مەنى ۇرىپ ولتىرەتىن ادام جوق! ۇرىپ ولتىرگىسى كەلەتىندەر كەكتەنىپ جۇرگەن بولار، كۇيىپ كەتەمىن دە، ءجۇدا ۇمىتشاقپىن عوي! مەديتسينا تىلىمىمەن ايتقاندا سكلەروزبىن...

بىلمەيمىن، بىردەڭەگە كەرەك بولىپ، جۇمىستان ۇيگە قۇيىنداي قيىنداتىپ جەتتىم دە، جەلكەمدى جەتى رەت قاسىپ، تەرلەپ-تەپشىپ ساسىپ، اۋزىمدى اپانداي اشىپ، قاقيدىم دا قالدىم.

--تۇرىڭە تۇز سەبىلگەندەي ءابىرجىپ كەتىپسىڭ، جايشىلىق پا؟-دەپ سۇرادى ايەلىم قاتيپاش.

--نەگە كەلدىم ەكەن؟ ەسىمنەن شىعىپ كەتتى...

--ەسىڭدى ەشكى ءمۇجىپ تاستاعان، سەن ءوز اتىڭدى دا ۇمىتىپ قالارسىڭ مىنا تۇرىڭمەن! اتىڭ كىم ال، ايتا قويشى؟

--قازىر، جەكە كۋالىگىمە قاراي قويايىن، ويەباي، كۋالىگىم قايدا؟ ە-ە، رنن-گە كەلگەن ەكەنمىن عوي.

مەنى ۇرىپ ولتىرەتىن ادام جوق! ۇرىپ ولتىرگىسى كەلەتىندەر كەكتەنىپ جۇرگەن بولار، كۇيىپ كەتەمىن دە، ءجۇدا ۇمىتشاقپىن عوي! مەديتسينا تىلىمىمەن ايتقاندا سكلەروزبىن...

بىلمەيمىن، بىردەڭەگە كەرەك بولىپ، جۇمىستان ۇيگە قۇيىنداي قيىنداتىپ جەتتىم دە، جەلكەمدى جەتى رەت قاسىپ، تەرلەپ-تەپشىپ ساسىپ، اۋزىمدى اپانداي اشىپ، قاقيدىم دا قالدىم.

--تۇرىڭە تۇز سەبىلگەندەي ءابىرجىپ كەتىپسىڭ، جايشىلىق پا؟-دەپ سۇرادى ايەلىم قاتيپاش.

--نەگە كەلدىم ەكەن؟ ەسىمنەن شىعىپ كەتتى...

--ەسىڭدى ەشكى ءمۇجىپ تاستاعان، سەن ءوز اتىڭدى دا ۇمىتىپ قالارسىڭ مىنا تۇرىڭمەن! اتىڭ كىم ال، ايتا قويشى؟

--قازىر، جەكە كۋالىگىمە قاراي قويايىن، ويەباي، كۋالىگىم قايدا؟ ە-ە، رنن-گە كەلگەن ەكەنمىن عوي.

ال، سودان رنن-ءىمدى ىزدەيىن... جەر جۇتىپ، شايتان شاشىنىڭ اراسىنا قىستىرىپ كەتتى مە، جوق! سەيفىمنىڭ ءىشىن وتىز ەكى رەت قاراپ شىقتىم. نەبارى التى ءجۇز مىڭ دوللار، ەكى ءجۇز ەلۋ مىڭ يۋان، ءۇش ءجۇز مىڭ رۋبل، ەكى ءجۇز مىڭ مانات، ءجۇز سەكسەن سەگىز مىڭ ەۋروم عانا تۇر... ءبىر تيىن تەڭگەم جوق ەكەن. نە دەگەن قايىرشىلىق ەدى دەسەڭىزشى!  انە، وبلىستىق ءماسليحات حاتشىسىندا مىڭ تەڭگە دە جوق! جوققا جۇيرىك جەتكەن بە، قۇرىپ كەتسىنشى، رنن-ءىم قايدا تۇر ەكەن؟ ايەلىم ەكەۋمىز وتىز ءۇش بولمەلى  ءتورت قاباتتى ءۇيىمىزدىڭ استان-كەستەڭىن شىعاردىق. كۇندە ءشاي ءىشىپ جۇرگەن شاينەكتىڭ ىشىنە دەيىن قارادىق. جوق! ەندى بايقاپپىن، بىزدە بارلىعى 33 بولمە بار ەكەن گوي! ونىڭ 23-ءى بوس تۇر...  ال، بىلايعى جۇرت ۇلەسكەر بولىپ، پاتەرگە قولدارى جەتپەي، نارازىلىق شەرۋلەرىنە شىعىپ ءجۇر. وزىمە- ءوزىم ابدەن ۇرىستىم. قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان، راماسىنا التىن جالاتىلعان پورترەتىمە قاراپ، وي، ابدەن ۇرىستىم. «ءاي، سەن كىمنىڭ ارقاسىندا بايىپ الدىڭ؟ حالىقتىڭ ارقاسىندا! جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە مەملەكەتتىك نىسانداردى بولماشى تەڭگەگە ساتىپ الدىڭ! ساياباقتى دا جەكەگە اينالدىرىپ، ىشىندە ءشانيىپ جاتىپ الدىڭ! ءسويتىپ، بايلىققا بەلشەڭنەن باتىپ الدىڭ! سەندە بەت جوق ەكەن!»- دەدىم ايقايلاپ. پورترەتىمدە «ءۇن» جوق، بەتى بىلق، بۇيرەگى بۇلك ەتپەيدى!

- نەمەنەگە ايقايلاپ تۇرسىڭ؟-دەپ قاتيپاشىم جەتىپ كەلدى، -تۋ-ۋ، اداسىپ كەتتىم، بولمەلەردەن!  سەنى ارەڭ تاپتىم عوي!

- مەنى قايتەسىڭ، رنن-ءدى تاپتىڭ با؟-دەدىم مەن جىندانىپ.

- وسى سەن ءدجيپىڭنىڭ بەز كامىرنىي باللوندارىنىڭ ىشىنە تىعىپ قويعان جوقسىڭ با؟

- ە؟

- سونىڭ ىشىنە ءوزىڭنىڭ جاسىرىن بيزنەسىڭ ماريحۋانانى سالىپ جاتۋشى ەدىڭ...

- جاپ اۋزىڭدى! اقىرىن!

ال، كەلىپ، رنن-ءدى ىزدەيىك.ءبىر بولمەدەن ايەلىمنىڭ سۇڭقىلداعان داۋسى شى­عادى... ارەڭ ىزدەپ تاۋىپ، ەسىكتى اشىپ قالسام، قاتيپاشىم قاپشىقتى قۇشاقتاپ جىلاپ وتىر! سويتسەم، قاپشىقتىڭ ىشىندەگى ونى-مۇنىلاردىڭ ىشىنەن مەنىڭ ساۋنادا قىزدارمەن تۇسكەن سۋرەتتەرىمدى تاۋىپ الىپتى!

- مىناۋ كىم؟ سەن بە؟-دەيدى ايەلىم بەنزين ءىشىپ قويىپ، ەندى لاپىلداپ جا­ناي­ىن دەپ تۇرعانداي...

- تانىمايمىن...

- مىناۋ سەن عوي!

- ءبىر جەردەن كورگەن ادامىم سياقتى...

قاتيپاشىم سۋرەتتەردى جىرتە-ەپ جىرتى-ەپ تاستاپ، اياعىن اسپانعا كوتەرىپ جاتا قالدى. وكپەلەگەندە سويتەتىن ادەتى بار. اسپانعا قاراپ قالعان اياقتارىن تومەن ءتۇسىرىپ، كوز جاستارىن تىلىممەن جالاپ قۇرعاتىپ، «بۇل كومپيۋتەردە دۇشپاندارىم ادەيى جاساعان كوللاج» -دەپ سەندىردىم دە، قۇرىپ كەتپەگىر رنن-ءدى ىزدەۋگە كوشتىك. ءبىر كەزدە كەلەسى بولمەدەن ايەلىمنىڭ شىڭعىرىپ جىلاعان داۋسى شىقتى. شىقشىتىمدى شايتان تىستەپ العانداي، تىكسىنە  جەتىپ بارسام، ايەلىم ءبىر قاپشىق ۇندى قۇشاقتاپ جىلاپ وتىر. سويتسەم، ۇننىڭ ىشىنەن بۇرىنعى سەگىز ايەلىمنىڭ سۋرەتتەرىن تاۋىپ الىپتى!

- سەنىڭ سەگىز ايەلىڭ بولعان ەكەن عوي!-دەيدى ول بومبا جۇتىپ العانداي.

- قايداعى سەگىز؟-دەپپىن مەن.

- سەن بۇرىن ءتورت-اق رەت ۇيلەنىپ، ءتورت-اق رەت اجىراسقانمىن دەپ ەدىڭ...

- قالعان تورتەۋى ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى... مىناۋ-- قيارگۇل، سەگىزىنشى كلاس­تا وقىپ ءجۇرىپ ۇيلەنىپ، مەكتەپ ديرەكتورى ۇرىسقان سوڭ اجىراسىپ كەتكەن­بىز، مىناۋ -  پيازگۇل، قاراڭعىدا كيسلوتا ءىشىپ قويىپ، ءىشى قايناپ ولگەن، مىناۋ-ءسابىز­بيكە، بىلمەيمىن، اسىلىپ ولگەن ايتەۋىر... مىناۋ پوميدوربيكە، بەسىنشى قا­باتتان ءوزىن-ءوزى تاستاپ جىبەرىپ، و دۇنيەگە كەتىپ قالدى... مىنالار-ۋكروپگۇل مەن مايونەزبيكە،  ەكەۋى دە ۋكسۋس ءىشىپ ءولدى.

ايەلىمنىڭ بەتىنە قاراسام، ءۇرپيىپ، ۇرەيى ۇشىپ وتىر ەكەن. «قالعان قاتىن­دار­ىڭدى ايتپاي-اق قويشى، كوزتويماس! قورقىپ كەتتىم...»-دەيدى. سوسىن: «قاتىن­دار سالا­تى» بولىپ شىقتى عوي...-دەپ قوسىپ قويدى. «نەگە ءبارى اسىلىپ، ۋكسۋس ءىشىپ ولگەن؟»--دەدى تاعى. «سونداي ارۋ بولادى...ءوزىڭ تەلەديداردان كورىپ ءجۇرسىڭ، مەكتەپ وقۋشىلارى اسىلىپ ءولىپ جاتىر. مەكتەپتە تاربيە بەتىمەن كەتكەن! قىزدار دا توبەلەسەدى! اتىسادى! الىمجەتتىكپەن اقشا جينايدى! سوسىن اسىلىپ ولمەگەندە قايتەدى؟ مەن مۇنى ءماسليحاتتىڭ كەلەسى سەسسياسىندا كۇن تارتىبىنە قويامىن!» -دەپ ايقايلاپ كەتسەم كەرەك، ايەلىم اۋزىمدى الاقانىمەن باسا قويدى. قۇرىپ كەتپەگىر رنن-ءدى ىزدەمەي-اق قويايىنشى دەپ ەدىم، قاتيپا­شىم كونبەدى.

ءبىر كەزدە ايەلىم ايقايلاپ جىبەردى. ءبىر بولمەدەن جەكسۇرىن داۋسى شىعادى. تاعى نە ءبۇلدىرىپ قويدىم ەكەن؟  جۇگىرىپ، جەتىپ بارسام، ايەلىم بۇل جولى قۋانعانىنان ايقايلاپ جىبەرىپتى! جەر استىنداعى قويماعا تۇسسە، ارىق جاقىن بولعاندىقتان با، ءبىر قابىرعاسىنداعى كافەلدەر ءتۇسىپ قالىپتى دا، سول تۇستان ءشىرىپ كەتكەن كىشىگىرىم تەمىر ساندىق قۇلاپ ءتۇسىپتى! ءىشىن اشىپ قاراسا، قۇداي-اۋ، التىن جالاتىلعان قۇمىرا، ءىنجۋ-مارجاندار! ايەلىم ءماز... ەسەڭگىرەي جازداپ، ساندىقتىڭ ءىشىن قاراپ جاتىپ، ءبىر حات تاۋىپ الدىم. بىلاي دەپ جازىپتى: «مەن قازاق بايلارىنىڭ ءبىرى مايباسار توقپانجىلىكۇلى اتامان دۋتوۆتىڭ قازاق جەرىنەن تارتىپ العان قىرىق كيلا التىنىن ۇرلاپ الىپ، ەسكى ديىرمەننىڭ استىن قازىپ، تىعىپ قويدىم. ءوزىمدى كەڭەس وكىمەتى كامپەسكەلەمەك. مەنىڭ شوبەرە-شوپشەك، نەمەنەلەرىمنىڭ ءبىرى وسى التىندى 2010 جىلدىڭ اياعىندا، جاڭا جىل قارساڭىندا تاۋىپ الاتىنىنا سەنەمىن. پوكا، ءۇرىم-بۇتاقتارىم مەنىڭ! 1918 جىل.»

قۋانعانىمنان قاتيپاشتى قۇشاقتاپ قاتىپ قالىپپىن. ەندى بولماعاندا، ول تۇنشىعىپ ولەتىندەي ەكەن! راحمەت ساعان، رنن!  ەسكى ديىرمەن... قالاداعى ەسكى ديىرمەن؟ ويە-باي، قازىرگى وبلىس اكىمياتى عيماراتىنىڭ استى عوي! ەندى قايت­تىم؟ سودان وبلىس اكىمىنىڭ الدىنا بارىپ، «مىنا عيماراتتى بۇزىپ، جاڭا، زاماناۋي عيمارات سالايىق...» دەدىم.» «نەگە؟»دەپ سۇرادى اكىم. «سول. وبلىس اكىمدەر قۇتايماي قويدى. ءبىر جىلدان كەيىن ورنىنان ءتۇسىپ قالا بەرەدى. جامان ىرىم. عيماراتتىڭ استىندا اتا-بابالارىمىزدىڭ مۇردەلەرى جاتىر دەيدى بىلەتىندەر...» «باسە، كەشكى سەگىزدەن كەيىن كابينەتىمدە بىرەۋ ىڭىرسيدى...كوز الدىما سكەلەتتەر ەلەستەيدى...»-- دەدى اكىم. «ارۋاقتار باسقا عيمارات دامەتىپ جاتىر»- دەپ قويدىم مەن.  نە كەرەك، اكىمدى كوندىرىپ، جاڭا عيمارات ءۇشىن دەپ اۋىلدارعا بولىنگەن بيۋدجەتتىك قارجىدان اساپ قالدىق، كولەڭكەلى تەندەر جاريالاپ، ءبىر جاساپ قالدىق...جاڭا عيمارات سالىنىپ بىتۋگە تاياعاندا، ايەلىم تاعى ءبىر حات تاۋىپ الدى... اتامنىڭ اتاسىنىڭ اتاسى مايباساردىڭ حاتى! «شوبەرە-شوپشەكتەرىمنەن كەشىرىم سۇرايمىن... ديىرمەننىڭ استىنا تىققان قىرىق كيلا التىنىمدى اتىڭ ءوشىپ، سپيد بولعىر اتامان اننەنكوۆ تارتىپ الىپ كەتتى، اتىسىپ، مۇرىنىمنىڭ ۇشىنا وق ءتيدى... پوكا، ءۇرىم-بۇتاقتارىم مەنىڭ! 1918 جىل»

ەسىمدى جيسام، ايەلىم ەكى اياعىن اسپانعا قاراتىپ، وكپەلەپ جاتىر ەكەن... و، قۋ دۇنيە، قۋسام سەنى، جەتەم بە، و دۇنيەگە شىنىمەن تىرجالاڭاش كەتەم بە؟!

«اباي-اقپارات»