كۇندەلىك جانە جۇمىسىما قاتىستى ونى-مۇنى جازىپ، قاعازىمدى قيماي، تۇستىككە وراي شەكەگە شاقىرعان جەرگە ءسال كەشىگە شىقتىم. تەرەزەدەن سىرتقا قاراعاندا موپ-موماقان بولىپ تۇرعان دالا. اسپان اشىق، اۋا تاپ-تازا. بىراق الدامشى ەكەنىن سەزەمىن. ىقتا تۇرساڭ بىلىنە قويمايتىن، بىلدىرتپەي قاريتىن، جىلۋىڭدى بىرتىندەپ الاتىن اياز. جەلگە بۇرىلساڭ عانا كۇشىن اڭعاراسىڭ.

مەنىڭ باعىتىم ىق ەكەن. سونىڭ وزىندە قۇلاقشىندى تۇسىرە كيىپ، بوكەبايىمدى موينىما قوس قاباتتاپ وراپ، ابدەن قىمتانعانمىن. جاعالى قىسقا تون جەلكەنى، كەۋدەنى، جاۋىرىندى قورعاعانىمەن، جامباس پەن ەكى سانعا سەپ بولمايدى ەكەن. بۇتتاعى جۇقا شالبار مەن ىشتەگى جۇقا تەرموبەلە دەگەنىڭىز، وزدەرىنىڭ جۇقالىعىنا ۇيالۋدىڭ ورنىنا، مەنى مىسقىلداپ: «ءيا، بولات، قۇتىر، قۇتىر!» دەپ قويادى. كوشەدە ادام اياعى سيرەك. ءبىر اپتا بويى بۇتكىل سولتۇسىك، شىعىس، ورتالىق قازاقستاندى، ءتىپتى ودان دا كەڭ القاپتى قۇرساعان ايازدىڭ باسەڭدەۋىن كۇتىپ، جۇرتتىڭ كوبى ۇيىندە وتىر. بالالار مەكتەپكە بارماعالى تۋرا ءبىر اپتا.

جولاي كەزىككەن قازاقتىڭ ەكى قىزى دا بەت-اۋىزدارىن تۇمشالاپ الىپتى. تەك كوزدەرى عانا كورىنەدى. العاشقى كەزىككەنى ەرەسەك ەكەن، ايازدى كۇنى كوڭىلىن كوتەرمەككە: «قىسقى حيجاپ پا؟» دەدىم. «ءيا!» دەۋگە عانا شاماسى كەلىپ، كۇلىپ وتە شىقتى. تەز-تەز باسىپ، بارار جەرىنە اسىعۋدا.

سالدەن كەيىن جولىققان جاس بويجەتكەننىڭ دە مولدىرەگەن كوزدەرى عانا جالتىلدايدى. جىلى ۇيىنەن شىققانىنا ءبىراز بولعانى، بويىن سۋىق شالعانى، توڭعانى انىق اڭعارىلادى. بۇرسەڭدەۋدىڭ از-اق الدىندا. مەن بۋىم بۇرقىراعان ءتۇر كورسەتۋدەمىن. مىنا كىسى قالاي توڭباي كەلە جاتىر دەپ قارايتىنداي. ۇيىمنەن جاڭا عانا شىققانىمدى قايدان ءبىلسىن! جاستىعى بار، قاتتى توڭعانى بار، وعان ءازىل ايتۋعا ءداتىم بارمادى. ازىلگە مويىن بۇرۋعا شاماسى جوق ەكەنى كورىنىپ تۇر.

ەكى قىزدىڭ دا كيگەندەرى حيجاپ ەمەس. كۇندەلىكتى زامانالىق كيىم. تەك توقىما شارفپەن، ورامالمەن بەتتەرىن وراعان. كوركەم دە نازىك بەتتەرىن ءسال بولسا دا ۇسىك شالماسىن دەگەندەرى عوي.

جاڭاعى ەكى قىزدىڭ تۇمشالانعانى بار، ءوزىمنىڭ بالتىرىم مەن سانىمنىڭ توڭىپ كەلە جاتقانى بار قازاقى قىسقى كيىمدەر ەسىمە ءتۇستى.

مىنە، گاپ قايدا. قازاق «حيجاپتى» جازدا كيمەي قىستا كيەدى.

قازاقتىڭ تۇلكى تىماعى، ەتەك-جەڭ مول تونى، تۇلىبى، كەڭ دە سىرىلعان تۇيە ءجۇن شاپانى، اسىرەسە، ساپتاما ەتىگى كوز الدىما كەلە قالدى. بالالىق شاعىم سوۆەت ۇكىمەتى ابدەن ەن جايلاعان وتكەن عاسىردىڭ 60-70-جىلدارىنا كەلسە دە، بۇل كيىمدەر تۇرمىستان، قولدانىستان شىعا قويماعان ەدى. ماماندىعى ۆەتەرينار اياپبەرگەن اعاتايىم وتە ۇسىنىقتى بولدى. قىسقى-جازعى اتقا كيەتىن كيىمدەرى، ابزەلدەرى، ات ارباسى، شاناسى ساقاداي ساي تۇراتىن. اۋىلعا تەحنيكا ەندەپ ەنگەن 70-جىلداردىڭ ورتاسى مەن اياعىنا قاراي بۇلار بىرتىندەپ قولدانىستان شىعا باستادى. اۋەلى اربا، سودان سوڭ شانا، ودان كەيىن ساپتاما ەتىك، تۇلىپ كەرەكسىزدەندى. جۇكپەن بىرگە، توسەكتىڭ ارتىنا سالىنىپ، ءار جەردە ءبىر شالىنىپ، اياققا ورالعى، كوزگە سۇيەل بولىپ، قستاقتاعىلارعا جىبەرىلىپ، اقىرى جۇرناعى دا قالعان جوق. بالا كەزىمدە وسى كيىمدەردى از بولسا دا كيىپ ۇلگەردىم. تۇلىپقا ورانىپ، كاشاۋاعا دا وتىراتىنبىز. قىستاقتارعا قوناققا باراتىنبىز، نە اۋىلدان ون شاقىرىم جەردەگى تەمىرجولعا بارىپ، پويىزعا مىنەتىنبىز.

...ءبىر كەزدەرى ءبىزدىڭ ءۇي ارقانىڭ كىندىگى جاڭاارقا اۋدانىنىڭ «درۋجبا» سوۆحوزىنىڭ ورتالىعىندا تۇردى. بۇل جاقىندا عانا ەرلان تولەۋتاي مولدىرەتە سيپاتتاپ جازعان اۋىل. 7-8 كلاستا وقيتىن بالا كۇنىم. قاراشانىڭ اياعى، جەلتوقساننىڭ باسى بولار، ايتەۋىر جەردە قار جاتقان، ايازدى، جەلكەم كۇندە اتپەن دالاعا مال جايعانىم ەسىمدە. كادىمگى مال كەزەگى. باستا تىماق الدە قۇلاقشىن. ۇستىمدە تون، ونىڭ سىرتىندا شاپان، بۇتتا ماقتا سىرىلعان قالىڭ شالبار، اياقتا ساپتاما ەتىك. ساپتاما ەتىك تىزەڭدى جەل مەن ايازدان جاقسى قورعايدى. اتقا ءمىنىپ ءتۇسۋدىڭ قيىندىعى بولماسا، بىرنەشە ساعات بويى اناۋ-مىناۋ ايازىڭا قىڭق دەمەيسىڭ. مەنىمەن قاتارلاسا، ءابدىراحمان سيىرشى سيىر جايۋدا. اندا-ساندا جاقىنداسىپ، ونى-مۇنىنى اڭگىمە قىلامىز. اۋىلدىڭ وڭتۇستىك جاعى. سارىسۋدىڭ سول جاعالاۋى. اۋىلدان ون شاقىرىمداي جەردە شىعىس پەن باتىستى جالعايتىن تەمىر جولدىڭ سۇلباسى قارايادى...
التى ايلىق قىسىندا ءالسىن-ءالسىن اۋا رايى بۇزىلىپ، تىمىق كۇنگى ۇسكىرىك ايازى، ايازى باسىلعان كەزدەردەگى بۇرقىراعان بورانى، ءسال جەل تۇرسا، جۇرگەن ءىزىڭدى جوق قىلىپ وتىراتىن سىرماسى بار ارقا بۇل. جاۋعان قار جەرگە تۇسپەي-اق ەرىپ جاتاتىن جىلى كۇندەردەگى ماي بورانىن ايتىڭىز. ۇستىڭە بىردەن جابىسىپ، ونسىز دا قالىڭ ءارى ءبىراز سالماعى بار قىسقى كيىمدى مالمانداي سۋ قىلىپ، ءزىل باتپان بولىپ يىعىڭدى باسۋشى ەدى. ونداي كۇندەرى مال جايلاۋ قانداي قيىن. ءبىر كيگەن كيىمىڭ ەكىنشى كيۋگە جاراماي قالادى. تۇستەن كەيىن باسقا كيىم كيۋىڭ كەرەك. قايتادان قۇرعاق تون، سىرما شاپان، قالىڭ شالبار تابىلا قويۋى ەكى تالاي.

الدىندا عانا اشىق بولىپ تۇرعان اۋا-رايى كەيدە كۇرت بۇزىلىپ، ەلەۋسىز عانا سىرمادان باستالىپ، نەشە كۇنگە سوزىلاتىن بورانعا ۇلاساتىنىن اۋىلدا تالاي كوردىك. اۋا رايىن بولجاۋعا ءمان بەرمەي، جولعا شىققانداردىڭ نە ومبى قارعا مالتىعىپ، نە تۇك كورىنبەس بورانداردا اداسىپ، ال كەيدە دالادا ءۇسىپ ولەتىنى ءمالىم. جولاۋشىنىڭ كوبى استىنداعى اتىنا سەنبەي، اتى ءبىر جاققا، ءوزى ءبىر جاققا تارتىپ، اداسادى. جەتەر جەرىنە ءسويتىپ جەتە الماي قالادى. اتىنا سەنىپ، باسىن بوس قويا بەرسە، جانۋار ءوزى الىپ-اق كەلەر ەدى.

اۋا-رايىن بولجاعىش ەسەپشى ەمەسپىز، دەگەنمەن كۇننىڭ بۇزىلاتىنىن بايقاتاتىن كورىنەر-كورىنبەس، سەزىلەر-سەزىلمەس نىشاندار بولاتىنىن بىلەمىز. جاسىندا شاڭعىمەن ءجۇرىپ، قاقپان قۇرعان، اڭ اۋلاعان ەرلان تولەۋتاي ءىنىم مەنەن گورى كوبىرەك بىلەتىن شىعار دەپ ويلايمىن. مەنىڭشە، اسىرەسە، تاڭعى تىمىق الدامشى بولادى. سودان سەزىكتەنۋ كەرەك. ىشىنە سىر بۇگەدى. وتكەن كەشتە كۇننىڭ قالاي باتقانىن، تۇندە جۇلدىزداردىڭ قالاي كورىنگەنىنە ءمان بەرمەدىڭىز بە، وندا اسپاندى ەرتە تۇرىپ بارلاۋىڭىز كەرەك. ءسال سەكەم الساڭىز جولعا شىعۋعا بولمايدى...

حيجاپ دەمەكشى. ءار جەردىڭ، ءار ەلدىڭ كيىم كيىسى كليماتقا، اۋا رايىنا بايلانىستى قالىپتاسادى. ارابيادا قىس بولا ما، جوق پا، بىلمەيمىن، ايتەۋىر حيجاپ كيەتىنى اسقان دىندارلىقتان ەمەس، قۇم بوراننان ساقتانۋدىڭ ءبىر امالى ەكەن انىق. ياعني، حيجاپ ءدىني ەمەس، ۇلتتىق، داستۇرلىك كيىم. ءبىزدىڭ ەلىكتەگىشتىگىمىز سونداي، قىسى-جازى بەت تۇمشالايتىن كيىم كيەتىندەر شىقتى. وسىنداي كيىم پەندەنىڭ دىندارلىعىن نىق ايعاقتايتىن بەلگى ىسپەتتى... ەندى بىرەۋلەرىمىز سونىمەن كۇرەسەمىز. ءيا، ارنارسەنىڭ بايىبىنا بارا بەرمەي، قازاقتىعىمىزدى سۇيىلتىپ، وزگەنىكىنە ورىنسىز جەرىك بولىپ جۇرگەنىمىزدى بىرەۋ سەزەدى، بىرەۋ سەزبەيدى. سەزگەندەر قاۋىپ ويلاپ، ۋايىم جەيدى.

ءيا، قازاقتىڭ تا بەت-اۋزىن تۇمشالاپ، تەك كوزىن عانا جىلتىراتا كورسەتىپ كيىنەتىنى بار. تەك قىستا، قاتتى ايازدا، بوراندا سويتەدى. كەيدە جازدىڭ اپتابىندا دا اڭىزاق جەلدەن، سۋسىما قۇمنان قورعانۋ ءۇشىن قىمتانۋعا، بەت-اۋىزدى جابۋعا تۋرا كەلەتىنى بار. ايتپەسە قازاق كوبىنە جەڭىل دە جۇقا، باستىسى اتقا مىنۋگە، شارۋاعا جۇرۋگە ىڭعايلى، ەتەك-جەڭى جيناقى كيىنگەن. تۇنگى سالقىنعا، جاۋىن-شاشىنعا قاجەت كيمىن اتتىڭ قانجىعاسىنا بايلايتىن بولعان. ەركەك-ايەلى، جاس-كارىسىنىڭ ەشبىرى بەتىن كولەگەيلەمەي، جۇرتقا كورسەتە، ءجۇزىم اشىق، ارىم تازا دەپ جۇرەتىن حالىقپىز عوي.

...نەسىن ايتاسىز، ءدال بيىلعى قىستا ۇزىن تون مەن ساپتاما ەتىكتىڭ، تەرىدەن بولماسا دا، جۇننەن نە ماقتادان سىرىلعان قالىڭ شالباردىڭ جوعى ءوتىپ تۇر. ساندەنۋدىڭ دە ءجونى بولۋى كەرەك. قابات-قابات كيىنسەڭ دە، قىتاي مەن تۇرىكتىڭ كيىمى ءبىزدىڭ قىسقا بۇيىم بولاتىن ءتۇرى جوق. ارتىمىزدى ويلاماي، وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن اۋىلداعى اعايىنعا بەرىپ جىبەرگەن دە ءوزىمىز. ەشكىمدى كىنالاي المايسىز.

ءسىز قالاي ويلايسىز؟ كەلەسى جىلدىڭ قىسى قانداي بولماق؟

ەلىمىزدەگى ءسان سالاسى شەبەرلەرى وسى جاعىنا مويىن بۇرسا، ويلانسا! مەنىڭشە، بۇگىنگى ەتىكتەرگە المالى-سالمالى قونىش، قىسقا توندارعا المالى-سالمالى ەتەك جەتىسپەيدى. اتاسۋداعى سەرىك مولدا «ازاماتتار، تىزەلەرىڭدى ساقتاڭدار! تىزەلەرىڭدى ساقتاڭدار!» دەپ ايتىپ وتىرۋشى ەدى. ۇلكەندى-كىشى جۇرت كۇلەتىن. كىمدى كىم تىڭداعان؟! ءبىز دە ايتتىق. قويدىق. اۋەلى ۇزىنشا توندى اۋىلعا بەرىپ جىبەرگەن قاتىنىمىزعا يە بولىپ الايىق!

بولات سىزدىق

Facebook-تەگى پاراقشاسىنان