ءدىني اعىمداردى باقىلاۋسىز قالدىرۋ مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە زور قاۋىپ توندىرەدى
زايىرلىلىقتىڭ دىندەگى ءداستۇرى جانە رۋحاني باستاۋلارى
ءدىن جالپى ادامزاتتىڭ مادەني تاريحىندا ەلەۋلى ىقپالى بولۋىمەن قاتار، جەكە ادامنىڭ تۇلعالىق قالىپتاسۋىندا، سونداي-اق قوعامدىق قاتىناستاردىڭ زاماناۋي ۇدەرىستەرىندە دە اتقارار ماڭىزدى قىزمەتى بار، كۇردەلى قۇبىلىس. ءدىن ادامنىڭ رۋحاني بولمىسىنان تامىر تارتقاندىعىمەن ونىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن قالىپتاۋىمەن قوسا، ادامدى قوعامدىق ورتامەن ۇيلەسىمگە اكەلەتىن ءبىلىم جۇيەسى بولۋعا ءتيىستى. ءدىن قۇبىلىسى – كيەلى قاسيەتتىلىك سيپاتقا يە اكسيولوگيالىق سەنىمگە نەگىزدەلگەن، ەتيكالىق نورمالارى مەن مورالدىق تۇجىرىمى ناقتى جانە ءدىني عۇرىپتىق قىرى مەن قۇلشىلىق شارتتىلىقتارى بار ءدىني سەنىم ينستيتۋتى. ءدىن ادامنىڭ وجدانىمەن تارازىلانىپ قابىلداناتىن قۇدايلىق زاڭ، بىراق، ءدىن تەك قانا جەكە ادامدى عانا ەمەس، تۇتاستاي قوعامدى، مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋشى كۇش ەكەندىگى تاريحي شىندىق. ءدىننىڭ قوعامدىق-الەۋمەتتىك ءمانى زور. ءاربىر قوعام وتباسىنان، وتباسى جەكە ادامداردان قۇرالاتىن بولسا، ءاربىر ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ ار-وجدانى ونى تۇلعا رەتىندە وزىنە، الەمگە، مەملەكەتكە، ارينە، جاراتۋشىعا بايلانىستى جاۋاپكەرشىلىگى بار تىرشىلىك يەسى دەپ بىرەگەيلەندىرەدى. ار-وجدان ءۇنى – بۇل تۇلعانىڭ رۋحىنىڭ قالاۋى. وسى تۇرعىدان قاراساق ءدىننىڭ ماقساتى ادامنىڭ ار-وجدان ۇنىمەن ۇشتاسىپ، ادامگەرشىلىك قاعيدالارعا قايشى كەلمەۋگە ءتيىستى.
«الەمدەگى دىندەردىڭ ءتۇپ ماقسۇتى،
ۇش نارسەدەن بۇلجىماي قۇشاقتاسار،
قۇداي بار، ۇجدان دۇرىس، قيامەت شىن
ەش ءدىننىڭ ماقسۇتى جوق مۇنان اسار»
ءدىن ادامدى ءبىر باۋىر قىلماق ەدى،
ونى ءبولىپ، دۇسپاندىق قارۋ جاسار.
«ءىنجىل» «قۇران» – ءبارى ايتىپ تۇرسا-داعى،
اداسىپ اردان كۇسىپ قارا باسار.
(ش. قۇدايبەردىۇلى)
دەگەن ءدىن عۇلاماسىنىڭ سوزىنە قۇلاق اسساق تا وسى اقيقاتقا مەڭزەيدى. دەگەنمەن، بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعى، ءدىن اتىن جامىلعان ەكسترەميزمنىڭ بەلەڭ الۋىمەن كورىنىس بەرىپ تۇر. سوندىقتان دا، ەلىمىزدە مەملەكەتىمىزدەگى زايىرلىلىق قاعيداتتارىن عىلىمي نەگىزدەۋ، ءدىن اتىن جامىلعان ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ وعان زاڭدىق تۇرعىدا توسقاۋىل قويۋ، قوعامنىڭ ىشكى تۇتاستىعى مەن تۇراقتىلىعىنا ىرىتكى سالۋعا جول بەرمەۋ ماسەلەلەرى وزەكتىلىككە يە.
بيىل مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ارەكەت جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلاما ىسكە قوسىلۋى ءتيىس. 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان وسىناۋ ماڭىزدى قۇجات جايىندا ەلباسى ءوزىنىڭ سوڭعى جولداۋىندا اتاپ وتكەن بولاتىن: «قازىرگى زاماندا ادامزات تەرروريزمنىڭ بەلەڭ الۋىمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. بۇل رەتتە دەسترۋكتيۆتى كۇشتەردى قارجىلاندىراتىندارعا، شەتەلدىك تەرروريستىك ۇيىمدارمەن بايلانىس جاسايتىندارعا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ ءىسى نەگىزگى ماسەلە بولىپ سانالادى. ءدىني ەكسترەميزمدى ناسيحاتتاۋدىڭ الدىن الۋ، اسىرەسە ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىدە ونىڭ جولىن كەسۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ كەرەك. قوعامدا، اسىرەسە، ءدىني قارىم-قاتىناس سالاسىنداعى راديكالدى كوزقاراسقا بايلانىستى كەز كەلگەن ارەكەتكە «مۇلدە توزبەۋشىلىكتى» قالىپتاستىرۋى كەرەك. باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىندا سوتتالعانداردى تەولوگيالىق تۇرعىدان ساۋاتتاندىرۋ قىزمەتتەرىنىڭ ماقساتتى جۇمىسى ۇيىمداستىرىلۋعا ءتيىس. وسكەلەڭ ۇرپاقتى رۋحاني-ادامگەرشىلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ ءۇشىن قوسىمشا قادامدار جاساۋ كەرەك. بۇل ىسكە مەملەكەتتىك ەمەس سەكتوردى جانە ءدىني بىرلەستىكتەردى بەلسەندى تۇردە تارتۋ قاجەت»
قازاقستاندا تاۋەلسىزدىك العان ۋاقىتتان بەرى ءدىن مەن ساياسات قاتىناسىندا ءبىراز تاجىريبە جيناقتالدى. ءدىن تۋرالى زاڭدار قابىلدانىپ، زاڭ جوبالارى مەن باپتار تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەرگە ۇشىرادى. بۇلار قۇقىقتىق جاعىنان جاسالىپ جاتقان ءىس شارالار. تەرروريزممەن كۇرەس ستراتەگياسى قابىلداندى. زاڭدا حانافي مەكتەبى مەن حريستيان پراۆوسلاۆ مەكتەبىنىڭ تاريحي ءرولى مويىندالاتىندىعى كورسەتىلدى. نەگىزىنەن بۇل شەشىمدەر مەملەكەتتىڭ ءدىن ساياساتىنىڭ باعىتىن دا انىقتايدى.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى دىنگە باستى قاتىستى قاعيدا بۇل زايىرلىلىق ۇستانىمى. اتا زاڭىمىزدىڭ 1-بابى، 1-تارماعىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزiن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتiك مەملەكەت رەتiندە ورنىقتىرادى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومiرi, قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەگەن قاستەرلى قاعيداتتار قازاق دالاسىنىڭ سان عاسىرلىق تاريحي-رۋحاني تاجىريبەسىنەن باستاۋ الىپ، بۇگىنگى ۇدەرىستەرمەن توعىسىپ جاتىر.زايىرلى مەملەكەتتىڭ زاڭدارىنا ساي ادامنىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعى قورعالاتىندىقتان، كوپ كونفەسسيونالدى جانە كوپەتنوستى ەلىمىزدىڭ جاعدايىندا قانداي دا ءبىر ءدىني سەنىمنىڭ كوزقاراستارىن تاڭۋعا تىيىم سالىناتىندىقتان «ءدىن مەملەكەتتەن بولەك» دەگەن ۇستانىم بار. بۇل ءدىننىڭ قوعام ومىرىندەگى ورنىن جوققا شىعارۋ ءۇشىن ەمەس، ءدىننىڭ مەملەكەت ساياساتىنا قول سۇقپاي، بەيتاراپتىق ساقتايتىندىعىن بىلدىرەدى جانە ءدىننىڭ ساياسيلانۋى ارقىلى بەلگىلى ءبىر مۇددەلى توپتاردىڭ يدەالوگيالىق قۇرالىنا اينالۋىنان ساقتانۋداعى باستى قاعيدا بولىپ سانالادى.
زايىرلى قۇقىق – ءدىني شارتتارعا نەگىزدەلمەگەن قۇقىق، ال زايىرلى مەملەكەت – ءدىني سەنىم اقيدالارىنا سۇيەنبەگەن مەملەكەت دەپ بىلەمىز. زايىرلىلىق ورىس تىلىندەگى «سۆەتسكوست» ۇعىمى، باتىستاعى «لايتسيزم»، «سەكۋلياريزم» ۇستانىمدارىنىڭ بالاماسى رەتىندە قولدانىلۋدا. ساياسي بيلىكتىڭ قۋاتىن دىننەن الماۋى، كونستيتۋتسياسىن دىنگە نەگىزدەمەۋى، بەلگىلى ءبىر ءدىندى قولداماۋى، بارلىق ءدىن وكىلدەرىنە تەڭ قۇقىق بەرۋى، ءدىن جانە مەملەكەت ىستەرىنىڭ اجىراتىلۋى سياقتى نەگىزگى ۇستانىمداردىڭ وسى لايتسيزمگە ءتان باستى قاعيداتتار ەكەنى بەلگىلى. وسىنداي فۋنكتسيالاردى قامتىعان - ءلايتسيزمنىڭ مازمۇنىندا ءدىن جانە دۇنيە، جاماعات جانە قوعامنىڭ ءوزارا اجىراتىلۋى، ءبىر بىرىنە ارالاسپاۋى، ادامداردىڭ دىنىنە نەمەسە اتەيست بولۋىنا قاراپ باعالانباۋى، تومەندەتىلمەۋى، ەركىن قۇلشىلىقتارىن ورىنداۋىنا مۇمكىندىك بەرىلۋى نەمەسە ورىنداۋعا ماجبۇرلەۋدىڭ بولماۋىن قاراستىرعان.
الايدا، زايىرلىلىق تەك قانا قۇلشىلىق پەن سەنىم بوستاندىعى نەمەسە مەملەكەت پەن ءدىننىڭ ءوزارا اجىراتىلۋىمەن شەكتەلمەيدى، ونىڭ نەگىزگى ماقساتى جەكە تۇلعانى سىرتتان تاڭىلعان دىندەردىڭ جانە يدەلوگيالاردىڭ قىسىمىنان قورعاۋدى قۇتقارۋدى كوزدەيدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە قازاقستانعا كەيىنگى ۋاقىتتا بەلسەندىلىگىمەن كوزگە تۇسكەن، ءارتۇرلى تەرورلىق ارەكەتكە بارۋشىلار ءوز ارەكەتىن ءدىني تۇرعىدا نەگىزدەۋگە قولدانعان «سالافيلىك» اعىمنىڭ يدەولوگيالىق قۇرساۋىنا ءوز ازاماتتارىن باقىلاۋسىز بەرىپ قويۋى مەملەكەتتىڭ ىشكى تۇراقتىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرەدى. باسقا دا كوپتەگەن ءدىني اعىمدار مەن حريستيان ميسسيونەرلەرگە ءدىني يدەولوگيالىق كەڭىستىكتى بەرىپ، باقىلاۋسىز قالدىرۋ مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە زور قاۋىپ توندىرەدى.
ءدىن مەن مەملەكەت اراسىنداعى زايىرلىلىق ۇستانىمىنىڭ اياسى مەن قىزمەتتەرى، تاريحي، بولمىستىق قاتىناسى، قولدانۋ تەتىكتەرى عىلىمي تەوريالىق، پراكتيكالىق جاعىنان كورىنىس تابۋى ءۇشىن قازاقستاننىڭ ەشكىمدى قايتالامايتىن وزىندىك زايىرلىلىق كونتسەپتسياسى، ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى جاڭعىرتىلىپ قايتا قالىپتاستىرىلۋى تابيعي شارت. يسلام شاريعاتى اياسىندا دا زايىرلىلىققا ءتان قۇندىلىقتار كورىنىس تاپقانى ءمالىم. ونىڭ ەڭ ماڭىزدىسى – ءدىني سەنىم بوستاندىعى قاعيداسى. يسلام ءىلىمىن ەڭ كەمەل، ەڭ اقيقات سەنىم دەپ ءبىلۋ، وزگە ءدىندى ۇستانۋشىلارعا شەك قويمايدى، ءزابىر كورسەتپەيدى، قامقورلىقسىز قالدىرمايدى. «دىندە زورلىق جوق» دەگەن قاعيدا قۇران اياتتارىنان باستاۋ الىپ، مۇحاممەد پايعامباردىڭ ونەگەسىنە نەگىزدەلىپ، وزگە ءدىن وكىلدەرىنە دەگەن قۇرمەتكە، يسلامنىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك ۇستانىمدارىنا نەگىز بولعان. دىنارالىق قاتىناس قاعيداتتارىن، ءدىني سەنىم مەن ار-وجدان بوستاندىعىن بەكىتكەن العاشقى قۇجاتتار «ءمادينا كەلىسىمىندە» كورىنىس تاۋىپ، وزگە ءدىن وكىلدەرىنە قامقورلىق جاساۋدان، مال-مۇلكىنە قول سۇقپاۋدان، مۇسىلمان مەملەكەتىندەگى قوعام مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن وزگە ءدىن وكىلدەرىمەن بەيبىت، تەڭ كورشىلىك قاتىناستا بولۋ ۇلگىسىنەن كورىندى. ق. ا. ءياساۋيدىڭ: «سۇننەت ەكەن، كاپىر دە بولسا بەرمە ازار» دەگەن ۇستانىمى قوعامداعى رۋحاني تەپە-تەڭدىك پەن كەلىسىمدى ساقتاۋعا باعىتتالعان. «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» دەگەن ابايدىڭ ءدىننىڭ وزەگىن حاققا ماحابباتتان، مەيىرىمنەن ىزدەۋى بۇگىندە وزەكتىلىلىگىن جويماعان اقيقات. بۇل ءداستۇردى جاڭعىرتۋ ەگەمەن ەلىمىزدىڭ باياندىلىعى ءۇشىن جاسالۋى ءتيىس: ساياسيلانعان دىننەن ساقتانۋ ءۇشىن، ءدىندى ساياساتتىڭ قۇرالىنا اينالدىرۋدان اۋلاق بولۋ ءۇشىن قاجەت. بىراق، ءدىننىڭ نەگىزگى مانىنە دە، ماڭىزىنا دا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ، ونى قوعامداعى جاڭا زامان تالاپتارىنا ساي ورىندى پايدالانا بىلۋگە ۇمتىلىس جانە ونىڭ ءداستۇرى قازاق قوعامىندا بۇرىندا دا بار ەدى. ماسەلەن، الاش قوزعالىسىنىڭ ءىرى رەفورماتورى ب.سىرتانوۆ 1911 جىلى «قازاق ەلى» ۋستاۆىن جازىپ شىقتى. وندا «ادام بالاسىنىڭ قۇقى تۋراسىندا» دەپ اتالاتىن ءىى تاراۋىنىڭ 10 بابىندا: «قازاق ەلىندە ادام بالاسىنىڭ ءبارى تەڭ قۇقىلى. دىنىنە، قانىنا، تەگىنە، ناسىلىنە قاراپ ادامدى قورلاۋعا جول جوق. ادام تەك زاكون ءھام قۇداي الدىندا جاۋاپ بەرەدى» دەپ جازدى. «الاش» پارتياسىنىڭ 1917 جىلى تۇراتىن باعدارلاماسىنىڭ IV تاراۋىندا: «ءدىن ءىسى مەملەكەت ىسىنەن ايىرىلۋى بولۋى. ءدىن بىتكەنگە تەڭ قۇقىق. ءدىن جايۋعا ەرىك. كىرۋ-شىعۋ جاعىنا بوستاندىق. مۋفتيلىك قازاقتا ءوز الدىنا بولۋى. نەكە، تالاق، جانازا، بالاعا ات قويۋ سياقتى ىستەر موللادا بولۋى، جەسىر داۋى سوتتا قارالۋى» دەگەن قۇقىقتىق نورما كورسەتىلدى. باعدارلاماداعى «ءدىن ءىسى مەملەكەت ىسىنەن ايىرىلۋى بولۋى» دەگەن نورما زايىرلىلىقتىڭ نەگىزگى ۇستانىمى ەكەندىگى بەلگىلى. زايىرلىلىق ۇستانىمىن نەگىزگە المايتىن مەملەكەتتەردە ءدىني فاناتيزم نەمەسە ساياسي لاڭكەستىكتىڭ بيلىككە ۇستەمدىك ەتۋ مۇمكىندىگى جوعارىلايدى. ءدىني فاناتيزم - نادان ءدىنداردىڭ ءوز ءدىني اقيدالارىن ابسوليۋتتىك اقيقات رەتىندە قابىلداتىپ، باسقا ءدىني تانىمداعىلاردىڭ جولىنا «شيرك» رەتىندە ۇكىم شىعارىپ، ساياسي بيلىكتى ءوز ىقپالىنا الىپ، اللانىڭ اتىنان سويلەۋگە بەيىمدەلەدى. سوندىقتان ءدىن ەركىندىگىن ءدىني جانە ساياسي فاناتيزمگە قارسى قورعانۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى زايىرلىلىق ۇستانىمى جانە ونىڭ كوپقىرلى فۋنكتسيالارى بولۋ كەرەك «ءبىز بۇقارا ساناسىنداعى دىنشىلدىكتىڭ ارتۋىنا ءازىر بولۋىمىز كەرەك، وندا تۇرعان قاتەرلى ەشتەڭە جوق. جالپى ءدىن وزدىگىنەن ونەگەلى اقيقاتتان بوتەن ەشتەڭە ۇيرەتپەيدى. جالعىز-اق، بىزگە قاۋىپ توندىرەتىنى: ءدىني ءبىلىمىمىزدىڭ دەڭگەيى ونشا جوعارى بولماي وتىرعانى» دەپ اتاپ كورسەتتى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ ءىى سەزىندە سويلەگەن سوزىندە.
سوندىقتان «ءدىن مەملەكەتتەن بولىنگەندىگى» بيلىكتىڭ دىنگە بەيتاراپ قاراۋى ەمەس، زايىرلىلىقتىڭ بۇل ۇستانىمىنا ساي – ءدىن ساياساتقا قۇرال بولماۋى ءۇشىن مەملەكەتتىك بيلىك پەن ءدىني بيلىكتىڭ اجىراتىلۋى. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە لايىقتى زايىرلىلىق كونتسەپتسياسى قازاق حالقىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى بولۋعا ءتيىستى. ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا كوتەرىلگەن وزەكتى ماسەلەلەر الەمدەگى جاڭا تاريحي كەزەڭنىڭ ءدۇبىرلى ۇدەرىستەرىنە كوش تۇزەپ، ءبىرتۇتاس ۇلت رەتىندە قادام باسۋىمىزعا باعىت سىلتەگەن. ساناداعى تاپتاۋرىنداردان ارىلۋ، جاھاندانۋدىڭ داۋىلىنا توتەپ بەرە وتىرىپ، جاڭعىرۋدىڭ جاعىمدى جاقتارىن قولدانا ءبىلۋ. ونىڭ باستى شارتى: «اجەپتاۋىر جاڭعىرعان قوعامنىڭ ءوزىنىڭ تامىرى تاريحىنىڭ تەرەڭىنەن باستاۋ الاتىن رۋحاني كودى بولادى. جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ ەڭ باستى شارتى – سول ۇلتتىق كودىڭدى ساقتاي ءبىلۋ» دەپ ۇسىنىلۋى جانە ونىڭ سەبەبى «ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى» دەپ تۇجىرىمدالۋى ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ وزەكتىلىگى ارتا ءتۇسۋىنىڭ تاعى ءبىر كۋاسى. ماقالادا «ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ مەن ۇلتتىق جاڭعىرۋ دەگەن ۇعىمداردى ۇشتاستىرا وتىرىپ، ونىڭ ءوزىن ۇلتتىق سانانىڭ كەمەلدەنۋىنىڭ شارتى» دەپ تۇجىرىمداپ «ونىڭ ەكى قىرى بار. بىرىنشىدەن، ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋ. ەكىنشىدەن، ۇلتتىق بولمىستىڭ وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، ونىڭ بىرقاتار سيپاتتارىن وزگەرتۋ» دەپ تۇيىندەيدى. پاتريوتتىق تاربيەنى «تۋعان جەر» باعدارلاماسى اياسىندا دامىتۋ جانە رۋحاني ءداستۇردىڭ باستى نەگىزدەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە «قازاقستانىڭ قاسيەتتى رۋحاني قۇندىلىقتارى» نەمەسە «قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى» جوباسى كەرەك» دەگەن يدەيانى ۇسىنا وتىرا «يدەيانىڭ تۇپكى توركىنى ۇلىتاۋ تورىندەگى جادىگەرلەر كەشەنىن، قوجا احمەت ياساۋي ماۆزولەيىن، تارازدىڭ ەجەلگى ەسكەرتكىشتەرىن، بەكەت اتا كەسەنەسىن، التايداعى كونە قورىمدار مەن جەتىسۋدىڭ كيەلى مەكەندەرىن جانە باسقا دا جەرلەردى ءوزارا ساباقتاستىرا وتىرىپ، ۇلت جادىندا ءبىرتۇتاس كەشەن رەتىندە ورنىقتىرۋدى مەڭزەيدى. مۇنىڭ ءبارى تۇتاسا كەلگەندە حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق بىرەگەيلىگىنىڭ مىزعىماس نەگىزىن قۇرايدى» تاريحي نىسانداردى دا ناقتى اتايدى. «قازاقستاننىڭ قاسيەتتى جەرلەرىنىڭ مادەني-گەوگرافيالىق بەلدەۋى – نەشە عاسىر وتسە دە ءبىزدى كەز كەلگەن رۋحاني جۇتاڭدىقتان ساقتاپ، امان الىپ شىعاتىن سيمۆولدىق قالقانىمىز ءارى ۇلتتىق ماقتانىشىمىزدىڭ قاينار بۇلاعى. ول – ۇلتتىق بىرەگەيلىك نەگىزدەرىنىڭ باستى ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىر» دەي كەلە ماقالادا بولاشاقتا وسى باعىتتا اتقارىلار وقۋ-اعارتۋ، اقپاراتتىق ناسيحات، تۋريستىك باعىتتاردى انىقتاۋ ماسەلەلەرى ناقتىلى باياندالادى. ەلباسىنىڭ وسىناۋ زور باعدارلامالىق ماقالاسىنان رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ ءبىزدىڭ تاريحي رۋحاني تامىرىمىزدان قول ۇزبەۋ ارقىلى اتقارىلار ءىس ەكەندىگىنە قوزىمىز جەتەدى. سوندىقتان ءاربىر رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ ءدىني داستۇرمەن ساباقتاستىعى بارلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى ءدىننىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىنىڭ جاڭا زامان تالابىنا ساي قايتا قارالىپ، رۋحاني-ءدىني داستۇرىمىزگە ساي جاڭعىرتىلۋى ماڭىزدى ەكەندىگىنە نازار اۋدارامىز.
پايدالانعان ادەبيەتتەر:
- نازارباەۆ ن.ءا. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ ءىى سەزىندە سويلەگەن ءسوزى. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ «ءىى سەزى». –الماتى، 2006. – 147 ب.
- نازارباەۆ ن.ءا. «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ»
- نازارباەۆ ن.ءا. «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك»
ا. مەيىرمانوۆ، قر بعم عك فيلوسوفيا،
ساياساتتانۋ جانە ءدىنتانۋ ينستيتۋتىنىڭ
اعا عىلىمي قىزمەتكەرى
Abai.kz
