- الەكە سىزدەر، 13-جەلتوقساندى "الاشوردا كۇنى" دەپ اتاۋدى ۇسىندىڭىزدار؟ ۇكىمەت بۇل ۇسىنىستى تىڭدايتىنىنا سەنەسىزدەر مە؟ مۇنداي يگى باستامانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قانداي قادامعا بارماقسىزدار؟

- الاشوردا ۇكىمەتى - زاماناۋي ماعىناداعى قازاقتىڭ تۇڭعىش ۇكىمەتى. 2007 جىلى از ۋاقىت دەپۋتات بولعانىمدا ۇكىمەت پەن مەملەكەتتىك حاتشىعا وسى الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلعانىنىڭ توقسان جىلدىعىن لايىقتى قارسى الۋ كەرەك دەپ ۇسىنىس جىبەرگەنمىن. وكىنىشكە وراي بىزدە مەرەيتويلار جيىرما بەس جىل سايىن عانا اتالادى دەگەن سوراقى جاۋاپ كەلدى. دەگەنمەن، سول ۇسىنىستىڭ اسەرى بولسا كەرەك، 2008 جىلدا ەپتەگەن الاش قوزعالىسىنا بايلانىستى شارالار ءوتتى. ءبىز كوپتەگەن ۇسىنىستارىمىزدى ۇكىمەت بىردەن قولداماسا دا ۋاقىت وتكىزە پايدالاناتىنىن بىلەمىز. جولداۋلاردى، باعدارلامالاردى، زاڭداردى تالداساڭىز وعان كوزىنىڭىز جەتەدى. بۇل جولى دا سولاي بولۋى ىقتيمال. بۇگىن بولساماسا دا 2017 الاشاوردانىڭ 100 جىلدىعىنا دەيىن قوعامدىق ساناعا دا، بيلىككە دە ءبارىمىز بىرىگە وتىرىپ، الاشوردانى، الاش قايراتكەرلەرىن تاريحپەن قازاق الدىنداعى جاۋاپكەرشلىگىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، لايىقتى ۇلىقتاۋ قاجەت ەكەنىن ءتۇسىندۋىرىمىز كەرەك. ول ءۇشىن ناقتى قادامنىڭ ءبىرى جىل سايىن 12-13 جەلتوقساندا ءار جەردە ازاماتتاردىڭ باستاماسىمەن الاشوردا كۇنىنە ارنالعان اعارتۋ شارالارىن وتكىزە بەرىمىز قاجەت. بيىلعى ۇسىنىسىمىزدىڭ تولىق نۇسقاسىن www.akzhol.kz نەمەسە وسى abai.kz سايتىنان وقۋىڭىزعا بولادى.

- الەكە سىزدەر، 13-جەلتوقساندى "الاشوردا كۇنى" دەپ اتاۋدى ۇسىندىڭىزدار؟ ۇكىمەت بۇل ۇسىنىستى تىڭدايتىنىنا سەنەسىزدەر مە؟ مۇنداي يگى باستامانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قانداي قادامعا بارماقسىزدار؟

- الاشوردا ۇكىمەتى - زاماناۋي ماعىناداعى قازاقتىڭ تۇڭعىش ۇكىمەتى. 2007 جىلى از ۋاقىت دەپۋتات بولعانىمدا ۇكىمەت پەن مەملەكەتتىك حاتشىعا وسى الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلعانىنىڭ توقسان جىلدىعىن لايىقتى قارسى الۋ كەرەك دەپ ۇسىنىس جىبەرگەنمىن. وكىنىشكە وراي بىزدە مەرەيتويلار جيىرما بەس جىل سايىن عانا اتالادى دەگەن سوراقى جاۋاپ كەلدى. دەگەنمەن، سول ۇسىنىستىڭ اسەرى بولسا كەرەك، 2008 جىلدا ەپتەگەن الاش قوزعالىسىنا بايلانىستى شارالار ءوتتى. ءبىز كوپتەگەن ۇسىنىستارىمىزدى ۇكىمەت بىردەن قولداماسا دا ۋاقىت وتكىزە پايدالاناتىنىن بىلەمىز. جولداۋلاردى، باعدارلامالاردى، زاڭداردى تالداساڭىز وعان كوزىنىڭىز جەتەدى. بۇل جولى دا سولاي بولۋى ىقتيمال. بۇگىن بولساماسا دا 2017 الاشاوردانىڭ 100 جىلدىعىنا دەيىن قوعامدىق ساناعا دا، بيلىككە دە ءبارىمىز بىرىگە وتىرىپ، الاشوردانى، الاش قايراتكەرلەرىن تاريحپەن قازاق الدىنداعى جاۋاپكەرشلىگىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، لايىقتى ۇلىقتاۋ قاجەت ەكەنىن ءتۇسىندۋىرىمىز كەرەك. ول ءۇشىن ناقتى قادامنىڭ ءبىرى جىل سايىن 12-13 جەلتوقساندا ءار جەردە ازاماتتاردىڭ باستاماسىمەن الاشوردا كۇنىنە ارنالعان اعارتۋ شارالارىن وتكىزە بەرىمىز قاجەت. بيىلعى ۇسىنىسىمىزدىڭ تولىق نۇسقاسىن www.akzhol.kz نەمەسە وسى abai.kz سايتىنان وقۋىڭىزعا بولادى.

- ال، الەكە، جولدارىڭىز قاشاندا اق بولسىن!

- راحمەت! اللا رازى بولسىن!

- اسسالاۋماعاليكۋم! ءاليحان مۋحامەد ياۇلى. قازاقستاندا باتىستىن ۇلگىسىندەگى دەموكراتيانى قۇرۋعا بولا ما؟

ورال قالاسىنىڭ تۇرعىنى.

- دەموكراتيا تەك باتىستىڭ ويلاپ شىعارعان يگىلىگى ەمەس. ءوزىمىزدىڭ قازاق دالاسىندا تۋىپ وسكەن ءال-ءفارابيدىڭ «قايىرىمدى قالا تۇرعىندارى» جونىندەگى تراكتاتىن الىڭىز. باتىس فيلوسوفياسىنىڭ تاريحىن وقىساڭىز، ح-ءحۇ عاسىرلار ارالىعىندا يسلام وركەنيەتىنىڭ وزىق ويشىلدارىنا كوپ سىلتەمە جاساپ پايدالانعانىن كورەمىز. دۇنيەتانىمدا، اسىرەسە، ءال-فارابي مەن يبن رۋشدتى كوپ پايدالانعان باتىستا. ءۇىى-ءحىۇ عاسىرلاردا عىلىمنىڭ، اسىرەسە، ماتەماتيكا، مەديتسينا، استرونوميا، جاعراپيا سالالارىندا يسلام الەمى دۇنيە جۇزىندە وزىق بولدى. باسقا پىكىر مەن بوتەن ۇلت، ءدىن، ءناسىل وكىلدەرىنە دە سول زاماندا ەڭ ءتوزىمدى يسلام الەمى بولدى. ەسىڭىزگە سالايىن، بۇل ۋاقىتتا ەۋروپادا ينكۆيزيتسيانىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان. تىنىق مۇحيت وركەنيەتىنىڭ وزەگى كونفۋتسي ەلىن الساڭىز دا ەلدى ءادىل باسقارۋ تۋرالى ايتادى. سوندىقتان دەموكراتيا - بۇكىل ادامزاتقا ورتاق يگىلىك. ءبىزدىڭ بيلىكتەگىلەر باتىستىڭ مەرسەدەسى مەن ۆولگاسىن، ۆيللاسى مەن ءانشىسىن پايدالانعىسى كەلەدى. ال، حالىقتىڭ ءۇنى ءوز مەملەكەتىن باسقارۋدا ەڭ تولىق ەستىلەتىن دەموكراتيانى دايىن ەمەس دەگەن سىلتاۋمەن شەگەرە بەرگىسى كەلەدى. حالىقتىڭ دايىندىعىن كۇتەتىن بولسا، 94-95 جىلدارى  ناننان باستاپ بارلىق ونىمدەردىڭ باعاسىن جىبەرۋگە، زاۆودتاردى جەكەشەلەندىرۋگە بولماس ەدى. سول جىلدارى ونى حالىقتىڭ تالقىسىنا سالسا باسىم كوپشىلىك قارسى بولار ەدى. بىراق سەركەلەر مەن كوسەمدەردىڭ ەل ىعىنا جىعىلا بەرمەي رەفورمانىڭ قاتال ايازى مەن ۇسكىرگەن جەلىنە جارقىن بولاشاق ءۇشىن باستاپ ءجۇرۋى ولاردىڭ پارىزى. 90 جىلداردىڭ ورتاسىنداعى ەكونوميكالىق رەفورمالاردا العان جاۋاپكەرشىلىكتى ساياسي رەفورمادا بيلىك، ءبىرىنشى كەزەكتە پرەزيدەنت ءوز موينىنا الۋى كەرەك.

- اسسالاۋما اليكۋم، الەكە! قازاقستانداعى بارلىق ونەركاسىپتىك الپاۋىتتار شەتەلدەردىن قولىندا بولىپ وتىر.بۇل ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولادى؟ دۇرىسى ءبارىن كەرى قايتارىپ الۋ كەرەك شىعار؟

اقساي قالاسىنىڭ تۇرعىنى

- مۇنىڭ بىرنەشە استارى بار. نيلس بوردىڭ ءبىر ءسوزى بار: «اقيقاتتىڭ قاراپايىمى مەن تەرەڭى بولادى. قاراپايىم اقيقاتقا بالاما پىكىر تەك جالعان. تەرەڭ اقيقاتقا باسقا ءبىر تەرەڭ اقيقات بالاما بولۋى مۇمكىن». ساياسات پەن ەكونوميكا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە وسى تەرەڭ اقيقات سالاسى. ءبىر جاعىنان العاندا ءبىزدىڭ مۇناي، گاز، شيكىزات سالاسىندا الەمدەگى ەڭ ىقپالدى اقش، ەۋروپا، قىتاي، رەسەي كومپانيالارىنىڭ بولۋى ول كومپانيالاردىڭ جانە ولار ارقىلى سول مەلەكەتتەردىڭ ءبىزدىڭ ىشىمىزدەگى تۇراقتىلىققا مۇددەلىلىگىن ارتتىرادى. شيكىزاتقا باي ەلدەر مۇنىمەن ساناسپاسا، بايلىعىمىزعا قىزىققاندار تۇراقسىزدىق تۋعىزۋى مۇمكىن.  بۇل تۇرعىدا پرەزيدەنت نازارباەۆتى وسى الەمدىك كۇشتەردىڭ مۇددە بالانسىن ەسكەرۋدىڭ شەبەرى دەپ اتاۋعا بولادى. بىراق ەكىنشى جاعىنان ەل بايلىعى ەل ءۇشىن مەنشىك يەسىنە قاراماي جۇمىس جاساۋ قاجەت. ول ءۇشىن نەگىزگى جول - كەلىسىم، شارتتاردىڭ جاريالىلىعى جانە شيكىزات پايدالاناتىن كومپانيالارعا ونى وڭدەپ دايىن ءونىم شىعاراتىن زاۋىتتار سالعىزۋ جونىندە شارت قويۋ. ۇشىنشىدەن، بىرتە-بىرتە قازاقستاننىڭ ۇلەسىن كوبەيتە بەرۋ. تورتىنشىدەن، مۇناي، شيكىزات سالاسىندا جاريالىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ. بەسىنشىدەن، شيكىزات سالاسى كومپانيالارىنا كەزىندە زاڭدى، زاڭسىز بەرىلگەن سالىق جانە تاريف جەڭىلدىكتەرىن الىپ تاستاۋ. ول كومپانيالاردىڭ جۇمىسىنداعى قارجىلىق اعىمىنداعى جاريالىلىق جونىندە تالاپ شيكىزاتقا قاتىسى جوق سالالاردان گورى جوعارى بولۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، ەكولوگيا جانە جەرگىلىكتى كادرلاردى پايدالانۋ ولارعا لايىقتى جالاقى تولەۋ ۇنەمى ۇكىمەت پەن اكىمدەردىڭ نازارىندا بولۋى ءتيىس. جانە جەر قويناۋى ءوز مەنشىگىمىزدە ەكەنى كونستيتۋتسيادان تۋىندايدى. ەندەشە، جوعارىدا ايتىلعان تالاپتاردى ورىنداعىسى كەلمەيتىن كومپانيالارمەن ءبىزدىڭ ەل كونستيتۋتسيا مەن قاداعالاۋ، رەتتەۋ وكىلەتتىگىن پايدالانىپ، كەلىسىم، شارتتى وزگەرتۋگە ءماجبۇر بولادى. بۇل - ۇكىمەتكە سىن. بىراق اي-شاي جوق كەتىڭدەر دەگەن تالاپ قازاقستانعا كەلەتىن ينۆەستيتسيالاردى ازايتىپ، ولاردىڭ قۇنىن كوبەيتىپ جىبەرەدى. وسى ەستە بولعان ءجون.

- اسسالاۋما اليكۋم، ءاليحان اعا! دۇكەندەگى ازىك-تۇلىك باعاسىنىڭ ءوسۋىن قالاي توقتاتۋعا بولادى؟

چاپاي اۋدانى، بقو.

- ەكونوميكانىڭ ءوسۋى كەزىندە، اسىرەسە، دامىپ كەلە جاتقان ەلدەردە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ينفلياتسيا بولادى. بىراق، بىزدەگى قىمباتتاۋدىڭ ىشكى سەبەپتەرىندە باسقا نارىقتىق ەكونوميكاعا ءتان ەمەس فاكتورلار كوپ. بىرىنشىدەن، بيزنەستىڭ شەنەۋنىكتەرگە، تەكسەرۋشى ورگاندارعا تولەيتىن پاراسى وسى باعا ارقىلى حالىقتان قايتارىلىپ الىنادى. سوندىقتان جەمقورلىقپەن كۇرەس جۇيەلى جۇرسە، ونىڭ باعاعا دا وڭ اسەرى بولادى. ەكىنشىدەن، وزىمىزدە ونىدىرىلەتىن ازىق-تۇلىكتىڭ اۋىلدان بازار مەن دۇكەنگە جەتۋ جولىنداعى جەرگىلىكتى اكىمقارالار مەن سىبايلاستارىنىڭ قوياتىن توسقاۋىلىن جويۋ قاجەت. ۇشىنشىدەن، اۋىل ونىمدەرىن قالاعا جەتكىزۋ ءۇشىن باياعى تۇتىنۋ كووپەراتيۆتەرىنە ۇقساس وداقتاردى قۇرۋ قاجەت. ول ءۇشىن تۇتىنۋ كووپەراتيۆتەرى تۋرالى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىپ ولار كاسىپكەرلىكپەن اينالىسا الادى دەگەن باپ كەرەك. تورتىنشىدەن، ءبىز ءالى دە سىرتتان اكەلىنەتىن ازىق-تۇلىككە ەداۋىر تاۋەلدى بولعاندىقتان ولاردى الىپ كەلەتىن ءىرى كومپانيالار اراسىندا ءادىل باسەكەلەستىكتى قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك. جاريالىلىق پەن باسەكەلەستىك باعالاردى ءوزىنىڭ تابيعي دەڭگەيىندە بولۋىنا ماجبۇرلەيدى.

- ە، باۋىرىم! شىعىپ قالعان ەكەنسىڭ، ءامىرجان قوسانوۆ سياقتى ونى-مۇنى شاتىپ-بۇتىپ ۇياتقا قالماساڭ جارار ەدى. مەن سەنى دە جاقسى تانيمىن، سەنى وڭدىرماي سىناعان التەكەڭدى دە ءبىلۋشى ەدىم. قاي زاماندا بولماسىن ەكى دوستىڭ ات قۇيرىعىن ۇزىسكەنى وڭاي ەمەس. وسى تۇرعىدا سەنى جۇرت ساتقىن دەپ تانيدى. ايتار بولساڭ وسى تۇستان باستاپ شىندىعىڭدى اشىپ ايت. مەن سەنىڭ «اقجولعا»پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسىمەن بارعانىڭا سەنەمىن. بىراق پرەزيدەنت سول كەزدە بۇل ازاماتتارعا كۇدىكپەن ەمەس، ۇلكەن ۇمىتپەن قاراعان سياقتى.

1. سەنى جىبەرسە "اگەنت" رەتىندە ەمەس، اپپاراتتىق قۇرىلىم مەن ۇيىمداستىرۋ ىسىندە تاجريبەسى مول مامان ساناپ، جاڭا قۇرىلىمدى كۇشەيتۋ ءۇشىن جىبەرگەن شىعار؟

2. وسى پارتيادان كەيىننەن نۇرتورە، عالىمجان سەكىلدى باسقا جىگىتتەر دە كەتتى. مارات تاجين ءتىپتى ارالاسپاي قويدى. ابليازوۆ تا بىردەن ولاردان ات قۇيرىعىن كەستى. قازىر وراز جاندوسوۆتى دا ول ورتادان كورە بەرمەيمىز. التىنبەكپەن سەنىڭ اراڭا تۇسكەن، بارشا جىگىتتەردىڭ ىدىراپ كەتۋىنە سەبەپ بولعان نە نارسە؟ ساياسي قايشىلىق پا، الدە بولات ءابىلوۆتىڭ امبيتسياقور ارانداتۋشىلىعى ما؟

3. مەن التەكەڭنىڭ ولىمىنە باسقادان گورى ءوز ورتاسىنا كوپ كۇدىكتەنەمىن. اسىرەسە ابىلوۆتەن. ويتكەنى تەرگەۋدى تەرىس جولعا قاراي يتەرمەلەپ، ءبارىن اليەۆكە جاۋىپ، ەلدەن بۇرىن اتوي سالعان دا سول عوي. ەگەر وسى راس بولسا، بۇگىندە اليەۆتىڭ ارتى اشىلار ەدى. ولاي بولماي تۇر. مۇنىم قانشالىقتى مۇمكىن؟

4. ءابىلوۆ - تۇياقباي تاندەمىنە قالاي قارايسىڭ؟ مەن ساياساتتا ءوز دارەجەمدە بۇرىننان جۇرگەن اداممىن عوي. وتكەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋدى بۇلار ايىپتاپ جاتادى. مەن كۇلەمىن. شىن ءسوزىم، مەن جۇرگىزگەن شىنايى ساۋالناما(انكەتا) ونىڭ قورىتىندىسىندا 1,5-2 پايىزعا عانا اۋىتقىدى. ال، ساۋالنامانى ءوزىم ءۇشىن، م.ءجۇنىسوۆانىڭ ۇگىت-ناسيحات كونتسەرتى ءجۇرىپ جاتقان جەردە 500 ادامعا جۇرگىزگەن بولاتىنمىن. ياعني، حالىقتان ولارعا قولداۋ مەن سەنىم ءتىپتى دە بولمادى. بۇل شىندىق. قازىر ولاردى ايتساڭ ءبارى كۇلەدى. نەگە؟

5. جۇرت جاقىندا بايمەنوۆتىڭ پارتياسى "قايتا ءتىرىلىپ، كۇشەيەدى ەكەن" دەپ ءجۇر. ءبىزدىڭ جاقتا پارتياڭ الدەقاشان "ايۋدىڭ قاتتى ۇيقىسىنا" كەتكەن بولاتىن. بۇل ءسوز نە ءسوز؟ الدە مول قازىنا تاپتىڭ با؟

6.وتكەندە ءدىن تۋرالى دا جاقسى ايتىپ قالدىڭ، ەندى ۇلت ماسەلەسىن تۋ ەتەتىن ءتۇرىڭ بار. بۇل سەندەردىڭ ناقتى ۇستانىمدارىڭ با، سايلاۋ قارساڭىنداعى ساياسي سايقالدىق پا؟

7. مەن وتكەندە الماتىداعى ەڭ ءىرى بىرنەشە فيرمالار مەن تابىستى اۆتودۇكەندەردىڭ سەنىكى ەكەنىن ەستىپ قالدىم. وسەك اڭگىمەدەن ەمەس، ەكەۋمىزدىڭ ورتاق تۋىستارىمىزدان ەستىدىم. بۇل نە ءسوز؟

8. قازاق "ارباداعىنىڭ جانى ءبىر" دەيدى. ءبىزدىڭ جانىمىز ءبىر. ءوزىڭ دە بىلەسىڭ "وك!-دەگەن وگىزگە تيەدى". قۇنانباي قاجى سول ءۇشىن، رۋلىق نامىسىن قورعاماققا ءوزىنىڭ ەتجاقىن تۋىسى قوداردى تۇيەگە اسىپ، قورلاپ ءولتىرىپتى. سەنى "ساتقىن، ەكىجۇزدى" دەگەن مەنىڭ جۇرەگىمە جارا. پايعامبار س.ع.س. بابامىز "ەكىجۇزدىلىك(مۇنافىقتىق) كاپىرلىكتەن دە جامان"-دەگەن ەكەن. سەن سول ساياسي ساحناعا شىققاندا ەڭ بولماسا اتا-بابا ارۋاعىنىڭ الدىندا "قازاقستان - وتانىم، كۇللى قازاقستاندىق - تۋىسىم، بايلىعىم - شاريعات"-دەپ انت بەردىڭ بە؟ وسى انتقا ادالسىڭ با؟ ەڭ بولماسا بەيشارا مەن سياقتى "قازاقتىڭ قارا قىزىنىڭ كوزىنەن ناحاقتان ءبىر تامشى جاس تامعانشا مەنىڭ جۇرەگىمنەن قان بۇلاق بولىپ اقسىن"-دەپ ايتا الاسىڭ با؟

9. ەڭ سوڭعى سۇراعىم، شىڭعىسحان مەن ءامىر تەمىرگە جەكە-جەكە باعا بەرسەڭ جاقسى بولار ەدى. سوندا جۇرت سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى مۇمكىن تانيتىن بولار.

اللا تاق ساندى قالايدى دەپ پايعامبار س.ع.س. بابامىز نامازىن ءۇش راكات ء"ۇتىر" ۋاجىپپەن بىتىرەدى ەكەن. مەنىڭ دە سۇراعىم تاق بولسىن.

-  «سەن» دەپسىز، «تانيمىن» دەپسىز، ءوز اتىڭىزدان قورىناسىز با؟ نەگە جازبايسىز؟ ال، قدت مەن اقجولعا پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسىمەن باردى دەگەنىڭىزدى 1974 جىلدان باستاپ ستاتيستيكا مەكەمەسىندە ۇزدىكسىز جۇمىس جاساپ، مەن بيلىكتەن كەتكەن سوڭ قىسقارتۋعا ىلىككەن، سودان ءالى جۇمىس تابا الماي جۇرگەن مەنىڭ تۋعان اپكەمە ايتىڭىز. نەمەسە مەن بيلىكتەن كەتكەننەن سوڭ ءتۇرلى باسشىلارىنىڭ تەپكىسىنە شىداماي جۇمىستان كەتۋگە ءماجبۇر بولعان تۋعان ىنىمە ايتىڭىز. سۇراقتارىڭىزعا كەلەيىن.

1. اكىمشىلىك جەتەكشىسى، مينيستر لاۋازىمىن اتقارىپ ەشقانداي سوگىس الماي تەك العىس الىپ جۇرگەن ادامدى وسىنداي تاپسىرمامەن جىبەرۋ ءۇشىن نەمەن قىزىقتىرۋعا بولادى ەكەن؟ لاۋازىم با؟ ول ونسىز دا بولدى. بايلىق پا؟ مەنىڭ احۋالىممەن تانىسىڭىز. بايلىققا قىزىقسام سول كەزدەگى ءبىراز ارىپتەستەرىم سەكىلدى (ولاردىڭ ىشىندە كەيىن دەموكرات دەپ اتانعاندار دا بار) ءبىر نىسانداردى جەكەشەلەندىرمەس پە ەدىم؟ مەن مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەندە پارا الىپتى نەمەسە بايلىققا قىزىعىپىتى دەگەن ءبىر ادام تاۋىپ كەلىڭىز قازاقستاننان.

2. ءابىلوۆتىڭ وعان قاتىسى بولعان جوق شىعار. سەبەبى، ول كەزدە بولات ءالى دە بولسا ساياساتتىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرە قويماعان ەدى. 2003 جىلدىڭ كۇزىندەگى سەزدەن كەيىن مەن وراز جاندوسوۆقا بىردەن ايتقانمىن: «پارتياعا كىرگەندەر ساۋدالاسۋ ارقىلى پرەزيديۋمعا لاۋازىم ءۇشىن  ءوز دەگەندەرىن جاساتا باستادى. ەندى، پارتيانىڭ ىشىندە ىرىتكى باستالدى دەگەن ءسوز. ءبىر جىلدان سوڭ وسىعان كوزىڭ جەتەدى» دەدىم. ايتقانىم كەلدى.

3. انىق دالەلىڭىز بولماسا، كىم بولسا دا كىنالى دەپ ايتۋدى كۇنا سانايمىن. مەندە دە سۇراق كوپ. كۇدىگىم مەن كۇمانىم دە بار. بىراق كۇناحار بولعىم كەلمەيدى.

4. بىزدە شىنايى ساۋالناما جۇرگىزۋ قيىن. ونىڭ ۇستىنە كونتسەرت ءجۇرىپ جاتقاندا اشىق جۇرگىسسەڭىز ولاردىڭ ءبىرازىنا بيلىك الدىنداعى ۇرەيدىڭ اسەر ەتۋى ىقتيمال. بۇل ەسىڭىزدە بولسىن . قازاقستاندا پارتيالاردىڭ، باق-تاردىڭ، سوتسيولوگتاردىڭ تاۋەلسىزدىگى بولۋى ءۇشىن ولاردى ءوز بيزنەسىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن الاڭداماي قارجىلاندىراتىن تاۋەلسىز ورتا تاپ بولۋى كەرەك. مىسالى، اقجولعا كومەك كورسەتكىسى كەلەتىندەر كوپ، كومەكتەسسە بيزنەستەن ايىرىلىپ قالامىز دەپ قورقادى. ال ءسىز ايتقان تاندەمگە جالپى قاراي قويمايمىن. ولاردىڭ ويلارى مەن سوزدەرىندە مەن ءۇشىن جاڭالىق جوق.

5. پارتيا تەك مەنىكى ەمەس. كەشە عانا باقتىعۇل دەگەن اقتوبەدەگى قالالىق ۇيىمىمىزدىڭ جەتەكشىسى الماتىدان كەلىپ ءبىر اڭگىمە ايتتى. ول جىگىت ءوزى «شاڭىراققا» دا مۇشە. ول ايتادى: اسىلبەك قوجاحمەتوۆ ءدام ۇستىندە «وسى اقجولدىقتارعا تاڭ قالامىن، ءۇش جىلدان استام قارجىسىز جۇرسە دە تۇكپىر، تۇكپىردەگى بەلسەندىلەرى پارتيادان كەتپەي سەنىمدىلىگىن ساقتاعان» دەپ. شىن مانىندە 2007 جىلداعى سايلاۋدان سوڭ ءبىزدىڭ پارتيانىڭ وبلىستاعى بولىمشەلەرى بىزدەن قارجى المايدى. وسىنداي قارجى الماي وبلىستا، اۋداندا اقجولعا ادالدىعىن ساقتاپ جۇرگەن فيليال باسشىلارى مەن ۇيلەستىرۋشىلەرگە ءبىزدىڭ العىسىمىز مول. قارجى جوقتىڭ قيىنشىلىعى ەكەنى بەلگىلى. بىراق جەر جەرگە بارعان پارتيالاستارمەن كەزدەسۋدەن سوڭ مەن اقجولدىڭ شىنايى قارجى ماڭىندا ەمەس، يدەيا، قۇندىلىق ماڭىندا توپتاسقان پارتياعا اينالعانىن كورىپ، قۋانامىن. پارتيا مۇشەلەرىنە العىسىم شەكسىز. ال مول قازىنا تاپسام باسقالار سەكىلدى گازەت شىعارىپ، نە ولاردان ورىن ساتىپ الىپ، تۇيدەك-تۇيدەك ۇسىنىسىمىزدى كوپشىلىككە جەتكىزبەس پە ەدىك؟

6. «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» دەگەن حالىقپىز عوي. بىلاپىت ءسوزدى ءجيى پايدالانادى ەكەنسىز. ءبىزدىڭ ۇستانىمىمىز ءاۋ باستان بەلگىلى. ەسىڭىزگە سالايىن، اقجول ءوز قۇندىلىقتارىن اشىق جازعان العاش پارتيا. ولاردىڭ اۆتورى بولعانىما شۇكىر دەيمىن (ايتپاقشى، «اقجول» دەگەن اتاۋدى العاش ۇسىنعان بەرىك يماشەۆ بولاتىن). سول قۇندىلىقتاردىڭ باسى - تاۋەلسىزدىك. نۇر وتاننان باستاپ بارلىق پارتيالاردىڭ وسىنداي اشىق جازىلعان قۇندىلىقتارى بار ما ەكەن تەكسەرىپ كورىڭىز. يماندىلىقتى دا العاش قۇندىلىق رەتىندە كوتەرگەن دە - اقجول. ۇلت مۇددەسىن مەن سوناۋ 80 جىلداردىڭ اياعىندا كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا دا كوتەرگەنمىن. ارينە، قاتارىمىزدا امانگەلدى ايتالى سەكىلدى ۇلتجاندى، تەرەڭ ءبىلىمدى عالىم دا قايراتكەر اعامىزدىڭ بولۋى ءبىزدىڭ ۇلت ساياساتى توڭىرەگىندەگى ۇسىنىستارىمىزدىڭ جاڭا بيىككە جۇيەلىلىكپەن كوتەرۋىنە اسەر ەتتى.

7. ەسەنعالي بايمەنوۆ مەنىمەن تەك فاميليالاس. بىردە ءوزى كۇلىپ ايتاتىن: «ءسىز ءىرى لاۋازىمداردا جۇرگەندە كەيبىر شەنەۋنىكتەر تۋىسسىڭ با دەپ سۇراعاندا جوق دەپ ايتپايمىنمىن» دەپ. كۇلدىك تە قويدىق. ورتاق تۋىستارىمىز ماعان حابارلاسسىن ماعان سۇراعى بولسا.

8. ءسىز، بىرىنشىدەن، ءوز يمانىڭىزبەن اللا الدىنداعى ءوز جاۋابىڭىزدى ويلاڭىز. ءوز اتىن اتاۋعا قورىنعان ادامنان نە سۇراۋعا بولادى؟ مەنىڭ بۇكىل ءىس-قيىمىلىم، ۇستانىمىم كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋعا تۇسىنىكتى. ال اتا-بابا ارۋاعى الدىندا نەمەسە اتا-انامنىڭ زيراتىنا بارعاندا نە تۋرالى ەسەپ بەرەتىنىم ءوز شارۋام. انتشىل بولساڭىز انتتارىڭىزعا ادال بولىڭىز. سوڭعى سۇراعىڭىزعا جاۋاپ رەتىندە ماسكەۋدە جۇرگەندە جازعان ورىسشا ولەڭىمدى كەلتىرەيىن:

پرەگرادى پرەزرەۆ

ناۆسترەچۋ ليۋبۆي

سترەميس بەسپوكوينوە سەردتسە.

بىت موجەت، پروزرەۆ

تى بۋدەش ۆ كروۆي

نو كتو-تو ۋسپەەت سوگرەتسيا.

9. شىڭعىسحان الەمدىك دەڭگەيدەگى، ءامىر تەمىر ورتالىق ازيا جانە تۇركى الەمى دەڭگەيىندەگى ۇلى قولباسشىلار. ەكەۋى ەكى مادەنيەتتىڭ وكىلى. مەملەكەت قايراتكەرلەرى. شىڭعىسحاننىڭ ەۋرازيا كەڭىستىگىنە اسەرى مول بولدى. وزىنە قاتتى قارسىلاسپاعاندىعىنان ورىس مەملەكەتىنىڭ جاڭا، ورتالىقتاندىرىلعان قالىپقا تۇسۋىنە كوپ ىقپال ەتتى. ونىڭ ءومىرى مەن شىنايى مۇددەلەرى، قۇندىلىقتارى جونىندە ءالى اشىلماعان سىرلار كوپ. دەگەنمەن، قازاقتىڭ تاريحي جادىندا ءامىر تەمىر تۋرالى باعا شىڭعىسحانعا قاراعاندا جوعارى. وعان ءبىر كۋا «جىگىتتىڭ پاديشاسى - ءامىر تەمىر» دەپ كەلەتىن اقان سەرىنىڭ ءبىر انىنەن دە بىلۋگە بولادى . ول وزىق مادەنيەتتىڭ وكىلى بولدى شىڭعىسحانعا قاراعاندا. يسلام وركەنيەتىنىڭ وكىلى بولدى.

- اسسالاماعالەيكۋم، ءاليحان اعا! شىنى كەرەك اتقارۋشى بيلىكتە ءسىز سياكتى ازاماتتار بولسا، مىنا كازىرگى ەل باسقارىپ جۇرگەن كوپ ماڭگۇرتتەرگە قاراعاندا پايدالىراق بولار ەدى. دەسەك تە، اركىم ءوز جولىن تاڭدايدى عوي، بيلىكتەن كەتەردە سىزگە جاپ-جاكسى قىزمەت ۇسىنىلمادى دەگەنگە سەنبەيمىن. پارتيالارىڭىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزدى تۇگەندەۋ ءۇشىن اتقارىپ وتىرعان جۇمىستارى دا بارشىلىق. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، ارمانىڭىز نە وسى، نەنى كوكسەيسىز؟ بىراق، كەشىرىڭىز اششى دا بولسا شىندىق وسى، قازاق ءوزىن جۇزدىك-رۋلىق دەڭگەيدەن جوعارى قويىپ، كىمسىڭ دەسە قازاقپىن دەپ ۇلت رەتىندە ۇيىسقانعا دەيىن ءسىزدىڭ پرەزيدەنت بولىپ سايلانۋىڭىز نەعايبىل.بىراق، كەلەسى سايلاۋدا بيلىكتىڭ قولداۋىمەن پارلامەنتكە ءوتىپ، نۇر وتانعا بالاما بولادى دەپ "ۇلكەن كوريدورلاردا" ناق ءسىزدىڭ پارتياڭىزدى ايتىپ ءجۇر....ءبىر بىلگەنىڭىز بار ما؟

ەلوردادان ارمان

- شىنىن ايتۋ كەرەك،  دۆك-عا كەتۋ تۋرالى ءباسپاسوز ماسليحاتىن وتكىزگەلى تۇرعانىمىزدا  ەكى، ءۇش ساعات بۇرىن پرەمەر-مينيستر توقاەۆ تەلەفون شالىپ «بۇنىڭىز نە؟ مەن ءسىزدى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارلىعىنا ۇسىنعالى ءجۇر ەدىم» دەدى. جوعارىدا ايتقانداي، مەنىڭ سول كەزدەگى دوسىم باسىما قاۋىپ ءتونىپ تۇر دەگەنى سوڭ مەن العان بەتتەن تايمادىم.

ارمانىم - تاۋەلسىزدىكتىڭ نىعايۋىنا، ەلدىڭ ىشكى بىرلىگىنىڭ نىعايۋىنا، قازاقتىڭ الەمدەگى وزىق ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋىنا شامام كەلگەنشە قىزمەت ەتۋ. وسىنىڭ ىشىندە قازاقتى مودەرنيزاتسيالاۋ،  ياعني جاڭا تالاپتارعا، مەملەكەتتىك تالاپتارعا سايكەستەندىرۋگە دە اتسالىسۋ بار. «ۇلكەن كوريدورلاردا» الگىندەي اڭگىمە ايتىلسا، قازىردەن باستاپ بىزگە تەلەارنالاردان ورىن بەرەر ەدى. قازاقستان، حابار، استانا ارنالارىنان كىمگە ورىن بەرىلەدى؟ قاي ساياساتكەرلەر مەن ساياساتتانۋشىلارعا بيلىككە تىكەلەي نە جاناما قاتىسى بار باسىلىمدار مەن ارنالاردان ورىن بەرىلەدى. بيلىكتىڭ كوڭىلى سولارعا دۇرىس دەگەن ءسوز.

- قۇرمەتتى، ءاليحان اعا! بىزدە، وسكەمەندە جات پيعىلداعى ادامدار از ەمەس. ولار شىعىس قازاقستانداعى كەيبىر سولتۇستىك اۋدانداردىڭ جانە وسكەمەن قالاسىنىڭ رەسەيگە قوسىلۋىن قالايدى. ولار، اسىرەسە، سوڭعى كەزدەرى بەلسەندىلىك تانىتىپ ءجۇر. سۇرايىن دەگەنىم، قازاقستاندا سەپاراتيزم قاۋپى بار ما؟ بار بولسا قاي اۋماقتاردا؟ جانە ولاردىڭ ار جاعىندا قانداي كۇشتەر تۇر؟ ەرجان كەڭەسۇلى.

- 90 جىلداردىڭ باسىندا سەپاراتيزم قاۋپى بولعان. 94-95 جىلداردا جوعارى دەپۋتات بولدىم. سوندا شىعىستان، سولتۇستىكتەن، باتىستاپ، پاۆلوداردان سايلانعان كەيبىر دەپۋتاتتاردىڭ ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە كۇمانمەن قاراپ، رەسەي استىنا كىرۋىمىزدى قالايتىنى بايقالدى. قازىر اسسامبلەيانى ورىندى، ورىنسىز داتتاي بەرەتىندەرگە ايتارىم، سول كەزدە اسسامبلەيا ءوزىنىڭ تۇراقتاندىرۋشى ءرولىن اتقاردى. قازىر ونداي دەڭگەيدە قاۋىپ جوق. دەگەنمەن، قازاقتىڭ ىشىندە دە، ورىستىڭ ىشىندە دە وتكەن كەڭەس وداعىن اڭسايتىندار بار. قازاق ىشىندە دە سولاردىڭ بار ەكەنى قىڭجىلتادى. استارىنا ۇڭىلمەي بەس، ون كىتابىن شىعارعان ءۇشىن سول جۇيەنى ماداقتايدىندار زيالى قاۋىم ىشىندە دە بار. رەسەيدە دە جيرينوۆسكي سەكىلدى نەمەسە زاتۋليندەر سەكىلدى بىزدەگى ورىستىلدەستەرگە قازاقستان ازاماتى ەمەس، رەسەيدىڭ بەسىنشى كوللوناسى رەتىندە قاراعىسى كەلەتىندەر دە بار. كەشەگى ماسكەۋ، پەتەربۋرگ، روستوۆتاعى وقيعالار تەگىن ەمەس. ەندەشە، تاۋەلسىزدىك، ۇلت مۇددەسى، قازاقستان تۇتاستىعىنا كەلگەندە ءبارىمىز بيلىككە كومەكتەسۋىمىز كەرەك.  اعارتۋ ارقىلى دا، ساياسي كوزقاراستى ءبىلدىرۋ ارقىلى دا. ال بيلىك تاۋەلسىزدىك پەن ەل تۇتاستىعىن قورعاۋعا كەلگەندە قوعامدىق كۇشتەرگە دە ارقا سۇيەپ ۇيرەنۋى كەرەك.

- ءاليحان ىنىشەك! ءتۇرى يگىدەن تۇڭىلمە دەگەن ەكەن دانىشپان اتا-بابالارىمىز. تۇرىڭە قاراسام حانعا بەرگىسىز قاراشاسىڭ، ىسىڭە قاراسام - قازاق ۇلتىنا جاساعان ەشبىر جاقسىلىعىڭدى كورە المادىم.

سەن ماعان مىناعان جاۋاپ بەرشى، قدت-نى ىشىنەن ءىرىتىپ، بولە جارعان وپاسىزدىعىڭ بيلىكتىڭ تاپسىرماسى ما، الدە وسىلايشا نازارباەۆقا دەگەن "ادالدىعىڭدى" ءبىلدىرۋ بولدى ما؟

قۇرمەتپەن اۋىلدىڭ قازاعى.

- ءسىز سول كەزدەن باستاپ مەنىڭ ايتقانىم مەن ىستەگەنىمە تالداۋ جاساساڭىز ءسوزىڭىزدىڭ جالعاندىعىن تۇسىنەر ەدىڭىز. «كورمەس  تۇيەنى دە كورمەس» دەيدى. سىزگە كورىنۋ ءۇشىن الدىڭىزعا اپارىپ قاپ-قاپ التىن، نە ماشينە-ماشينە توپىراق، كومىر، جيھاز ءۇيىپ تاستاي المايمىن. ساياساتكەردىڭ ءىسى مەتاللۋرگ سەكىلدى تەمىر بالقىتۋ ەمەس. سلەسار بولىپ كولىك قۇراستىرۋ ەمەس. ولاردى توننالاپ تا دانالاپ تا ەسەپتەۋگە بولادى.  وقىڭىز. ونىڭ ىشىندە سۇراعىڭىزعا جاۋاپتى جوعارىدا جاۋاپتاردان تاباسىز. ال شىنتۋايتقا كەلگەندە قدتنىڭ بولىنۋىنە بىرنەشە سەبەپ بولدى:

1.ىشكى امبيتسيالارى بار، بيلىكتە دە بيزنەستە دە جەتىستىكتەرگە جەتكەن وننان استام ادامنىڭ ءوزارا ءبىرىنشى رەت باس قوسۋى وڭاي شارۋا ەمەس ەدى.

2.ساياسي كوزقاراستارىمىزدى جالپى بىلگەنىمىزبەن ناقتى قۇجاتتارعا كەلگەندە كەيبىر الشاقتىق بايقالا باستايدى.

3.         قدتنى قارجىلاندىرعان ەكى ءىرى قارجىلىق توپتىڭ اراسىندا دا بۇرىننان باسەكەلەستىك بار بولاتىن. ءوز باسىم ونى قدتنىڭ ىشىندە جۇرگەندە بىراق ءبىلدىم.

4. قدت تەك ساياسي كەڭەسپەن باسقارىلادى، توراعا لاۋازىمى بولمايدى دەپ شەشكەنبىز. قالاي ەكەنى تۇسىنىكسىز ادىلەت مينيسترلىگىنەن تىركەلگەن جارعىدا توراعا بار بولىپ شىقتى. وسىنىڭ ءبارى ءبىر-بىرىنە دەگەن سەنمىسىزدىك تۋعىزىپ، بىرتە-بىرتە ەكى توپقا بولىنۋىنە الىپ كەلدى. ال، 18 جەلتوقسان كۇنى قدت قۇرىلعاندا كەشكە قالاي جاسىرىن كەزدەسكەنىمىزدى ابىلازەۆ تاياۋدا ايتتى.

- قۇرمەتتى ءاليحان! ەكونوميست ماعبات سپانوۆتىڭ پىكىرى بويىنشا، قازاقستانداعى زەينەتاقىلىق رەفورما حالىقتىڭ مۇددەسىن ەسەپكە المايدى. ال ءسىز بۇل رەفورما تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز.

- 1997 جىلى بۇل رەفورمانىڭ باسى باسىندا الەۋمەتتىك سالانىڭ ماماندارى ەمەس اكەجان قاجىگەلدين، داۋلەت سەنباەۆ، گريگوري مارچەنكو سەكىلدى قارجى ماماندارى بولدى. ۋاقىتتارى تىعىز، دۇنيەجۇزىلىك بانكىدەن قارىز الۋ ءۇشىن رەفورمانى تەز جاساۋ كەرەك بولعان. وسىنىڭ بارلىعى سەبەپ بولىپ جيناقتاۋشى جۇيەگە كەلەشەكتە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە بەينەتتىڭ زەينەتىن كورسەتەتىن ەمەس، اعىمدىق قارجىلىق ماسەلەلەردى شەشۋگە كومەك كوزقاراس باسىم بولدى. ايتا كەتەيىن، وسى زاڭ قابىلدانعاننان سوڭ پرەزيديەنت جاس قازاق ەكونوميستەردىڭ بيلىكتە جۇرگەندەرىڭ ءبارىن جيناپ، ءوزىنىڭ كۇماندانىپ وتىرعانىن ايتىپ، ءبارىنىڭ پىكىرىن جازباشا جەتكىزۋىن سۇرادى. مەنىڭ بىلۋىمشە كوپشىلىگى قولداپ جازىپ بەردى. شىنىندا دا، جيناقتاۋشى جۇيەدەن قازىرگى قالپىمەن جۇرە بەرسە، كوپشىلىكتىڭ الاتىن جالاقىسى ماردىمسىز بولادى. ىشكى قايشىلىقتارى كوپ. رەفورما جاساعاندار كەزىندە بيۋدجەت شىعىنىن ازايتامىز دەدى. كەرىسىنشە، زەينەتاقى تومەن بولاتىن بولعاندىقتان مەملەكەت بارىنە بىردەي بازالىق پەنسيا تاعايىنداۋعا ءماجبۇر بولدى. تاعى ءبىر قايشىلىق، ون ەكى، ون ءۇش زەينەتاقى قورى وزدەرى ءۇشىن جىلىنا ون بەس ملدرتان استام تەڭگە جۇمسايدى ەكەن. بۇل بولاشاق زەينەتكەرلەردىڭ اقشاسى. ال سول قورلار جەكە مەنشىك بولا تۇرا ولار ينفلياتسيادان تومەن تابىس تاپسا، مەملەكەت ولارعا كومەكتەسەدى ەكەن زەينەتكەرلەرگە تولەۋ ءۇشىن. سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا وسى قوردىڭ باستارىن قوسىپ بىرىكتىرۋ كەرەك.

- الەكە، بۇرىندا ءسىز باس بولىپ، باۋىرجان مۇحامەدجانوۆ، مۇحتار ابليازوۆ، مۇحتار قۇل-مۇحامەد، ت.ت. لاۋازىمدى، ۇكىمەت مۇشەسى ونشاقتى ادامدار قولداپ قازاق ەمەسپىز-قوجامىز دەپ وڭاشا باس قوسىپ شۇيىركەلەسەدى ەكەنسىزدەر. سوندا نە ماسەلە تالقىلاعانسىزدار؟

- مەن ءوز ومىرىمدە «ءوزى بولعان جىگىتتىڭ اتا-تەگىن سۇراما» دەگەن قازاقتىڭ ۇلى ءسوزىن باسشىلىققا الامىن.

- ءاليحان مىرزا، ءسىزدى جاھاندىق جاڭا ءتارتىپ ورناتۋشى ماسوندىق قۇپيا ۇيىمنىڭ مۇشەسى دەيدى. ءاليحان بوكەيحانوۆ تا ماسوندىق ۇيىمعا مۇشە بولعانىن جاسىرماعان. ءسىز بۇعان نە دەيسىز جانە سول ۇيىمنىڭ ورتا ازياداعى ارەكەتىنە قالاي قارايسىز؟ قازاقستاندا وزگە بەلگىلى تۇلعالار ىشىندە ماسوندارمەن تىعىز بايلانىستا دەپ كىمدەردى ايتار ەدىڭىز؟

- ءوز ماسەلەسىن ءوزى شەشكىسى كەلمەيتىن، ءوز حالقىن وزگەدەن كەم سانايتىندار ەلدىڭ ىشكى پروبلەمالارىن ماسوندار، تاعى باسقالاردان كورەدى. ماسوندىق دەگەن تاس قالاۋشىلاردىڭ وزدەرىنىڭ كاسىبي قۇپياسىن اتادان بالاعا بەرىپ سول كاسىپ ارقىلى كوز تابىسقا كەنەلگىسى كەلگەندىكتەن اعىلشىن مەن فرانتسۋز ەلىندە تۋىنداعانىن دا ولار بىلە بەرمەيدى. مەن ماسوندارمەن بايلانىسى بار ەشكىمدى بىلمەيمىن جانە ولارعا قىزىقپايمىن.

- اسسالاۋمالايكۋم ءاليحان اعا! اللاح تاعالا ىستەگەن ىستەرەرىنىزگە بەرەكە بەرسىن! مەنىڭ ايتار ۇسىنىسىم بار ەدى. مەن وڭتۇستىك قازاقستاننان بولام، شىمكەنت قالاسىنان. اقجول پارتياسى ءبىز جاقتان كورىنبەيدى. جاستارمەن جۇمىس جاساعاندى ۇناتامىن. اقجول پارياسىنىن جاستار قاناتى بار ما؟ جوق بولسا، قوعامدىق جۇمىسقا ارالاسسام دەگەن ەدىم.

بەرىك ءىنىڭىز

- وڭتۇستىكتە ءبىراز جۇرتقا بەلگىلى ازاماتتار ءبىزدىڭ مۇشەمىز. قازاققا تانىمال قايسار دا قايراتكەر اقىندار ءحانبيبى ەسەنققاراقىزى مەن قازىبەك يسا، يسرايىل ساپارباەۆ، ابىزداي اقساقال ءادىلحان سۇلتانبەكوۆ سەكىلدى ەلگە بەلگىلى تۇلعالار مۇشەلەرىمىز. بەلدى دە بەدەلدى اۋلەتتەن شىققان كاسىپكەر، اقىن، سازگەر نۇرلان جىلقىشيەۆ - ورتالىق كەڭەس حاتشىسى. ىشقىنباي، ايقايلاماي كەيدە جۇرت كوزىنە كورىنبەي دە قىزمەت ەتە بەرەتىن التىنبەك كاتتەبەكوۆ وبلىستىق ۇيىمنىڭ باسشىسى.  قارجى تاپشىلىعىنان جانە اقپارات ساياساتى سالدارىنان كەيبىر ىستەردىڭ كورىنبەۋى دە مۇمكىن. تاياۋدا پرەزيديۋمدا وسى ماسەلەلەردى تالقىلادىق. جاڭا سەرپىلىس بەرۋ كەرەك دەپ شەشتىك. وڭتۇستىكتەگى كەڭسەمىزدىڭ تەلەفونى: 530984. كاتتەبەكوۆتىڭ ۇيالى تەلەفونى: 87017293498

- "اق جول" پارتياسىنىڭ ەلىمىزدە العاش رەت ۇلتتىق كونتسەپسيا جوباسىن جاساعانىن، "الاشوردا" كۇنىن ۇسىنىپ، الاش تاعىلىمىن ۇلىقتاپ كەلە جاتقان ۇلتقا جاقىن بىردەن-ءبىر پارتيا ەكەنىن بىلەمىز.سولاي بولسا دا، كەزىندە سىزگە كوپ جالا جابىلدى. جالعىز زامانبەك نۇرقادىلوۆ قانا "اق جولدى" بولگەن ءاليحان ەمەس، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن كەلگەن ساياساتكەردى انىقتادىم دەپ، وزگە ارىپتەسىڭىزدىڭ اتىن اتاپ بەردى. بىراق ەل كوپ جاعدايدى بىلە بەرمەيدى. ءوزىڭىز نە دەيسىز؟ ماقپال.

- زامانبەك اعامىزبەن ءومىرىنىڭ سوڭعى ايلارىندا بىرنەشە رەت كەزدەستىك. جاڭاعى ءسىز ايتقان سوزدەردى ماعان دا ايتقان. ماعان جالا جاپقانداردىڭ كىم ەكەنى، نە پيعىلمەن جاساعاندارىن دا ءوزى تۇسىنەتىنىن ايتتى. كەزىندە ءوزى قولعابىس بەرگەندەردىڭ ءتۇرلى قۇيتىرقى تاسىلگە بارىپ جۇرگەنىنە دە قىڭجىلانىتىن دا  ايتقان. ءوزىڭىز دە بىلەدى ەكەنسىز گوي، مەنەن گورى ءسىزدىڭ ەلگە ايتقانىڭىز ورىندى بولار.

- ءاليحان اعا، ءسىزدى قۇرمەتتەيتىن ازاماتتاردىڭ ءبىرى مەن.

1. تالدىقورعانداعى دوربا-تۋىمىز جايلى ويىڭىزدى بىلسەم دەيمىن.

2. اۋليەاعاش ورتەنگەن كەزدە "تابيعاتتىڭ" مەلسى تىلقاتپادى، ەلىمىزدى كوگالدىندىرماق بولعان مەلس بۇل جەردە نەگە ءۇن-ءتۇنسىز قالدى؟

3. كەلەر ونجىلدىققا دەگەن ساياسي بولجامىڭىز.

راحمەت.

1. تالدىقورعانداعى تۋ جايلى الدىڭعى سۇراقتارعا جاۋاپ بەردىم.

2. مەلستىڭ وزىنەن سۇراعاڭىز ءجون بولار

3. كەلەر ون جىلدىق كوز اشىقتىڭ كوكىرەگى وياناتىن، كوكىرەگى وياۋدىڭ كوزى اشىلاتىن ون جىلدىق بولسا يگى بولار ەدى.

- سالەماتسىز با،ءاليحان ءىنىم! قازىرگى كەزدە سەن سياقتى قازاقتىڭ جىگىتتەرىنىڭ بيلىك باسىندا بولماعانى قازاق ءۇشىن سور دەر ەدىم. مەن جەر باسىپ جۇرگەن قازاق قىزىمىن، ءوز دارەجەمدە ەڭ تومەنگى ساتىدا ورىنباسار بولىپ ىستەدىم. مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ سونداي سورلى ەكەنىن كورىپ، قايتا-قايتا تاستاپ كەتىپ، قايتا كەلدىم ورىنباسارلىققا. سوسىن وي ءتۇيدىم. اقىل ەسى ءتۇزۋ، ءبىلىم، بىلىگى بار، ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى بار قازاق كەتپەۋ كەرەك ەكەن، سەبەبى توپاستار ۇيالماي باسشى بولۋعا كەلە بەرەدى ەكەن. وي جوق، ەلدىڭ الدىنا شىعىپ ءبىر اۋىز ءسوز ايتا المايتىندار باسشى ەكەن. ءبىز نازارباەۆقا ەرەگەسپەۋىمىز كەرەك، ول قاشان كەتەدى دەپ كۇتپەۋ كەرەك، ەڭ تومەنگى حالىققا جاقىن جەرلەردە الاش پارتياسىنىڭ مۇشەلەرىندەي جاندار بولۋ كەرەك. مەنشە اقىلدى، ءبىلىمدى،پاراساتتى، قازاقتى سۇيەتىن، ادال، اللادان عانا قورقاتىن جاندار بىرىگۋ كەرەك. مەن ءسىزدىڭ قازىر نە ىستەپ جۇرگەنىڭىزدەن حابارسىزبىن، بۇرىن تەلەديدار بولسىن، اقپارات قۇرالدارىنان كورسەم، پىكىرلەرىڭدى تىڭدايتىن ەدىم، مەنىڭ ويىما نە ايتار ەدىڭىز؟ قايدا بولساڭىز دا امان بولىڭىز. اقتاۋدان ءبىر اپاڭىز.

- كوپ ويىڭىزبەن كەلىسەمىن. ۇلتجاندى ادامداردىڭ بيلىكتىڭ ءار دەڭگەيىندە بولعانى ەلگە پايدالى ەكەنىن جوعارىدا دا ايتتىم. بۇگىنگى ۇسىنىسىمىز، بۇگىنگى ويىمىز قاي بيلىكتىڭ قولىمەن بولماسىن بۇگىن حالىقتىڭ يگىلىگىنە جاراتىلسا، وعان قىڭجىلماۋ كەرەك. ءبىز ءۇشىن اۆتورلىق ماڭىزدى ەمەس دەپ مەن بىرنەشە رەت ايتقام. يا، تەلەديدارعا بالاما پىكىرى بار، بيلىكتەگىلەرمەن دۇرىس دەڭگەيدە پىكىر تالاستىرا الاتىن تۇلعالاردى جىبەرمەي تۇر. بۇل بيلىك يدەولوگتارىنىڭ ەل بولاشاعىن، ەل الەۋەتىن ويلامايتىنىنىڭ كورىنىسى. نۇروتان ءوز كۇشىنە سەنىمدى بولسا ءبىزدى تەلەديدارعا شىعارۋدان بىزبەن پىكىرتالاس ۇيىماستىرۋدان قورىقپاس ەدى عوي. بۇل ءوز حالقىنا سەنبەۋدىڭ كورىنىسى. باتاڭىزعا راحمەت، اپا!

-ء"اليحان كەدەن وداعىن اشكەرەلەگەنى ءۇشىن "كوكپار" حابارى جابىلدى" دەپ جازدى، ۇمىتپسام، "جاس قازاق ءۇنى" بولار. سول كەزدە حاباردىڭ باس رەداكتورى، جاقسى جازۋشى اسىلبەك ىحساندى كەتىردى جۇمىستان. حاباردىڭ رەداكتورى ، مىقتى اقىن، بىلىكتى تەلەجۋرناليست نۇرلان ابدىبەك "جاس قازاق ءۇنى" گازەتىنىڭ ايقايىمەن، مينيستر، توراعا جاۋاپ بەرىپ، جۇمىستا قالعان بولاتىن. تاياۋدا قىسقارتۋدىڭ سىلتاۋىمەن كوپپەن بىرگە جۇمىستان شىعىپ قالدى. ىستەپ وتىرعان ءبىزدىڭ شولاقبەلسەندى باستىعىمىز ساۋلە جيرەنشينا.ال جاقسى حابار "كوكپار" جابىلدى. جاقسى جۋرناليستەر دالادا قالدى. كەدەن وداعىنا كىرىپ كەتتىك. سوندا نە بولدى؟ اقىرىندا نە بولادى؟ گۇليا.

- مەن ول حاباردا كەدەن وداعىنا كىرمەۋ كەرەك دەپ ايتقان جوقپىن. حاباردا دا، ونىڭ الدىندا بيلىك وكىلدەرى قاتىسقان پارتياارالىق كەڭەستە دە كەدەن وداعىنا بايلانىستى ءۇمىتتىڭ دە، كۇدىكتىڭ دە بار ەكەنىن ايتتىم. مەنىمەن شىققان دەپۋتات ىنىشەك دۇرىس ءۋاج كەلتىرە المادى. ەستىگەنىم، سول حاباردى ۇلكەن باسشىلار كورىپ، ۇكىمەتتىڭ وسى وداققا بايلانىستى ىستەگەن جاۋاپتىلار سوگىس ەستىپتى. جاقسى جۋرناليستەردى جۇمىستان كەتىرگەن سولاردىڭ تەپكىنى بولسا كەرەك. مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ىشكى ساياسات مەڭگەرۋشىسىنە بۇل ءىستىڭ قازاق بولاشاعىنا دۇرىس ەمەس ەكەنىن، كەرىسىنشە قوعامدىق پىكىردى بيلىك پايدالانۋ كەرەك ەكەنىن ايتتىم. سودان سوڭ جۇمىستان شىعارماي ءجۇر ەدى، كەيىن شىعارىپ جىبەرەگەن ەكەن عوي. وكىنىشتى. كوكپاردىڭ جابىلعانىنان قازاقتىڭ قوعامدىق ساناسى ۇتىلدى. بۇنى اكىمشىلىك يدەولوگتارى دا، اقپارات جانە مادەنيەت مينيسترلىگى دە، تەلەديدار باسشىلارى دا ءتۇسىنۋ قاجەت. اركىم ەڭ بولماسا ءبىر ەكى رەت ۇلت مۇددەسىن ورىندىق قىزىعىنان جوعارى قويسا كوپ پايدا بولار ەدى.

- 1. التىنبەك سارسەنبايۇلى دوسىڭىز ەدى. ونى ساتىپ كەتتىڭىز. وسى تۋرالى نە ايتا الاسىز؟

2. كوپتەگەن ءباسپاسوز قۇرالدارىندا ءسىزدى وپپوزيتسياعا نازارباەۆتىڭ ءوزى جىبەردى دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلدى. وسى راس پا؟ وسى جاعىن تاراتىپ ايتىپ بەرىڭىزشى.

- يا، دوسىم ەدى. اقجولدا 2004-2005 جىلداردا قانداي احۋال بولعانىن، كىمدەر قالاي كەلىپ قالاي كەتكەنىن جوعارىدا ايتتىم. مەن اقجولدا قالدىم. اقجولدا مەنىمەن بىرگە پارتيا مۇشەلەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قالدى. ءوزىڭىز سارالاپ كورسەڭىز باسشىلىقتىڭ ىشىنەن اقجولدان كەتكەندەر نە قالتالىلار، نە مەملەكەتتىك مەنشىكتى كەزىندە جەكەشەلەندىرگەندەر، نە سولارعا تاۋەلدىلەر. ولار اقجولدى بيلىكپەن ويىندارىندا پايدالانعىسى كەلدى. تۇك شىقپاعان سوڭ پارتيادان كەتتى. سالىستىرىپ كورسەڭىز باسشىلىقتىڭ ىشىنەن اقجولدى تاستاپ كەتكەندەردىڭ ورتاشا تۇرمىس دەڭگەيى قالعاندارعا قاراعاندا بىرنەشە ەسە جوعارى ەدى. ەكىنشىدەن، ولار كەتكەن سوڭ پارتيا قارجىسىز قالدى. بيلىك ءبىز جاعىمىزدا بولسا، ونىڭ ۇستىنە تىكەلەي پرەزيدەنت جىبەرگەن بولسا، سول كەزدەن باستاپ قارجىلاندىرعان بولار ەدى. وسىدان ءتۇيىن تۇيە بەرىڭىز. «ولگەننىڭ جامانى جوق، ءتىرىنىڭ جاماننان امانى جوق» دەگەن قازاقتىڭ بالاسىمىن.  ادامي تۇرعىدان 2004-2005 جىلدار مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ اۋىر جىلدار بولدى.  ايتپاقشى، الدىڭعى توپتار كەتكەن سوڭ ەكى،ءۇش ايدان كەيىن سولارمەن ارامىزدى ورشىتۋگە كۇش سالعان كەيبىر ارانداتۋشىلار دا كەتتى.

- اعا امانسىز با. كەلە جاتقان جاڭا جىلىڭىز قۇتتى بولسىن. ءسىز تۋرالى الىپ قاشپا اڭگىمە كوپ اق ايتەۋىر. بىرەۋلەر قىزىلدار دەسە بىرەۋلەر اقتار دەيدى. بىرەۋلەر تىڭشى دەسە بىرەۋلەر بىرەۋدىڭ جانسىزى دەپ ايتەۋىر وزدەرىنىڭ ءوز بىلگەندەرىن جورۋمەن ءسىز تۋرالى نەشە ءتۇرلى اڭگىمەنىڭ جورامالىمەن جورىپ ءبىتتى. تاعى بىرەۋلەر مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ءىستىڭ جانىندا ءجۇر نەمەسە ەكى اياعى تالتايىپ قۇردىمعا كەتكەلى تۇر دەپ كوپ اق اڭگىمە ءوربىتىپ ءجۇر. مەنىڭ ويىمشا وسى سۇراقتىڭ بارىنە بىراق ادام جاۋاپ بەرە الادى. ول تەك قانا ءسىز دەپ ويلايمىن. قوش دەلىك بۇلاردىڭ ءبارى ءسىز ءۇشىن تاڭسىق ەمەس شىعار. ءبىر شەتىنەن ەتىڭىز دە ۇيرەنگەن شىعار. ءبىر شەتىنەن بەتى قالىڭ جاننىڭ راحاتى دەپ ونى دا ءبىر ءتۇيىپ جۇرگەن شىعارسىز. ءبىر شەتىنەن مەنىڭ ەڭبەگىمدى ەلەمەگەن ەل ەرتەڭگى كۇنى مەنى ءالى اق ەسىنە الادى دەپ ەلەڭدەپ تە جۇرگەن بولارسىز. كىم بىلەدى تەك ءاليحان بىلەدى. نۇكتە. ەندى سۇراق. 1. بىزگە قانداي زاڭدار كەرەك. 2. قازاقستاندا ناعىز ساياساتتانۋشى دەپ كىمدى ايتا الاسىز. قارين، كوشىم، بايمەنوۆتەردىڭ پىكىر سايىسىن حالىق باياعىدا كورگىسى كەلىپ ءجۇر. وسىعان ءوزىڭىز باستاما كوتەرسەڭىز. سوندا بىلەر ەدىك قازاقتا قايسىسى مىقتى دەپ. 3. ىلگەرىدە سايلاۋدا ءبىرىنشى ورىن وتان ەكىنشى ورىندى اق جول ءۇشىنشى ورىندى اسار الىپ ەدى. سول كەزدە ەكى جىل بويى ءتيىستى داۋىستى الا وتىرىپ وزدەرڭىزبەن وزدەرىڭىز ارزداسىپ ماجىلىسكە بارمادىڭىزدار. سوندا حالىقتىڭ سەنىپ سىزدەرگە بەرگەن داۋىستارىنا بىلايشا قۇدىرەشە ايتقاندا تۇكىردىم سەنىڭ سوۆەت ۇكىمەتىنە دەدىڭىزدەر. سوڭعى سۇراق. ءبىز وسى قايدا بارا جاتىرمىز. اۋىل بولەك. قالا بولەك. دالا بولەك. بالا بولەك. ەل ىشىندە اعايىندىقتان باسقا وسى تاتۋلىق قالدى ما؟

- ءبىراز بولجامدارعا جاۋاپتى جوعارىدا العان بولعان شىعارسىز. مەن ءومىرىمدى ماعان جالا جاپقانداردىڭ ءسوزىن وقىپ، ولارعا جاۋاپ بەرۋگە ارناعىم كەلمەيدى. ءبىر عانا ايتارىم سول كەزدە ماعان جالا جاۋىپ قارالاۋ كومپانياسىن ۇيىمداستىرعاندار دا ءتۇرلى جولمەن مەنى قارالۋعا قاتىسقان باسىلىم باسشىلارى دا ءتۇسىندى مە، تۇسىنبەدى مە بىلمەيمىن جالپى قازاقستانداعى دەموكراتياعا قارسى جۇمىس جاسادى. سەبەبى ولاردىڭ ءىس-قيمىلدارى كوپ ادامدارعا دەموكراتتار دەگەن ءبىرىن ءبىرى قارالاۋشىلار دەگەن اسەر قالدىردى. ولاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى قوعامنىڭ ءبىر بولىگىنىڭ كوكەيىندە  دەموكراتيا جاسامپازدىقتىڭ جارىسى ەمەس قارالاۋدىڭ جارىسى دەگەن ۇعىم قالىپتاستىردى. وكىنىشتى. ناقتى سۇراقتارعا كەلەيىك.

1. ەل مۇددەسىنە نەگىزدەلگەن زاڭدار. ول ءۇشىن پارلامەنت ءادىل سايلاۋدىڭ ناتيجەسىندە قالىپتاسۋ كەرەك.

2. ءبىلىمى جاعىنان مارات تاجين، دوسىم ساتباەۆ، كونستانتين سىروەجكين، پولەتاەۆ سەكىلدى ازاماتتار ويىما ءتۇسىپ وتىر. ساياساتتانۋ - عىلىم. عىلىمنىڭ تالابى - وبەكتيۆتى كوزقاراس. ساياساتكەر بولعان ساياساتتانۋشى وبەكتيۆتىلىكتەن ايىرىلادى. كارين - نۇروتاننىڭ حاتشىسى. سوندىقتان ول باسىلىمداردا ساياساتتانۋشىدان گورى ساياساتكەر دەپ شىققانى ءجون. كەز كەلگەن پارتيانىڭ كەز كەلگەن وكىلىمەن پىكىرتالاسقا ءبىز دايىنبىز. جوعارىدا ايتتىم عوي، نۇروتان مىقتىمىن دەسە قاشپاسىن پىكىرتالاستان.

3. جوق، ءبىز حالىقتىڭ داۋىسى دۇرىس ەسەپتەلمەدى دەپ نازارىلىق كورسەتتىك. ارينە، ماندات پايدالانباۋعا سول كەزدە قالىپتاسقان ىشكى احۋالدىڭ دا اسەرى بولعانى ءسوزسىز. 2007 جىلى بەس، التى اي دەپۋتات بولعانىمدا حالىق ءۇشىن دە پارتيا ءۇشىن دە پايدالى ءىس اتقارۋعا جالعىز مانداتپەن دە بولادى ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى.

4. اۋىلعا باستى نازار اۋدارۋ كەرەك. اۋىلدا وسكەن بالا ينتەرنەتكە دە، ۇيالى بايلانىسقا دا، ءبىلىم كوزدەرىنە دە قول جەتكىزۋى كەرەك. باياعى تۇتىنۋشىلار وداعى سەكىلدى ۇيىمدار قاجەت دەپ جوعارىدا ايتتىم. ول اۋىلدان قالاعا استىق پەن مال ونىمدەرىن جەتكىزەتىن بولسا، قالادان اۋىلعا تاۋارلارمەن بىرگە رۋحاني ازىقتىڭ ونىمدەرىن دە جەتكىزۋدى ەسەپتەسە قاجەت. ينتەرنەت پەن ۇيالى بايلانىستى اۋىل ءۇشىن ارزانداتىپ جەتكىزۋ سول كومپانيالارعا قوياتىن شارت بولۋ قاجەت. وزىمىزدە شىعارعان كينوفيلمدەردىڭ ، اسىرەسە، بيۋدجەت قارجىسىنا شىعارىلعاندار اۋىلدارعا ارزانداتىلعان باعامەن كورسەتىلۋى قاجەت. ءداستۇرلى ونەرىمىزدىڭ ساڭىلاقتارىن تەاترلارىمىزدى بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىپ اۋىل، ايماقتى ارالاتۋىمىزعا مۇمكىندىك جاساۋىمىز قاجەت. قوستانايدا ءبىر گولف الاڭىن سالعانشا سول قارجىعا بۇكىل اۋىل بالالارىنا دوپ وينايتىن الاڭ مەن جابىق سپورت كەشەندەرىن سالۋعا بولادى. ايماقتاردى دامىتۋ دەپ قۇرىلعان كوميتەت پارمەندى جۇمىس جاساۋى كەرەك. ءبىز اعايىندىقتان گورى ورتاق ۇلتتىق مۇددە، ورتاق ساياسي كوزقاراس، يدەيا ماڭىندا بىرىگە الاتىن، اۋىلىمنىڭ دا، قالامىمنىڭ دا، وبلىس مەن رەسپۋبليكامنىڭ دا شارۋاسى مەنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىم دەپ تۇسىنەتىن ازاماتتار قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك.

جالعاسى بار