وتكەن جىلى رەسەي قازاقتارىنىڭ قوعامدىق ۇيىمدارى اراسىندا جاقسى جاڭالىق بولدى:  تىلگە شىنايى جاناشىرلىق تانىتىپ، قازاق ءتىلىنىڭ وركەندەۋىنە ناقتى ىسىمەن ۇلەس قوسقانى ءۇشىن  ماسكەۋ وڭىرلىك «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى ءابۋيسلام ءجاندالداۇلى تۇرسىنباەۆ «ءتىل جاناشىرى»  قۇرمەتتى بەلگىسىمەن ماراپاتتالدى. «ءتىل جاناشىرى»  قوعامدىق بىرلەستىگى ارقىلى اتامەكەنى رەسەي قازاقتارىنا كەڭىنەن تانىمال ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆتىڭ  سوڭعى جيىرما جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى قوعامدىق نەگىزدە اتقارىپ كەلە جاتقان يگىلىكتى ىسىنە وسىلاي لايىقتى باعا بەردى.

ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆ

رەسەيدەگى قالىڭ قازاق بالاسى ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆقا بەرىلگەن بۇل ماراپاتتى وزدەرى العانداي قۋاندى. ءبىز جەر-جەردە قالىڭ قانداستارىمىزدىڭ قاق ورتاسىندا جۇرگەندىكتەن، بۇل بوس ءسوز ەمەس، ەلدىڭ ورتاق پىكىرى ەكەنىن مالىمدەپ وتىرمىز. ويتكەنى ءابۋيسلام ماسكەۋدەگى «قازاق ءتىلى» قوعامىن باسقارىپ جۇرسە دە، قاجەتتى كەزىندە رەسەيدىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىندەگى قازاقتاردىڭ قوعامدىق ۇيىمىنىڭ جۇمىسىنا كومەكتەسۋگە، قول ۇشىن بەرۋگە قاشاندا ءازىر تۇراتىن ەلگەزەك، اقجەلەڭ، ۇلكەن-كىشىنىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەن ازامات. سوندىقتان ونى رەسەي قازاقتارى جاقسى بىلەدى، كەز كەلگەن جاعدايدا ارقا سۇيەۋگە بولاتىن اتپال ازامات دەپ تانيدى. ءوزىنىڭ قوعامدىق مىنەز-قۇلقى، ادامي قاسيەتتەرى، پاراساتتى ءىس-قيمىلى، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى ارقىلى رەسەيلىك وتانداستار اراسىنداعى ەسىمى جۇرتقا ءمالىم، بەدەلدى، بەرەكەلى، ەل اعاسىنا اينالا باستاعان جىگىت. ءتىپتى اۋرىپ-سىرقاپ جاتقان قاريالارىمىزدىڭ ءوزى الدىمەن ءابۋيسلامدى ىزدەپ، تىلەكتەرىن سوعان ايتىپ، ولاي-بۇلاي بولىپ كەتە قويسا، دۇرىستاپ جونەلتۋدىڭ جولىن دا سونىمەن اقىلداساتىنىن تالاي كوردىك. وسىنداي ۇلكەندەردەن جۇعىستى بولعان جاقسى قاسيەتتەردىڭ ءارى ونەگەلى وڭتۇستىك جەرىنەن العان ءتالىم-تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا ءابۋيسلام باۋىرىمىزدىڭ بويىندا ادامعا جاقسىلىق جاساۋ سىندى اينىماس سەزىم ورنىققان.

ءومىربايانىنا توقتالا كەتسەك، ول 1964 جىلعى 29 شىلدەدە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ كەنتاۋ قالاسىندا تۋعان. 1979 جىلى كەنتاۋ مۋزىكا مەكتەبىن، 1983 جىلى شىمكەنت مۋزىكا ۋچيليششەسىن، 1989 جىلى ءال فارابي اتىنداعى شىمكەنت پەداگوگيكالىق مادەنيەت ينستيتۋتىن بىتىرگەن. ماماندىعى بويىنشا قازاق مۋزىكاسىن ناسيحاتتاۋشى، حالىقتىق، ۇرلەمەلى جانە ەسترادالىق اسپاپتاردا (دومبىرا، ترۋبا، الت، گيتارا، فورتەپيانو) ورىنداۋشى.

ەڭبەك جولىن 1989 جىلى شىمكەنت پەداگوگيكالىق مادەنيەت ينستيتۋتىندا وقىتۋشى بولىپ باستاپ، كەيىن اعا وقىتۋشى بولىپ، 1995 جىلعا دەيىن وسى جوعارى وقۋ ورنىندا شاكىرتتەرگە ساپالى ءبىلىم بەردى. وسى جىلدارى ينستيتۋتتىڭ ۇرلەمەلى اسپاپتار ءانسامبلىن باسقاردى.

ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆ 1995 جىلدان رەسەي ەلىندە قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ جالىندى جاناشىرى ءارى ناسيحاتشىسى رەتىندە تانىمال بولا باستادى. ول 1995-2004 جىلدارى ماسكەۋ قالاسىنداعى «مۇراگەر» قازاق مادەنيەتى قوعامىنىڭ قوعامدىق-مادەني بايلانىستار جونىندەگى ۆيتسە-پرەزيدەنتى بولىپ ىستەدى. سونىمەن بىرگە، «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى رەتىندە وسى كەزەڭدە ماسكەۋدە العاش رەت «ناۋرىز» مەرەكەسىن ۇيىمداستىرۋعا اتسالىستى.

ەڭ العاش تىزگىنىن اكادەميك كەڭەسباي مۇساەۆ  ۇستاعان «قازاق ءتىلى» قوعامىن كەيىننەن ومار ايشاح، ءسابيت جادانوۆ، اسقار تۇرالين، جانىبەك ەلەكباەۆ سىندى شىن مانىندەگى شىنايى ءتىل جاناشىرلارى باسقاردى. 2005 جىلى ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆ وسى اعالارىنىڭ اماناتىمەن، قوعام مۇشەلەرىنىڭ وتىنىشىمەن وڭىرلىك «قازاق ءتىلى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى، كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسى مارتەبەلى مىندەتتى اتقارىپ كەلەدى.

ەگەر ءتىل تەك قازاق ءتىلىن دامىتۋ عانا ەمەس، وسى تىلمەن بايلانىستى بۇكىل رۋحانيات - تۇتاس دۇنيە دامۋعا ءتيىستى بولادى دەسەك، ءابۋيسلامنىڭ باسشىلىعىمەن، «قازاق ءتىلىنىڭ» قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلعان ىستەردىڭ ءبارى دە سايىپ كەلگەندە ەلدەن سىرت جۇرگەن وتانداستار اراسىندا انا ءتىلىن، ۇلتتىق ونەردى، قازاق مادەنيەتىن ناسيحاتتاپ، دامىتۋمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن بايقايمىز. «قازاق ءتىلى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ باسشىسى ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆتىڭ دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىمەن، قازاقستان ەلشىلىگىمەن ءوزارا تۇسىنىستىككە نەگىزدەلگەن ءىلتيپاتتى بايلانىس ورناتۋى، سونداي-اق ونىڭ قازاق، ورىس، تۇرىك، قىرعىز، ازەربايجان، وزبەك، تاجىك تىلدەرىن جاقسى ءبىلۋى دە كوپۇلتتى ماسكەۋ جۇرتشىلىعى اراسىندا «قازاق ءتىلىنىڭ» قوعامدىق ءرولىنىڭ ارتۋىنا ءبىر سەبەپشى بولعانى ءسوزسىز.

2005 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى» اتانعان ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆ قوعامدىق قىزمەتى ءۇشىن رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارى مەن قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ ونداعان العىس حاتتارىنا، قۇرمەتتى ديپلومدارىنا، مەرەكەلىك مەدالدارىنا يە بولدى. سونداي-اق  «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ب.مومىشۇلىنىڭ تۋعانىنا 100 جىل»، «استانانىڭ 10 جىلدىعى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل» مەرەكەلىك مەدالدارىمەن ماراپاتتالدى. 2002 جىلى تۇركىستاندا وتكەن، 2004 جىلى گەرمانيادا جانە تۇركيادا وتكەن، 2011, 2017 جىلدارى استانادا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايلارىنا دەلەگات رەتىندە قاتىستى.

كاسىبي مۋزىكانت ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆتىڭ حالىقتىق-پاتريوتتىق «تۇركىستان» ءانىن، ەسترادالىق «امالىم نە؟»  ءانىن،  سونداي-اق ول جازعان ماسكەۋ قازاقتارىنىڭ «مۇراگەر» فۋتبول كلۋبى گيمنىن رەسەي قازاقتارى وتە جاقسى بىلەدى.

انا ءتىلىمىزدىڭ شىن جاناشىرى،  «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆتىڭ بۇعان دەيىن رەسەي قازاقتارىنىڭ قوعامدىق ۇيىمدارى اراسىندا ەشكىم باتىلدىق كورسەتە قويماعان تىڭ سالانىڭ تۇرەن سالۋشىسى  بولعانىن ايتا ءوتۋدى باستى پارىز سانايمىز. ول – ماسكەۋ قالاسىندا تۇڭعىش رەت  «قازاق ءتىلى» گازەتىن شىعارۋى ەدى.

بۇل ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن، ۇيىمداستىرىلۋى قيىن ءىس. قوعام جۇمىسى ءۇشىن  بەلگىلى ءبىر قاراجات قاراستىرىلمايتىنى بەلگىلى، قارجىلاندىرۋ كوزى دە جوق. مۇنداي جاعدايدا ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ  انا ءتىلىم دەگەن ادال تۇلعاسى عانا اسقاق تۇراتىنى ايان.  وسىنداي جاعدايلارعا قاراماستان، ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆ باس بولىپ،  جانىبەك  ەلەكباەۆ  سىندى ۇلتجاندى ازامات قولداپ، «قازاق ءتىلى» قوعامى گازەتتىڭ العاشقى ءنومىرىن  2006  جىلعى 22 ناۋرىزدا جارىققا شىعاردى.  ءبىر جىلدىڭ ىشىندە  گازەتتىڭ 12 ءنومىرى جارىق كورىپ،  جالپى تارالىمى 11 مىڭ 800 دانادان استى. ماسكەۋدەن قازاقشا گازەتتىڭ شىعۋى – رەسەيدەگى  قازاق دياسپوراسى اراسىندا بەلگىلى ءبىر ماقتانىش سەزىمىن تۋعىزعانىن كوزىمىز كوردى.  گازەتتىڭ  بۇدان ارعى قالىپتاسۋ كەزەڭىنە «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ بەلسەندى مۇشەلەرى - قايدار قۇماربەكوۆ، ومار ايشاح، تۇرسىناي ورازباەۆا، ابىلايحان وسپانوۆ، ءنىشانالى قوجامۇراتوۆ، ەربولات ابدۋلوۆ، جاننا وسپانوۆا، وپابەك تاڭعاتاروۆ سياقتى قازاقى قاسيەتى باسىم ازاماتتار  شىن نيەتىمەن كومەكتەستى. جەتى جىل بويى  ۇزدىكسىز شىققان  گازەتتى «قازاق ءتىلى » قوعامى العاشقى كۇننەن رەسەي وڭىرلەرىندەگى 35  قازاق قوعامدىق ۇيىمىنا تەگىن جەتكىزىپ بەرىپ تۇردى. رەسەيلىك قازاقتاردىڭ  ءوزارا تىعىز ارالاسۋىنا،  ءبىر-بىرىمەن ۇدايى بايلانىس جاساپ وتىرۋىنا، كەيبىر قازاق جاستارىنىڭ قالام الىپ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسا باستاۋىنا  «قازاق ءتىلى» گازەتىنىڭ شىعۋى، ونىڭ رەسەي وڭىرلەرىنە كەڭىنەن تارالۋى ەلەۋلى اسەر ەتتى، جاقسىلىققا، تىلەكتەستىككە، باۋىرمالدىققا، ءوزارا تۇسىنىستىككە ءورىس اشىپ بەردى. ەڭ باستىسى – قايدا جۇرسە دە قازاق ءۇشىن انا ءتىلدىڭ ورنى بولەك ەكەنىن كورسەتتى. «قازاق ءتىلى» گازەتىن شىعارعان ءىسى ءۇشىن عانا ءابۋيسلام ءجاندىلداۇلى قانداي ماراپاتقا دا لايىق بولا الار ەدى.

زامان تالابىنا وراي، بۇگىندە ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆتىڭ ەنيباسقارۋىمەن «قازاق ءتىلى» گازەتىنىڭ ەلەكتروندىق ۆەرسياسى جۇمىس ىستەيدى، ول ءارى ماسكەۋ وڭىرلىك «قازاق ءتىلى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ ۆەب-سايتى (www.kazakh-tili.ru) بولىپ تابىلادى. «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى ءابۋيسلام تۇرسىنباەۆ ءوز قاراجاتىمەن ۇستاپ تۇرعان وسى سايت  بۇگىنگى تاڭدا رەسەي قازاقتارىنىڭ  وي-پىكىر توعىستىراتىن، ءوزارا حابارلاسىپ وتىراتىن، دياسپورا جاڭالىقتارىن جاريالايتىن، سونىمەن بىرگە تۋعان ەلدىڭ - قازاقستاننىڭ دا جاقسى حابارلارىن  وقىپ، كورىپ وتىراتىن اينامىزعا اينالدى.

قورىتا كەلسەك، ماسكەۋ وڭىرلىك «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعاسى ءابۋيسلام ءجاندالداۇلى تۇرسىنباەۆتى «ءتىل جاناشىرى» بەلگىسىنە يە بولۋىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز جانە قايدا جۇرسە دە قازاعىم دەگەن قاسيەتىن جوعارى ۇستايتىن ادال مىنەز ابزال ارىپتەسىمىزدىڭ بۇل ماراپاتى  بارىمىزگە ورتاق دەپ سانايمىز.

جاسىراتىنى جوق، ءابۋيسلامنىڭ ءبىر كۇنگى ەمەس، جيىرما جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى رەسەيدە قازاق قوعامدىق ۇيىمىنىڭ جۇمىسىنا شىن نيەت-پەيىلىمەن، جاناشىرلىقپەن جەگىلگەن اينىماس ەڭبەگىن تەرىسكە شىعارعىسى كەلەتىن، ءىشى تار، «مەن!... مەن!...» دەپ كەۋدە سوعۋعا اۋەس، قوعامدىق جۇمىستان باس پايداسىن ىزدەپ جۇرەتىن بىرەۋدىڭ ءشالدۇر-ءبۇلدىر شيمايى بار دەپ ەستيمىز. وزىنەن كىشى ادامنىڭ جاقسىلىعىن، بارشا رەسەيلىك قازاقتاردىڭ قۋانىشىن كورگىسى كەلمەيتىن مۇنداي پەندەگە ءسوزىمىز قور بولماسىن. ودان دا وعان اباي اتامىزدى وقۋعا كەڭەس بەرەيىك:

«اقىلسىز ءوزىن ماقتاپ بىلجىرايدى،

بويىڭا ولشەپ سويلەسەڭ، نەڭ قۇرايدى؟

جاقسى بولساڭ، جارىقتى كىم كورمەيدى،

ءوز باعاڭدى وزىڭنەن كىم سۇرايدى؟!»،- دەگەن ەدى عوي ۇلى بابامىز!

توقتارباي  دۇسەنباەۆ،  رەسەي قازاقتارىنىڭ ۇلتتىق-مادەني فەدەرالدىق اۆتونومياسىنىڭ پرەزيدەنتى

 ەرنازار نۇريەۆ،  ماسكەۋ وڭىرلىك «مۇراگەر» ۇلتتىق -مادەني قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى

سەرىك تويعامباەۆ، ماسكەۋ  ۇلتتىق-مادەني اۆتونومياسىنىڭ پرەزيدەنتى،  پروفەسسور، رەسەي جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

امانعالي عۇبايدۋللين، ماسكەۋ ءىىم ارداگەرلەرى  قوعامدىق ۇيىمى باسقارماسىنىڭ توراعاسى، پودپولكوۆنيك

 مارات ارشاباەۆ، ماسكەۋ جاميعي مەشىتى مەدرەسەسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى،  ماسكەۋ قازاقتارىنىڭ يمامى

ورىنباسار قۋاندىقوۆ، kazakh-tili.ru سايتىنىڭ اكىمشىسى

 گۇلجان قوجامجاروۆا، «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ مۇشەسى، سوتسيولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى

 ساۋلە اشىربەكوۆا، «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ مۇشەسى، پروفەسسور،

ماسكەۋ  ۇلتتىق-مادەني اۆتونومياسى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى

 بولات ءابىلدين، ماسكەۋ وڭىرلىك «مۇراگەر» ۇلتتىق -مادەني قوعامىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى، پروفەسسور

Abai.kz