ءتۇن تۇنجىراپ ادامدارعا جانى اشىپ تۇرعانداي...سارى شۇناق اياز...اپپاق قار اينالانى قىمتاي بۇركەپ "قوزعالماي تىنىش جاتىڭدار" دەگەندەي.

ادامدار و باستاعى تابيعاتىن جوعالتسادا، ءاۋ باستا رۋحىنا نە ۇرلەنسە سونى ساپ كۇيىندە ساقتاعان جان-جانۋار بىردەڭە سەزدى...

تىشقاندار ىنىنەن شىعا اق قاردىڭ بەتىندە ءبىر جەرگە جينالا باستادى، مىسىقتار ءوز تۋىستارىنىڭ باسىن قوسىپ قوراداعى جامان ستولدىڭ استىن پانالاپ جاتتى، يتتەر ۇلىپ ادامدارعا ادالدىعىن تانىتىپ تىنباي ءبىر سۇمدىقتى ەسكەرتۋمەن بولدى، «بەيۋاقتا ۇلىما وڭباعان» دەپ ۇيدەن شىققان اۋىلدىڭ جالعىز ساقشىسى سۇر توبەتىن تۇمسىقتان ۇردى، ول سالدەن كەيىن تاعى ۇلىدى. «وزىڭە كورىنگىر ساعان جاڭا ەسكەرتپەدىم بە؟!» دەپ اۋلاسىنداعى الىپ الما اعاشقا اسىپ، ءۇنىن بىراق ءوشرىپ ۇيگە كىردى...اتەشى گاكۋلەي باستادى، ونىڭ دا موينىن بۇراي سالدى... مالدى اۋىلدىڭ قويلارى ماڭىراپ، جىلقىسى كىسىنەپ، يتتەرى شۋلاپ، سىيىرى موڭىرەپ ازان-قازان بولدى دا كەتتى جارىم تۇندە... قاپ مىنالاردى-اي، مەنىكى بولعاندا ءبارىن جايراتىپ سالار ەدىم دەپ، كۇمبىرلەپ جاتىپ كوزى ەندى ىلىنە بەرگەنى سول ەدى، جەر گۇرىلدەپ وڭنان سولعا تەربەلە باستادى...

گاۋھارتاس ىقشام اۋدانىنداعى 17 قاباتتى ءۇيدىڭ ەڭ ۇستىندە ۆاننادا جاتقان ساۋلە كوپ ويدىڭ ىشىندە كولكىدى. بالالىق شاعىن ۇل بولىپ وتكىزدى... اكە شەشەسى جالعىز قىزدارىنڭ ارتىنان ۇل ەرسە ەكەن دەگەن ۇمىتپەن ونىڭ اتىنىڭ ارتىنا ءبىر "ت"نى جالعاپ ساۋلەت دەپ اتاپ جىگىتشە كيىندىردى، ول اسىق ويناپ، تايعا ءمىنىپ شاپتى، ۇلدارمەن بىرگە قارا سۋعا بارىپ شومىلدى، ەرمەكتىڭ وزگەشە قاراپ تۇرعان كوزىن بايقاعاندا ونە بويى ءدىر ەتىپ، تۇلا بويىنان جان كەتىپ، سۋعا تەز سەكىرگەن. شاشىن ۇنەمى اكەسى تاقىرلاپ الىپ تاستايتىن. ساۋلەدە جىگىتتەر سياقتى تىم قايراتتى بولدى.

تۋعان جەردىڭ توپىراعى بارلىق شاقتىڭ كۋاسى... ساۋلەنىڭ ءۇيىنىڭ ارتىندا بيىكتىگى مىڭ مەترگە جاقىن تاۋ بار، تەرىسكەي بەتى جاپ-جاسىل جازىق، مال جايلىمىنىڭ تاپتىرماس مەكەنى، انادايدا اۋزىن اشقان قوس ۇڭگىردە جاۋىن شاشىن مەن ىستىقتا شوپاندارعا پاناسىن، كادىمگى ءجۇز جىل ۇيقتاعان ۇڭگىردەگى جەتى جىگىتتىڭ مەكەنى وسىنداي بولعان شىعار. ال كۇنگەي بەتىنىڭ باس جاعى سارى توپىراقتى، قولىڭمەن سىعىپ قايتا تاستاساڭ ەش شاشىراماي جەرگە "تىرس" ەتىپ جارىلماي تۇسەدى. بۇندا كىشكەنە-كىشكەنە ادەمى ۇڭگىرلەر بار، ونىڭ استى جاعى قيىرشىق جانە مالتا تاستارعا تولى، ودان كەيىن بەل توعان، وندا تۇپ-تۇنىق تولى سۋ اعادى، بەل توعاننىڭ استى جاپ-جاسىل، كوكتەمنەن قارا كۇزگە دەيىن بۇزاۋ جايىلىپ، بالالار دوپ قۋالاپ جۇرسەدە ەش شاڭى شىقپايتىن ماساتىداي قۇلپىرعان پۇلىس جەر، جاعاسىندا اربا جول بار ونىڭ وڭ جاعىندا ەنى ون مەتر قارا قوڭىر سۋ اعاتىن اق توعان بار. بۇلاردىڭ ساباقتان سوڭعى ءومىرى وسىندا وتەدى، بۇندا ەكى ىسمەندە وقۋ دەگەن اتىمەن جوق. ازاندا تاۋدان اسىرىپ سىيردى ايداپ، ءسۇتتىڭ كىلەگەيى مەن كوك ءسۇتىن ايىراتىن قول ماشينانى تاپجىلماي كەمىندە ءبىر ساعات تىنباي زىرلاتادى، قارىمىن تالدىرىپ سۇتتە زورعا بىتەدى، اراسىندا ناندى كىلەگەيگە مالىپ جەپ وتىرىپ تويىپ الادى. اۋىلدىڭ بارلىق بالاسى جينالىپ جارتى ساعاتتاي ۇڭگىرلەرگە وق-ءدارى دەپ سارى توپىراق جينايدى، استى-ءۇستى ەكىگە ءبولىنىپ سوعىس باستايدى. ارالارىندا مونعول بوجا، موڭكىبات، شوينبات دەگەن بالالاردا بولاتىن، «ويمەلەڭدەي جولداستاي» دەگەن ءشۇلدىر بوجاننىڭ داۋسى ءار كەز انىق ەستىلەدى، باسى كوزىنە تيگەن توپىراققا قاراماي جەر باۋىرلاپ ورگە قاراي كەلە جاتادى، ءبىر كەزدە بەت اۋزى قان جوسا بولعان بوجا كاماندير، جەڭىمەن مۇرنىن تارتىپ قويىپ «ويمەلەڭدەي جولداستاي» دەپ تاعى ايقايلاپ العا ورمەلەي بەرەدى. ۇڭگىردىڭ الدىنا جاقىن كەلىپ جالاۋشاسىن قادايدى. قارسى جاق ۇڭگىردەن شىعىپ قول كوتەرىپ، ارتىنشا تىزەرلەپ وتىرا كەتەدى، سولاي سوعىس بىتەدى.

تۇسكى استارىن ءىشىپ كەلىپ دوپ تەبەدى، دوپتى وزدەرى تەۋىپ، وزدەرى قۋالاپ شارشايدى، قانشا قاتتى تەپسە، سونشا قاتتى جۇگىرەدى. دوپتان شارشاي باستاعاندا مۇقان اتا ۇيىنەن شىعادى، جابىرلاسىپ اتانى قورشاپ وتىرا قالادى، ەرتەك باستالادى، «باياعى وتكەن زاماندا، ءدىن مۇسىلمان اماندا» ءبىر بەيشارا قويشى بالا بولىپتى، ول اكەسىنەن قالعان بەس-ون تۇياق قويىن باعىپ عۇمىر كەشىپتى، ءبىر كۇنى ءبىر قالىڭ جاڭبىردا ءبىر ۇڭگىردى پانالاپ وتىرادى، جاڭبىردىڭ ارتى اق جاۋىنعا اينالىپ توقتاماي ۇزاق جاۋادى، ءىشى پىسقان بالا قولى جىبىرلاپ توپىراقتى شۇقي بەرىپتى ءاپ-ساتتە ارجاعىنان ەسىك اشىلىپ كەتىپتى.... وسىلاي نەبىر قىزىقتى يرىمدەر بۇلاردى بىردە جەردىڭ استىنا، بىردە اسپانعا الىپ كەتەدى...قاس قارايىپ كۇننىڭ ۇياسىنا قالاي باتقانىن بىلمەي قالادى، اينالا ازان-قازان بولىپ بۇزاۋلار ەنەسىنە جۇگىرگەندە «وي، جۇگەرمەك، سيىر ەمدى!» بالالارىن بوقتاي ۇيدەن انالارى شىعادى، «سيىر ەمسە كوك ايىل ايەلدىڭ اياعى ارتىنا تيەدى» ارسىلداي انالارى قاتتى شابادى، بۇرىن جەتكەن بۇزاۋلاردىڭ اۋزى ەمشەككە ءبىر تيگەن سوڭ عالامات كۇش ءبىتىپ، ەش بوي بەرمەي وبىرلانا باسىن ەنەسىنىڭ شاتىنا تىعا بەرەدى، تىعا بەرەدى، ەندى امالى تاۋسىلعان ايەل مەن بالا سيىردى توقپاقتاپ قۋالاپ ۇيگە ايداپ كەلەدى، اۋزىنان اق كوپىرشىك شۇبىرىپ بۇزاۋ دا ارجاعىنا ءبىر، بەر جاعىنا ءبىر شىعىپ ەنەسىن ساۋىرلاپ ىلەسەدى، «قاپ، ءيىسىنىپ كەتتى-اۋ»، شەشەلەرى بۇزاۋدى اقىر اياعىندا وزىدە بىلمەيتىن تىلسىم كۇشپەن جۇلقا تارتىپ نوقتالاپ بەرەدى دە، ال انا قازىققا اپارىپ بايلا دەپ شەلەگىن الىپ سيىردىڭ باۋىرىنا وتىرا بەرەدى..."مىنە ءسۇت دۇرىس شىقپاي قالدى" سول ءتۇنى بالالاردى شەشەسى ابدەن سىبايدى... سۇتتەن گالانسۋ (پاراشوك) دەگەن ۇساق ءبىر اق تۇيىرشىك نارسە جاساپ اۋدان ورتالىعىنا اپارىپ ساتادى. ول كادىمگىدەي اقشا بولادى، ول اقشانىڭ ەسەبىن اكەلەرى ەش سۇرامايدى، ءوز كەرەگىنە جۇمساپ انالارى ءبىر راحاتتانادى.

ءار ەكى ءۇيدىڭ ورتاسىندا بىرلەسىپ سالعان اق توعاننان وتەتىن كوپىر بار، ساۋلەنىڭ شىعىسىنداعى كورشىسىنىڭ ەكى قىزى بار، سولارمەن بىرگە ساۋلە اق توعانعا تۇسەدى، جولدان بىرەۋ-مىرەۋ ءوتىپ بارا جاتسا ۇيالىپ كوپىردىڭ استىنا تىعىلادى، ساۋلەنى جىگىت دەپ ەكى قىز از كەم ىڭعايسىزدانا كوپىردىڭ استىندا بىرگە بۇرىسە قالاتىن.

پالۋانعا ءتۇسىپ اۋىلدان ۇزاپ شىعىپ التىنشى كلاستا اۋداندىق جارىستا بالاڭ جىگىتتەردىڭ تالايىن جەر قاپتىردى...بىراق وسى كۇرەستە وزگە اۋىلدان كەلگەن ءبىر جىگىت بەلىنەن قاپسىرا ىشكە تارتىپ وڭ جامباسقا الماقشى بولعاندا ونىڭ قىز ەكەنىن بايقاپ از كەم قىسىپ بارىپ قويا بەرە سالدى. سول كۇننەن كەيىن ساۋلە «ت» سىن الىپ تاستاپ، ءوز اتىنا قايتا اۋىسىپ، شاشىن ءوسىرىپ اۋىلدان كەتىپ قىز بولىپ اۋدان ورتالىعىنداعى تۋىسىنىڭ ۇيىندە جاتىپ وقىدى.

وسى ۇيدە جاسى توقساننان اسقان كوزى كورمەيتىن اجە بولدى. اجە بەس نامازىن قازا جاساماي ءار كەز شايتاننىڭ «ءۋاس-ءۋاساسىنان ساقتا» دەپ دۇعا جاساپ وتىراتىن، سوندا ساۋلە ءۋاس-ءۋاسا دەگەن ءسوزدىڭ نە ەكەنىن بىلمەي الجۋعا از قالعان اپانىڭ ءسوزى دەپ، ەلەۋسىز قالدىراتىن. سويتسە ادام كوكىرەگىنە شايتان ءۋاس-ۋاسا(نەشە ءتۇرلى وي) سالعان سوڭ، ءناپسى سول ءۋاس-ءۋاسانى ورىنداتاتىنىن كەيىن ءبىلدى.

جارتى جىلعا جەتپەي جالعىز قىزدارى ءۇشىن اكە-شەشەسى دە اۋدان ورتالىعىنا كوشىپ كەلدى. اكە- شەشەسى ءبىر-بىرىنە شىن ادال جار، اڭگىمەلەرى تاۋسىلماعان جۇپتار بولدى، ۋنيۆەردە وقىپ جۇرگەندە ساۋلە ولاردىڭ قالاي تانىسىپ، قالاي ۇيلەنگەندەرىن نەشە رەت سۇراۋعا وقتالسادا، ادەپ ساقتاپ ءتىلى كۇرمەلە بەرگەن. ولار كۇن ۇزاق شاي ءىشىپ كۇلىمدەپ سويلەسىپ وتىراتىن. اكەسى بەس سيىر، ون قويىن ەرمەك ەتەدى، ەرتەلى-كەش حاربالاستاۋ بولماسا مالدارىن ورىسكە ايداپ ۇيگە كەلىپ اۋلاداعى كوك-سوككە قاراپ ۇيدە بولادى، شەشەسى ءۇي شارۋاسىمەن كىر جۋىپ، تاماق جاساپ، قولى قالت ەتسە، وشاعىن قايتا بۇزىپ سالاتىن، وتىنىڭ باسىن جىلقىنىڭ تەزەگىن قوسىپ قايتا-قايتا سىلاپ مۇنتازداي ەتىپ ءۇي-ءىشىن رەتتى ۇستايدى. بۇلار قاراپايىم دا وتە باقىتتى ءومىر سۇرەدى.

ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، ەكى بەتى قىزارىپ الماتىعا وقۋعا كەلدى، التى اي قىس بولاتىن تۋعان جەرىنىڭ ادامدارى الماتىدا وزگەشە قىزىل نۇر شاشىپ مونشانىڭ وزىندە ءبىرىن ءبىرى تانيتىن. ءبىرىنشى كۋرستا وعان ءبىر اشكي كيگەن قالانىڭ ۇزىن ساۋساق ارىق جىگىتى ءسوز سالدى، جىگىت بولىپ وسكەن جەلىگى بار ساۋلە ونىڭ ءالجۋاز دەنەسىمەن شۇڭىرەك كوزىن بايقاپ جاقتىرمادى. اينادان ءوزىن كورگەن سايىن قىرمىزى تۇلكىدەي قۇلپىرعان تۇرىنە قاراپ وزىنە ولەردەي عاشىق بولاتىن.

اكە-شەشەسنىڭ جۇزدەرىندە ءاجىم تابى جيىلەپ قارتايعانىن وقۋدان كەلگەندە ساۋلە بايقاپ ءجۇردى. ولار قاشاندا باياعى ىستىق ماحابباتارىمەن ءبىر بىرىنە كۇلىمسىرەپ اڭگىمە ايتىپ شاي ءىشىپ وتىرۋشى ەدى.

ساۋلە تەڭسەلە وزىنە قۇلاپ كەلە جاتقان قابىرعادان شوشىپ كەتتى، سۋدان اتىپ شىعىپ سابىن كوپىرشىگىن اعىزا دالاعا تىرداي تىراعايلادى، انادان تۋعانداي ەكەنىن ەندى عانا اڭعاردى، سارى اتان جاراعان ايازدا ساقىلداپ كەتتى، تابانىنان وتكەن سۋىق ميىنا جەتتى، قالش-قالش ەتىپ ءتىسى-تىسىنە ءتيىپ توقتاۋسىز سەلكىلدەي باستادى، جان-جاعىنا جالتاقتاي دا ۇيالادا جالىنا قارادى، ەلدەردىڭ وعان قاراۋعا شاماسى جوق، وزدەرىمەن وزدەرى الەك، قالىپسىز ۇندەر، ۋدا-شۋ، جىلاعان بالا، ويبايلاعان ايەل، «ءوشىر ءۇنىڭدى» دەپ وكتەمسىسي سويلەگەن جۋان ەركەكتىڭ داۋسى... كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ الدىندا، قۇجىناعان ادامدار ارلى-بەرلى ويقاستايدى، كولىكتەرىن وتالدىرىپ بالا-شاعاسىن ۇمار-جۇمار ىشىنە لاقتىراعان مەس قارىن جىگىتتەر ءتۇتىنىن بۋداقتادا قوزعالدى، قالادان ەل قوتارىلا كەتىپ جاتىر، جولدار كەپتەلىس، بەبەۋلەگەن كولىك ءۇنى، جايشىلىقتا بىرىنە جاقىنداپ كەتسە، جول ساقشىسىن شاقىرىپ داۋلاسىپ تۇراتىن جالاقورلاردىڭ ءوزى تەمىر تۇلپارىن سىزىپ كەتكەندەرىن ەلەمەي قالادان شىعىپ كەتۋگە اسىعىپ بارادى. كولىگى جوقتار تاكسي شاقىردى... قالا شەتىنە شىعارعانعا ءبىر قويدىڭ قۇنىن سۇرادى....اۋىلباي دەپ ونشا جاقتىرا بەرمەيتىن تۋىستارىنا باعىتتارىن بۇرا قۇيىنداي جۇيتكىپ اجالدان قاشىپ بارا جاتتى، اجالدان ءتىرى جان يەسى قۇتىلا المايدى، بىراق ونىڭ ارجاعىنداعى ازاپتاردان قۇتىلۋعا بولادى، الايدا ادامدار قۇتىلمايتىننان قاشىپ، قۇتىلاتىنعا ەش امال جاسامايدى....
ساۋلە سۋدى وشىرمەگەنىن ەندى ەسىنە الدى، ۇيىنە كىرۋگە زارە قۇتى ۇشتى، بولمەسى ءالى دىرىلدەپ قوزعالىپ تۇرعان سياقتى، قۇلاعىن باسىپ تاعى بىراز تۇردى، دەنەسى توقتاۋسىز دىرىلدەيدى، ءوزىن باسقارا المايتىن حالدە قالشىلداپ تۇر، كوزىنەن اققان ءمولدىر تامشىلار ەكى بەتىنەن ءوتىپ، قوس انارىنىڭ ورتاسىنا تولا باستادى، كەزىندە جىگىت بولىپ وسكەندىكتەن بە جانى جىلامادى...

«بيسميللاھير ءراحماننير رحيم! جەر قاتتى قوزعالعاندا، وزىندەگىلەردى سىرتقا شىعارعاندا، نە بولىپ كەتتى دەپ ادامدار شوشىنعاندا، سول كۇنى جەر جاراتۋشىنىڭ سويلەتۋىمەن ءوز ۇستىندە نە جاسالعانىن ءبارىن ايتادى، ادامدار توپ-توپ بولىپ ومىرىنەن ەسەپ بەرۋگە جينالادى. كىم توزاڭنىڭ سالماعىنداي جاقسىلىق جاساسا پايداسىن كورەدى، كىم توزاڭنىڭ سالماعىنداي جاماندىق جاساسا جازاسىن الادى». №99-سۇرە ءزىلزالا.

ەكى پەرىشتە كەلدى، تۇرلەرى وتە قورقىنشتى ساۋلە جاستىق شاعىنان ەسەپ بەرە باستادى، ءبىر ءسوزىن ساڭقىلداي انىق ايتسا، ءبىر ءسوزىن كۇبىرگە جاقىن مىڭگىرمەن اياقتايدى.... الگى ارىق جىگىتتەن كەيىن دە بىرگە ىستەيتىن اشكوز جىگىتتىڭ تالايى وعان سۇعىن قاداعان ولاردىڭ ەش قايسىنا پىسقىرمادى، جاسى ۇلعايعان سايىن كىرپيازداندى، ەندى مىنە قىرىقتىڭ قىرقاسىنان اسىپ ەلۋگە تايادى، وسى جاسىنا كەلگەنشە ءبىر جىگىتتىڭ قاسىنا قاتار جاتقان ەمەس... ول ەندى الدىندا وتىرعان ستۋدەنتتەرگە قانداي تاربيە بەرگەنىن سارنادى...
مال-مۇلكىنەن ينە-ساباق جىبىنە دەيىن، ول اقشالار قايدان، قالاي كەلگەنىن، جەگەن تاماقتان سوڭ جينالعان كۇشتى نەگە جۇمساعانىن توقتاۋسىز باياندادى.... جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ ءوزى وقىعان ۋنيۆەردە ساباق بەردى، يپوتەكاعا ءبىر بولمەلى ءۇيدى قارىزعا الدى، سول ۇيدە جالعىز تۇرادى......ءتىلىن شاينادى، قۇرانداعى ەڭ ۇزىن ايات وسىمقورلىق تۋرالى ەكەنىن ەسىنە سالدى......
جۋان قامشنىڭ وزىنە كوتەرىلىپ كەلە جاتقان داۋسىنان ەسىنەن تاندى.... ۇيىنەن شىعا تاسىرلاپ قاشىپ كەلە جاتىر....باسپالداقتا ىعى-جىعى ادام، ءبىر كىشكەنتاي بالا ەكپەتتەي قۇلادى....شىرقىراعان قىزىل شاقالاقتى كوتەرىپ اناسىنا بەردى.... قىرىق كۇن تىنباي ەسەپ بەردى...ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا تاڭنىڭ اتقانىن كەشتىڭ باتقانىن ءبىلىپ جاتتى...جانىنداعى قابىردەن اششى وزانداعان داۋىستار ەستىدى...قابىر تارىلىپ قىسا باستادى...
كوپ قاباتتى ۇيدەگى كورشىسى جاڭا ۇيلەنگەن جۇپتار بولدى، باسىندا ءبىر ءبىرىنىڭ «جانىم-جانىم» دەگەن داۋىستارىن قابىرعانىڭ ارجاعىنان ەستۋشى ەدى، قىرىق كۇننەن كەيىن ايەلىنىڭ كوكبەتتەنە ايقايلاعان داۋسى، كۇيەۋىنىڭ گۇج-گۇج ەتكەن ءۇنى بۇنىڭ ۇيقىسىن ءجيى بۇزاتىن...

جەر ۇيلەر دە قاتتى سىلكىندى... توك سىمدار تۇيىقتالىپ كورشى ۇيدەن الاپات ءورت شىقتى...ساۋلەنىڭ اكەسى كورشىسىنىڭ وتىن سوندىرۋگە باقانىن كوتەرە جۇگىردى... تاعى ءبىر كورشىسى ءوزى كورىپ جۇرگەن قورادا جاتقان كولىكتىڭ دوڭگەلەگىن ۇرلاپ كەتۋگە جۇگىردى، تاعى ءبىر كورشىسى قويدىڭ باسىن دايىن وتقا ءۇيتىپ الۋعا زۋلادى... كورىنىسكە ءبارى دە جاناشىر سياقتى...شەشەسى الەمدى جايلاعان تاج كەسەلىندە تىنىسى تارتىلىپ جاتقانىن كۇيەۋىنە ايتپادى، ونى سۇيگەنى سولاي جارىنىڭ جانىن اۋىرتپايىن دەپ شىدادى، تاڭ ەرتەسى تۇرماي اللانىڭ راحمەتىنە قاۋىشقان. «اناسى ولگەنگە جىلاۋى ۇيرەتپە» دەپ ساۋلە ول كەزىن ەسىنە الۋعا زارە قۇتى ۇشادى. اكەسى كورشىسىنىڭ وتىن وشىرۋدە جانىن بەردى...

ءبىر تۋىسى باسىنا كەلىپ قۇران وقىپ دۇعا جاسادى....جانى تىنشىپ بالقايماق ۇيقىنىڭ ءدامىن سول كەزدە تاتتى. جاراتقاننىڭ نىعىمەتىنە بولەنگەن ساليحتار قالاعان ۋاعىندا رۋح الەمىندە باراتىن جەرىنە ەركىن بارىپ كەلەدى، ءوزى سياقتى كۇن-ءتۇندى سەزىپ، ارتىنداعى ەلدىڭ جاقسى-جامان اڭگىمەسىن ەستىپ جاتقانىنا دا شۇكىر دەدى، ەندى بىرەۋلەر قاراڭعى مەن جارىقتى دا سەزبەي، مىلقاۋ تۇنەكتە تۇنشىعا يت قۇسا، تاعى بىرەۋلەر ءدال مىنا كورشىسىندەي ازاپتا وكىرىپ جاتىر...

سيىرلار ول داۋىستى الىستان ەستىپ شوشىدى...جىلقى وسقىرىنا ۇركىپ، الىستاي بەردى. تۇيەلەر ءتىپتى ول ماڭعا جۋىماي شوگىپ الدى.

ساۋلەنىڭ ەسىنە وزىمەن بىرگە ىستەيتىن كافەدارادعى جىگىتتىڭ قىتايشادان اۋدارعان «قاسقىرلار پاتشايىمى» دەگەن رومانى ءتۇستى. اۆتور ون التى جىل شيزاڭ ۇستىرتىندە ءتۇز تاعىسى قاسقىردى زەردەلەپ جازعان....باس كەيپكەرى كوكسۇر قانشىق پاتشانىڭ اپانداعى جيىرما قاسقىرعا جاناشىرلىعى، ولاردىڭ ءار بىرەۋىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن ءتۇنى بويى كوز ىلمەي اۋناقشىپ سولاردىڭ ەرتەڭى ءۇشىن قام جەۋى، پاتشا بولىپ تەك بۇيرىق بەرىپ وتىرماي، بارلىق ىستە ءوزى الدا اتويلاپ ۇلگى كورسەتۋى، الگى ءبىر ەپيزوتتا قويشىنىڭ كوك شولاعىنا بارلىق قاسقىردىڭ اۋىزدارىڭ سۋى اعىپ اشتىقتان بۇراتىلىپ قىر باسىنان قاراپ تۇرۋى، ءبارى دە كوكسۇر قانشىق پاتشانىڭ قاس قاباعىن باعىپ رۇقساتىن كۇتۋى... سول جىلى جاز وتە ىستىق بولىپ قۋاڭشىلىق جايلاپ، كۇزگە قاراي جەردىڭ قارا توپىراعى شىقتى، قاسقىرلار تىشقان قۋالاپ قاتتى ارىقتادى، قىستا قاتتى بولدى، قالىڭ قار بەلۋاردان استى، جەردە تۇك جوق اشتىقتان بۇراتىلعان بايقۇس كوكجالداردىڭ كەز كەلگەنىڭ شاماسى كەلەتىن كوك شولاققا تيىسە الماي تۇر، قانشىق پاتشا بولسا «ادامدار شايتاننىڭ ءتىلىن الىپ كوكتكە كۇنا جاساپ قويىپ جەر بەتىنە جازا تارتىپ تۇسسەدە، قوجا بولىپ كەلدى، ادامداردىڭ تەمىر قارۋى بار ۇڭعىسى سۋىق، ودان شىققان قورعاسىن جانىمىزدى جالمايدى، كوك شولاعىن جەسەك ىزىمىزگە ءتۇسىپ تۇقىمىزدى قۇرتادى-اۋ» دەپ، كەرى شەگىنۋگە ىڭعايلانا بەرىپ كوكجالدار توبىنا كوز سالدى، بۇرىنعى پاتشا كۇيكۇيدىڭ ءىنىسى، اعاسى، جيەنى، ناعاشىسى ارلان ابادانداردىڭ قابىرعاسىن ساناپ الارداي، ادەتتە ەشكىمگە كورسەتپەيتىن كۇجىرەيگەن مويىندارى سوزىلىپ جەرگە قاراي ءتۇسىپ كەتكەن. ءيا، ءوزى پاتشا تاعىنا وتىرعاندا قاسقىرلاردىڭ ادەتى بويىنشا "ساعان باعىنامىز" دەپ، بارلىعى ۇياتتى دا جاندى جەرى جۋان مويىندارىن اشىپ تامىرىن كورسەتىپ كولدەنەڭ ءتۇسىپ الدىنا جاتقان، سول كەزدە ولاردىڭ سەنىمىن اقتاۋعا، ولاردى اش قالتىرماۋعا، جاۋعا بەرمەۋگە، توپتىڭ جەرىن ەشكىمگە تاپتاتپاۋعا، تۇقىمدى توزدىرماۋعا سەرت ەتىپ مويىندارىنان سۇيگەن. مىنە قازىر كورىپ تۇر بايقۇستار اشىققاندا ۇياتتى جەرىن جيناۋعادا شامالارى كەلمەي قالىپتى، سوعىس بولسا الدا ءجۇرىپ توپ باستاپ وزگە اپاننىڭ قاسقىرىن نە بەنگال جولبارىسىن، قوداستار مەن سۋ سىيىرلاردى اپىرىپ-جاپىرىپ تاستايتىن باتىرلار...جانى اشىدى، سولار ءۇشىن پاتشانىڭ جانى جىلادى، "تاۋەكەل" دەپ بۇيرىق بەرۋگە شاق قالدى، قايتادان ادامنىڭ جاۋىزدىعىن ويلادى... شەشەسىنىڭ ىنجىقتىعىن، تىم اسىرا ويلاناتىن ەزدىگىن ىشتەي ۇناتا بەرمەيتىن، اكەسى كۇيكۇي وسى قاسقىرلار ءۇشىن بەنگال جولبارىسىنا جەكپە-جەككە شىعىپ باسىن بەرگەن باتىر بولعان. پاتشا بالاسى كوك سۇر اباداننىڭ ەندى شىدامى تاۋسىلدى، سايداعى كوك شولاققا اتىلدى، تاماقتان وردى...قالعان ارلاندار قاۋمالاي جەمتىگىن ورتاعا الدى. ءبارى تويىندى. ەستەرىن جيىپ بولعان سوڭ ادامنىڭ اتىن جەپ قويعاندارىن ەندى ءبىلدى. قورعانباسا "ادام جاۋىز" دەپ ءار ءبىرى شوشىدى. شىنىمەن روماندا قويشىنىڭ تورىنا ءتۇسىپ سايدىڭ ىشىندە قامالعان قاسقىرلاردىڭ ەكەۋى ورعا ءتۇسىپ قولدى بولسا، ارپىلداپ جەتكەن تاناداي توبەتتەردىڭ جولىن بوگەپ باسقالاردى امان جىبەرۋ ءۇشىن توپتىڭ اجەسى جيىرما جاستان اسقان كارى قانشىق قاسقىر قۇربان بولدى. اپانعا كەلىپ شۇعىل جينالىس اشقان كوكسۇر پاتشا ءۇش قاسقىردىڭ ولىمىنە سەبەپشى بولعان ءوزىنىڭ جالعىز ۇلىنىڭ ەتەگىن كەسىپ توپتان قۋدى، قاسقىر زاڭىندا ودان اسقان جازا بولمايدى، جالعىز قاسقىردى ادامدار وڭاي جايراتادى، نە باسقا توپتاعى قاسقىرلار ونى تالاپ ولتىرەدى، نە جالعىز ءوزى ازىق تابا الماي اشتان قاتادى....الايدا انا بايقۇس ەگىلە جارىم تۇندە اق تۇتەك بوراندا قالىڭ قاردى ومبىلاپ كەتىپ بارا جاتقان ۇلىنىڭ ارتىنان جىلاپ تۇردى...ءار ءتۇنى باسقا قاسقىرلار ۇيىقتاعان سوڭ ەكىنشى اسقازانىنداعى تاماقتى اپارىپ ۇلىم جۇرەدى-اۋ دەگەن جەرلەرگە تاستاپ وتىردى...

اپانداعى سەگىز ۇرعاشى ولەكشىننىڭ ۇيلەنۋ ىستەرىنە كوكسۇر پاتشا جوسپار جاسادى، ۇرپاقتىڭ ساپالى بولۋى ءۇشىن ولارعا كۇيەۋ تاڭداۋ ءىسىن وتە جىڭىشكە تالدادى، ءار ارلاننىڭ اتا تەگىنەن باستاپ زەردەلەدى.
قاسقىرلار جاساعان قوعامدىق ءتارتىپتىڭ دەڭگەيىنە جەتۋگە ادامزات بالاسىنىڭ الدىندا ءالى تالاي ۇزاق جول جاتىر....

ساۋلە اۋرۋحانا توسەگىندە كوزىن اشتى، اق حالاتتى قىزدار قۋانا «ۋرالاپ» ءوز اكپەسى تىرىلگەندەي شاتتاندى. بىراق قاس قاقپاي باقىرايىپ از جاتقان ول قايتادان كوزىن جۇما بەردى...رۋحى تاعى ۇشتى ءوز الەمىنە...جەر سىلكىندى قاتتى سىلكىندى، جەر انا ءوز قوينىنداعى بارشا بۇككەندەرىن سىرتقا لاقتىردى، قابىردەگى ادامدار دنك-لارىنان قايتادان ءونىپ شىقتى...ءار ادام 25 جاستاعى ءوز كۇشىندە...ماقشار الاڭىنا جينالا باستادى، جۇمىرتقا تۇستەس اپپاق تا، تەپ تەگىس الاڭقايدا قاتار-قاتار ساپ ۇستادى. ەسەپ داپتەرى وڭ جاعىنان بەرىلگەندەر قۋانسا، سول جاعىنان بەرىلگەندەر وكىرىپ جىلادى، جالىنداعان قارا قوشقىل وتتى كوردى...ءبىزدى قايتادان دۇنيەگە ءبىر رەت جىبەرشى، بار جيعانىمىزدى ەلگە بەرىپ، ىزىگى امال جاساپ، ساۋاپتى ىسپەن كەلەيىك دەپ جالىندى...جەر سىلكىندى ەسكەرتۋ، نايزاعاي وينادى ەسكەرتۋ، كۇن كۇركىرەدى ەسكەرتۋ. «قۇداي ءولدى دەپ» جار سالعان ەۋروپا جۇرتىندا الپاۋىت ەكى سوعىس ءوتىپ، تىزەدەن قان كەشتى، وزدەرى ءولدى... تاكسيلەر شىرقىراپ جاتقان ەلدەن ارتىق اقشا سۇرادى. ءار كىم نيەتىنە قاراي، بولماشى امالىنا ساۋاپ السا، زارەدەي كۇناسىنا ءوز ازابىن تارتاتىن كۇن باستالدى...
ساۋلە دىرىلدەپ شوشىدى... اجەسىن كوردى... كوزى كورمەسەدە توقسانعا كەلگەن جاسىنا قاراماستان ۇيدەگى اجەتحاناعا وتىرماي دالاعا بارىپ تاھراتىن الىپ، بەس نامازىن وتەۋشى ەدى، اندا-ساندا اداسىپ كەتكەنىن كورگەن ساۋلە جانى اشىپ ۇزىن ءجىپ تارتىپ بەرگەن. سونى سيپالاي بارعان-كەلگەن سايىن ساۋلەگە ۇزاق عۇمىر تىلەيتىن....

-سەن نەعىپ كەلدىڭ؟... قايت، ءالى ەرتەلەۋ...

اكە-شەشەسىن ساۋلە كوپ ىزدەدى، ءۇنسىز بۇلىڭعىر ءبىر دۇڭگىرشەكتىڭ ىشىنە كىردى...ءيا، انە ەكەۋىن كوردى، قول ۇستاسىپ العان... بۇعان ەش قارامايدى، ءۇنسىز كەتىپ بارادى... ساۋلە ايقايلاپ جىبەردى كوزىن اشتى...مەدبيكەلەر تاعى شۋ ەتتى....بۇل جولى كىرپىگىن قاقتى...ءيا، اللا ءومىر بەرسەڭ ناماز وقىپ، قولىمنان كەلگەنشە ىزگى امال جاسايمىن دەپ، ەرنىن جىبىرلاتىپ جاتتى...اۋزىنا سۋ تامىزدى...

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz