وتكەن جىلعى قازان ايىنىڭ باسىندا تالدىقورعان قالاسىنىڭ اقساقالدارى الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى ا. باتالوۆقا حات جولداپ، وتە- موتە ورىندى ماسەلە كوتەرگەن ەدى. قاريالار باستاماسى تالدىقورعان قالاسىندا شىعاتىن گازەتتەردە باسىلىپ، كوپشىلىكتىڭ قىزۋ قولداۋىن تۋدىرعان. ءبىز دە شاما - شارقىمىزشا ۇلەس قوسساق دەپ، پىكىرىمىزدى Abai.kz پورتالى ارقىلى بىلدىرگەنبىز.

اڭگىمە قازاق حاندىعىن قۇرعان ۇلى تۇلعالار، بۇگىنگى قازاق حالقىنىڭ دەربەس ەتنوس بولىپ قالاپتاسۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان كەرەي مەن جانىبەك حاندارعا تالدىقورعان قالاسىنان 2015 جىلعى قازاق مەملەكەتىنىڭ 550 جىلدىعى كەزىندە ءبىر كوشە بۇيىرماۋى تۋرالى بولعان. وبلىس ورتالىعىندا، ۇياتىنا وراي، بۇل حاندارعا كوشە بەرىلمەپتى. وسى كەمشىلىكتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن قالا اقساقالدارى تالدىقورعانعا كىرەتىن، ازىرشە اتاۋ بەرىلمەگەن ۇلكەن داڭعىلدى كەرەي، جانىبەك حانداردىڭ اتىمەن اتاۋدى ۇسىنىپ، وبلىس اكىمىنە بازىنا بىلدىرگەن. بۇل داڭعىلعا كەلىپ قوسىلاتىن كۇرە جولدى كەنەسارى حانعا بەرۋ جونىندە ءبىز ۇسىنىس ايتقانبىز. بيىل قازاق حالقىنىڭ ازاتتىعى ءۇشىن، ورىس باسقىنشىلىعىنا قارسى شىققان كەنەسارى حان كوتەرىلىسىنىڭ باستالعانىنا 180 جىل، وپاسىزدىق، ساتقىندىق سالدارىنان كەنەسارى حاننىڭ ولتىرىلگەنىنە 170 جىل تولادى. تۋعانىنا دا 215 جىل. ساناسىندا ۇلتتىق نامىسى بار ازاماتقا ويلانارلىق داتالار. بىراق...

امال نە، سودان بەرى اتتاي ون ءبىر اي جىلجىپ كەتىپتى. ا. باتالوۆقا حات جازعان اقساقالداردىڭ الدى كەرەي-جانىبەك حاندار كوشەسىن كورمەي كەتەمىز بە دەپ الاڭداي باستادى. ەلگەزەك، جۇرت پىكىرىنە قۇلاق قوياتىن باسشىعا قىرۋار شارۋا تىندىرىپ-اق تاستايتىن ۋاقىت ءوتتى. بىراق اماندىق مىرزا جاق اشپاي وتىر. يا «بار»، يا «جوق» دەگەن جوق ءالى كۇنگە... نە كۇتەرى وزىنە عانا ءمالىم.

وسى ەكى ورتادا ەل اراسىندا ءبىر قاۋەسەت تارادى. ۇزىنقۇلاقتىڭ ازدى-كوپتى قوسىپ وتىراتىنى بار عوي، دەسە دە ەل اۋزىندا باتالوۆ بۇل داڭعىلدىڭ اتىن بەلگىلەپ، الدەكىمدەرگە ۋادە بەرىپ قويعان دەگەن اقپار ءجۇر. ويلانىپ قالدىق. قازاق جەرىندە كەرەي مەن جانىبەك حانداردىڭ الدىنا تۇسەتىن ول كىم ەكەن؟ قازاقستاندا قازاق مەملەكەتىن قۇرعان ەكى حاننان وزار تۇلعا بولۋى مۇمكىن ەمەس. «قازاقپىز!»، «ۇلتپىز!» دەپ ۇرانداپ جۇرسەك، بۇل، الدىمەن قۇداي، سونان سوڭ وسى ەكى حاننىڭ ارقاسى. اقساقالداردىڭ، وبلىس جۇرتشىلىعىنىڭ قولقاسىنان اتتاپ، داڭعىلعا كەرەي مەن جانىبەكتىڭ اتتارى بەرىلمەيدى دەۋگە كىمنىڭ اۋزى بارادى؟ الدە، تاعى دا رۋشىلدىق دەرتى ۋلاپ، كەرەي-جانىبەك حاندارمەن باق تالاستىرار «شىركىندەر» شىعىپ جاتىر ما؟

ءوز باسىم، باتالوۆتى جاقىن تانىمايمىن. «سەن» دەسكەن، قول الىپ، سالەمدەسكەن جەرىمىز جوق. بيىل تالدىقورعان قالاسىندا ەكى بىردەي ۇلكەن شارا ءوتتى، سولاردا كەزدەسەم بە دەپ ەدىم. الدىمەن اقىن ساراعا قالا جۇرتشىلىعى جينالىپ اس بەردى. ارۋاق سيلاعان جاماعاتپىز عوي، قازاقستاننىڭ ءار تۇپكىرىنەن باتا جاساۋشىلار كەلدى. الماتىدان جەتكەن جۋرناليستەر عانا ۇلكەن قاۋىم بولدى. وسى استان باتالوۆ مىرزانى كورە المادىق.

قاراكەرەي قابانباي باتىردىڭ تۋعانىنا 325 جىل تولدى. حالىققا راحمەت! ساۋىن ايتىپ، تالدىقورعان قالاسىندا عىلىمي-تانىمدىق كونفەرەنتسيا وتكىزدى. تاعى دا قازاقستاننىڭ ءتورت تارابىنان مەيماندار اعىلدى. باق وكىلدەرىنىڭ قاراسى بۇل جولى دا مول بولدى. وسى شارا وبلىستىڭ بيىلعى جوسپارىنا كىرمەگەن ەدى. جۇرتتىڭ جاپپاي قولداۋىمەن وبلىس اكىمشىلىگى عىلىمي-تانىمدىق كونفەرەنتسيانى وتكىزۋگە مۇمكىندىك جاسادى. كونفەرەنتسيادان سوڭ اس بەرىلدى. تۇسكى ءۇزىلىس كەزى. اماندىقتىڭ جينالعان ەلگە امانداسۋعا تاعى دا ۋاقىتى تابىلمادى. كەڭسەسىنەن شىعا الماي، تۇمسىعىنان شانشىلىپ جاتسا كەرەك. الايدا، بىلدەي ءبىر وبلىس اكىمى مانسابىنا مالىنىپ، شارۋاسىنا شالىنىپ جاتسا دا، قازاق حالقىنىڭ باس باتىرى قاراكەرەي قابانباي باتىردىڭ اسىنا كەلۋى مىندەتتى ەدى. باتاعا قاتىسىپ، بەت سيپاپ كەتسە، باتالوۆقا ەل ءىشى كادىمىگىدەي ريزا بولىپ قالاتىن ەدى. بۇل سول اسقا قاتىسقان كوپشىلىكتىڭ پىكىرى. وبلىس اكىمى كەلىپ قاتىسپاعاندىقتان قابانباي - حان باتىر - داربوز كىشىرەيمەيدى، ارينە.

وتكەن جىلى الماتى وبلىسىندا قوردالانىپ قالعان ءبىراز جايتتاردى  جازىپ ەدىم. مىنە، تاعى دا ەلگە بارىپ، ارالاپ قايتتىم. اقساقالدارمەن، ەل ازاماتتارىمەن ۇزاق-ۇزاق اڭگىمە قۇردىق. ۇققانىم: وبلىس اكىمشىلىگى  «حالقىمىزدىڭ تاعىلىمى مول تاريحىنان...» (ن.ءا.نازارباەۆ) ساباق الىپ، تاريحي جادىمىزدى جاڭعىرتۋدىڭ بەتىن جىلى جاۋىپ قويعانعا ۇقسايدى.   ناقتى مىسال – كەرەي مەن جانىبەك حاندارعا ءالى كۇنگە دايىن تۇرعان داڭعىلدىڭ اتى بەرىلمەۋى. كەنەسارىنىڭ  ۇمىت بولۋى. ايتا بەرسەك  اڭگىمە كوپ. ءبىر ىزگە ءتۇسىرىپ الايىن. ولاردى دا الدارىڭىزعا تارتارمىن.

كامال ءابدىراحمان

Abai.kz