تۇرسىن جۇرتباي. اباقتىداعى الاش
بۇدان كەيىن جوعارىداعى باياندالعان جايلارعا بارىنشا كەڭىنەن توقتالىپ، تاعىلعان ءاربىر ايىپتىڭ زاڭسىزدىعىن تياناقتاپ تۇرىپ وگپۋ-ءدىڭ ەرەكشە وكىلەتتى وكىلىنىڭ وزىنە تۇسىنىكتەمە جازعان. دالەلدەرىنىڭ ناقتى ءارى زاڭدىق تۇرعىدان ساۋاتتى جازىلعاندىعى سونداي، وعان قوسىمشا تۇسىنىكتەمە بەرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.
"پپ وگپۋ-ءدىڭ قسسر بويىنشا وكىلى ۆولەنبەرگكە /جەكە وزىنە/ №3 كامەراداعى تۇتقىن عابباسوۆتان.
ءوتىنىش
مەن، 1928 جىلدىڭ 15 قازانىنان باستاپ تۇرمەدە وتىرمىن. 1928 جىلى 10 قاراشا كۇنى ماعان - بايلاردىڭ مالىن ءتارگىلەۋ ناۋقانىنا كەدەرگى جاسادى - دەگەن قىلمىستىق ەرەجەنىڭ 58-بابىنىڭ 13-تارماعى بويىنشا ايىپ تاعىلدى.
1928 جىلدىڭ ء10/حى كۇنى باستالىپ، 1928 جىلدىڭ ء28/حى كۇنى اياقتالعان تەرگەۋ بارىسىندا قويىلعان سۇراقتار نەگىزىنەن مەنىڭ ءبىر كەزدەگى، بۇرىنعى "الاشوردا" تۇسىنداعى ءىس-ارەكەتىمە قاتىستى بولدى، ال تەرگەۋشىنىڭ سۇراقتارىنىڭ اراسىندا ەكى نە ءۇش تارماق قانا ماعان تاعىلىپ وتىرعان ايىپتىڭ اينالاسىن جالپىلاما قامتىپ: 1. مالدى تارگىلەۋگە دەگەن مەنىڭ كوزقاراسىم قانداي جانە 2. كووپەراتسيا تۋرالى بايلارمەن كەڭەس وتكىزدىم بە دەگەن ت.ب. ساۋالدار قويىلدى. وسى تەكتەس سۇراقتاردان باسقا ەشقانداي ناقتى ايعاقتارى جوق. قاشان، قايدا جانە قانداي قىلمىس جاسادىم، مەنىڭ قىلمىستارىمنىڭ ناتيجەسىندە قانداي زيان كەلتىرىلدى - بۇل تۋرالى مەنىڭ تاباندى تۇردە تالاپ ەتكەنىمە قاراماستان تەرگەۋشىلەر ماعان ەشقانداي دا جاۋاپ بەرمەدى.
بۇدان كەيىن جوعارىداعى باياندالعان جايلارعا بارىنشا كەڭىنەن توقتالىپ، تاعىلعان ءاربىر ايىپتىڭ زاڭسىزدىعىن تياناقتاپ تۇرىپ وگپۋ-ءدىڭ ەرەكشە وكىلەتتى وكىلىنىڭ وزىنە تۇسىنىكتەمە جازعان. دالەلدەرىنىڭ ناقتى ءارى زاڭدىق تۇرعىدان ساۋاتتى جازىلعاندىعى سونداي، وعان قوسىمشا تۇسىنىكتەمە بەرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.
"پپ وگپۋ-ءدىڭ قسسر بويىنشا وكىلى ۆولەنبەرگكە /جەكە وزىنە/ №3 كامەراداعى تۇتقىن عابباسوۆتان.
ءوتىنىش
مەن، 1928 جىلدىڭ 15 قازانىنان باستاپ تۇرمەدە وتىرمىن. 1928 جىلى 10 قاراشا كۇنى ماعان - بايلاردىڭ مالىن ءتارگىلەۋ ناۋقانىنا كەدەرگى جاسادى - دەگەن قىلمىستىق ەرەجەنىڭ 58-بابىنىڭ 13-تارماعى بويىنشا ايىپ تاعىلدى.
1928 جىلدىڭ ء10/حى كۇنى باستالىپ، 1928 جىلدىڭ ء28/حى كۇنى اياقتالعان تەرگەۋ بارىسىندا قويىلعان سۇراقتار نەگىزىنەن مەنىڭ ءبىر كەزدەگى، بۇرىنعى "الاشوردا" تۇسىنداعى ءىس-ارەكەتىمە قاتىستى بولدى، ال تەرگەۋشىنىڭ سۇراقتارىنىڭ اراسىندا ەكى نە ءۇش تارماق قانا ماعان تاعىلىپ وتىرعان ايىپتىڭ اينالاسىن جالپىلاما قامتىپ: 1. مالدى تارگىلەۋگە دەگەن مەنىڭ كوزقاراسىم قانداي جانە 2. كووپەراتسيا تۋرالى بايلارمەن كەڭەس وتكىزدىم بە دەگەن ت.ب. ساۋالدار قويىلدى. وسى تەكتەس سۇراقتاردان باسقا ەشقانداي ناقتى ايعاقتارى جوق. قاشان، قايدا جانە قانداي قىلمىس جاسادىم، مەنىڭ قىلمىستارىمنىڭ ناتيجەسىندە قانداي زيان كەلتىرىلدى - بۇل تۋرالى مەنىڭ تاباندى تۇردە تالاپ ەتكەنىمە قاراماستان تەرگەۋشىلەر ماعان ەشقانداي دا جاۋاپ بەرمەدى.
ءدال وسى جاعداي سۇراق-جاۋاپ اياقتالعاننان كەيىنگى ءبىر ايدان سوڭ تاعى دا قايتالاندى، ياعني، 1928 جىلدىڭ ءحىى.29 كۇنى تەرگەۋشى ماعان ءىستىڭ اياقتالعانىن جانە ونىڭ گپۋ-ءدىڭ كوللەگياسىنا تاپسىرىلعانىن حابارلادى، الايدا، تەرگەۋ ماتەريالدارى ماعان تانىستىرىلعان جوق. تەرگەۋشىنىڭ ماعان بەرگەن سۇراقتارىنىڭ بارلىعى دا جالپىلاما جاعداي بولعاندىقتان، مەنىڭ ءىس-ارەكەتىم تۋرالى تولىق ماعلۇمات الۋ ءۇشىن مەن تەرگەۋشىگە بىرنەشە ادامعا جولىعىپ، پىكىر الۋىن ءوتىندىم، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ مەكەمەسىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى قۇلىمبەتوۆ جولداستىڭ، حالىق كوميسسارلار توراعاسى نۇرماقوۆ جولداستىڭ اتىن اتادىم. ويتكەنى، مەنىڭ مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ مەكەمەسىندەگى جۇمىستارىم ولارمەن بايلانىستى بولدى، سوندىقتاندا ولار مەنىڭ جالپى ساياسي باعدارىم مەن مەنىڭ جەكە باسىم تۋرالى تولىق مىنەزدەمە بەرە الار ەدى. الايدا، تەرگەۋشىلەر بۇدان دا باس تارتتى.
تەرگەۋشىلەردىڭ اۋىزشا ايتىپ بەرۋىنە قاراعاندا (جازبا ءتۇرىندەگى قورىتىندىنىڭ نۇسقاسىن كورسەتۋمەن عانا شەكتەلدى) مەنىڭ نەگىزگى ايىبىم - اۋىلدى جەرلەردى كەڭەستەندىرۋگە ۇنەمى كەدەرگى جاساپ كەلدى دەگەنگە سايادى، ولار نەگىزىنەن مىناداي:
ءى. ماعان دارىگەر پاۆلوۆ دەگەننىڭ كۇندەلىگىنەن ءۇزىندى الىپ بەردى دە، سونداعى ايتىلعان سوزدەردى - مەنىڭ قازاق قىزمەتكەرلەرىن كوممۋنيستىك پارتياعا قارسى ۇگىتتەگەنىمنىڭ، سول ارقىلى "تۇراقتى تۇردە ارانداتۋشىلىقپەن شۇعىلدانعانىمنىڭ" ايعاعى رەتىندە ايىپ قىپ تاعىپتى. 1921 جىلى جازىلعان بۇل قۇجاتتا (بارلىق تەرگەۋ قۇجاتتارىنىڭ ىشىندەگى ماعان كورسەتىلگەن جالعىز ايعاق) مەن: ء"بىز كوممۋنيزمنىڭ قىر ەلىنە تاراۋىنا قارسى كۇرەسكەمىز-مىس" - دەپ ايتقان كورىنەمىن. پاۆلوۆتىڭ كەپىلدەمەسىنە قاراماستان مەن قولىمدى جۇرەگىمە قويىپ تۇرىپ ايتارىم - مۇنداي جايدىڭ ەشقاشاندا بولماعانىن مالىمدەيمىن. ەكىنىڭ ءبىرى: نە دارىگەر پاۆلوۆ الدەكىمدەرمەن شاتاستىردى، نە مەنىڭ جادىمنان مۇلدەم شىعىپ كەتكەن بولىپ شىعادى عوي. بۇل ماسەلەنى جاسىرۋدىڭ، ونىڭ ۇستىنە كۇندەلىككە جازىلعان جايدى (ارينە مەن پاۆلوۆ قاستاندىق ويمەن جالا جاپتى دەي المايمىن) بۇگىپ قالۋدىڭ ەشقانداي دا قاجەتتىلىگى تۋىپ وتىرعان جوق. مەن ءدال قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن ول اداممەن تانىس ەمەس ەكەنىمە سەنىمدىمىن جانە سول پىكىردە قالامىن. ماعان تۇسىنىكسىزدىگى سول، ەگەر دە ول اداممەن (پاۆلوۆپەن) ءوزىنىڭ كۇندەلىگىندە جازىلعانىنداي "ەكى ساعات بويى شاي ءىشىپ، اڭگىمەلەسكەن" بولسام، وندا ونى نەگە جاسىرامىن. ونىڭ ۇستىنە پاۆلوۆ قوناققا بارعان ۇكىباەۆتار 1919 جىلدىڭ جازىنان باستاپ سەمەي قالاسىندا تۇرعان ەمەس، سونداي-اق، ءبىر رەت كەزىگىپ قالعان كولدەنەڭ كوك اتتىعا (پاۆلوۆقا) قانداي ماقساتپەن جانە قانداي جاعدايدا وعان سىرىمدى اشۋىم مۇمكىن. ەگەر دە بۇل ايعاق راس بولسا، وندا ول كەزدەسۋ 1919 جىلى (كولچاك ۇكىمەتىنىڭ تۇسىندا) وتكەن شىعار؟ بۇل ءسوزدىڭ انىق دالەلى رەتىندە مىنانى ايتا الامىن: مەن 1919 جىلى ۇكىباەۆتاردىڭ ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەسىندە پاتەردە تۇردىم، سول جىلى قىس بويى مەن گۋبەرنيالىق زەمستۆونىڭ باستىعىنىڭ ورىنباسارى مىندەتىن اتقاردىم، ونى قىسقارتىپ، "گۋبزەم" دەيتىن. سوندىقتان دا پاۆلوۆ "گۋبزەم" دەگەندى "زاۆگۋبزەموتدەلمەن" - گۋبەرنيالىق جەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى دەگەنمەن شاتاستىرىپ وتىرماسا. بۇل جاعدايدىڭ تۇسىنىكسىزدىگى مەنىڭ ويىمشا دارىگەر پاۆلوۆ مەنى الدەبىرەۋلەرمەن شاتاستىردى نەمەسە مەنىڭ ءار كەزدەگى ىستەگەن قىزمەت ورنىمدى (1919 جىلعى مەن 1921 جىلعى) جاڭىلىستىرىپ جازىپ وتىر دەگەن كۇدىككە يتەرمەلەيدى. قالاي دەگەنمەن دە، مەن بۇل قۇجاتقا ەشقانداي ساياسي ءمان بەرمەيمىن، سەبەبى، ساياساتتان ءسال-ءسال حابارى بار ادام ءوزى تانىمايتىن، كەزدەيسوق ۇشىراسقان كولدەنەڭ كوك اتتىعا مىنا تەرگەۋشىنىڭ "بەلگىلى ءبىر ساياسي توپتىڭ ۇيىمداستىرىلعان ارەكەتى" دەپ ايىپتاپ وتىرعان ماسەلەسى جونىندە ايتا قويۋى ەكىتالاي.
2. ماعان تاعى دا مىناداي (تەرگەۋشىنىڭ اۋىزەكى اڭگىمەسى بويىنشا، ايتپەسە، جازبا قۇجاتتاردى مەن كورگەمىن جوق) ايىپتار تاعىپتى:
ا/ ماعان: 1924 جىلى وتكەن الاش (قازىرگى جاڭا سەمەي - اۆت.) اۋداندىق-اۋىلدىق وداقتاردىڭ (مويىنسەرىكتىكتەرىنىڭ - اۆت.) وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايىنىڭ سايلاۋىن باسقارعانسىڭ-دەيدى. (مەن ول مويىنسەرىكتىكتەردىڭ قۇرىلتايىنا قاتىسقامىن جوق ءجانە سايلاۋ وتكەن جەردەن 200 شاقىرىمداي قاشىق جەردە دەمالىپ جاتقامىن). ال 1925 جىلعى قۇرىلتايداعى مەنىڭ جاساعان بايانداماما كەلەتىن بولساق، وندا مەن قىر ەلىندەگى قوسشىلار وداعىنىڭ مويىنسەرىكتىكتەرىنىڭ (كووپەراتيۆ) قۇرىلىسىنا عانا توقتالعامىن. مەنىڭ مويىنسەرىك تۋرالى پىكىرىمدى جانە ونداعى باياندامامنىڭ مازمۇنىمەن قوسشىلار وداعىنىڭ قاۋلىسىنىڭ حاتتاماسىنان تانىسۋعا بولادى.
ب/. مەنى وسىندا - قىزىلوردا قالاسىندا وتىرىپ-اق، 1925-26 جىلدارى سەمەي ۋەزىندەگى مەدەت /مەدەۋ-?/ بولىسىنداعى رۋ تالاسىنا باسشىلىق ەتتى، ياعني، "رۋ باسىلارىن تاعايىندادى" - دەيدى. مۇنى كادىمگى تىرشىلىكپەن قالاي بايلانىستىرۋعا بولادى ءوزى... ءبىزدىڭ ولكەدەگى ۋەزدىك، بولىستىق مەكەمەلەردى بىلاي قويىپ، ورتالىقتارىمىزدىڭ ءوزى گۋبەرنيالىق ورتالىقتارمەن ازەر بايلانىسىپ، ءوزىنىڭ مىندەتىن ازەر اتقارىپ وتىر. (ونىڭ بارلىعى جەردىڭ تىم قاشىقتىعىنان عوي). جالپى العاندا، كەيبىر جەكە ادامدى بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك توپتىڭ ءىس-ارەكەتتەرى ءۇشىن كىنالاۋدىڭ ءوزى ادىلەتتىلىككە جاتا ما؟
مەنى سوناۋ مەدەت بولىسىنداعى رۋلىق تارتىسقا بايلانىستىرۋ ءۇشىن دە ءبىر تۇيسىككە تۇسىنىكتى، اقىلعا سىيىمدى سىلتاۋ كەرەك ەمەس پە: ول ءۇشىن ايعاعى تولىق ايىپ تاعىلىپ، ۋاقىت پەن ارا قاشىقتىقتىڭ اراسىن ەسەپتەپ بارىپ كىنا ايتپاي ما.
ونداي جاعداي بولعان دا ەمەس جانە بولمايدى دا. مەدەت بولىسىندا وتكەن وقيعالاردىڭ بارىنە مەنى كىنالاي بەرەتىن نەسى؟ اتالعان رۋلاردىڭ ءوزارا تالاس-تارتىسىنا مەنىڭ ەشقاندايدا قاتىسىم جوق ەكەنىن اشىق مالىمدەيمىن جانە ودان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتامىن.
مەنى بۇل رۋ تالاسىنا بايلانىستىرىپ تۇرعان وقيعا 1917 جانە 18 جىلدارى بولعان. وبلىستىق قازاق كوميتەتىنىڭ (ونىڭ قۇرامىندا مەن دە بار ەدىم) سول بولىستا 40 جىل بويى ۇزبەي بولىسنايلىققا سايلانىپ كەلگەن مولداباەۆتاردى بيلىك تىزگىنىنە ەنگىزبەي قويۋى بولسا كەرەك. ءبىز ول كەزدە تەك قانا ەلدىك، توڭكەرىستىك ماقساتتى كوزدەدىك، ەشقانداي دا رۋلىق مۇددەنى كوزگە ىلگەمىز جوق. سودان باستاپ زاماننىڭ ىعىنا قاراي جىعىلىپ، ءار قيلى جولىن تاپقان مولداباەۆتار ءوزىنىڭ قاس جاۋى رەتىندە تەك قانا مەنى قاراۋىلعا الىپ (مەن دە سول بولىستىڭ ادامىمىن، ال قازاق كوميتەتى بولسا سول كەزدە-اق تاراپ كەتكەن) اڭدۋمەن كەلەدى. ەڭ باستىسى - بۇل ارانداتۋ وعان ەمەس، سول مولداباەۆتارمەن ەتەنە ارالاسقان جانە ارالاسىپ جۇرگەن مەنىڭ كەيبىر "دوستارىما" قاجەت بولىپ وتىر. مىنە، بۇكىل ءىستىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن جاي وسى. باسقاشا بولۋى مۇمكىن ەمەس.
3. بۇعان قوسىمشا مەنى تاعى دا: الدەبىر جەر تۋرالى ەرەكشە ساياساتتى جۇرگىزۋشىلەردىڭ كوسەمى دەپ ايىپتاپتى. وعان "دالەل" رەتىندە قالالىق باقشادا كەشكى اس ءىشىپ وتىرعاندا وماروۆ جولداسپەن اڭگىمەلەسكەنىم الىنىپتى /مەنىڭ وماروۆ جولداسقا جازعان حاتىمدى قاراڭىز/.
"مەنىڭ جەر ماسەلەسى تۋرالى پىكىرىم تەرگەۋدىڭ حاتتاماسىندا باياندالعان. 1921-22 جىلدان كەيىن جەر ماسەلەسىمەن اينالىسقان ەمەسپىن".
وسىدان كەيىن تاعى دا سۇراقتا جەر ماسەلەسىنە باسا نازار اۋدارىلعان. كەيبىر جاۋاپتاردىڭ ءىشىنارا قايتالاناتىنداي كورىنگەنىنە قاراماستان، تىڭ دەرەكتەر مەن دالەلدى قيسىندار كەلتىرىلگەندىكتەن دە قىسقارتپاي ۇسىنامىز.
"سىزدەن وتىنەرىم: مەنىڭ وماروۆپەن، سۇلتانبەكوۆپەن بەتپە-بەت كەزدەستىرۋ تۋرالى تىلەگىمە قارسى بولماساڭىز ەكەن، سەبەبى، تەرگەۋشىنىڭ ايتۋى بويىنشا، مەنى وماروۆتىڭ (جانە) بولىستىڭ كورسەتۋى بويىنشا جاۋاپقا تارتقان ەكەن، سونداي-اق جەرگىلىكتى گازەتكە مەنىڭ وماروۆقا جازعان اشىق حاتىمدى جاريالاتۋعا مۇمكىندىك بەرسەڭىز ەكەن.
...بۇل تەرگەۋگە ءتان ءبىر سايكەسسىزدىك سول، جوعارىداعى كەلتىرىلگەن تارماقتاردىڭ بارلىعى دا ءبىر-بىرىمەن جالعان جەلەۋ ارقىلى جالعانعان، ەش ناقتى ايعاقسىز جالاڭ سوزگە قۇرىلعان. بۇدان كەلىپ مىناداي زاڭدى سۇراق تۋادى: ەگەردە 1919-1929 جىلداردىڭ اراسىنداعى ءىس-ارەكەتىم ۇزدىكسىز زيانكەستىكپەن استاسىپ جاتسا، وندا مەنى نەگە دەر كەزىندە ۇستامادى، نەگە وسى ۋاقىتقا دەيىن مەنى قىزمەتىمدە تىنىش جۇرگىزدى؟ قانداي ادام (باقىلاۋ ورگاندارى جاعىنان) مەنىڭ سونداي اسا قاۋىپتى قاستاندىعىمنىڭ ءورشۋىنە جول بەرىپ، ىشمەرەزدىك جاساعان؟!
جوعارىدا باياندالعان جايلاردى تالداساق، وندا بۇكىل تەرگەۋ بارىسىنىڭ ءبىر جاقتى ءۇستىرت جۇرگىزىلگەنىن، مەنىڭ ەشقاندايدا ايىبىمنىڭ جوقتىعىن، "ۇزدىكسىز جاساعان زيانكەستىگىم" تۋرالى ايتپاعاننىڭ وزىندە، ءوزىمنىڭ ارىمدى ءوزىمنىڭ قورعاۋىما ەشقاندايدا مۇمكىندىك بەرىلمەي وتىر. ايىبىمدى ايعاقتايتىنداي ەشقانداي ناقتى دەرەكتەر مەن قۇجاتتار ماعان كورسەتىلگەن جوق، شىندىقتى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن تەرگەۋشىلەرگە كومەك كورسەتەتىندەي بولماشى مۇمكىندىك جاساۋعا دا مۇرسات بەرمەي، ءىستى گپۋ-ءدىڭ كوللەگياسىنا جىبەرىپ قويدى.
مەنىڭ سەنىمىم بويىنشا، مۇنداي سىڭارجاق تەرگەۋدىڭ جۇرگىزىلۋىنە، بىرىنشىدەن: تاعىلعان ايىپتىڭ بارلىعى ارام، جالاقور ادامداردىڭ وسەگىنە قۇرىلعان ء(بىزدىڭ قازاقستاندا مۇنداي جايلار وتە ءجيى كەزدەسەدى) كورسەتىندىلەر بولعاندىقتان دا، گپۋ-ءدىڭ ءوزىن جاڭساق جولعا سالىپ جىبەرۋى; مەنىڭ وتكەن كەزەڭدەگى بۇرىنعى "الاشوردا" تۇسىنداعى قايراتكەرلىگىم تۋرالى، رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، بۇل ءىس-ارەكەتىمىز ۆتسيك پرەزيديۋمىنىڭ قاۋلىسى /1919 جىلعى جانە 1920 جىلعى/ ارقىلى كەشىرىم جاسالعان، ءبىرجاقتى پىكىر ءتۇيۋى بولسا كەرەك. ءتىپتى مەن بۇگىنگى قىزمەتىم ءۇشىن ەمەس سول وتكەن ۋاقىتتاعى قايراتكەرلىگىم ءۇشىن ايىپقا تارتىپ وتىرعان جوق پا ەكەن دەپ تە كۇدىكتەنەمىن، سەبەبى، مەن سوڭعى 9 جىلدا كەڭەس وكىمەتىنە ادال قىزمەت ەتتىم.
جوعارىداعى مالىمەتتەرىمە وراي جانە 86 كۇننەن بەرى ەشقانداي كىناسىز تۇتقىندا وتىرۋىما بايلانىستى: ءسىزدىڭ جەكە ءوزىڭىز تەرگەۋ ىسىمەن تانىسىپ، تياناقتى ءارى ءادىل تەكسەرىپ، مەنىڭ ادىلەتتى تالاپتارىمنان ءتيىستى قورىتىندى شىعارۋىڭىزدى سۇرايمىن.
مەنىڭ بۇل مالىمەتتەرىمدى مەنىڭ تەرگەۋ ىسىمە تىركەپ قويۋىڭىزدى وتىنەمىن.
قوسىمشا رەتىندە وماروۆقا جازىلعان اشىق حاتتى سالىپ وتىرمىن.
9.ءى. 1929 جىل. قىزىلوردا".
سۇراق-جاۋاپ بارىسىندا حالەل عابباسوۆ تەرگەۋشىلەردىڭ ءىستى ساۋاتسىز جۇرگىزىپ جاتقانىنا اشىق نارازىلىق بىلدىرۋمەن بولىپ، ولاردى وزىنە قارسى قويىپ العاندىعى اڭعارىلادى. ارىزدا كورسەتىلگەن ەلدەس وماروۆقا ارنالعان اشىق حات پەن جەرگىلىكتى گازەتكە جاريالاۋعا ۇسىنىلعان مالىمدەمە ىسكە تىركەلمەگەن. بۇدان كەيىن دە وسى مازمۇنداس وتىنىشتەر جازىلعان. بىراق ءبارى دە اياقسىز جانە جاۋاپسىز قالعان. ونىڭ ورنىنا تەرگەۋشىلەر حالەل عابباسوۆقا ءوزىنىڭ قاتەلەرىن مويىنداپ رەسپۋبليكالىق باسپاسوزدە اشىق حات جاريالاۋدى قايتالاپ ۇسىنعان جانە سوعان قىسىم كورسەتۋدىڭ ناتيجەسىندە ء"ماجبۇر دە بولعان" سياقتى. تومەندەگى جاۋاپتان سونداي سالقىندىق بايقالادى.
"پپ وگپۋ-ءدىڭ شىعىس ءبولىمىنىڭ باستىعى پەتروۆ جولداسقا ء25/ى.29 جىل.
ءسىزدىڭ ەسكەرتپەلەرىڭىزگە ...(جاۋاپ).
ارينە، ءسىزدىڭ "جالپى ۇلتتىق ەرەكەشەلىك" دەگەنىڭىزدى - ونىڭ ىشىندە (حالىقتىڭ) الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن قوعامعا ءتان ەرەكشەلىكتەردىڭ بار ەكەندىگىن مەن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدىم جانە ونى انىق ءتۇسىندىم.
سونىمەن قاتار ايتىلىپ وتىرعان جاعداي مەن قازان توڭكەرىسىنىڭ جاسامپازدىق كۇشىنە دەگەن سەنىمسىزدىك تە سول ماسەلەگە تىكەلەي بايلانىستى، ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ قازاق حالقىنىڭ جەكە مەملەكەتتىگىن قۇرۋ مۇمكىندىگىنىڭ تۋعاندىعى. سول ارقىلى ونى ەزگىدەن قۇتقارۋدىڭ قاجەتتىگى جانە الداعى ۋاقىتتا ونى مادەني ەكونوميكالىق دامۋىنا نەگىز قالاناتىندىعى تۋرالى "ىزدەنىستەرىمىز دە" سودان تۋىنداپ وتىر.
قازان توڭكەرىسى - مەنىڭ يدەيالارىمنىڭ نەگىزگى نىساناسى بويىنشا ۇلتتاردى قاناۋدىڭ تەمىر شىنجىرىن ءۇزدى، ولاردىڭ جەكە مەملەكەت بولۋىنا مۇمكىندىك اشتى، يدەولوگيادان (وتارلاۋشى - اۆت.) تۋىندايتىن ەسكى قوعامدىق ەكونوميكانىڭ نەگىزىن جويدى، سونداي-اق تىرشىلىك ەتۋدىڭ جاڭا نەگىزىن قالادى جانە قالاپ تا جاتىر. ول ءوزىنىڭ بۇدان كەيىنگى ماقساتتى قوزعالىسىنا، قاتىگەز تاپتىق شايقاسىنا قادام باستى، مۇنى قوعامنىڭ مازمۇنى رەتىندە وزىنە ءسىڭىرىپ الدى، بارلىق "قۇندىلىقتاردى" دا سونداي باعىتپەن قايتادان باعالاي باستادى، ءسويتىپ، ءوزىنىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىن تۆورچەستۆولىق ەرىك-كۇشىنە ءتۇپكىلىكتى كوز جەتكىزدى.
وسىناۋ اۋقىمدى قوزعالىس جاڭا قوعامدىق قارىم-قاتىناستى تالاپ ەتەدى جانە ول سول قوزعالىستىڭ تۇسىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندار ءۇشىن تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىنسىز وتپەيدى. ءتىپتى، ولگەندەردىڭ ءوزى ءۇش كۇننەن كەيىن كورگە دە ۇيرەنەدى دەيدى عوي، ال ادام - زات ەمەس، سونداي-اق يدەولوگيا دەگەنىمىز دە - كۇرەستىڭ قاتىپ قالعان ءتۇرى ەمەس. جۇرتتىڭ بارىنە ورتاق قاسيەتتەن مەنىڭ تىس قالماۋىم تابيعي نارسە.
مەنىڭ وي-سانامداعى شەشۋشى وزگەرىس ەرتەرەك، 1918 جىلدىڭ كۇزى مەن 1919 جىلدىڭ جازىندا: ءبىز بىرنەشە ساياسي جۇيەنى، ءبىز ءىش تارتقان قوعامدى باسىمىزدان كەشكەن سوڭ، ەلىمىزدىڭ باسىنا تۇسكەن قوعامدىق قيىنشىلىقتاردى شەشە المايتىنىمىزعا، ءبىزدىڭ ماقساتىمىزدىڭ ورىندالۋىنا تابيعاتتىڭ ءوزى ءساتتى ۇيلەسىمدىلىك تانىتپاعانىنا ءىس جۇزىندە كوزىمىز جەتكەن سوڭ - باستالىپ ەدى. بىراق تا، مەنىڭ سانامداعى بۇل وزگەرىس پەن سەنىم - كەڭەس قىزمەتىندە ىستەگەن سوڭعى 9 جىلدا، اسىرەسە، كەيىنگى 4-5 جىلدا، وتكەن ءومىرىمنىڭ ءمان-ماعىناسىن قورىتىندىلاپ، كورگەندەرىمدى سانامدا سالماقتاپ، تالداۋ جاساپ، جاڭا قوعامدىق وزگەرىستەر مەن ناقتى جەتىستىكتەردى سەزىنگەن سوڭ بارىپ نىقتاپ ورنىعا باستادى. ەڭ سوڭىندا، مەنىڭ ۇلتىمنىڭ نەگىزگى مايەگى، ەڭ ءونىمدى جانە كوپشىلىك بولىگى (ورتاشالار مەن كەدەيلەر) جۇمىسشى، شارۋالار توبىنىڭ قۇرامداس جىگى رەتىندە كەڭەس وكىمەتىنىڭ وڭ كوزىنە ىلىنگەنىن جانە ءوزىنىڭ تاعدىرىن سوڭعىسىمەن (كەڭەس وكىمەتىمەن) بايلانىستىراتىنىن كورگەن سوڭ بارىپ مىقتاپ ورنىعا باستادى.
مەنىڭ شىن جۇرەكتەن شىققان پايىمداۋىم بويىنشا، كىمدە-كىم ءوزىنىڭ حالقىن سۇيسە، كىمدە-كىم وعان ادال قىزمەت ەتۋدى ءوزىنىڭ ومىرلىك ماقساتىم دەپ تۇسىنسە - بۇل ادامنىڭ تاڭدايتىن جالعىز-اق جولى قالدى، ول كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ شەشىمىن ورىنداۋ جانە سوعان ادال قىزمەت ەتۋ. مەنىڭ سىزدەرگە تالماستان-اينىماستان; توعىز جىل بويى كەڭەس وكىمەتىنە ادال قىزمەت ەتكەنىمدى، بۇل وكىمەتكە قارسى باعىتتاعان ەشقانداي توپقا قوسىلماعانىمدى جانە قوسىلمايتىنىمدى قايتا-قايتا ءتاپتىشتەپ ايتىپ - ايتا بەرۋىمنىڭ سەبەبى وسى.
مەنىڭ بۇل "كرەدومنىڭ" (لاتىن قارپىمەن جازىلعان - اۆت.) نەگىزگى مازمۇنى 1925 جىلى سەمەي گۋبەرنيالىق كوميتەتىنىڭ اتىنا جازىلعان مالىمدەمەمنەن، تەرگەۋ بارىسىندا قويىلعان كەڭەستىك قۇرىلىم تۋرالى سۇراقتارعا بەرگەن جاۋابىمنان انىق بايقالادى، قىسقاسىن ايتقاندا، مەنىڭ وسى "تولعاۋ - ءمىناجاتىمنىڭ" ءوزى دە سونى كورسەتەدى.
مەنىڭ بۇل مالىمدەمەمدى ۆوللەنبەرگ جولداسقا - ونىڭ اتىنا 29 جىلى ء9/ى كۇنى جازىلعان مالىمەتىممەن بىرگە تىركەپ، سوعان تابىس ەتۋدى، ال ارىزدىڭ كوشىرمەسىن رسفسر-ءدىڭ باس پروكۋرورى كرىلەنكو جولداسقا ونىڭ اتىنا جازىلىپ، 29-جىلدىڭ ء14/ى كۇنى №3 كامەراعا كەلگەن رەسپۋبليكا پروكۋرورىنىڭ كومەكشىسى مۋسين ارقىلى بەرىپ جىبەرگەن مالىمدەمە قوسىمشا رەتىندە سالىپ جىبەرۋىڭىزدى وتىنەمىن.
ء25/ى-29 جىل حالەل عابباسوۆ (قولى قويىلعان)".
حالەل عابباسوۆتىڭ بۇل ءمالىمدەمەنى قىساستىقپەن جازعانى انىق تانىلادى. استارلى كەكەتۋ دە بار. "الاشورداشىلاردىڭ " حالىق ءۇشىن كەڭەس وكىمەتىنە قىزمەت ىستەيىك" دەگەن "يدەياسىنىڭ" ۇشقىنى بار. تەرگەۋ بارىسىندا باس پروكۋروردىڭ كومەكشىسى كەلىپ كەتكەن. سونداي-اق ادىلدىك دامەتىپ سسسر-ءدىڭ باس پروكۋرورى كرىلەنكوعا حات جازعان. ال ونىڭ مۇنى وقۋعا ۋاقىتى دا، قۇلقى دا جوق ەدى. ءبارى دە سونىڭ ءوزىنىڭ "باستاماسى" ءارى "تاپسىرماسى" بولاتىن. وسىدان كەيىن ىلە-شالا; ياعني، ەكى كۇننەن كەيىن، 1929 جىلى 27 قاڭتار كۇنى، قىزىلوردا قالاسىندا ۇشتىكتىڭ قاۋلىسى شىعىپ، ونى ايىپتى دەپ ۇكىم شىعارعان. ونىڭ سوڭىنا: "مەن ءوزىمدى ايىپتىمىن دەپ سانامايمىن. ح. عابباسوۆ" - دەپ قول قويعان. حالەل عابباسوۆتىڭ سۇراق-جاۋاپتارى "كەڭەس وكىمەتىنە قارسى قارۋلى كوتەرىلىس دايىنداعان" وزگە دە 71 ادامنىڭ ىسىنە قوسا تىركەلدى.
تەك سوت ارقىلى ۇكىم شىعارۋ عانا قالدى. ۇكىم شىقتى دا. سوت حالەل عابباسوۆتى 1930 جىلى ساۋىردە اتۋ جازاسىنا كەستى. ول وسى ىستەگى ەشقانداي كەشىرىمگە جاتپاعان، ەڭ جوعارى ۇكىم ورىندالعان ءتورت ادامنىڭ ءبىرى بولدى، ياعني، اتىلدى.
