WhatsApp ارقىلى كەلدى. اۆتورى بەلگىسىز. سوڭىنا دەيىن وقىڭىزدار.

بۇل – شىن بولعان وقيعا. بۇگىندە الماتىدا تۇراتىن قىتايدان ەلگە ورالعان باۋىرىمىز بۇل اڭگىمەنى كوزىنە جاس الا وتىرىپ ايتىپ بەردى: مەن وتە ۇزدىك وقىدىم. سونىڭ ناتيجەسىندە پەكيندەگى ءبىر جوعارى وقۋ ورنىنا ەمتيxانسىز قابىلداندىم. ول جەردە ءبىر-ەكى جىل قىتاي تىلىنەن قينالسام دا، ارتىنان ءبارىن باسىپ وزدىم. رەسپۋبليكالىق ستۋدەنتتەر وليمپياداسى، xالىقارالىق ستۋدەنتتەر وليمپياداسى سەكىلدى جارىستاردا توپ جارىپ ءجۇردىم. ساباعىم دا، سپورتىم دا ۇزدىك بولعان سوڭ، ماعان قىتاي قىزدارى ءولىپ-تالىپ جابىستى. بويىم ۇزىن، سۇيەگىم ءىرى ەدى. ولار ماعان سان ءتۇرلى ايلا-شارعىلار قولداندى. مەن بارىنە پىسقىرىپ تا قارامادىم. ءتىپتى شايىمە قوزدىرعىش ءدارى قوسقان كەزدەرى دە بولدى. وندا دا سۇرىنبەي ءوتىپ كەتتىك. سويتسەم، مۇنىڭ بارلىعى جوسپارلى تۇردە ىستەلگەن جۇمىستار ەكەن.

پەكيندە بيشىلەردى دايىندايتىن «پەكين بي ينستيتۋتى» بار. وندا كىلەڭ سۇلۋ قىزدار وقيدى. كوبىسى باستىقتار مەن بايلارعا بايبىشە-توقال بولىپ كەتەدى. سول ينستيتۋتتىڭ سۇلۋلارى نەگە مەنى جاعالاپ قويمايدى دەسەم، ارتىندا ۇلكەن گاپ بار ەكەن عوي...

دەمەك، ءبارى دە ارنايى جوسپارمەن، ارنايى تاپسىرمامەن بولعان ەكەن. وقۋىمدى بەسكە وقىعانىما قاراماستان، ماعان ديپلوم بەرمەي قويدى. ايتپاقشى، تۇتاس سىنىپتاعىلاردىڭ ءبارىنىڭ شەتەلگە شىعاتىن پاسپورتىنا تيمەگەندە، مەنىڭ پاسپورتىمدى الىپ الدى. سۇراسام – نە ديپلومدى، نە پاسپورتتى بەرمەيدى. مەن ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارا الماي، پەكيندە ءجۇردىم دە قويدىم. ديپلومسىز ۇيگە قايتقاننان ءولىم جەڭىل.

ءبىر كۇنى مەنى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ىشىندەگى ساقشى مەكەمەسى شاقىردى. باردىم. مەن كورمەگەن بىرەۋلەر مەنى تەرگەدى. قىتايدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك مەكەمەسىنىڭ ادامدارى ەكەن. ماعان بىردەن بارلىعىن اشىپ ايتتى. مەنى قىزمەتكە الماق ەكەن. مەن باس تارتتىم. سەبەبى مەنىڭ ارمانىم – قازاقستان بولاتىن. الماتى مەن استانانىڭ كوشەسىن سىپىرسام دا رازى ەدىم. ەڭ باستىسى – اتا-انام بۇل كەزدە الدەقاشان قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ ۇلگەرىپ ەدى.

قىتايلار مەنى ەكى اپتا اينالدىردى. مەن سوزىمنەن قايتپادىم. ءوز قۇقىمدى ايتىپ، زاڭدى كولدەنەڭ تارتىپ، تۇرىپ الدىم. بۇۇ كونۆەنتسيالارىندا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر ەلدە ءومىر ءسۇرۋ قۇقى كەپىلدەندىرىلگەن عوي. سونى ايتتىم. اقىرى ولار دا جالىقتى. ەڭ سوڭىندا مەنى اق xالات كيگەن ءبىر توپ ادام كەلىپ، الگىلەردىڭ مەكەمەسىنەن الىپ كەتتى. ولار ماعان اشىعىن ايتتى. ەگەر مەن ولاردىڭ ايتۋى بويىنشا سپەرمامدى بەرسەم، وندا ديپلوم دا، پاسپورت تا بەرىلەدى. مەن بىردەن كەلىستىم. سەبەبى سپەرمانى ءبىرىنشى كۋرستان باستاپ، بارلىق سىنىپتاستارىمىز مىندەتتى تۇردە بەرىپ كەلگەنبىز عوي. ول ءوزى سونداي زاڭ بولاتىن. سىنىپتاعىلاردىڭ ءبارى مەن سەكىلدى ميلليوننان ىرىكتەلگەن سايدىڭ تاسىنداي جىگىتتەر ەدى. ءسويتىپ ولار مەنى ەت، جۇمىرتقا، بالىقپەن باقتى. كۇنىنە 3–5 ۋاق تاماق. ءۇش كۇندە ءبىر رەت سپەرما بەرۋ...

ءۇش ايدان سوڭ ولار مەنى بوساتتى. پاسپورتىم دا، قىزىل ديپلومىم دا قولىما ءتيدى. سەنەسىز بە، قازاقستان ۆيزاسى دا جاپسىرىلعان...

مەن اڭ-تاڭمىن. ەڭ عاجابى – ولار ماعان سول كۇنگى پەكين – الماتى ۇشاعىنىڭ بيلەتىن بەرىپ تۇر. ءوڭىم ەمەس، ءتۇسىم سەكىلدى. قازاقستانعا، اتا-اناما جەتە الماي قالامىن با دەپ ابدەن ۋايىمداپ ەدىم. ولار اۋەجايعا شىعارىپ سالدى. «سەنى باعىپ-قاققان، وقىتقان ۇلى قىتاي ەلىن تاركى ەتكەنىڭمەن، سەنىڭ ون مىڭعا جۋىق ۇرپاعىڭ، ءوز ءتولتۋما بالاڭ وسى ەل ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن بولادى. قازىردىڭ وزىندە سەنىڭ ءجۇز شاقتى بالاڭ بار ەكەنىن ءبىز ساعان سەنىمدى تۇردە ايتامىز»، – دەدى...

قىتايلار ءبىزدىڭ بۇكىل بيولوگيالىق كورسەتكىشتەرىمىزدى ۇزاقتان بەرى زەرتتەگەن عوي. ونىسىن دەنساۋلىق ءۇشىن دەيتىن. قىسقاسى، اقىل-وي ورەمىزگە دەيىن سىناق جاساپ، IQ كورسەتكىشى ەڭ ۇزدىك مەنى مىڭنان بولەكتەپ الىپتى...

بۇل قۇپيامدى ولە-ولگەنشە ىشىمدە ساقتارمىن دەۋشى ەدىم. شىندىقتى ايتۋىما سەبەپ بولعانى – قىتايدىڭ جۋىردان بەرى قازاقتارعا باعىتتاعان كۇرت وزگەرگەن ساياساتى بولىپ وتىر. قىتايلار 2017 جىلدان باستاپ، تۇتاس شىڭجاڭداعى xالىقتىڭ بيولوگيالىق اقپاراتتارىن جۇيەلى تۇردە جيناي باستادى. ساۋساق بەدەرى، قان كورسەتكىشتەرى، كوز سۋرەتى، دنك اقپاراتتارى – ءبارى-ءبارى الىنۋدا. بۇل ۇلكەن قاۋىپ. ولار مۇنى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ءۇشىن پايدالانامىز دەگەنىمەن، بۇنىڭ ار جاعىندا سۇمدىق ۇلكەن، زور ماقساتتار جاتىر. ولار وسى ارقىلى بۇيرەك، باۋىر ساۋداسىن وركەندەتۋى مۇمكىن. ونسىز دا قىتايدىڭ بۇيرەك-باۋىر ساۋداسى تۇتاس الەمدى ۇرەيلەندىرىپ وتىر. اقاۋسىز ءبىر بۇيرەك – 200 مىڭ دوللار، ءبىر باۋىر – 300 مىڭ دوللار.

قىتايلار ونسىز دا قازاقتاردى جاپپاي تۇرمەلەپ، اباقتىلاپ جاتىر. كەي اۋىلداردا شال-شاۋقان، اۋرۋ-سىرقاۋدان باسقا ەسى دۇرىس ەركەك تۇقىمى قالماعان. ءبارى الگى اتى جامان «ساياسي ۇيرەنۋ» دەگەن، اتى باسقا بولعانىمەن، زاتى تۇرمە ورتالىقتارعا، لاگەرلەرگە قامالعان! ولاردى ەشقانداي سەبەپسىز، سوتسىز قاماي بەرۋگە شەكسىز بيلىك بەرىپ قويعان. مۇمكىن، ولار وسى ارقىلى بيولوگيالىق قارۋ جاسايتىن شىعار؟! ونى ءبىر قۇداي بىلەر.

قازاقتىڭ يمامدارى مەن مولدالارى جاپپاي اباقتىعا، تۇرمەلەرگە جابىلىپ بولدى. الدى ۇزاق جىلدارعا سوتتالىپ كەتتى. مۇسىلماندار – جانازاسىز، ءمايىت – سۋىنسىز جەرلەنەتىن بولدى.

قاماۋعا الۋ ءۇشىن ەش سىلتاۋ كەرەك ەمەس. «سەنىڭ يدەياڭدا اۋىتقۋشىلىق بار، سەن قازاقستانعا بارىپ كەلگەنسىڭ. ەندى ءبىز سەنى رۋxاني ساۋىقتىرامىز»، – دەيدى. سونىڭ ءوزى جەتكىلىكتى. 95 پايىز قازاقتىڭ شەتەلگە شىعاتىن پاسپورتى ءبىرتۇتاس جيناپ الىنعان. شەتەلگە، سىرت كوزگە كورسەتۋ ءۇشىن وتە از ساندى ادامدارعا عانا پاسپورت بەرىلگەن. قازاقتىڭ ۇل-قىزدارىن ىشكى قىتاي ولكەلەرىنە اپارىپ، وقىتىپ جاتىر. 13–15 جاستاعى ورىمدەي ۇل-قىزداردى قازاقى بولمىستان جۇرداي قىلىپ تاربيەلەۋدە. قازاقستانعا كەلىپ-قايتقاندار جاڭاعى لاگەرلەرگە قامالۋدا. بالا-شاعاسىن قازاقستانعا جىبەرگەندەردىڭ الدى سوتتالىپ كەتتى. مەشىتتەر شاعىلۋدا. سوتتالۋدان، «ساياسي ۇيرەنۋ» ورتالىقتارىنا قامالۋدان امان قالعان يمامداردىڭ ءوزى قاتاڭ باقىلاۋدا.

قىتايدىڭ زاڭدى يسلام ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، كومپارتيانىڭ زاڭدى قىزمەت بولىسىمەن، زاڭدى رۇxساتپەن يمام بولعان ازاماتتار سوڭعى ءۇش جىلدا جاپپاي سوتتالىپ كەتىپ جاتىر. اۋىلدارداعى مەشىتتەر يمامسىز قالدى. كوپ مەشىت شاعىلدى. قايتىس بولعان قازاقتاردى مۇسىلمان داستۇرىنشە جەرلەۋگە تىيىم سالىندى. ونىڭ ءمان-جايى بىلاي: قىتايدىڭ بىلتىر شىققان «مۇسىلمانشا جەرلەۋ زاڭى» بويىنشا، ارنايى ۇكىمەتتىك رۇقساتى بولماعان ادامداردىڭ جانازا شىعارۋعا، قۇران وقۋعا، قۇران قاتىم تۇسىرۋگە قۇقى جوق. اتالمىش زاڭدا يمامداردىڭ ءوز اۋىلىنان تىس جەرلەردە ءدىني راسىمدەردى ورىنداۋىنا باسى ءبۇتىن تىيىم سالىنعان. دەمەك، اتتام جەردەگى كورشى اۋىلدىڭ يمامى سوتتالىپ كەتسە نەمەسە اتالمىش «ساياسي ۇيرەنۋگە» كەتسە، وندا ول اۋىلدا قايتىس بولعان مۇسىلماندى وزگە اۋىلدىڭ يمامى كەلىپ جەرلەي المايدى. يمامدىق كۋالىگى جوق كەز كەلگەن مۇسىلماننىڭ جەرلەۋ ءراسىمىن ورىنداماق تۇگىلى، قۇران وقۋىنىڭ ءوزى «زاڭسىز ءدىني قارەكەت» دەپ باعالانادى ءارى سوتتالادى.

قىتاي قازاقستاندى قاۋىپتى 26 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىپ قويعان. «بالقاشقا دەيىنگى جەر – قىتايدىكى» دەپ، اشىق ۋاعىزدايتىن بولدى. قىتايداعى قازاقتى وتقا قاقتاپ جەسە دە، سۋعا ءپىسىرىپ جەسە دە، قاقىمىز بولماي وتىرعان مىناۋ سۇمدىق، بەزبۇيرەك ساتتە مەن قىتايدان كەلگەن ءبىر قازاق رەتىندە قازاقستان قوعامىن قىتايدان ساقتانۋعا شاقىرامىن.

ءبىز تاس ساناساق، ولار قۇم سانايدى. قازاق ەلى اسكەرىن كۇشەيتسىن. ويىن-تويدى ازايتىپ، شەكارا ايماقتاردا اسكەري قامالداردى، قالاشىقتاردى مولايتۋ كەرەك. ەل ىشىنە ەندەپ كىرگەن قىتاي جانسىزدارىن انىقتاۋ قاجەت. قىتايلارمەن تىم جاقىن قوعامدىق ۇيىمدار، جەكە تۇلعالار، كاسىپكەرلەر قاتاڭ باقىلاۋعا الىنۋى كەرەك.

قىسقاسى، قازاقستان كوزىن اشىپ، ەسىن جيناعانى ابزال. قىتايدا وقىپ جاتقان 20 مىڭ قازاقستاندىق ستۋدەنتتى قاتاڭ سۇزگىدەن وتكىزۋگە ءتيىسپىز. مەملەكەتتىڭ رۇقساتىنسىز اركىم ءوز بەتىمەن قىتايعا بارىپ وقي بەرەتىن بەي-بەرەكەتتىكتى توقتاتۋىن، قىتاي ءتىلىن ۇيرەتەتىن وقۋ ورىندارىن قاتاڭ سۇزگىدەن وتكىزىپ، قىتاي قارجىسىمەن اشىلعان وقۋ ورىندارىن جابۋ كەرەك. قىتايعا تىم جاقىن قازاقستاندىق ەتنيكالىق ازشىلىق قاۋىمداردى دا قاتاڭ باقىلاۋعا الۋعا ءتيىسپىز. تۇتاس قازاقستانعا قاۋىپ ءتونىپ تۇرعانىن ءاربىر قازاق ءبىلۋى كەرەك ءارى مەملەكەتتىك ھام ۇلتتىق دەڭگەيدە ساقتانۋعا ءتيىسپىز!

• بۇرىنباي بولاتبەكتىڭ فب-پاراقشاسىنان الىندى
• «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»(پروەكت «DAT» №3 (415) وت 25 يانۆاريا 2018 گ.