2007 جىلى مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ جولداۋىندا نەگىزگى دامۋ مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە «جيىنتىقتى جانە كاسىبي ۇكىمەتتى» قۇرۋ ماقساتىندا «حالىقارالىق پراكتيكانى ەسكەرە وتىرىپ، اكىمشىلىك رەفورمانى جەدەلدەتىلگەن وتكىزۋدى» انىقتادى.

پرەزيدەنتتىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» جارلىعىندا اكىمشىلىك رەفورما باسىمدىقتارى ناقتىلاندى: (1) مەملەكەتتىك باسقارۋ پروتسەستەرى مەن راسىمدەرىن، سونداي-اق مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ كورسەتىلۋىن ساپالى جەتىلدىرۋ; (2) كاسىبيلىكتى، قىزمەت تيىمدىلىگىن جانە مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ ۇيلەستىرىلۋىن ارتتىرۋ.

جارلىققا سايكەس ءتيىمدى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى نەگىزدەرىنىڭ ءبىرى مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارىنىڭ تيىمدىلىگىن كەشەندى باعالاۋ بولۋى ءتيىس. مەملەكەتتىك اپپارات جۇمىسىنىڭ جەكە باعالاۋ جۇيەسىن قۇرۋ كەزىندە قازاقستان كوپتەگەن فاكتورلاردى ەسكەرۋ قاجەت بولعان. مىسالى، سول ۋاقىتتا مەملەكەتتىك ورگانداردا سىرتقى باعالاۋ جۇرگىزۋدە ەشقانداي تاجىريبە جانە باعالاۋ مادەنيەتى بولماعان. شەنەۋنىكتەر باعالاۋ – بۇل جازالاۋ قۇرالى ەمەس ەكەنىن، ونىڭ مىندەتى جۇمىستى جاقسارتۋ ەكەنىن تۇسىنبەيتىن. باسقا ماڭىزدى ماسەلە «مەملەكەتتىك ورگان جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگى» ۇعىمىن انىقتاۋ بولدى: ول نەدەن كورىنىس تابادى، الۋان ءتۇرلى ۆەدومستۆولاردىڭ تيىمدىلىگىن قالاي باعالاۋ جانە سالىستىرىلاتىن ناتيجەلەردى قالاي الۋ قاجەت؟ حالىقارالىق تاجىريبەگە جۇرگىزىلگەن تالداۋ قورىتىندىلارى بويىنشا قازاقستاندىق مودەل كانادا، ۇلىبريتانيا، اقش، وڭتۇستىك كورەيا جانە باسقا ەلدەردىڭ قولدانىستاعى باعالاۋ جۇيەلەرىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان.

رەسمي تۇردە مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋ جۇيەسى 2010 جىلى كۇشىنە ەندى. باعالاۋ جۇيەسى جۇمىسىنىڭ العاشقى جىلىندا ءۇش مەملەكەتتىك ورگانعا عانا پيلوتتى باعالاۋ جۇرگىزىلگەن: اقمولا وبلىسىنىڭ اكىمدىگى، تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگى مەن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى. پيلوتتى باعالاۋدان، ءادىسنامانى جانە باعالاۋ راسىمدەرىن پىسىقتاۋدان كەيىن 2011 جىلى 40 مەملەكەتتىك ورگان باعالاندى. بۇگىندە 14 وبلىس اكىمدىگى، استانا مەن الماتى قالالارىنىڭ اكىمدىكتەرى، سونداي-اق 15 ورتالىق مەملەكەتتىك ورگان (مينيسترلىكتەر جانە اگەنتتىك) باعالانىپ جاتىر.

ءوزىنىڭ جۇمىسىنىڭ التى جىلىندا باعالاۋ تۇتاس جۇيە رەتىندە قالىپتاستى: تۇراقتى باعالاۋ كەستەسى جانە وعان سايكەس كەلەتىن دەرەكتەر اعىندارى قۇرىلدى، كەشەندى ءادىسناما ازىرلەندى، بارلىق نەگىزگى باعالاۋ راسىمدەرى قالىپتاستى: قورىتىندى جاساۋدان، ناتيجەلەرگە شاعىمدانۋدان باستاپ ولاردى تالقىلاۋ مەن ازىرلەنگەن ۇسىنىمداردى كۇشىنە ەنگىزگەنگە دەيىن (پوست-اۋديت).

باعالاۋ جۇيەسىنىڭ ءادىسناماسى كەلەسىدەي بولىپ قۇرىلادى: پرەزيدەنتتىڭ №954 جارلىعى ءادىسنامانىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىن انىقتايدى – باعالاۋ جۇيەسىنىڭ بلوكتارىن جانە ونىڭ ىشىندەگى باعىتتاردى. ءار باعىت، مىسالى، «پەرسونالدى باسقارۋ»، «مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ ساپاسى» نەمەسە «اشىق ۇكىمەت» – بۇل مەملەكەتتىك ورگان جۇمىسىنىڭ جەكە تيىمدىلىك كورسەتكىشى. جەكەلەگەن تۇردە ءادىسناما باعالاۋدىڭ ءار بلوگى بويىنشا ادىستەمەلەردە كريتەريلەر جيىنتىعىن جانە ەسەپ جۇرگىزۋ ءتارتىبىن سيپاتتايدى. باعالاۋ كريتەريلەرى وتە سەرپىندى: جىل سايىن باعالاۋ ادىستەمەلەرىنە وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. وسىلايشا، مىسالى، 2015 جىلعا قاراي بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار 100% مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ ستاندارتتارىن ازىرلەدى جانە مۇنداي كريتەري بويىنشا باعالاۋ توقتاتىلدى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ اۆتوماتتاندىرىلۋ دارەجەسىن (ەلەكتروندىق ۇلگىگە اۋدارۋ), مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ پروتسەستەرىن وڭتايلاندىرۋ دەڭگەيىن (قىزمەتتى كورسەتۋ مەرزىمىن جانە حالىقتان سۇرالاتىن قۇجاتتار سانىن قىسقارتۋ) جانە ت.ب. باعالايتىن جاڭا كريتەريلەر ەنگىزىلدى. اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ، ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ينتەگراتسياسى ماسەلەسىندە دە باعالاۋ نەگىزى وزگەردى، ول دا حالىققا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى ساپالى كورسەتۋ ءۇشىن قاجەت بولادى. 2016 جىلعا قاراي ۆەدومستۆولىق اقپاراتتىق جۇيەلەر سانى 274 بىرلىكتى قۇرادى جانە ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن بايلانىس دەڭگەيى 95%-عا جەتتى. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، كريتەري دە باعالاۋدان الىپ تاستالدى، ەندى نەگىزگى باسىمدىق ولاردى پايدالانۋ ساپاسىنا اۋدارىلاتىن بولادى. ادىستەمەلەردىڭ مۇنداي جىلجىمالىعى باعالاۋ جۇيەسىن يكەمدى ەتەدى جانە مەملەكەتتىك باسقارۋ سالاسىنداعى رەفورمالارعا جىلدام ارەكەت ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

جالپى تۇرعىدان باعالاۋ جۇيەسى اكىمشىلىك رەفورمانىڭ جالپى پروگرەسىن بايقاتادى. العاشقى جىلدارى باعالاۋدىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىك ورگاندار ءوزىنىڭ ىشكى پروتسەستەرىن رەتكە كەلتىردى. مىسالى، سول ۋاقىتتا ولاردان ستراتەگيالىق جوسپارلاردى ەنگىزۋ تالاپ ەتىلدى جانە ءوزىنىڭ كريتەريلەرى ارقىلى باعالاۋ جۇيەسى مەملەكەتتىك ورگان ستراتەگيالىق جوسپاردى قانشالىقتى ساپالى ازىرلەگەنىن جانە ءوزىنىڭ جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشتەرىن قانشالىقتى دۇرىس جوسپارلاعانىن جانە جىل قورىتىندىلارى بويىنشا كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزۋ دەڭگەيىنىڭ قانداي ەكەنىن باعالاي الاتىن. پەرسونالدى باسقارۋ جانە مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ، ەلەكتروندىق قۇجاتاينالىمىن ەنگىزۋ، دەرەكتەر بازالارىن ينتەگراتسيالاۋ جانە ەلەكتروندىق ۇكىمەتتى دامىتۋ راسىمدەرى باعالاناتىن. ياعني، ءوزىنىڭ كريتەريلەرى ارقىلى بۇل جۇيە مەملەكەتتىك ورگانداردى جۇمىسىن جاقسارتۋعا جانە ونىمەن قوسا مەملەكەتتىك باسقارۋدى جاڭعىرتۋدىڭ نەگىزگى رەفورمالارىن قولداۋعا ماجبۇرلەيتىن.

وسى جىلى باعالاۋ جاڭا ادىسنامالىق مودەل بويىنشا جۇرگىزىلگەن. جاڭا مودەل كوپتەگەن راسىمدەردى باعالاۋدان باس تارتتى جانە ەكى زاتقا شوعىرلاندى: ناتيجەلەردى باعالاۋ جانە مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ نەگىزگى رەفورمالارىن قولداۋ. بۇل رەتتە مەملەكەتتىك ورگان جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى بەلگىلى ءبىر ستراتەگيالىق كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزۋ، سونداي-اق ازاماتتارعا قىزمەت كورسەتۋ رەتىندە قارالۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدان باعالاۋدىڭ ەكى نەگىزگى بلوگى (1) «بيۋدجەتتىك باعدارامالاردىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارى مەن كورسەتكىشتەرىنە قول جەتكىزۋ»، (2) «ازاماتتارمەن ءوزارا ءىس-ارەكەت» بولدى. وسى ەكى بلوك ءار مەملەكەتتىك ورگان ءۇشىن باعالاۋدىڭ قورىتىندى بالىنان 45% بەرەدى. مەملەكەتتىك ورگاننىڭ ءتيىمدى جۇمىسى مۇمكىن بولمايتىن نەگىزگى پروتسەستىك كورسەتكىشتەر «ۇيىمداستىرۋشىلىق دامۋ» بلوگىندا باعالانادى جانە قورىتىندى بالدان 10% بەرەدى.

ءبىرىنشى بلوك مەملەكەتتىك ورگان جىل ىشىندە ستراتەگيالىق سيپاتتاعى مىندەتتەرگە قالاي قول جەتكىزگەنىن، بۇل رەتتە بيۋدجەتتىك باعدارلامالار قاراجاتىن قالاي يگەرگەنىن جانە پايدالانعانىن باعالايدى. وسى جىلى العاش رەت بارلىق مينيسترلىكتەردە ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ ماقساتتارى جانە بيۋدجەت اراسىنداعى بايلانىس باعالاندى. مۇداي بايلانىستى ورناتۋ – بۇل بيۋدجەت قاراجاتىن جۇمساۋ اسەرىن باعالاۋ مۇمكىن بولماعان جاعدايدا «ناتيجەلى» بيۋدجەتتى ەنگىزۋدە العاشقى ماڭىزدى قادام.

«ازاماتتارمەن ءوزارا ءىس-ارەكەت» ەكىنشى بلوگى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ازاماتتاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا باعدارلانۋىن قولدايدى. مەملەكەتتىك ورگان قىزمەتتەردى قانشالىقتى ساپالى جانە مەرزىمىندە كورسەتەتىنى، ونىڭ ازاماتتاردىڭ شاعىمدارىن قانشالىقتى ساپالى جانە تولىق قارايتىنىن جانە قاناعاتتاندىراتىنى باعالانادى، سونداي-اق مەملەكەتتىك ورگاننىڭ «اشىقتىعى» بويىنشا ۇلكەن جۇمىس كولەمى باعالانادى: ول قانشا جانە قانداي اشىق دەرەكتەردى جاريالايتىنى، ازاماتتارمەن ديالوگتى قالاي جاسايتىنى (سايت، بلوكتار، ساۋالنامالار، ءباسپاسوز-كونفەرەنتسيالارى), ول بيۋدجەتتىك اقپاراتتى قانشالىقتى تولىق اشاتىنى جانە تالقىلاۋ ءۇشىن زاڭ جوبالارىن جاريالايتىنى. باعالاۋ شەڭبەرىندە جاسىرىن ساۋالناما ارقىلى حالىققا كورسەتىلگەن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىنا قوعامدىق مونيتورينگ جۇرگىزىلەدى.

«ۇيىمداستىرۋشىلىق دامۋ» بلوگى مەملەكەتتىك ورگاننىڭ ۇيىم رەتىندە تيىمدىلىگىن انىقتايتىن فاكتورلاردى باعالايدى، وندا مەملەكەتتىك ورگاننىڭ پەرسونالدى باعالاۋى، سونداي-اق مەملەكەتتىك ورگان ءوز جۇمىسىندا اقپاراتتىق جۇيەلەردى قانشالىقتى تولىق جانە ءتيىملى قولداناتىنىن، ولاردىڭ ەلەكتروندىق ۇكىمەتپەن قانشالىقتى ينتەگراتسيالانعانىن باعالايدى. اتالعان بلوگ شەڭبەرىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە بىرەگەي جاسىرىن ساۋالناما جۇرگىزىلەدى، ولارعا جۇكتەمە دەڭگەيى، ەڭبەك شارتتارى مەن ەڭبەپك اقىعا قاناعاتتاندىرىلۋى، مەملەكەتتىك ورگانداعى ىنتالاندىرۋ مەن باسقارۋشىلىق پراكتيكالار تۋرالى سۇراقتار قويىلادى. وسى جىلى ساۋالناما 27 000 مەملەكەتتىك قىزمەتكەردى قامتىدى، ال قازىر ساۋالنامانى اۆتوماتتاندىرۋ بويىنشا ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر جانە جاقىن ۋاقىتتا بارلىق مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر باعالاۋعا قاتىساتىن بولادى.

باعالاۋدىڭ ەڭ نەگىزگى اسەرى مەملەكەتتىك ورگاندار ءۇشىن ناقتى «تيىمدىلىك كارتاسىن» كورۋ جانە ءوزىن باسقا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن سالىستىرۋ مۇمكىندىگى پايدا بولاتىنىن ايتۋعا بولادى. باسەكەلەستىكتىڭ مۇنداي ەلەمەنتى كوپتەگەن باعالاناتىن مينيسترلىكتەر مەن اكىمدىكتەر ءۇشىن ماسەلەلەردى شەشۋدە جانە جۇمىستى وڭتايلاندىرۋدا جاقسى ىنتا بولا الادى. سونداي-اق باعالاۋ – ءبىر رەتتىك كومپانيا ەمەس ەكەنىن، ونىڭ جىل سايىن وتكىزىلەتىنىن ەسكەرۋ بولاتىن نارسە جانە ونىڭ ناقتى كريتەريلەر بويىنشا جاقسى تارتىپتىك ناتيجە بەرەتىنىن تۇسىنگەن ءجون.

الدەقايدا جوعارى دەڭگەيدە باعالاۋ جۇيەسى رەفورمالاردى قولداۋعا جانە ولاردى ىسكە اسىرۋ پروتسەسىن تەكسەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇرىن اتالعان رەفورما مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ سالاسىندا جۇرگىزىلەتىن. 2013 جىلى «مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر تۋرالى» زاڭدى قابىلداعان ساتتەن باستاپ مەملەكەت ءوزى ءۇشىن قىزمەت بەرۋشىنىڭ جاڭا ءرولىن انىقتادى. اتالعان سالادا كوپ قيىندىق بولدى: قىزمەت كورسەتۋ كوپ ۋاقىتتى الدى، حالىقتان قاعاز تۇرىندە كوپ قۇجات تالاپ ەتىلدى، كورسەتىلۋ مەرزىمى ۇزاققا سوزىلدى. بۇل رەتتە كوپتەگەن مەملەكەتتىك قىزمەتتەر قۇرىلىمدانباعان، ولاردى كورسەتۋدىڭ ناقتى ستاندارتتارى كورسەتىلمەگەن، كورسەتىلۋ مەرزىمى مەن ورىنداۋشىلار ايقىندالماعان.

وسى ماسەلەلەردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ كورسەتىلۋىن باعالاۋ ءادىسناماسىنىڭ نەگىزىن قۇرادى: قىزمەتتەردى تىزىلىمگە ەنگىزگەننەن، ستاندارتتاردى ازىرلەگەننەن، اۆتوماتتاندىرۋدان جانە ولاردى حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنا تاپسىرۋدان باستاپ قىزمەتتەردى كورسەتۋگە قاجەتتى مەرزىمدەر مەن قۇجاتتاردى ەسەپتەگەنگە دەيىن. قازىر باعالاۋ ناتيجەلەرى مەملەكەتتىك ورگاندار جاساعان اۋقىمدى جۇمىستى بايقاتادى. 2016 جىلى تىزىلىمگە ەنگىزىلگەن جانە «مەملەكەتتىك» دارەجەسىنە يە بولعان كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر سانى 3 ەسە ارتتى (بۇگىندە ولار 723). ءتىزىلىمنىڭ ءار مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەتى بويىنشا ستاندارتتار مەن رەگلامەنتتەر قابىلداندى. مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ 414 ءتۇرى اۆتوماتتاندىرىلعان جانە ەلەكتروندىق ۇلگىدە كورسەتىلەدى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەر تۇرلەرىنىڭ 75% ء(تىزىلىم بويىنشا 723-ءتىڭ 548-ءى) حالىققا «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» مەملەكەتتىك كورپوراتسياسى جانە حقكو-لار ارقىلى قولجەتىمدى بولدى. ال 7 جىلدا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ سانى 46 ەسە ازايدى (494,6-دان 10,7 مىڭعا دەيىن).

جالپى، باعالاۋ جۇيەسى ءبىر بولىگى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتىك باسقارۋدى جاڭعىرتۋدان اسەردى ازاماتتار وتىنىشتەرى مەن شاعىمدارىنىڭ قاراپايىم كورسەتكىشى ارقىلى ايقىنداۋعا بولادى. 2007 جىلى مەملەكەتتىك ورگاندارعا ازاماتتاردان 23 ملن-نان استام ءوتىنىش پەن شاعىم كەلىپ ءتۇستى. اكىمشىلىك رەفورمانى ىسك اسىرۋ شاماسىنا قاراي ازاماتتار وتىنىشتەرىنىڭ سانى 2013 جىلى 2 ەسە (10,8 ملن-عا دەيىن), ال 2016 جىلى 18 ەسە (23-تەن 1,3 ملن-عا دەيىن) ازايدى.

قازىرگى ۋاقىتتا باعالاۋ جۇيەسى مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋ رەفورماسىن بەلسەندى قولدايدى. ول ءۇشىن بىرقاتار كريتەريلەر ازىرلەنگەن: بيۋدجەتتىك باعدارلامالار جوبالارىن جانە ولاردى ىسكە اسىرۋ تۋرالى ەسەپتەردى جاريالاۋ كەزىندە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بەلسەندىلىگى; جالپى تالقىلاۋعا ارنالعان نورماتيۆتىك-قۇقىقتىقشش اكتىلەردىڭ جوبالارى; قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى ايقىندايتىن ستاتيستيكالىق اقپارات. كەرى بايلانىس ساپاسى دا قوسىمشا باعالانادى: ازاماتتار تاراپىنان قانداي دا ءبىر دەرەكتەر سۇرانىمدارىنا جاۋاپتار، مەملەكەتتىك ورگاندار باسشىلارىنىڭ بلوگىنداعى شاعىمدارعا ارەكەت ەتۋ. 2016 جىلعى قورىتىندىلار بويىنشا مەملەكەتتىك ورگاندارعا جۇمىستا اشىقتىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس جاساۋ قاجەت، بۇل رەتتە باعالاۋ جۇيەسىنىڭ الدىندا جاڭا كۇردەلى مىندەت تۇر.

Abai.kz