سونعى ۋاقىتتاردا،  ازيا مەن ەۋروپانى بايلانىستىراتىن قۇرلىق جولىنىڭ ماڭىزى ارتۋى ناتيجەسىندە باسەكەلەستىك ارتۋدا.　قۇرلىق جولى، اۆتوترانسپورت، تەمىرجول جانە مەملەكەتتەر ىشىندەگى سۋ جولدارى بولىپ بولىنەدى. اۆتوجولدارىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق شىعىندارى كوپ، ال ىشكى سۋ جولدارىنىڭ سىڭىرلى بولۋى تەمىرجولداردىڭ ماعىزىن ارتتىرۋدا. سوندىقتان باسەكەلەستىك نەگىزىنەن تەمىرجولدار ءۇشىن ءجۇرىپ جاتىر.

سونعى ۋاقىتتاردا،  ازيا مەن ەۋروپانى بايلانىستىراتىن قۇرلىق جولىنىڭ ماڭىزى ارتۋى ناتيجەسىندە باسەكەلەستىك ارتۋدا.　قۇرلىق جولى، اۆتوترانسپورت، تەمىرجول جانە مەملەكەتتەر ىشىندەگى سۋ جولدارى بولىپ بولىنەدى. اۆتوجولدارىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق شىعىندارى كوپ، ال ىشكى سۋ جولدارىنىڭ سىڭىرلى بولۋى تەمىرجولداردىڭ ماعىزىن ارتتىرۋدا. سوندىقتان باسەكەلەستىك نەگىزىنەن تەمىرجولدار ءۇشىن ءجۇرىپ جاتىر.

ازيا مەن ەۋروپانى بايلانىستىراتىن قۇرلىق جولى ترانسپورتى باسەكەلەستىگىندەگى باستى ويىنشىلار رەسەي مەن ەو. تۇركيا مەن يران ەكىنشى دارەجەدەگى ويىنشىلار بولسا دا تۇركيانىڭ ماڭىزى جوعارى. ويتكەنى ازيا مەن ەۋروپانى بايلانىستىراتىن قۇرلىق جولى رەسەيدى اينالىپ وتكەن جاعدايدا تۇركيا تەرريتورياسى ارقىلى ءوتۋى قاجەت. اقش جانە باسقا مەملەكەتتەر جاناما تۇردە بولسا دا اتالمىش جوبادان ۇلەستەرىن الۋعا تىرىسىپ جاتىر. باتىس ەۋروپا مەملەكەتتەرى، رەسەيدىڭ ەنەرگەتيكالىق مونوپولياسىن ازايتۋ ماقساتىندا ەۋروپاعا ەنەرگەتيكا تاسمالداۋ جولدارىن تۇرلەندىرۋگە تىرىسۋدا. سونىمەن قاتار، تاريحقا كومىلگەن «ۇلى جىبەك جولىنىڭ» قايتا جاندانۋ سەبەبى، الەمدەگى ساياسي جانە ەكونوميكالىق كارتانىڭ وزگەرۋىمەن بايلانىستى. شىعىس ازيا مەن قىتايدىڭ ەكونوميكالىق جاندانۋى، الەمدىك ەكونوميكامەن ينتەگراتسيالانۋى جانە الەمدىك ساياسات سالماعىنىڭ اقىرىنداپ باتىستان شىعىسقا اۋىسۋى بۇل وزگەرىستىڭ ءبىرىنشى سەبەبى بولىپ تابىلادى. ەكىنشىدەن ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ ۇزاق سوعىستاردان كەيىن ەۋرووداقتى قۇرۋعا قول جەتكىزدى. بۇنىڭ ناتيجەسىندە ەو تىڭ الەمدەگى ماڭىزدى نارىق ورتالىعىنا اينالدى. ماماندار ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى ساۋدا جىل سايىن ارتىپ جاتقاندىعىن العا تارتا وتىرىپ، الداعى ون جىل ىشىندە ءبىر تريللون اقش دوللارىنان اساتىندىعىنا نازار اۋداردى. ال، ترانسپورتتان تۇسەتىن پايدانىڭ ەلۋ ميللاردتان سەكسەن ميللارد اقش دوللارىنا شىعاتىندىعى بولجانۋدا. ايتا كەتكتىن ءجايت، قازىرگى تاڭدا ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى ترانسپورتتان تۇسكەن پايدانىڭ بارلىعى دەرلىك تەڭىز جولى تاسىمالداۋشىلارىنا اقتارىلۋدا.

كەڭەس وداعى تاراپ، رەسەي مەن ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ دە الەم ەكونوميكاسىنا ينتەگراتسيالانۋى «جاڭا جىبەك جولى» پىكىرىن كۇشەيتۋدە. ءوز كەزەگىندە رەسەي ەنەرگەتيكا مەن قاتار حالىقارالىق تاسمالداۋ نارىعىندا دا ماڭىزدى مەملەكەت رەتىندە ورتاعا شىعۋدى كوزدەپ وتىر. ورتا ازيا مەن باسقا پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەرىندە پاتشالىق رەسەي مەن كەڭەس وداعى كەزىندە قۇرىلعان تاسمالداۋ جولدارى رەسەي قالالارى ارقىلى وتەدى. بۇعان ازەربايجان مەن رەسەي مۇنايىن تاسمالدايتىن ترانسپورتتىق جولداردى قوسۋعا بولادى. پوستكەڭەس مەملەكەتتەرىندەگى ەسكى ترانسپورتتىق جولدار قازىرشە جارامسىز جاعدايدا بولسا دا، تەمىرجول تاسىمالى شىعىندارىنىڭ از بولۋى، ەكى ماتەريك اراسىنداعى تەمىر جول ترانسپورتى مەن «جاڭا جىبەك جولى» پىكىرىن ارتتىرۋدا.

سوندىقتان رەسەي تاراپى ەكونوميكالىق جاعىنان ەڭ ءتيىمدى ازيا مەن ەۋروپانى بايلانىستىراتىن تەمىرجول ترانسپورتىنىڭ رەسەي تەررەتورياسىنان وتەتىنىن العا تارتا وتىرىپ، ترانسسيبيريا تەمىر جولىنىڭ ەۋروپا مەن ازيانى بايلانىستىراتىن نەگىزگى جول بولۋىن قولداپ جاتىر. ترانسسيبيرا تەمىرجولى شىعىستا قازاقستان ارقىلى ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنە دەيىن سوزىلسا، قىتاي مەن رەسەيدى ءارى مونعوليا ارقىلى ءارى تىكەلەي بايلانىستىرۋدا. ال ۋكراينا مەن بەلورۋسيا ارقىلى رف مەن باتىس ەۋروپانى بايلانىستىرۋدا.

«ترانسسيبير» تەمىر جولى رەسەيدى ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى قۇرلىق جولىنىڭ باستى ماناپولياسى بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل جاعداي رەسەيدىڭ ەنەرگەتيكالىق ماناپولياسىنان قۇتىلۋعا تىرىسىپ جاتقان ەو پەن قاتار، تۇركيا مەن يراننىڭ مۇددەسىنە قايشى. سوندىقتان ەو رف مەن يراندى اينالىپ وتەتىن «تراسەسا» جوباسىن قاراستىرۋدا. تراسەسا گرۋزيادان باستالىپ، ارمەنيا مەن ازەربايجان ارقىلى كاسپي تەڭىزىنەن ءوتىپ ەۋروپانى ورتا ازيا مەملەكەتتەرىمەن  بايلانىستىرادى. باستاپقىدا تۇركيانى قاپسامايتىن بۇل جوبا تۋرالى كەلىسسوزدەر ساتسىزدىككە ۇشىراعاننان كەيىن، رەسەي مەن تۇركيانى «جاعالاپ» وتەتىندەي ەتىپ قايتا جاسالۋدا.

تۇركيا اتالمىش جوبا بويىنشا ماڭىزدى رولگە يە بولسا دا، قازىر ۇتىمدى جاعدايدا ەمەس. ەگەر رەسەيدىڭ ءوز جوباسى بويىنشا جۇرگىزىپ جاتقان بەلسەندى ساياساتى ەو تاراپىنان قابىلدانسا تۇركيانىڭ ەۋروپا مەن ازيانى «بايلانىستىرۋشى» بولۋ ءۇمىتى بوسقا كەتەدى. سوندىقتان تۇركيانىڭ جاعدايى ەو مەملەكەتتەرىنىڭ ۇستانىمىنا بايلانىستى. ايتا كەتەتىن ءجايت، اتالمىش ماسەلەدە يران مەن تۇركيانىڭ مۇددەلەرى توعىسۋدا. ويتكەنى يراننان باستالعان جول ەۋروپاعا جەتۋ ءۇشىن تۇركيا تەرريتورياسى ارقىلى ءوتۋى قاجەت. بىراق رەسەيدەن باستاۋ العان تەمىر جول باعدارى كاسپيدىڭ جاعالاۋىمەن قازاقستان مەن تۇركمەنستان تەرريتوريالارى ارقىلى يران بۇعازىنا دەيىن باراتىن بولعاندىقتان يراننىڭ رەسەي جوباسىندا دا ورىن الۋ ىقتيمالدىلىعى جوعارى.

قازىرگى تاڭدا تۇركيا باكۋ تيبيليسي كارس جوباسىنا قولداۋ كورسەتىپ جاتىر. بىراق ماماندار تۇركيانىڭ تەك اتالمىش جوبامەن عانا حالىقارالىق تاسمالداۋشى دەنگەيىنە كوتەرىلە المايتىندىعىن العا تارتا وتىرىپ، انكارا ۇكىمەتىنىڭ رەسەي، ورتا ازيا جانە ەو مەملەكەتتەرىمەن قۇرلىق جولى تاسمالداۋ جوبالارىندا بەلسەندى جۇمىس جاساۋىن جانە تەمىرجولدارىن مودەرنيزاتسيالاۋدى ۇسىنۋدا.

قازاقستاننىڭ گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق مۇمكىندىگىن ارتتىراتىن «جاڭا ۇلى جىبەك جولى» ءۇشىن قازاقستان دا بەلسەندى ساياسات جۇرگىزۋى قاجەت. رەسەيدىڭ دە ەۋرو وداقتىڭ دا جوبالارى قازاقستان تەرريتورياسىنان وتەتىن بولعاندىقتان قازاق ۇكىمەتى ەڭ ءتيىمدىسىن قولداۋعا تىرىسادى. دەگەنمەن كەلەشەكتە رەسەيدەن تاۋەلسىز ەكونوميكالىق جانە سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەو قولداپ وتىرعان «تراسەسا» جوباسىن قولداعانى ءجون سياقتى.

دىنمۇحامەد ارىپباەۆ،   ستامبۇل، تۇركيا

دانيارقوسنازاروۆ، تسۋكۋبا، جاپونيا

«اباي-اقپارات»