بىردەن مۇشە بولامىز دەپ كەلىستى. مەن سول كەزدە: «سىزدەردى مەن مىندەتتەپ، مۇشە بولىڭىزدار دەپ وتىرعان جوقپىن. پارتيانىڭ مۇشەسى بولۋعا ىقىلاستى ەكەنسىزدەر، جۇمىس ىستەڭىزدەر. پارتياعا مۇشە بولماساڭىزدار، ول دا ءوز ەرىكتەرىڭىزدە. ءبارى ادامنىڭ ەركىمەن بولاتىن نارسە»، – دەدىم. قازىر سول جىگىتتەرمەن ءبىز بىرنەشە جوبانى قولعا الىپ، جۇمىس جاساپ جاتىرمىز.

سولاردىڭ ءبىرى – «ارداگەرلەردى ارداقتايىق» دەپ اتالاتىن شوقتىعى بيىك شارا. اركەز جاستارعا «سوعىستىڭ زاردابىن كورگەن كىسىلەرگە قاشاندا قولدان كەلگەن كومەكتى كورسە­تىڭىزدەر. بۇگىنگى ءومىر سول كىسىلەردىڭ ەرلىگىمەن كەلىپ وتىر. ءار­كەز قاباعىنا قاراپ، ءتىپتى، بەس-ون مينۋت ۋاقىت قيىپ، جاع­دايىن سۇراڭىزدارشى. سونىڭ ءوزى ول كىسىلەرگە جەتىپ جاتىر. ەڭ باستىسى، ول كىسىلەرگە ءىلتيپات كەرەك. كەيدە سول كىسىلەردىڭ ارامىزدا جۇرگەنىن ۇمىتىپ تا كەتىپ جاتامىز» دەيمىن.

جالپى، ءبىزدىڭ باستاۋىش پارتيا ۇيىمى جاستاردىڭ ومىرىنە كوپ كوڭىل ءبولىپ وتىرامىز. سونداعى مەنىڭ ومىردەن تۇيگەنىم، ەڭ ۇشقىر، ەڭ جۇيرىك – ۋاقىت ەكەندىگى. بۇرىن ءالى جاسپىز عوي، ۇلگەرەمىز دەيتىن ەدىك. اقىل توقتاتا كەلە، ۋاقىتتىڭ وتە تىعىز ەكەنىن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. سوڭىندا ءبىر ءىز قالدىرام، حالقىما پايداسى بار جۇمىس جاساپ كەتەيىن دەيتىن ازاماتتار ءۇشىن ۋاقىت تىعىز بولسا، كەرىسىنشە، ءوز-وزىمەن، نە ىستەسەم دە ءوزىم ءۇشىن دەپ، بوس، ۇيقىلى-وياۋ جۇرەتىندەردىڭ ۋاقىتى مول بولادى ەكەن.

ءوزىم بوستاندىق اۋدانىنان سايلانعان ءماسليحات دەپۋتاتى بولعاندىقتان، كوبىنە سول اۋداننىڭ فيليالىمەن جۇمىس ىستەيمىن. جاستاردى جيناپ فورۋم، دوڭگەلەك ۇستەل، كەزدەسۋلەر وتكىزەمىز. ول جەرگە قالانىڭ جاستارى، ستۋدەنتتەر، جوعارى سى­نىپ وقۋشىلارى كەلەدى. جاستارمەن ەمەن-جارقىن اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ بايقايتىنىم، تىڭ يدەيالار، وزىندىك وي-پىكىرلەردىڭ مولدىعى. «اسىل – تاستان، اقىل – جاستان» دەيدى عوي. كومەك، قولداۋ قاجەت بولسا، ونى دا ايتىپ، اقىل-كەڭەس بەرىپ، باعىت كورسەتەمىز. بوستاندىق اۋدانىندا انا تىلىندە ءدارىس بەرەتىن ون مەكتەپ بار. سول مەكتەپتە وقيتىن جوعارى سى­نىپ وقۋشى­لارىمەن كەزدەسىپ، ءوز ومىرىمنەن مىسال كەلتىرە وتىرىپ، اڭگىمەلەسكەندە، جاستاردىڭ جانارىندا نۇر ويناپ، ۇلكەن ومىرگە دەگەن سەنىمنىڭ پايدا بولعانىن سان مارتە بايقادىم.

بۇل اراداعى ماقساتىم – بالالاردىڭ ءۇمىت وتىن وياتۋ. ءجاي عانا سويلەسىپ وتىرىپ، ولارعا ومىردەگى كەزدەسكەن قيىندىقتان قورىقپاي، «قايىعىم ەسكەكسىز قالدى» دەگەن قورقىنىشىن سەيىلتۋ. جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ الدىنداعى زور مىندەت مەكتەپتەن كەيىنگى سىناقتى تاپسىرۋ. اسىرەسە، ۇبت الدىندا بالالاردىڭ ويعا كەتىپ، ەرتەڭ قالاي بولار ەكەن دەپ جۇرگەن ساتتەرىن سان مارتە كەزدەستىردىم. سول كەزدە ولارعا اقىل-كەڭەس ايتىپ، قاراپايىم قاعيدالارمەن ءتۇسىندىرىپ، ءجون سىلتەگەنىمدە، تالاي جاستىڭ كەۋدەسىن تىكتەپ، وزدەرىنە دەگەن سەنىمنىڭ پايدا بولعانىن دا كوردىم.

كەيىننەن مەكتەپ باسشىلارىمەن، ۇستازدارىمەن كەزدەسىپ قالعانىمدا، ولار «كىتاپ وقىمايتىن بالالارىمىز كىتاپ وقي باستادى. ەمتيحانعا جان سالا كىرىستى» دەگەندە، قۋانىپ قالادى ەكەنسىز. بۇل دا سول تۋعان جەردىڭ ءبىر پەرزەنتىنە تيگىزگەن كىشكەنتاي عانا كومەگىمىز  دەر ەدىم.

جاستارمەن جۇرگىزىپ جاتقان جۇمىستارىمىزدىڭ تاعى ءبىر جۇيەلىسى، ولارعا بيزنەستىڭ الىپپەسىن ۇيرەتۋگە ارنالعان «بيزنەس دەگەن نە؟» جوباسى. بالالاردىڭ تىلىمەن، بالالاردىڭ كوزقاراسىمەن، بيزنەستى ۇعىنىقتى تۇردە جەتكىزەتىن وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا قولعا العان «ءAىmab» دەگەن جوبامىز بار. مۇنداعى ماقساتىمىز – بالالاردىڭ بيزنەستىڭ نە ەكەندىگىن ءبىلىپ وسۋىنە كومەكتەسۋ. مەنەدجمەنت، ليدەر، بيزنەسمەن دەگەننىڭ نە ەكەندىگىن وسى باستان ۇيرەتىپ وتىرساق، ەرتەڭ وقۋ ورداسىنا تۇسكەندە، قوسىمشا كومەك بولادى. بالالاردىڭ بارلىعىنىڭ بيزنەستى مەڭگەرىپ كەتۋى شارت ەمەس. باسقا سالادا جۇمىس ىستەسە دە، ءتۇبى ءبىر قاجەتىنە جارايدى.

جاستارعا، وتباسىنداعى ءوزىمنىڭ بالالارىما دا ۇنەمى ايتىپ وتىراتىن كەڭەسىم – ءبىر يدەيا ويلارىڭا كەلدى مە، قويىن داپتەر باستاپ، سوعان جازىپ جۇرگەندى ادەتكە اينالدىرىڭدار دەيمىن. كۇنى ەرتەڭ قاجەتتىسىن ومىرىڭە ارقاۋ ەتەسىڭ. ماسەلەن، مەنىڭ ونشاقتى قويىن داپتەرىم بار. قولىم بوستا پاراقتاپ قاراپ شىعامىن. بىرىنشىدەن، بۇل ادامدى ۇقىپتىلىققا، تارتىپكە ۇيرەتەدى.

– ءسىز باسشىلىق ەتىپ وتىرعان ۇجىمنىڭ وزىندىك ەرەكشە­لىكتەرىنىڭ بار ەكەندىگىنە قايران قالىپ وتىرمىن. ماسەلەن، مەكەمەدە سالت-ءداستۇردىڭ ساقتالىپ وتىرعاندىعى.

– كوبىنە، بىلايعى جۇرت ءبىز تۋرالى تەك قۇرىلىس جۇرگىزەدى دەپ ويلايدى. ول – دۇرىس. ەڭ الدىمەن، ءبىزدىڭ مىندەتىمىز ساپالى قۇرىلىس جۇرگىزۋ، ءۇي، عيماراتتار سالۋ. سونىمەن قاتار، مۇنداعى ەڭبەك ەتىپ جاتقان كىسىلەر ءۇشىن بۇل ۇجىم ەكىنشى ۇيلەرى ىسپەتتى. سوندىقتان ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مانەرىمىزدى قاشاندا ۇلىقتاپ وتىرامىز. ءاز-ناۋرىز، جاڭا جىل مەرەكەسى، قۇرىلىسشىلار كۇنى، ت.ب. مەرەكەلەردى بارىنشا ۇلتتىق ناقىشتا وتكىزۋگە كۇش سالامىز. ءوز ۇجىمىمىزدا وتكىزىپ كەلە جاتقان ناۋرىزدى ءبىز بىلايشا تويلايمىز. ماسەلەن، مەرەكەگە كەلگەن ءجۇز جيىرما كىسىنى بەس كومانداعا ءبولىپ، ولاردىڭ ارقايسىسىنا قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرىن ءبولىپ بەرەمىز. ادىلقازىلار القاسى ولاردىڭ ءداستۇردى قانشالىقتى جەتىك بىلەتىندىكتەرىنە، ۇلتتىق كيىم ۇلگىسىنە، سوسىن بەرگەن باتالارىنا قاراپ باعا قويىپ وتىرادى. وسىلايشا ءۇش شارتتى جەتىك مەڭگەرىپ شىققان كوماندانى انىقتاپ شىعامىز. العاشقى كەزدە مەن ىشتەي «مىنا جاس بالالار ادەت-عۇرىپ، سالت-سانانى بىلمەي، ونىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلاي الماي جاتسا قايتەمىز. ىڭعايسىز جاعداي بولىپ قالماس پا ەكەن» دەپ وتىراتىنىم راس ەدى. بىراق، ءبارى مەن ويلاعانداي بولماي، كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، ريزا بولىپ قايتتى. ءبىزدىڭ ادەت-عۇرپىمىز كەرەمەت قوي. جاستارىمىز بىلگەندەرىن جۇرتقا كورسەتىپ، بىلمەگەنىن ۇيرەنىپ دەگەندەي، ءبىر جايما-شۋاق، تۇسىنىستىك پەن بىرلىك سالتانات قۇرعان ەدى. بۇل ءبىزدىڭ ۇجىمداعى وتەتىن مەرەكەلەردەن ءبىر عانا مىسال.

پايداسى بار جوبا ومىرگە كەلسە، حالىقتىڭ ءوزى-اق ونى قولداپ كەتەدى

– مۇحيت باقىتجانۇلى، ءسىز اندەرى قازاق ونەرىنىڭ ءىنجۋ-مارجانىنا اينالعان اتاقتى كەنەن ازىرباەۆتىڭ نەمەرەسىسىز. سوڭىنداعى ءىزى رەتىندە اتاڭىزدىڭ ونەرىن قالاي دارىپتەپ ءجۇرسىز؟

– جاقىندا عانا كەنەن ازىرباەۆ اتىنداعى جەكەمەنشىك قور اشتىق. ونىڭ قۇرىلىس كومپانياسىنا ەش قاتىسى جوق. ونىڭ جارعىسىندا جەتىسۋ وڭىرلەرىنىڭ اندەرىن، ونەرىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن جۇمىستار جۇرگىزەدى دەپ جازىلعان. جالپى، ءداستۇرلى ونەردى جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان. بۇل ارادا جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ ونەرىن ناسيحاتتاۋ عانا ەمەس، ول تەك شارتتى ۇعىم عانا. مۇنداعى ەڭ باستى ماقسات – تاريحتى ۇمىتپاۋ. ءداستۇرلى ونەر يەسىنىڭ ونەرىن ناسيحاتتاپ، ەسىمدەرىن جاڭعىرتۋ بولعاندىقتان، العاشقى قادامدارىمىزدى ورتا مەكتەپتەردەن باستاپ جاتىرمىز. ءاربىر مەكتەپتەگى مۋزىكالىق سىنىپتاردا دومبىرامەن، قوبىزبەن، جەتىگەنمەن ءان ايتاتىن بالالارعا ونەردى مۇعالىمدەردىڭ كومەگىمەن ۇيرەتكەن بولساق، ول بالا ەرتەڭ ءانشى بولماي-اق قويسىن، ونەردەن حابارى بولىپ وسەدى ەمەس پە؟ بالانىڭ مۋزىكالىق ساۋاتى اشىلادى. ۇيرەنگەن ونەرى وزىنە قالادى. «ونەردى ۇيرەن، ۇيرەن دە جيرەن» دەيدى عوي حالقىمىز. وتىرعان ورتاسىندا دومبىرامەن ءان سالىپ وتىرسا، ءوزى ءۇشىن دە جاقسى عوي. قازىر اۋىلعا بارعاندا بايقاپ ءجۇرمىن، كوپ بالالار ءداستۇرلى اندەردى ەستراداعا سالىپ ايتاتىندى شىعارعان. ءبىر-ەكى ءاندى سولاي وڭدەپ الادى دا، ايتىپ جۇرە بەرەدى. دومبىراعا ۇمتىلىپ جاتقانداردى كورمەدىم. داستۇرمەن ونەرىمىزدى ءدال وسىلاي ناسيحاتتاي بەرەتىن بولساق، 50 جىلدان سوڭ جاعداي نە بولادى؟

سوندىقتان ۇلتتىق اسپاپتارىمىزدى بالالارىمىز قولىمەن ۇستاپ، جانىمەن سەزىنىپ ءوسسىن دەگەن ويدان وسىنداي ءبىر جوبا ومىرگە كەلىپ وتىر. قازىر، شۇكىر، ءبىر سىنىپتى جابدىقتادىق. مەنىڭ كوزىمنىڭ جەتكەنى، وسىنداي ءمانى بار، پايداسى بار جوبا ومىرگە كەلسە، حالىقتىڭ ءوزى-اق ونى قولداپ كەتەدى ەكەن. ەگەر ءوزىڭ ءۇشىن، ءوزىڭنىڭ بيزنەسىڭ ءۇشىن عانا ءبىر باستاما كوتەرسەڭ، ونى حالىقتىڭ قولداپ جاتقانىن كورمەدىم.

– سوڭعى كەزدەرى الماتىدا اسەم عيماراتتار كوپتەپ بوي كوتەرىپ جاتىر. ءسىزدىڭ كومپانيا تۇرعىزعان ۇيلەر قالانىڭ قاي جەرلەرىندە ورنالاسقان؟ قانداي قۇرىلىستاردىڭ اۆتورىسىز؟

– الماتىنىڭ تورىندە بىرنەشە قۇرىلىس نىسانىن سالدىق. ءالى دە سالىپ جاتىرمىز. ارينە، قۇرىلىستىڭ جوباسىن جاساعان كىسىلەر – اۆتورلارى، ءبىز تەك سالۋشىلارمىز. كەزىندە «قۋات» كومپانياسى باستاپ، 2007-2008 جىلدارى قارجى داعدارىسىنا بايلانىستى سايرانداعى بوي كوتەرگەن ۇيلەردىڭ توقتاپ قالعانى بەلگىلى. ءبىز سول ۇيلەردى ۇكىمەت باسشىلارىمەن اقىلداسا وتىرىپ، بىتىرگەن ەدىك. ءبىز ءوزىمىز قولعا الدىق. ويتكەنى، ول ۇيلەردىڭ ءبىر جارىم مىڭنان استام ۇلەسكەرلەرى بولدى. سول كەزدەردە ۇلكەن ماسەلە بوي كوتەرىپ، كادۋىلگى الەۋمەتتىك جاعداي تۋىنداعان ەدى. كومپانيامىز «شاحريستان» دەگەن تۇرعىن ءۇي كەشەنىن تۇرعىزدى. الىستان كوزگە تۇسەتىن، وزەننىڭ بويىندا ورنالاسقان ادەمى تۇرعىن ۇيلەر قازىر قالاعا وزىنشە كورىك بەرىپ تۇر. سوسىن «AFD plaza» دەگەن ۇيلەرىمىز بار. اعىلشىنشا جازىلعاندىقتان، كوبىنە، اتاۋىن تۇسىنبەي جاتادى. سوندىقتان مەن ءال-فارابي داڭعىلىندا ورنالاسقان تۇرعىن ۇيلەر دەپ تۇسىنىكتەمە بەرىپ وتىرامىن. «ءMىras Park» دەگەن تۇرعىن ۇيلەر سالدىق. مىنا تۇستا «Dostuk ءResىdense» (بۇرىڭعى اتى «التىن عاسىر») ۇيلەرىن سالىپ بولدىق. وسىدان 5-6 جىل بۇرىن باستالعان «ناۋاي» دەگەن ۇيلەردى قازىر ءبىز سالىپ جاتىرمىز. بۇدان دا وزگە اسەم تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى بار. ولار «جاعالاۋ»، «كاۋسار»، «التىن بۇلاق»، ت.ب. دەپ كەتە بەرەدى. جالپى، قالامىزدا قۇرىلىس كومپانيالارى وتە كوپ. ءاربىر قۇرىلىستىڭ وزىندىك قولتاڭباسى بولادى. وسى ارادا تاعى «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنا جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى.

قالادا نەبىر تۇرعىن ۇيلەر بوي كوتەرىپ جاتىر، دەگەنمەن، كورشىلەردىڭ قارىم-قاتىناسى، تۇرعىنداردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن سىيلاستىعى قانداي دەگەن وي كەلەدى. كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى اراسىنداعى بايلانىس ءۇزىلىپ قالعانداي. ءتىپتى، قازىرگى سالىنىپ جاتقان ۇيلەردىڭ كولىك قوياتىن تۇراعى دا بىرگە سالىناتىن بولدى. كولىگىڭىزدى قوياسىز دا، بىردەن ليفتىگە ءمىنىپ، جوعارى كوتەرىلىپ كەتەسىز. بۇل كۇنى قوقىستى دا سىرتقا الىپ شىقپايتىن بولدىق. جۇمىسقا شىققان كۇننىڭ وزىندە كورشىلەرمەن باس يزەسىپ وتە شىعامىز.  ءبىزدىڭ بالا كۇنىمىزدە ءبارى باسقاشا بولاتىن ەدى. اتا-انالارىمىزبەن اۋلاعا شىعىپ، جارىسىپ ءان سالاتىنبىز، بيلەيتىن ەدىك. بالا بىتكەن اسىق اتىپ، دوپ قۋاتىنبىز. قازىر قاراپ تۇرساڭىز، اسىق ويناپ جاتقان بالانى كورمەيسىز. قالا بالالارىنىڭ اسىق ويناۋى سيرەك جاعدايعا اينالعالى قاشان. بىزدەر بالالار ويىن قىزىعىنا بەرىلگەن ساتتە، اتا-انالارىمىز دا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، كادىمگى اعايىن كىسىلەر سياقتى ارالارىندا ءبىر جايما-شۋاق جىلىلىق ورنايتىن. اۋلاعا شىققان كورشىلەر ءبىر-بىرىمەن تانىسىپ، ءجون سۇراسىپ، ءتىپتى، بوتەن-بوگدە جان پايدا بولا قالسا، توقتاتىپ، ونىڭ كىم ەكەنىن، كىمگە كەلگەنىن سۇراستىرا جونەلەتىن. ۇرلىق-قارلىق، اناۋ-مىناۋ جوعالىپتى دەگەندى ەستىمەۋشى ەدىك. ءبىزدىڭ شاھار باسشىسى باۋىرجان قىدىرعاليۇلى ۇنەمى «سانانى تۇرمىس بيلەيدى» دەگەن ءتامسىلدى ءجيى ايتىپ وتىرادى. شىندىعىندا، سولاي عوي. ءوز ۇيىڭدە قالاي بولساڭ، تىستا دا سولاي جۇرەسىڭ. ءوزىڭدى سولاي ۇستايسىڭ. ورتاڭدا دا سولاي بولادى.

جالپى، ادامنىڭ كىشكەنتاي كەزىندەگى وسكەن ورتاسى، ءۇي-ورمانى، ماڭايىنداعى ارالاسقان بالالار، اڭگىمەسىن تىڭداپ وسكەن ۇلكەن كىسىلەر – ءبارى جادىندا ساقتالىپ قالادى ەكەن. سوندىقتان ءبىز ءوزىمىز تۇرعىزىپ جاتقان ۇيلەردىڭ اۋلالارىنا ءمان بەرىپ، ۇلكەندەر وتىراتىن ورىندىقتار قويىپ، بالالاردىڭ ويىن الاڭدارىن جاسايمىز. بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن دە ەسكەرۋگە تىرىسامىز. ماسەلەن، 2 مەن 4, 6 مەن 10, 10 مەن 14 جاس ارالىق­تارىنداعى بالالاردىڭ ويناۋى ءۇشىن الاڭدار تۇرعىزىپ، ودان ەرەسەك جاسوسپىرىمدەردىڭ تالعامدارىنا قاراي، توعىزقۇمالاق، شاحمات، شاشكا وينايتىن، مۋزىكا تىڭداپ وتىراتىن ورىندار (بەسەدكالار) جاسايمىز. قۇرىلىس ساپاسىنىڭ مىقتى بولۋىنا ءمان بەرىپ، باعاسى قىمبات، ساپالى، ءتوزىمدى قۇرىلىس ماتەريالدارىن پايدالانۋعا تىرىسامىز.

قۇرىلىس سالعان ەكەنسىڭ، ساپالى ەتىپ سال دەيمىن. ءوزىم دە كوپ قاباتتى ۇيلەردە تۇرامىن. ەگەر ءۇيىڭىزدىڭ ءبىر بۇرىشى ءمۇجىلىپ نەمەسە ءبىر جەردەن سۋ تامشىلاپ جاتسا، مازاڭىز كەتەدى. سوندىقتان ءۇي يەسى سىزگە رەنجىمەيتىندەي بولۋى كەرەك.

– ءسىز ءوزىڭىز سالعان ۇيدە تۇراتىن شىعارسىز.

– جوق. ءبىز تۇرىپ جاتقان ءۇيدى باسقا قۇرىلىس كومپانياسى سالعان. ونى 2007 جىلى الدىق. ال ءبىز قۇرىلىسقا 2009 جىلى كىرىسكەن بولاتىنبىز. كوبىنە، ماعان «ءوزىڭ سالعان ۇيدە تۇرىپ جاتسىڭ با» دەگەن ساۋال قويادى. ازىرگە بالالاردىڭ مەكتەبىنە جاقىن، ۇيرەنىپ قالعان جەر بولعاندىقتان، ءۇي اۋىستىرۋ ويىمىزدا جوق. دەگەنمەن، جوسپاردا بار.

– مۇحيت باقىتجانۇلى، قالا تۇرعىندارى ءسىزدى قايىرىمدى ازامات رەتىندە دە تانيدى. ءوزىڭىزدىڭ باستاماڭىزبەن جۇزەگە اسقان شارالار وتە كوپ ەكەن. سولارعا دا توقتالا كەتسەڭىز.

– «ماقتاۋ، ماداق اللاعا ءتان» دەيدى عوي. كوبىنە، جاساعان قايىرىمدىلىقتار تۋرالى ايتا بەرمەيمىن. كەيدە اعالارىمىز «جاساپ جاتقان جاقسىلىقتارىڭدى جۇرت ءبىلۋى كەرەك. ول ماقتانعاندىق ەمەس. قايتا وزگەلەرگە وي سالاسىڭ، ۇلگى بولاسىڭ. سەنىڭ جاساعان ءىسىڭ ەكەنىن ءبىلىپ جاتسا، وندا تۇرعان نە بار» دەپ ماعان ءجون ايتىپ تا جاتادى. مەن اتقارىپ جاتقان شارالاردى قوعامدىق جۇمىستىڭ ءبىرى دەپ سانايمىن. وسى قالانىڭ تۇرعىنى رەتىندە اعاش ەگىپ، ونىڭ ساياسى جۇرتقا پانا بولسا ەكەن دەيمىز. كىشكەنتاي كەزىمىزدەن جاقسى كورەتىن مەكەن – حايۋانتتار باعىنا دا بارىپ، كىشكەنە دە بولسا، قول سوزىپ جاتقان جايىمىز بار. جاستار – ءبىزدىڭ كەلەشەگىمىز. ەرتەڭگى ەلدىڭ تاعدىرى دا سول جاستاردىڭ قولىندا. سوندىقتان كوپ جوبالارىمىز جاستارعا قولداۋ كورسەتۋگە ارنالعان. بيىلعى جىلى قالا باسشىلىعى «جاستار جىلىن» جاريالاپ وتىرعانى بەلگىلى. بۇل رەتتە دە كوپتەگەن جوبالاردى قولعا الىپ وتىرمىز.

ىزدەۋشىسى باردا – مۇرا ماڭگىلىك

– كەنەن اتامىزدىڭ مۇرالارىن ساقتايتىن دا، كەلەسى ۇرپاققا جەتكىزەتىن دە سىزدەر عوي. سوڭىندا ىزدەۋشىسى باردا مۇرانىڭ ماڭگىلىك بولاتىنى بەلگىلى. وسى باعىتتا نەندەي جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىرسىزدار؟

– كەنەن اتامنىڭ تىكەلەي ۇرپاعى بولعاندىقتان، سالماق، كوبىنە، بىزگە تۇسەدى. سوندىقتان كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكىزۋ ءۇشىن ۇنەمى جۇمىس ىستەيمىز. اۋىلدا اتامنىڭ مۇراجايى بار. اتامنىڭ اتىندا ساياباق بار. مۇراجايدى وبلىس، اۋدان ءوز قاراماعىنا العان. مەنىڭ اعام مۇرات كەنەنوۆ – مۇراجاي ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى. اۋىل­­داعى قاراشاڭىراقتا اتامنىڭ كەلىنى – «كەلىنجان»  ءانىنىڭ كەيىپكەرى تۇرىپ جاتىر. الگىندە ايتقان مۇرات اعام ءوزىنىڭ بالا-شاعاسىمەن سول قاراشاڭىراقتىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتىپ وتىر. اتامنىڭ بۇرىنعى تۇرعان ءۇيى قازىر مۇراجاي. ەش جوندەۋ جۇرگىزبەي، سول كونەنىڭ كوزى قالپىندا ساقتاۋعا تىرىستىق.

كەلگەن كىسىلەردىڭ بارىنە ەسىگى اشىق. «مىنا جەردە كەنەكەم وتىرعان، مىناۋ سابەڭنىڭ، مۇحاڭنىڭ وتىرعان ورنى، مىنا جەردە ديماش اتامىز وتىرعان ەدى» دەپ كورسەتەدى. اتام ايتپاقشى، قالىڭ قازاقتىڭ وكىلدەرى كەلىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، ءان تىڭداپ قايتادى. كەشەگى كۇننىڭ كۋاسى بولعان كيەلى شاڭىراق بۇگىنگى ۇرپاققا سول تاريحتىڭ بەينەبىر جالعاسى سياقتى. كەلگەن كىسىلەر رۋحتانىپ، ءتىپتى، 10 مينۋت بولسا دا ايالداپ كەتەدى. ۇلكەن كىسىلەر بالالارىمەن كەلىپ، اتانىڭ ءوزى بولماسا دا، سول بوساعادان باتا العانداي، ىرىمداپ جاتادى. كىم كەلسە دە، اتامنىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگى اشىق. اتامنىڭ سۇيىكتى كەلىنى بولعان دينا اپام تاريحتان سىر اقتارىپ، اڭگىمە ايتۋدان ءبىر شارشامايتىن كىسى. اعام دا كەلگەن كىسىلەرگە وتكەن كۇندى ەسكە ءتۇسىرىپ، اڭگىمەلەپ وتىرعاندى جاقسى كورەتىن ادام. الماتىدا اتامىزدىڭ اتىندا كوشە بار. ەسكەرتكىش تە قويىلعان. ونىڭ اۆتورى – تانىمال ساۋلەتشى باقىتجان ابىشەۆ دەگەن اعامىز ەدى.

ەسكەرتكىش وتە ادەمى، اتامىزدىڭ بويىنداي بيىك ەتىپ جاسالعان. جىل سايىن اتامىز ومىردەن وتكەن 12 ءساۋىر كۇنى ۇرپاقتارى سول جەردە جينالامىز، قۇران باعىشتايمىز. سول كۇنى مىندەتتى تۇردە اتامنىڭ بالالارىنان باستاپ، شوبەرەلەرىنە دەيىن ءان ايتۋدان سايىسقا تۇسەمىز. مۇنداعى ماقسات – اتامىزدىڭ مۇراسىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، تانۋ. ەڭ الدىمەن، بىزدەر – ۇرپاقتارى ءبىلۋىمىز كەرەك. ءبىز ءوزىمىز بىلمەي جاتىپ، قالاي وزگەلەردەن سۇراۋعا ءتيىسپىز. كەنەن اتام بۇكىل قازاققا ورتاق. ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ عانا ەمەس، الاشتىڭ كەنەنى ەكەنىن اركەز ماقتان تۇتامىز. اتامنىڭ بەس بالاسى بولدى. ەكى ۇلى – كوركەمجان مەن باقىتجان. قىزدارى – تورتكەن، اقتاماق، اقبىلەك. مەن سول ەكىنشى ۇلى – باقىتجاننىڭ بالاسىمىن. اكەم – زەينەتكەر، قازىر استانادا تۇرىپ جاتىر.

اتامنىڭ ءوزىنىڭ داۋسىمەن جازىلعان بىرنەشە ءاننىڭ بارى داتكە قۋات. بۇل ارادا ءسابيت مۇقانوۆ، بوريس ەرزاكوۆيچ، مىرزاتاي اعا جولداسبەكوۆكە ەرەكشە العىس ايتۋعا ءتيىسپىز. كەزىندە مىرزاتاي اعا ارنايى اتاما بارىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، ءبىراز اندەرىن جازىپ العان ەكەن. جالپى، اتامنىڭ 110-نان استام ءانى بار. اتامىزدىڭ ۇرپاقتارى رەتىندە ءبىزدىڭ اتقارىپ جۇرگەن جۇمىستارىمىز وتە كوپ. قولعا الىپ وتىرعان ءبىر جوبامىزدىڭ شەت-جاعاسىن ايتا وتىرايىن. ۇمبەتالى اتا اتىنداعى مۇراجاي، جامبىل، اباي، م.اۋەزوۆ، ع.مۇسىرەپوۆ، ن.تىلەنديەۆ، ت.ب. مۇراجايلارمەن تىكەلەي جۇمىس جاساپ، ۇرپاقتارىمەن بايلانىسىپ، بىرلەسىپ جۇمىس ىستەسەك دەيمىن. ماسەلەن، كەنەن اتامىزدىڭ كۇندەرىن جامبىل مۇراجايىندا وتكىزسەك، ول جەرگە تەك كونە جادىگەرلەردى عانا اپارماي، اندەرىن ورىنداپ، اڭگىمەلەرىن ايتىپ وتىرسا، قانداي جاراسىمدى بولار ەدى. جاستارعا سول ۋاقىتتاعى كىسىلەردىڭ دوستىعى تۋرالى ايتىلسا، بۇل تەك تاريح ەمەس، ۇلگى بولىپ، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنا ۇلاسار ەدى.

ءساتىن سالسا، كۇزدە ءداستۇرلى اندەردەن كونتسەرت ۇيىمداس­تىرساق دەيمىز. اكەم وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن «اكە رۋحىمەن سىرلاسۋ» دەگەن كىتاپ جازىپ، «الاتاۋدىڭ اقيىعى» دەگەن دەرەكتى فيلم ءتۇسىردى، تورتكەن تاتەم ەكى كىتاپ شىعاردى. كەنەن اتامنىڭ اندەرىن ساحنادا ورىنداپ جۇرگەن انشىلەرگە ۇيرەتكەن دە وسى كىسىلەر. اتام تۋرالى بىرنەشە كىتاپ، فوتوالبومدار شىقتى. ول كىسىنىڭ دوستىققا بەرىك ەكەندىگى، سىيلاسقان كىسىلەرىنە ارناپ جازىپ كەتكەن اندەرىنىڭ تاريحى تۋرالى جازىلعان ەستەلىك-اڭگىمەلەردىڭ بارلىعى دا تاريح بولىپ، تاسقا باسىلدى.

– وتباسىڭىز تۋرالى دا ايتا وتىرساڭىز، وتباسىنداعى ۇستاناتىن قاعيداڭىز قالاي؟

– وتباسىلىق الەمىمدە – ماعجان دەگەن ۇلكەن ۇلىمىزدىڭ ەسىمىن اكەم ماعجان جۇماباەۆتىڭ قۇرمەتىنە قويعان ەدى. ەكىنشى ۇلىمىز باقتياردىڭ ەسىمىن قايىن اتام الماس قويدى. ءاليما دەگەن قىزىمىز بەن ءمۇسىلىم دەگەن ۇلىمىزدىڭ ەسىمدەرىن ءوزىمىز قويدىق. بوس ۋاقىتىمدى انا ءتىلىنىڭ قادىر-قاسيەتىن، اتاسىنىڭ مۇراسىن قۇرمەتتەي بىلەتىن ۇرپاقتاردى تاربيەلەۋگە ارنايمىن. وتباسىمىزدا قاناعات دەگەن ءسوزدى كوپ قولدانامىز. ەشۋاقىتتا «اناۋ  وزىپ كەتتى، اناۋ بايىپ بارادى» دەگەن پەندەشىلىكپەن ءومىر سۇرمەۋ كەرەك. اللا ءوزىنىڭ سۇيگەن ادامدارىنا كوبىرەك بەرەتىن شىعار. مۇمكىن كىشكەنە سىناپ، كەيىن بەرەتىن بولار. اركىمنىڭ ءوز جولى بار ەكەنىن ۇمىتپا­عانىمىز ءجون. ارينە، باسەكەلەستىك بولۋى كەرەك. ول – العا ماقسات قويۋ. كەنەن اتامنىڭ وتباسىندا مىنانداي فيلوسوفيا بار. ونى تورتكەن تاتەم دە، مەنىڭ اكەم دە ءجيى ايتىپ، ەسىمىزگە سالىپ وتىرادى. «ادام بالاسى كەڭ، اشىق، مىنەزى جاقسى بولسا، ونداي ادامدى كىم جاقسى كورمەيدى. تەك ولارعا ومىردە قيىنداۋ بولادى» دەيتىن. سوندىقتان الدا دا ەمەس، ارتتا دا ەمەس، ادام ورتامەن ءجۇرۋ كەرەك. باقتىڭ ءبارى، جاقسى­لىقتىڭ ءبارى ورتادا دەپ وتى­راتىن ەدى.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاستان – رايا ەسكەندىر

Abai.kz