وتكەندە ءىلياس اقباي دەگەن اۆتورىمىزدىڭ «جەپۋتاتتاردىڭ جالاقىسى تاعى دا وسكەلى جاتىر» دەگەن سىن ماقالاسى جارىق كورگەن بولاتىن. اۆتور اتالعان ماقالاسىندا ءماجىلىس پەن سەناتتا مەملەكەتشىل دەپۋتتاردىڭ بارىن دا جوققا شىعارۋعا بولمايدى دەپ جازدى. سونداي مەملەكەتشىل، الەۋمەتشىل دەپۋتاتتىڭ ءبىرى  بەرىك دۇيسەنبينوۆ. ءبىزدىڭ ءتىلشىمىز بەرىك سالىمجانۇلىمەن دەپۋتتاردىڭ كوپ كوزىنە كورىنە بەرمەيتىن قىزمەتى جايىندا سۇحباتتاستى.

- بەرىك مىرزا، سىزبەن سۇحباتىمىزدى دەپۋتاتتىڭ جۇمىس كۇنى قايتىپ وتەدى، ءبىر كۇندىك جۇمىس كەستەسى قالاي قۇرىلادى دەگەن ساۋالداردىڭ توڭىرەگىندە وربىتسەك دەيمىن. كەلىسەسىز بە؟

بەرىك دۇيسەنبينوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى: - ارينە، كەلىسەمىن جانە بىردەن ءسوزدىڭ اشىعىنا كوشەيىن: باق وكىلدەرى، جۋرناليستەر، مىنا سىزدەر، قوعامدىق ورتادا دەپۋتاتتاردىڭ جاعىمسىز وبرازىن قالىپتاستىرعانسىزدار. سىزدەردىڭ زالدان شىعىپ كەلە جاتقان دەپۋتاتتان ءبىر-ەكى مينۋتتىق العان سۇحباتتارىڭىزبەن دەپۋتاتتىڭ جۇمىسى بىتپەيدى. ونىڭ جۇمىس توپتارىندا ىستەيتىن جۇمىسى كوبىنە كورىنبەي قالادى. مىسالى، ءبىز وسى قازان ايىنىڭ جيىرما بەسى كۇنى تانىستىرىلاتىن اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق كودەكسىن ازىرلەۋدەمىز. ال، ول تۋرالى «كىم، نەمەن، قالاي اينالىسىپ جاتىر دەپ» باق وكىلدەرىنىڭ بىردە ءبىرى بىزدەن سۇراعان ەمەس. ال، ءبىز وعان كۇندىز-ءتۇنى دايىندالۋدامىز. ەلدىڭ ويىنشا ءبىز، دەپۋتاتتار، ەسىنەپ قويىپ ۇيەلەپ ۇيدە جاتقان جالقاۋلارمىز، ال ءبىز جۇمىستامىز. ءبىزدىڭ كوميتەت تۇنگى توعىز-ونعا دەيىن جۇمىس ىستەيدى.

-  جون ەكەن. ايتسە دە، ناقتىراق ايتىڭىزشى، دەپۋتات ءبىر كۇندە نە ىستەيدى؟ ونىڭ ءبىر كۇندىك جۇمىس كەستەسى قالاي جاسالادى؟

بەرىك دۇيسەنبينوۆ ، ءماجىلىس دەپۋتاتى: - دەپۋتات تاڭەرتەڭ ەرتە جۇمىسقا كەلگەننەن كەشكى توعىز-ونعا دەيىن جۇمىستان باس المايدى. دەپۋتاتتىڭ ءبىر كۇندىك جۇمىس كەستەسى  سول كۇنگى جۇمىستىڭ اۋقىمىنا بايلانىستى. مىسالى، بۇگىن كۇماندى ون ەكى سۇراق تۋىنداپ تۇر. سول سۇراقتىڭ توڭىرەگىندە، مىنە، كوميتەت جۇمىس ىستەپ جاتىر.

-  بەرىك مىرزا، ءسىز ارىپتەستەرىڭىزدىڭ جۇمىسى كوپ، ەرتەدەن كەشكە دەيىن جۇمىستان باس كوتەرە المايدى دەپ وتىرسىز. الايدا، كوپ دەپۋتاتتارىمىزدىڭ پلەنارلىق وتىرىستاردان باستاپ، باسقا دا جيىنداردا قاراسى كورىنبەيدى عوي.  بىر كەزدەرى سول كورىنبەيتىن دەپۋتاتتاردىڭ  اتى-جوندەرىن جاريالاپ، «ىزدەۋ» سالعانىمىز دا ەسىمىزدە. ال، ەندى ولار جايىندا نە دەيسىز؟ 

بەرىك دۇيسەنبينوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى: - ەندى... (كىدىرىس جاسادى). ناقتى ءبىر دەپۋتات تۋرالى سۇراساڭىز... مەن ايتار ەدىم سىزگە. سوندىقتان مەن تەك ءوزىم تۋرالى عانا ايتقانىم دۇرىس شىعار. ءوز باسىم بالا كۇنىمنەن ەڭبەككە ارالاسىپ ءوستىم. اكەم قويشى بولعان. التى جاسىمنان باستاپ اكەمنىڭ قاسىنا ەرىپ ءجۇرىپ، جۇمىس ىستەدىم. مىسالى، ءباسپاسوز كەشەلى بەرى تاعى دا دەپۋتاتتاردىڭ ناۋرىز ايىندا كوتەرىلگەن جالاقىسىن داۋلاپ جاتىر. باياعىدا ون ەكى بالانى اكە-شەشەمىز جەتپىس سوممەن اسىراعاندا ەشكىم سۇراعان جوق ەدى، قالاي ءومىر ءسۇرىپ وتىرسىڭدار دەپ. سول كەزدەن باستاپ مەن ناپاقامدى ادال ەڭبەكپەن تابۋعا تىرىسقانمىن.  قازىر – دەپۋتاتپىن. باسقالارادى بىلمەيمىن، مەن ءوز ىسىمە بارىنشا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايمىن. قاي قاشاندا بىلدىرىلگەن سەنىمدى اقتاۋعا تىرىسامىن. كەيبىرەۋلەر ايتىپ جاتادى: ءبىر دەپۋتات ەشتەڭە وزگەرتە المايدى. زاڭ قالاي قابىلدانۋى كەرەك بولسا، ءبارىبىر سولاي بولادى دەپ. مەن وسىعان قارسى ءۋاج رەتىندە ءبىر مىسال ايتايىن. مىنا شىعىس قازاقستاندا ەكى كورشى اۋىل بار. ءبىرى ەكاتەرينوۆكا دەگەن نەمىستەر تۇراتىن اۋىل، ەندى ءبىرى جانۇزاق دەگەن قازاق اۋىلى.  سول ەكاتەرينوۆكا اۋىلىنىڭ كوشەلەرى تاپ-تازا، جول سالىنعان، كوشەلەرىندە شام جانىپ تۇرادى، قۇدىعى دۇرىس، ادامدارى توق، مالى سەمىز.  نەگە دەسەڭىز، ول اۋىلدىڭ تۇرعىندارى كىشكەنتاي ءبىر ماسەلە تۋىنداي قالسا، بيلىككە بارىپ، شاعىمدانىپ، تۇرعىنداردىڭ بارلىعى ءبىراۋىزدان قاجەتتى دۇنيەسىن تالاپ ەتەدى. بۇرىن  سولاي ىستەيتىن، قازىر دە سول.  سوسىن بيلىك ول اۋىلدىڭ بارلىق ماسەلەسىن شەشىپ بەرىپ وتىراتىن. ال، قازاق اۋىلى «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەمەكشى، قانداي پروبلەما بولسا دا، ءبارى ءبىر ەشتەڭە وزگەرمەيدى دەپ وتىرا بەرەتىن. مىنا جەردە دە سولاي. مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، قولدان كەلگەنشە تىرىسۋ كەرەك. ول ءبىر گلوبالنىي ماسەلەلەردى شەشۋ ەمەس. كەز كەلگەن زاڭداعى ءبىر نورمانى دۇرىس جۇمىس ىستەيتىندەي عىپ جازىپ بەرسەك، سول ءبىزدىڭ ورتاق يگىلىككە قوسقان ۇلەسىمىز بولىپ تابىلادى. بىزدەن شىعىپ جاتقان زاڭ حالىققا قولايلى، تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك قوي. ال، ەندى   حالىقتىڭ كوزىنە كورىنۋ-كورىنبەۋ ول اركىمنىڭ جەكە شارۋاسى.

- جۇمىسىمىز كوپ دەپ قالدىڭىز. سوندىقتان بولار، «شارشاعان» ارىپتەستەرىڭىز دەنساۋلىعىنا «زيان» كەلىپ، جالاقىلارىنىڭ ازدىعىن ايتىپ شاعىمدانىپ جاتىر...

بەرىك دۇيسەنبينوۆ،  ءماجىلىس دەپۋتاتى: - قازاقتا «بۇدان دا جامان كۇنىمىزدە تويعا بارعانبىز» دەيتىن ءسوز بار. شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىز، ماماندىق تاڭداپ، وقۋ وقىعان كەزدەر - قيىن ءبىر كەزەڭگە تاپ كەلدى. سول قيىندىقتى دا كەشىپ وتتىك. سوندىقتان بۇگىن  دەپۋتات بولدىم ەكەن دەپ، «ەركەلەي» بەرۋگە بولمايدى. ءبارى ۋاقىتشا: ولە ولگەنىنشە ەشكىم دەپۋتات بولىپ جۇرە المايدى، كوپتىڭ كەبىن كيەسىڭ ... ءوز باسىم دەپۋتاتتىڭ جالاقىسىن تاعى دا كوتەرۋ كەرەك دەگەن ويدان اۋلاقپىن.

-  سىزدىڭ قازىرگى ەڭبەكاقىڭىز قانشا؟

 بەرىك دۇيسەنبينوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى: - جەتى ءجۇز مىڭ تەڭگە شاماسىندا.

-  بىلۋىمىزشە، بۇل ەڭ تومەنگى كورسەتكىش. ميلليوننان ارتىق جالاقىسى بار دەپۋتاتتار  جەتەرلىك قوي. وسى دەپۋتاتتاردىڭ جالاقىسىن قالاي ەسەپتەيدى؟

 بەرىك دۇيسەنبينوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى: - مەن دەپۋاتاتتىققا دەيىن مەملەكەتتەن اقشا العان ادام ەمەسپىن. مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەمەدىم. دەپۋتاتتاردىڭ ەڭبەكاقىسى مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ەڭبەك وتىلىنە بايلانىستى بولسا كەرەك. ول جاعىن ناقتىلاپ سۇراماپپىن. پارلامەنتكە اقشا تابا قويايىن دەپ كەلگەن جوقپىن. سوندىقتان، ول ماسەلە مەن ءۇشىن سونشالىقتى ماڭىزدى دەي المايمىن.

- اقپارات قۇرالدارىنداعى تاراتىلىپ جاتقان مالىمەتتەردى نەگىزگە الساق، مەملەكەت قازىناسىنان بولىنگەن 33 ملرد.تەڭگەنىڭ    23 پايىزى دەپۋتاتتاردىڭ ەڭبەكاقىسىن كوتەرۋگە جۇمسالاتىن كورىنەدى. بۇل قاراجاتتى وزگە الەۋمەتتىك ماڭىزى زور سالالارعا، ماسەلەن، ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ت.ب. بولگەن دۇرىس شىعار... قالاي ويلايسىز؟

 بەرىك دۇيسەنبينوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى: - جىلدىڭ باسىندا ناۋرىز ايىندا كوتەرىلگەن جالاقى تۋرالى عوي اڭگىمە. دەپۋاتتتاردى ءبىر-بىردەن ۇستاپ الىپ، جۋرناليستەر تەرگەپ، قانشاعا كوتەرىلدى ەڭبەكاقىڭىز دەپ القىمنان الا سۇراقتار قويىپ، ءبىر «الاساپىران» بولعان. بۇل جەردە تەك دەپۋتاتتاردىڭ جالاقىسى كوتەرىلدى دەپ داۋرىعۋ دۇرىس ەمەس. سالىستارمالى تۇردە الساق، دەپۋتاتتىڭ جالاقىسى «سامۇرىق-قازىنانىڭ» ورتاڭقول ءبىر باسقارۋشىسىنىڭ جارتى ايلىعىنا دا جەتپەيدى.

- بەرىك مىرزا، مىنا سولتۇتستىكتەگى كورشىمىز رەسەيدەگى مۇعالىمدەردىڭ تومەنگى جالاقىسى - 40 مىڭ رۋبل ەكەن، ياعني بۇل بىزشە، 230 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. ال، بىزدەگى مۇعالىمدەردىڭ ايلىعى شايلىعىنا جەتپەيدى. ەڭبەك جولىن جاڭا باستاعان تاربيەشىنىڭ جالاقىسى 40 مىڭ تەڭگە شاماسىندا. تاربيەشىنىڭ كومەكشىسى 30 مىڭ تەڭگە الادى دەگەندەي... بۇعان نە ايتاسىز؟

بەرىك دۇيسەنبينوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى: - ءيا، بۇل ماسەلە مەنى قاتتى تولعاندىرادى. جالپى ءوزىن قازاقپىن دەيتىن ءار ازاماتتى ويلانتۋى ءتيىس بۇل جايت. ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىن، عىلىم جۇيەسىن وسىنداي دەڭگەيگە ءتۇسىرىپ قويۋ – بۇل دۇرىس ەمەس. كۇندە ءبىر شۋ شىعادى ءبىلىم ساپاسى تومەن دەگەن. ءبىلىم سالاسىندا تالماي قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان جاندارعا تۇبەگەيلى جاعداي تۋدىرۋ كەرەك الدىمەن. مىسالى، وتىز مىڭ تەڭگە جالاقى ءۇشىن اۋىلعا كىم بارادى جۇمىس ىستەۋگە؟.. ال، اۋىلدا مامان تاپشى، اسىرەسە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا. بۇنداي ماسەلەلەردى مەن دەپۋتات رەتىندە ۇنەمى نازاردا ۇستايمىن.

- پىكىرىڭىزدى اشىق ءبىلدىرىپ سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت. 

P.S. قازاقستاندا 1 ناۋرىزدان باستاپ پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ جالاقىسى 30 پايىزدان 50 پايىزعا دەيىن كوتەرىلدى. قازىر ولاردىڭ جالاقىسى ورتا ەسەپپەن ايىنا 700- 800 مىڭ تەڭگە. بۇگىنگى باعاممەن ەسەپتەگەندە بۇل — 2400 دوللار شاماسىندا. تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە دەپۋتاتتاردىڭ جالاقىسىنان كوش باستايتىندار: رەسەي، قازاقستان، گرۋزيا جانە ۋكراينا. ولار سايكەسىنشە: 6852, 2445, 1520, 1500 اقش دوللارىنا تەڭ جالاقى الادى.

سۇحباتتاسقان زارينا ادىلبەك

Abai.kz