ءجادي شاكەنۇلى. مۇحتارلار رۋحى
حح عاسىردىڭ ادامزات قوعامىنا بەرەشەكتەرىن تۇگەندەگەندە قازاق سىندى قايسار حالىققا مۇحتارلاردى بەرگەنىن ەسكە الماۋدىڭ ءوزى كەشىرىلمەس كۇنا سياقتى. سول ۇشىندە وتكەن عاسىرداعى ادەبي جەتىستىكتەرىمىزدىڭ جەلكەسىنە «مۇحتارلار عاسىرى» دەپ التىن ايشىقتى تاڭبا قالدىرساق، بىرەۋ تابىنار، بىرەۋ تاڭ قالار. تاڭقالاتىن تۇگى دە جوق. حالىقتىق ادەبيەتتىڭ قارا ولەڭىن قاينار ەتىپ دالا توسىنەن شىمىرلاپ شىققان اباي بۇلاعىن قاعىر شولگە جەتەلەپ، بۇگىنگىدەي جازيرالى جاسىل قونىسىمىزعا جان بىتىرگەن ۇلى مۇحاڭدى (اۋەزوۆتى) ايتپاي قويۋ، سوقپاي ءوتۋ مۇمكىن بە؟ ەندەشە تاۋدى تاۋ ەمەس جوتا دەۋگە قايسىمىزدىڭ باتىلىمىز بارادى.
1972 جىلى 32 جاسىندا: «ماعان قارسى ادام - قازاق حالقىنىڭ جاۋى» دەپ، حVIII عاسىردان - بۇقار جىراۋدان عانا باستالاتىن قازاق ادەبيەت تاريحىن ءۇش عاسىر كەيىن سىرىپ، XV عاسىرلارداعى جىراۋلار پوەزياسىن تىرىلتكەن، ادەبيەت شەجىرەسىنە اسان قايعى، قازتۋعان، دوسپانبەت، شالكيىز سىندى الىپتاردى قايتا تابىستاعان، «الاساپىران»، «قىپشاق ارۋى»، «سارى قازاق»، «شاحان شەرى»، «قوبىز سارىنى»، «الداسپان»، «جارماقتى» بەرگەن ەكىنشى مۇحاڭدى (ماعاۋيندى) تانىماۋ كوزىمىزدى شەل باسقاندىق بولماي ما؟!
ال، ودان كەيىن ەلىم دەپ ەڭىرەپ، حالقىم دەپ قان جىلاپ ايعايىمەن ەمەس، ادەبيەتكە ءوزىنىڭ اقىندىق تۇلعاسىمەن كەلگەن دارا تالانت مۇحتار شاحانوۆتى مويىنداماي كورىڭىز.
حح عاسىردىڭ ادامزات قوعامىنا بەرەشەكتەرىن تۇگەندەگەندە قازاق سىندى قايسار حالىققا مۇحتارلاردى بەرگەنىن ەسكە الماۋدىڭ ءوزى كەشىرىلمەس كۇنا سياقتى. سول ۇشىندە وتكەن عاسىرداعى ادەبي جەتىستىكتەرىمىزدىڭ جەلكەسىنە «مۇحتارلار عاسىرى» دەپ التىن ايشىقتى تاڭبا قالدىرساق، بىرەۋ تابىنار، بىرەۋ تاڭ قالار. تاڭقالاتىن تۇگى دە جوق. حالىقتىق ادەبيەتتىڭ قارا ولەڭىن قاينار ەتىپ دالا توسىنەن شىمىرلاپ شىققان اباي بۇلاعىن قاعىر شولگە جەتەلەپ، بۇگىنگىدەي جازيرالى جاسىل قونىسىمىزعا جان بىتىرگەن ۇلى مۇحاڭدى (اۋەزوۆتى) ايتپاي قويۋ، سوقپاي ءوتۋ مۇمكىن بە؟ ەندەشە تاۋدى تاۋ ەمەس جوتا دەۋگە قايسىمىزدىڭ باتىلىمىز بارادى.
1972 جىلى 32 جاسىندا: «ماعان قارسى ادام - قازاق حالقىنىڭ جاۋى» دەپ، حVIII عاسىردان - بۇقار جىراۋدان عانا باستالاتىن قازاق ادەبيەت تاريحىن ءۇش عاسىر كەيىن سىرىپ، XV عاسىرلارداعى جىراۋلار پوەزياسىن تىرىلتكەن، ادەبيەت شەجىرەسىنە اسان قايعى، قازتۋعان، دوسپانبەت، شالكيىز سىندى الىپتاردى قايتا تابىستاعان، «الاساپىران»، «قىپشاق ارۋى»، «سارى قازاق»، «شاحان شەرى»، «قوبىز سارىنى»، «الداسپان»، «جارماقتى» بەرگەن ەكىنشى مۇحاڭدى (ماعاۋيندى) تانىماۋ كوزىمىزدى شەل باسقاندىق بولماي ما؟!
ال، ودان كەيىن ەلىم دەپ ەڭىرەپ، حالقىم دەپ قان جىلاپ ايعايىمەن ەمەس، ادەبيەتكە ءوزىنىڭ اقىندىق تۇلعاسىمەن كەلگەن دارا تالانت مۇحتار شاحانوۆتى مويىنداماي كورىڭىز.
اللا تاعالا بۇل تۇلعالاردى قازاقتىڭ، قازاق ادەبيەتىنىڭ باعىنا بەرگەنىندە ءشۇبا جوق. كونە عاسىر مەن جاڭا عاسىردىڭ «ءولىارا» شاعىن جارىقتاندىرۋ ءۇشىن ادەيى جاعىلعان شامدار سياقتى. ولار ءۇشىن كولەڭكە ىزدەپ شارشاۋ، كۇمانمەن قاراۋ ءار پەندەنىڭ كوكىرەك كوزىندەگى ساۋلەسىنىڭ جوقتىعىنان تۋعان سور عانا. ماعاۋين ايتقانداي وندايلار «قازاق حالقىنىڭ جاۋى» بولماق. ءبىر قىزىعى، قىزىعى ەمەس مەرەيى ۇشەۋى ءۇش بيىكتە عانا تۇرعان جوق، ەسكىدەن قالعان سوراپتى جاڭاعا جالعاعان ۇزىن جەلىمەن تاپ قازىرگە دەيىن جالعاسىپ - ءبىزدىڭ الدىمىزدا قۇس جولىنداي جارقىراپ جاتىر.
وسى جەلىنىڭ التىن قازىعى بولعان مۇحاڭا (اۋەزوۆكە) كەلەر بولساق، بۇكىل حح عاسىردىڭ قازاق ادەبيەتىن ساۋلەسىنە وراعان، ساليقالى تۇلعاسى بىردەن كوزگە ۇرادى. ماعاۋيننىڭ اۋزىنا اللا سالعان اسان قايعى، قازتۋعان، دوسپانبەت، شالكيىز، بۇحار باستاعان توپتىڭ سارقىنىن ىشكەن، تەكتى شاڭىراقتا زامانىنان بۇرىن ەسەيگەن اباي اينالاسىنىڭ جاڭالىعىن اسا سەزگىرلىكپەن اڭعارا ءبىلدى، بويىنا دا تەز ءسىڭىردى. اباي ارقىلى اۋەزوۆ تە سول قارا قوستان باقىر ءدامىن تاتتى. جاقسىنىڭ جاقسىلىعى، ۇلتىنىڭ ۋىزداي مايەگى ونىڭ بويىنا دا جۇعىستى بولىپ، شاراپاتىن دارىتتى. ەسكىنىڭ ارتى، جاڭانىڭ الدى بولدى. قايماعى قالىڭ قازاق اۋىز ادەبيەتىمەن مارقايعان مۇحاڭ ابايلىق ۇلگىمەن الەمدى بەتكە الدى. ءوز بويىنا جيناعان حالىقتىق ءىنجۋ-مارجاندى وزگە ۇلت اسىلىمەن ارلەندىرىپ بيىكتەرگە كوتەرىلدى. اۋەزوۆتىڭ اسا قيىن كەزەڭدە، وت پەن سۋدىڭ ورتاسىندا ءومىر ءسۇرۋى شىن مانىندە ونى تۇقىرجىلاتا العان جوق. قايتا داۋىلدىڭ قۇشاعىندا ەسەيگەن قىران قۇستاي شالعىسىن داۋىلمەن شىڭاپ، جىگەرىن بۇلتقا جانىدى. شابىتىنا قامشى باستى. ول ەندىگى جەردە ءوزىنىڭ جازۋشى بولماي قالۋىنىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن انىق ءبىلدى. جاي عانا قالامگەرلىك مىندەت ەمەس، اتادان بالاعا جالعاسقان قازاق ادەبيەتىنىڭ وتپەلى كەزەڭىندەگى اۋىر جۇكتىڭ ءوز موينىندا تۇرعانىن سەزدى. وققا بايلانعان جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، بەيىمبەت مايلين، احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان التىن ارقاۋدى ۇزەڭگىلەس الىپتار ءسابيت، عابيت، عابيدەنلەرمەن يىق تىرەسە كوتەرىپ، كەيىنگى بۋىنعا جالعاۋ پارىزىن ادالدىقپەن اتقاردى. كوكەيىندە ۇلتتىڭ رۋحى، ادەبيەتتىڭ اۋىر سىنى، ۇرپاقتىڭ ءۇمىتى مەن اماناتى جاتتى. مۇنىڭ ءبارىن قايىسپاس قارا نارداي كوتەرۋ - مىنە، بۇل ءبىز ايتقالى وتىرعان مۇحتارلار رۋحىنىڭ باستاۋى بولاتىن. زامانا اڭدۋ سالعان، الا تايداي اعايىن تايتالاسا شايناسقان قيىن تۇستا توپ ىشىنەن سۋىرىلىپ شىعىپ، جول تابۋ، سۇرلەۋدى داڭعىلعا اينالدىرۋ بۇل اسا اۋىر سىناق ەدى. اباي رۋحىنا شومىلىپ، قاسيەتتى سەمەي دالاسىنا كىندىك جالعاپ وسكەن مۇحاڭ سىناقتان سۇرىنبەي ءوتتى. الاشتى ابايدان، ابايدى الاشتان ايىرۋ قاۋپىنەن امان الىپ قانا قالعان جوق، حالقىمىزدىڭ قاسيەتى سىڭگەن ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدى قۇتقارىپ قالدى. اباي كەرۋەنىنىڭ جەز بۇيداسىن كەيىنگى ۇرپاقتىڭ قولىنا ۇستاتىپ عاسىرلىق قارىزىنان قۇتىلدى. مۇحتار رۋحى ساۋلەسىن شاشتى. دالا بولىپ، قالا بولىپ، ورىس بولىپ، قازاق بولىپ وعان باس يە باستادى.
سول تۇستا ومىرگە كەلگەن سابيلەرىنە مۇحتار اتىن قويۋ - اتا تەكتى اڭساۋ، سونىڭ جاڭا زامان بەينەسىندەگى جارشىسىن ىزدەۋ سىندى يدەيانى تۋ ەتكەن ۇلتشىلداردىڭ عانا قولىنان كەلەر ەدى. ماعاۋيا شاڭىراعى 1940 جىلى 2 اقپاندا ومىرگە كەلگەن ءسابيىن اباي توپىراعىنا اۋناتىپ، الاش رۋحىمەن ۇشىقتادى. ماعاۋيننىڭ: «مەنىڭ اتىمدى اۋەزوۆتىڭ قۇرمەتىنە مۇحتار دەپ ۇلكەن اتام قويعان» دەۋى سول ءسوزدىڭ ايعاعى. ءسويتىپ ەكىنشى مۇحتار ومىرگە كەلدى.
تسەنزۋرا سامانىندا ستۋدەنتتىك شاعىنان-اق ۇلت ءۇشىن ۇلى يدەيالار كوتەرۋدەن جاسقانباعان ماعاۋيا شالدىڭ بالاسى قازاق ەلى تىزگىنىن ءوز قولىنا العان بەيبىت زاماندا تىپتەن كوسىلە شاپتى. اۋەزوۆ جەتە الماي قالعان، بىراق ارمانى بولعان «اق ارالداردى» باعىندىرۋدى ويلادى. تەكتىلىكتى ىزدەدى، ۇزىلگەن جەلىنى ەل ەسىنە سالىپ، «تۇركىنىڭ قارا شاڭىراعى - قازاق» ەكەنىن ۇرپاق ساناسىنا شەگەلەگىسى كەلدى. اينالامىزداعى قىتاي، ورىس يمپەريالارى جاۋ ساناعان ءبىزدىڭ دە ھۇنداردان تۇركىگە، ودان شىڭعىسحانعا، شىڭعىسحان ارقىلى التىن وردا حاندىعىنا جالعاسقان يمپەريالىق تەكتى ۇلت ەكەنىمىزدى ۇقتىرىپ، جۇرەگىن بايراق، قالامىن قارۋ ەتتى. «شىڭعىسحاندى» تىرىلتۋگە كىرىستى. ءبىزدىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىمىزعا، تەكتىلىگىمىزگە ساياتىن، ادەبيتەتىمىزدىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تۋ ەتەتىن بابالار ۇلاعاتى ماعاۋين ارقىلى قايتا باس كوتەردى. كوزى تىرىسىندە دە ولگەننەن كەيىن دە ءوز ەڭبەگىنىڭ باقىتى مەن حالقىنىڭ قۇرمەتىنە قاتار بولەنگەن ومارحانۇلىنىڭ وشاعى ۇرلەنىپ، اباي جاققان وتتىڭ قولامتاسى قوزداي باستادى. مۇحتار رۋحى جاڭعىرىقتى.
ءوز تەگىن اڭساعان دالالىق رۋح قوناتىن شاڭىراقتارىن ىزدەپ اسىقتى. سەمەي جەرى تۇگىل سوناۋ وڭتۇستىك - شىمكەنت دالاسىنىڭ كيەلى وتىرار جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن ۇرپاعىنا ەسىم تاڭداعان شاحان شالدا ۇلى مۇحاڭا باس ءيدى. م.شاحانوۆ «مەنى نەگە مۇحتار قويعان» دەگەن مۇرات اۋەزوۆكە ارناعان ولەڭىندە بۇل جايدى بىلايشا جىر ەتتى:
مىقتىلاردىڭ كۇيىن شەرتىپ وتەر كۇن،
زامان - تەرەك، ادام سونىڭ بۇتاعى.
مەن تۋعاندا دوسىم سەنىڭ اكەڭنىڭ،
جازىلىپتى اباي جايلى كىتابى...
جيناپ الىپ دوستارى مەن قاستارىن،
نيەتىمدى قۇپتار دەپ.
بۇل ەسىمدە ەرەكشە ءبىر قۇت بار دەپ،
ات قويىپتى مۇحتار دەپ...
ءسويتىپ، 1942 جىلى ومىرگە كەلگەن تاعى ءبىر مۇحتار ءوزى ايتقانداي «اباي، مۇحتار باستاعان ەلگە ايگىلى، ۇلى كوشتىڭ سوڭىنان ەردى». ءۇشىنشى مۇحتار تاريح ساحناسىنا شىقتى. قازاقپىن دەگەن ادامنىڭ دەلەبەسىن قوزدىرىپ، قانىن قىزدىراتىن اۋىزدىقسىز اساۋ جىرلار ومىرگە كەلدى. قارا ولەڭگە دە، «سەگىز اياققا دا» كەلمەيتىن جاس قازاقتىڭ جاڭا ءۇنى جاڭعىرىعا قانات قاعىپ، ءدۇيىم جۇرتتى ەلەڭدەتتى. بۇكىل قالا مەن دالا شاحانوۆ جىرىن جاتتادى. مۇحتارلار رۋحى بۇل جولى پوەزيا تىلىندە وزگەشەلەۋ جاڭعىرىقتى. پوەزيا تىلىندە عانا جاڭعىرىققان جوق، باعزى زاماننىڭ باتىرلارىنىڭ وبرازى شاحانوۆ بەينەسىندە ورتاعا شىعىپ، الاشتىڭ اسقاق ۇراندارىن شاقىردى. الايدا ءبارىنىڭ ءدىڭى بىرەۋ - ۇلتتىق رۋح، ۇلت ادەبيەتىنىڭ الەم ادەبيەتىمەن ۇندەستىك تاۋىپ، ءوز بيىگىنە كوتەرىلۋى.
وسىلايشا وتكەن عاسىردا ومىرگە كەلگەن مۇحتارلار رۋحى ەلى مەن جەرىنىڭ مۇڭى مەن زارىن، تىلەگى مەن ارمانىن ارقالاپ قازاقتىعىمىزعا قانات، ادەبيەتىمىزگە سانات بولدى. ولاردىڭ كوكىرەگىنە ۇيا سالعان الاش رۋحى كول قورىعان قىزعىشتاي، ەل قورىعان ەرلەردىڭ اسقاق داۋىسىنا، سونبەس ساۋلەسىنە اينالدى. كوكتەپ، گۇلدەپ، ۇلت مەرەيىن ءوسىرىپ، جاس ۇرپاققا ونەگە-ۇلگى بولاتىن ولمەس قاسيەتىمەن ەرەكشەلەندى. ءدۇر-ءدۇر سىلكىنگەن دالا قىرانىنداي تۇلەجىپ، ۇلتشىل ۇلداردىڭ جۇرەك لۇپىلىنە اينالدى.
تۇتاستاي قاراعاندا اتا-بابانىڭ اسىل قاسيەتى اۋەزوۆ رۋحى بولىپ كەيىنگى مۇحتارلارعا جالعاستى دەسەك تە بارىندە ءبىر ورتاقتىق بار ەدى. قازاقتىڭ ۇلتشىل ۇلدارىنىڭ قاسيەتىن سولاردىڭ بويىنان ىزدەسەك، ونى مىنا بىرنەشە جاقتان بايقاۋعا بولادى:
بىرىنشىدەن, ءبارى دە ۇلتىن جان-تانىمەن ءسۇيدى. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا ۇلتشىلدار بولدى. حالقىنا ادالدىقپەن ەڭبەك ەتۋدى ويلادى.
ەكىنشىدەن, ءبارى دە ۇلت ادەبيەتىن جۇرەگىمەن ءسۇيىپ، ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭدى. قازاق اۋىز ادەبيەتىنەن ءنار الىپ، ونى جاڭا زاماننىڭ ادەبيەتىمەن قاۋىشتىرا ءبىلدى. كوركەم وي، كوسەم ءسوزدىڭ كەستەسىن جاساپ قازاق قارا ءسوزىنىڭ ايشىعىن اسىردى. مۇحتارلار مۇناراسىن سومدادى.
ۇشىنشىدەن, ۇلتتىق شەڭبەردەن كوتەرىلىپ، الەمدىك ادەبيەتتىڭ الىپتارىمەن بوي تەڭەستىردى. ونى اۋىز جۇزىندە نەمەسە باقاي قۋلىقپەن ەمەس ماڭداي تەر، تابان ەتىمەن ىسكە اسىرۋدى كوزدەدى.
تورتىنشىدەن, ادەبيەتتە بولسىن، ومىردە بولسىن دارا بولىپ قالۋدى، باسى بايلى قۇل ەمەس ەركىن بولۋدى قالادى. باسقالاردىڭ شيىرىن قايتالاعىسى كەلمەدى. شيىردى قايتالاعاندى بىلاي قويىپ ءوز سوقپاقتارىن سالۋ جولىندا تىنباي ىزدەندى. تار جول تايعاق كەشۋلەردى باسا ءجۇرىپ قاجىماي-تالماي ەڭبەكتەندى جانە ودان ناتيجە جاراتا ءبىلدى.
بەسىنشىدەن, ولاردىڭ شىعارمالارىن حاندا، قارا حالىقتا، ادەبيەتشى قاۋىمدا تەڭ ءسۇيىپ وقىدى. جاستاردىڭ جانىن ءتۇسىنىپ، كارىلەردىڭ تامىرىن تابا ءبىلدى. تۇسىنىكسىزدىكتەن، جاققا، جىككە بولىنۋشىلىكتەن ادا بولدى. قازاقى بوياۋ، ادەبيەتتىك زەر، ءومىر شىندىعى بىتە قايناسىپ ىشكى ۇيلەسىمىن تاپتى. جاڭا ۇلگىنى كونە داستۇرمەن قابىستىرىپ، وقىرمانىن جەتەلەپ وتىرۋدى ۇمىتپادى.
التىنشىدان, قاراپايىمدىلىق قاسيەتتەرى باسىم. جازۋشىمىن دەپ شالقايۋدان، بولدىم-تولدىم دەپ سەمىرۋدەن، باسقالاردى كوزگە ىلمەي شىرەنۋدەن اۋلاق. ەگەر ونداي مىنەزدەرى جىلت ەتىپ كورىنە قالسا ونى سوزىمەن ەمەس ىسىمەن، ەڭبەگىمەن دالەلدەگىسى كەلدى.
جەتىنشىدەن, ءوز بويلارىنا ءتان بەلگىلى تاكاپپارلىعى مەن كوركەمدىككە اۋەستىگى دە بولدى. بىرەر جاڭالىق نەمەسە ونەر تۋىندىسىن جاساۋشى ادامنىڭ ار جاعىندا كوبىندە كوزگە كورىنە بەرمەيتىن مەنمەندىك پەن تاكاپپارلىق جاتادى. ەگەر ول قاسيەتى بولماسا وندا جاسامپازدىق يەسى باتىلدىعىنان ايرىلىپ جاڭا دۇنيە جاساۋعا قۇلشىنا المايدى. جانە دە سۇلۋلىققا، كوركەمدىككە قىزىقپاعان جازۋشىنىڭ ءوز شىعارماسىندا سۇلۋ دۇنيەنىڭ سىمباتىن سالۋى دا مۇمكىن ەمەس. وسى جاعىنان قاراعاندا مۇحاڭدار بۇل ەكەۋىنەندە كەندە بولعان جوق. جانى سۇلۋ جانداردى، كوركەم تابيعاتتى، ءوز ويىمەن وڭاشا عۇزىرلانۋدى جاقسى كوردى.
سەگىزىنشىدەن, عايىپتان كەلەتىن كۇشتەرگە، تىلسىمات دۇنيەلەرگە سەندى. اللانى، ءتاڭىردى، اۋليە-انبيەنى ەش اۋىزعا الماي ءسوز سويلەگەن بىردە ءبىرى جوق. (اۋەزوۆتىڭ «پىشاقتان ولەسىڭ» دەگەن ساۋەگەي ءسوزىن كوڭىلىنە العانىن ەسىڭىزگە الىڭىز).
توعىزىنشىدان, ادام جانىنىڭ ىشكى قۇپياسى مەن تۇڭعيىق يرىمدەرىنە ۇڭىلۋگە، ونى شىعارماسىندا ناقتى بەينەلەپ، سۋرەت جاساۋعا شەبەر بولدى.
ونىنشىدان, انا تىلىنە دەگەن ماحابباتتارى وتە كۇشتى. قازاق ءتىلىن كەمسىتەتىن، قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن قۇرباندىققا شالاتىن ىستەرگە ءتوزىپ تۇرا المايدى. شىعارمالارىندا قارا ءسوزدىڭ مايىن تامىزىپ، شۇرايىن سونىلاپ وتىرادى. شابىتتى شاقتارىندا دارياداي تاسىپ-تولقىپ، كوسىلە شابادى.
ون ءبىرىنشى, ادەبيەتتىك تالاستار توڭىرەگىندە اينالاسىندا بولىپ جاتقان وقيعالاردان بەي-جاي قالا المادى. (مۇحتار، ءسابيت، عابيت ورتاسىنداعى ادەبي تالاس-تارتىستار مەن ماعاۋين مەن شاحانوۆ ورتاسىنداعى داۋلى ماسەلەلەردى ەسىڭىزگە الىڭىز). ونىسىن جەكە باس ءۇشىن ەمەس ادەبيەت ءۇشىن، ۇلت ۇرپاعى الدىنداعى بورىشىم دەپ قارادى. ۇلىستىق، توپتىق شەڭبەردىڭ سويىنىن سوعۋعا بارمادى. جەر شارىنىڭ ازاماتى رەتىندە ۇلتتان بيىك ويلاعىسى كەلدى. كەيدە باسقالاردىڭ سىنىن قابىلداپ، وزدەرىنىڭ ءوسۋ جولىنا باسپالداق ەتىپ وتىراتىن كەزدەرى دە جوق ەمەس. پەندەشىلىككە بەيىم «مايدالارعا» مويىن بۇرا بەرۋگە ۋاقىتتارىن سىراپ ەتكىسى كەلمەيدى.
جالپى العاندا مۇحاڭداردىڭ بۇدان باسقا ءبىز بىلمەيتىن قىرى مەن سىرىنىڭ كوپ ەكەندىگى دە داۋسىز. ءتىپتى ۇساق پەندەشىلىكتەرى دە بولعان شىعار. دەگەنمەندە ۇلى مۇحاڭنىڭ (اۋەزوۆ) ولپى-سولپىسىن كورسەتپەي، ادەبيەت الەمىنەن جارقىراپ وتكەن جاقسى ونەگەسىنە ءتانتى ەمەستەر جوقتىڭ قاسى. ەكىنشى مۇحاڭنىڭ دا (ماعاۋين) ۇساقشىل ورتادان ۋاقىتشا اۋاشالانىپ، ۇلت ءۇشىن ۇلى شىعارما بەرۋگە بەل بۋى دا تاريح الدىنداعى ادەبيەتتىك ارىن تازا ۇستاۋ ءۇشىن بولعانى انىق. ال شاحانوۆ تا پەندەشىلىكتىڭ كۇيبەڭىنەن قاشىپ، ۇلتتىڭ ەڭ ءىرى - جەلتوقسان، ءتىل، ەل مەن جەر ماسەلەلەرىمەن عانا اينالىسۋدى وزىنە ازاماتتىق پارىز ساناپتى. ءسويتىپ ءبارى دە ۇلت الدىندا، ادامزات الدىندا كەسەك كۇيىندە قالۋدى قالادى.
مۇحتارلار رۋحى - ادەبيەت ءۇشىن ءبىزدىڭ نەنى، قالاي جازاتىنىمىزدى ءبىر ۇقتىرسا، ۇلتتىق رۋحتىڭ بيىگىنە جەتەلەپ ەكى جەلپىندىردى. ادەبيەتىمىزگە، ۇلتىمىزعا كەرەكتى ەڭ ۇلى ۇلگىلەردى كورسەتىپ، ەڭ ۇلى رۋحتىڭ تۋىن قادادى. جاھاندانۋ، ۇلتسىزدانۋ قاتەرىنە ۇشىراماسىن دەپ ۇيقىمىزدان وياتىپ، سەرگەكتىككە باستادى. تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇل-قىزدارىنىڭ ەسكىرمەيتىن الىپپەسىنە اينالدى. بولاشاققا قالاتىنى دا ولاردىڭ وت باسى وشاق قاسىنداعى ۇساق اڭگىمەسى ەمەس، حالىق قازىناسىنا قوسقان وسىنداي سۇبەلى ەڭبەكتەرى - رۋحاني بايلىعى. سوندىقتاندا تاقىرىبىمىزعا ساي اتالعان تۇلعالاردىڭ ۇلتقا، ادەبيەتكە بەرەر، بىزگە، ۇرپاققا كەرەكتى رۋحى توڭىرەگىندە عانا وي وربىتتىك.
اسپان الەمىندە جارقىراعان جۇلدىزدار كوپ. ونىڭ ايرىقشا الاۋلانىپ، شوقتانا جايناپ تۇرعان بىرەۋىنە عانا نازار اۋدارىپ باسقاسىن بارلاي الماساق، باعالاي بىلمەسەك ول دا قيانات. قازاق الەمىندە دە سانسىز جۇلدىز جارقىرايدى. ءبىز مۇحتارلار الەمىنە عانا كوز سالىپ تۇرمىز. ءبىرىن-ءبىرى قايتالاعىسى كەلمەيتىن ءۇش مۇحتاردىڭ قازاق تاريحىنداعى، قازاق ادەبيەتى تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالار ەكەنىندە داۋ جوق. جۇلدىزدارى دا ماڭگىلىك الاۋىن جاعىپ، سونبەي جارقىرايدى. سونگەندى قويىپ قۇل-مۇحاممەدوۆ باستاعان جاڭا مۇحتارلاردىڭ جۇلدىزى تۋىپ كەلەدى.
«اباي-اقپارات»
