باقتىباي قىدىربايۇلى. «ءسالافيا» شىرعالاڭى – ءدىن كەلەشەگىنە تونگەن قاۋىپ
«ءسالافيا» ءسوزى «رەفورما»، «جاڭالانۋ» دەگەن سوزدەرمەن سينونيم رەتىندە قولدانىلىپ كەتكەن تەرمين.
قازىرگى تاڭدا قازاق جۇرتىنا ءمازھاب مويىندامايتىن سالافيتتەر دەپ اتالاتىن اعىم بار. ولار بۇرىنعى يسلام عۇلامالارى تالقىعا سالىپ، ارا جىگىن ايقىنداپ قويعان كوپتەگەن ءدىني قاعيدالاردى بۇگىنگى قوعامدا وزەكتى ماسەلەگە اينالدىرىپ، ءدىني ساۋاتى تومەن، قاراپايىم حالىقتىڭ باسىن قاتىرىپ ءجۇر. ولار وزدەرىن «ءسالافتاردىڭ جولىن ۇستايمىز، بىزدىكى عانا دۇرىس» دەيدى. جالپى، ءسالافتار دەگەنىمىز كىمدەر؟ وزدەرىن سالافيتتەرمىز دەپ جۇرگەندەر شىنىمەن ءسالافتار ما؟
«ءسالافيا» ءسوزى «رەفورما»، «جاڭالانۋ» دەگەن سوزدەرمەن سينونيم رەتىندە قولدانىلىپ كەتكەن تەرمين. ءارى بۇل ءسوز يسلام ءدىنىنىڭ العاشقى عاسىرلارىندا ءومىر سۇرگەن عۇلامالاردىڭ كوزقاراستارىن بىلدىرەدى.
سوڭعى كەزدە «ءسالافيا» اتاۋى جامال اد-دين ءال-اۋعاني (1839-1897) مەن مۇحاممەد ءادبۋ (1849-1905) نەگىزىن قالاعان قوزعالىسقا تاڭىلىپ، ايتىلىپ ءجۇر. بۇل اعىم نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ نەگىزگى ماقساتى - ءدىندى بۇرىنعىلاردىڭ تۇسىنىگى بويىنشا تىكتەۋ، مۇسىلمانداردىڭ رۋحاني، مادەني جانە ساياسي ۇستانىمدارىن رەفورمالاۋ، باتىس وتارلاۋشىلارىنا مادەني ءسىڭىپ كەتۋگە قارسى تۇرۋ ەدى.
1930-شى جىلدارى اراب مەملەكەتتەرىندە وتارلاۋشىلارعا قارسى كوتەرىلگەن حالىقتىڭ باسىندا وسى قوزعالىس وكىلدەرى ءجۇردى. مىسالى، الجيردە يبن باديس فرانتسۋزداردىڭ وكتەم ساياساتىنا قارسى بەل بۋىپ، الجير عۇلامالار ۇيىمىن قۇرىپ، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستە نەگىزگى ورىندى يەلەندى.
«ءسالافيا» ءسوزى «رەفورما»، «جاڭالانۋ» دەگەن سوزدەرمەن سينونيم رەتىندە قولدانىلىپ كەتكەن تەرمين.
قازىرگى تاڭدا قازاق جۇرتىنا ءمازھاب مويىندامايتىن سالافيتتەر دەپ اتالاتىن اعىم بار. ولار بۇرىنعى يسلام عۇلامالارى تالقىعا سالىپ، ارا جىگىن ايقىنداپ قويعان كوپتەگەن ءدىني قاعيدالاردى بۇگىنگى قوعامدا وزەكتى ماسەلەگە اينالدىرىپ، ءدىني ساۋاتى تومەن، قاراپايىم حالىقتىڭ باسىن قاتىرىپ ءجۇر. ولار وزدەرىن «ءسالافتاردىڭ جولىن ۇستايمىز، بىزدىكى عانا دۇرىس» دەيدى. جالپى، ءسالافتار دەگەنىمىز كىمدەر؟ وزدەرىن سالافيتتەرمىز دەپ جۇرگەندەر شىنىمەن ءسالافتار ما؟
«ءسالافيا» ءسوزى «رەفورما»، «جاڭالانۋ» دەگەن سوزدەرمەن سينونيم رەتىندە قولدانىلىپ كەتكەن تەرمين. ءارى بۇل ءسوز يسلام ءدىنىنىڭ العاشقى عاسىرلارىندا ءومىر سۇرگەن عۇلامالاردىڭ كوزقاراستارىن بىلدىرەدى.
سوڭعى كەزدە «ءسالافيا» اتاۋى جامال اد-دين ءال-اۋعاني (1839-1897) مەن مۇحاممەد ءادبۋ (1849-1905) نەگىزىن قالاعان قوزعالىسقا تاڭىلىپ، ايتىلىپ ءجۇر. بۇل اعىم نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ نەگىزگى ماقساتى - ءدىندى بۇرىنعىلاردىڭ تۇسىنىگى بويىنشا تىكتەۋ، مۇسىلمانداردىڭ رۋحاني، مادەني جانە ساياسي ۇستانىمدارىن رەفورمالاۋ، باتىس وتارلاۋشىلارىنا مادەني ءسىڭىپ كەتۋگە قارسى تۇرۋ ەدى.
1930-شى جىلدارى اراب مەملەكەتتەرىندە وتارلاۋشىلارعا قارسى كوتەرىلگەن حالىقتىڭ باسىندا وسى قوزعالىس وكىلدەرى ءجۇردى. مىسالى، الجيردە يبن باديس فرانتسۋزداردىڭ وكتەم ساياساتىنا قارسى بەل بۋىپ، الجير عۇلامالار ۇيىمىن قۇرىپ، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستە نەگىزگى ورىندى يەلەندى.
كەيىن ءسالافيا قوزعالىسى مۇسىلمان الەمىنىڭ بارىنە دەرلىك ەركىن تاراپ، ءتۇرلى مەملەكەتتەردە ءتۇرلى باعىتتاردا بوي كورسەتە باستادى.
«ءسالاف» ءسوزى «بۇرىنعىلار» دەگەن ماعىنانى دا بىلدىرەدى. يسلام ءدىنىنىڭ العاشقى ءۇش عاسىرىنا جاتاتىن عۇلامالار توبى «ءسالافتار» دەپ اتالعان. ولار - ەڭ اۋەلى، پايعامبارىمىزدى (س.ع.س.) كوزى كورگەن ساحابالار، ساحابالاردى كوزى كورگەن تابيعيندەر، تابيعيندەردى كوزى كورگەن اتباعۋت-تابيعيندەر. يبن حيبباننىڭ (ر.ا.) «ساحيح» جيناعىندا ريۋايات ەتىلگەن حاديس شارىپتە: «پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «ادامداردىڭ ەڭ جاقسىسى - مەنىڭ زامانداستارىم. مۇنان كەيىن ولاردىڭ سوڭىنداعىلار، سونان سوڭ ولاردان كەيىن كەلگەندەر»، - دەپ ايتقان»، - دەلىنگەن. بۇل حاديستە يسلام ءدىنى دامۋ ساتىسىنىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا جەتكەن ءۇش عاسىرعا سىلتەمە بار.
ساحابالار - وسى ءۇش داۋىردەگى ۇرپاقتىڭ العاشقىلارى. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.) ونەگەلەرىن كەيىنگى ۇرپاققا قاز-قالپىندا جەتكىزگەن وسىلار. العاشقى كەزدەردە يسلام ءدىنى تۋرالى بىلگىسى كەلگەن ادام ونىڭ (س.ع.س.) كوزىن كورگەن ساحابالاردان سۇراپ بىلەتىن. ساحابالاردى كورگەن تابيعيندەر، ءوز كەزەگىندە تاباعا-تابيعيندەرگە ۇستازدىق ەتتى. حاديس-ءشارىپ بويىنشا، ەڭ جاقسى، قايىرلى ءداۋىر (حويرۋل قۋرۋن) دەپ اتالىپ وتكەن وسى ءۇش عاسىر ىشىندە ءومىر سۇرگەن عۇلامالاردىڭ ءدىني نانىم-سەنىمدەرى، شاريعي شەشىمدەرى مەن ۇستانىمدارى ەڭ سەنىمدى ءبىلىم كوزى بولىپ سانالادى، ءارى قاي زاماندا بولماسىن ولارمەن ساناسۋ كەرەك.
ءتورت ءمازھابتىڭ جەتەكشى يمامدارى - يمام ءابۋ حانيفا (80-150 ھ.ج), يمام مالىك (94-179 ھ.ج), يمام شافيعي (150-204 ھ.ج) جانە يمام احماد يبن حانبال (164-241 ھ.ج) (ر.ا.) يسلام ءدىنىنىڭ العاشقى داۋىرلەرىندە ءومىر سۇرگەن. سوندىقتان، تورتەۋىن دە «ءسالاف» يمامدار دەيمىز. سودان بەرى بۇل ءتورت ءمازھاب پايعامبارىمىز حازرەتى مۇحاممەد (س.ع.س) پەن ونىڭ ساڭلاق ساحابالارىنىڭ ۇستانىمدارىنا نەگىزدەلگەندىكتەن، ولار «ءاھلى ءاس-ءسۇننا ءۋال-جاماعات» جولى دەپ تانىلعان.
ەلىمىزگە يسلام ءدىنى كەلگەنىنە مىڭ ەكى ءجۇز ەلۋ جىلداي بولىپتى. قازاق ەلى يمانعا بەت بۇرعاننان باستاپ مۇسىلمانشىلىقتى حانافي ءمازھابى نەگىزىندە تانىعان، عيبادات، قۇلشىلىقتارىن وسى حانافي مازھابىمەن اتقارعان، شاريعات ۇكىمدەرىن دە وسى مازھابپەن تالقىلاپ كەلگەن، ياعني ون ەكى عاسىردان بەرى ءبىزدىڭ ەل حانافي ءمازھابىن ۇستانىپ كەلەدى. سوندىقتان، بولسا كەرەك، ەلىمىز مۇسىلماندارى ءۇشىن حانافي ءمازھابى - يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزگى قاينار كوزى. ويتكەنى، وزگە ءۇش ءمازھاب سەكىلدى ءبىزدىڭ ءمازھابىمىز دا قۇران مەن سۇننەتكە نەگىزدەلگەن. ءمازھاب - قۇران مەن سۇننەتتەردەگى ۇكىمدەردەن تۋىندايتىن جول. ءمازھابتىڭ ماقساتى - مۇسىلمان بالاسىنا قۇران جانە ءحاديستى دۇرىس ءتۇسىندىرۋ. بۇل ءتورت مازھابتاعى ايىرماشىلىقتار - تەك ابزال جانە دۇرىس دەگەن سوزدە عانا. ياعني، ءوزىمىزدىڭ يمام اعزام مازھابىمىزداعى ءدىني شەشىمدى ابزال سانايمىز، ال قالعان ءۇش مازھابتاعى ۇكىمدەردى دۇرىس دەپ بىلەمىز.
ءاربىر ۇلت وسى ءتورت ءمازھابتىڭ بىرىنە جۇمىلۋ، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارۋى ارقاسىندا يسلام الەمى عاسىرلار بويى ءوزارا ىنتىماق-بىرلىكتە عۇمىر كەشىپ كەلەدى. جاڭادان ءبىر اعىم پايدا بولا قالسا، عۇلامالار حالىقتى ودان ساقتاندىرىپ، ءتورت ءمازھابتىڭ ءبىرىن عانا ۇستاۋعا حالىقتى ۋاعىزداپ كەلگەن. قۇران تۇسكەلى 14 عاسىردان بەرى نەندەي ۇلكەن مۇسىلمان عۇلامالارى وتسە داعى، ءبارى دە ءبىر ءمازھابتىڭ وكىلى بولدى.
اسىرەسە، قازىرگى ءبىزدىڭ زاماندا ءمازھاب اسا ماڭىزدى، وتە قاجەت. الماعايىپ شاقتا مازھابىشىلىك، مازھابارالىق اۋىز-بىرشىلىك اۋاداي قىمبات. ال، الاۋىزدىققا جول بەرسەك، ارام پيعىلدى جىمىسقى اعىمدارعا «وڭاي ولجا» بولارىمىز انىق. وسى جاعدايدى ارىدان ويلاعان كورەگەن ءدىنباسىمىز ءابساتتار قاجى دەربىسالى حازرەتتىڭ «ءبىر ءدىن، ءبىر ءمازھاب» دەگەن جان ايقايىنا بەي-جاي قاراماساق ەدى.
ەلىمىزدەگى «ءسالاف» ءسوزىن جەكەشەلەپ العاندار ءسالاف يمامداردى، ءمازھاب جەتەكشىلەرىن ءارى باسقا دا العاشقى ءۇش عاسىردا وتكەن عۇلامالاردى قۇرمەتتەيمىز، سولاردىڭ جولىمەن جۇرەمىز دەپ جاتسا دا، «نە ءۇشىن وسى ءمازھاب يمامدارىنىڭ ءبىرىنىڭ جولىن دۇرىستاپ ۇستانبايدى؟» دەگەن سۇراق جاماعات تۇگىلى، ءوزىمدى دە كوپ مازالايدى.
يمام شافيعيدىڭ: «ەگەر حاديس ساحيح بولسا، سول مەنىڭ ءمازھابىم»، «مەنىڭ سوزىمە قايشى كەلگەن ءحاديستىڭ ساحيحتىعى ءمالىم بولسا، حاديسكە امال قىلىڭدار دا، مەنىڭ ءسوزىمدى تاستاڭدار»، - دەگەن ءسوزى بار. مۇنى ءمازھاب ۇستانعىسى كەلمەيتىندەر ءجيى قولدانادى. مۇنداي ماعىنالى ءسوزدى يمامداردىڭ تورتەۋى دە ايتقان. دەگەنمەن، سالافيتتەر بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىن، قانداي جاعدايعا بايلانىستى ايتىلعانىن تۇسىنبەيدى دە، ءمازھاب جەتەكشىلەرىنىڭ وسى سوزدەرىمەن جالپى ءمازھاب ۇستانۋدى تۇككە تۇرعىسىز ەتۋگە تىرىسادى.
مۇنى ءمازھاب ۇستانعان ءماشھۇر، ءمۇجتاھيد عۇلاما يمام ءناۋاۋي (631 ھ.ج تۋعان) (ر.ا.): «بۇل يمام شافيعي نەمەسە ءابۋ حانيفا سولاي دەگەنىن ەستىپ، ءبىر ساحيح ءحاديستى وقي سالا، يمام شافيعيدىڭ نەمەسە يمام ءابۋ حانيفانىڭ عىلىمي تۇجىرىمىن، ءپاتۋاسىن تاستاپ، ءمازھابىن قاجەتسىز ەتىپ، ساحيح حاديسكە امال قىلا بەر دەگەندى بىلدىرمەيدى»، - دەپ تۇسىندىرەدى.
اۋەلى، بۇل ءسوز قاراپايىم ءدىني ساۋاتى تومەن ادامدارعا ەمەس، ءبىلىم ساتىسىندا ۇلكەن دارەجەلەردى باعىندىرعان عۇلامالارعا، يجتيحاد قىلۋعا دارەجەسى جەتكەن ءمۇجتاھيد عالىمدارعا قاتىستى ايتىلعانىن ءبىلۋىمىز ءتيىس. بىراق، عالىم ءۇشىن دە ءمازھاب يمامىنىڭ ءپاتۋاسىنا، شەشىمىنە امال ەتپەي، حاديسكە امال ەتۋ ءۇشىن ءبىر شارت بار. بۇل شارت - يمام شافيعي نەمەسە يمام ءابۋ حانيفا ءدال سول ءحاديستى نەمەسە ءحاديستىڭ ساحيحتىعىن بىلمەگەندىگىنە كوز جەتكىزۋى، سوعان كامىل سەنىمدى بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن يمام شافيعي مەن يمام ءابۋ حانيفانىڭ بارلىق كىتاپتارىن وقىپ شىعۋى ءتيىس. ءتىپتى ول يمامداردىڭ شاكىرتتەرىنىڭ كىتاپتارىمەن دە تانىسۋى قاجەت. كورىپ تۇرعانىڭىزداي، بۇل ءبىر قيىن، مۇشكىل شارت. بۇل شارتقا ەكىنىڭ ءبىرى جاۋاپ بەرە المايتىنى ايدان انىق.
مۇنىڭ شارت بولۋىنىڭ سەبەبى، ءتورت ءمازھابتىڭ جەتەكشى يمامدارى ءوزى كوزىمەن كورگەن، بىلگەن كوپ حاديستەردى وقي سالا، وعان امال جاساپ كەتە بەرمەگەن. ءارى انىق-قانىعىنا جەتكەن، ساحيح ەكەنى راستالعان كەيبىر حاديستەردى قابىلداماۋعا ءماجبۇر دە بولعان. ويتكەنى، ول ءبىر-بىرىنە قايشى كەلەتىن ەكى ءحاديستى امالعا اسىرۋ نەمەسە امالعا اسىرماۋ ەرەكشەلىكتەرىن دالەلدەرمەن انىقتاعان («يعلاۋس-سۋنان» كىتابى، 2-توم، 225-بەت).
شەيح ءابۋ ءامىر: «ءتىپتى، كەز كەلگەن تەرەڭ ءبىلىمدى تاجىريبەلى عالىمعا دا حاديستەن ءوزى شىعارىپ العان ۇكىمگە امال ەتىپ كەتە بەرۋگە رۇقسات بەرىلمەيدى»، - دەپ جازادى («يعلاۋس-سۋنان» كىتابى، 2-توم، 225-بەت).
شايح يۋسۋف يبن يسمايل نابحاني بىلاي دەيدى: «بۇل ءسوز، تەك يمامداردىڭ جولىن ۇستانعان قاسىنداعى ءوز شاكىرتتەرىنە (ونىڭ ءمازھابىن ۇستانۋشىلارعا) قاتىستى ايتىلعان. ولار ءدىني ءبىلىمدى تولىق يگەرگەن قۇرمەتتى يمامدار. ءوز ءمازھابتارىنىڭ ەڭ كۇشتى عالىمدارى. وسى ءماشھۇر يمامداردان كەيىنگى كەزەكتە بۇل ءسوز عۇلامالاردىڭ جوعارعى توبىنا قاتىستى بولا الادى. ارينە، ولاردىڭ بارشاسى پايعامبارىمىزدان (س.ع.س.) جەتكەن حاديستەردى تولىق جاتتاپ العان ءحاديستىڭ حافيزدارى بولسا، بارلىق ءمازھابتاردىڭ دالەل-دەرىن تولىق بىلسە عانا.
ءمازھاب يمامدارىنىڭ «ەگەر حاديس ساحيح بولسا، سول مەنىڭ ءمازھابىم» دەگەن سوزدەرى، مىنە، وسىنداي عالىم ادامدارعا قاتىستى ايتىلعان. مۇنداي ۇلكەن عۇلامالار ءمازھاب يمامى قولدانعان حاديس پەن ودان كەيىن انىقتالعان باسقا ءحاديستى سالىستىرا العان. تەك وسىنداي عۇلامالار عانا قاي ءحاديستىڭ ساحيحتاۋ، كۇشتىلەۋ ەكەنىن، كەيىن كەلگەن قاي حاديس اۋەلگىسىن مانسۇق ەتە الاتىنىن انىقتاي بىلگەن. كورىنىپ تۇرعانىنداي، بۇل ءسوز قۇران مەن سۇننەتتى جاتقا بىلگەن، عىلىمىن يگەرگەن عالىمداردىڭ ىشىندەگى تەرەڭ قابىلەتىمەن ەرەكشەلەنەتىن، ماسەلەلەردى انىق تۇسىنەتىن عالىمدارعا عانا ءتيىستى».
دەمەك، جوعارىداعى اڭگىمەلەر ءمۇجتاھيد عالىمداردىڭ، جوعارى ءبىلىمى بار عۇلامالار اراسىندا عانا ايتىلىپ، قولدانىلاتىن ءسوز. ال، بۇگىنگى سالافيتتەردىڭ بۇل اڭگىمەلەردى ەندى عانا ناماز وقىپ، ورازا ۇستاۋدى يگەرە باستاعاندارعا ايتىپ، باستارىن قاتىرىپ، ولاردى ءوز اعىمدارىنا تارتىپ، ءدىنبۇزار بولىپ جۇرگەنى وكىنىشتى.
ءاربىر ءمازھاب جەتەكشىسى - ءمۇجتاھيد عالىم. ولار قۇران مەن سۇننەتتەن جان-جاقتى ىزدەنىپ، قاجەتتى ۇكىمدەر الۋ ارقىلى كۇندەلىكتى قۇلشىلىق ارەكەتىمىزدىڭ يسلام شاريعاتىنا ساي بولۋىن قامتاماسىز ەتەتىن اسا قۇندى عىلىم، ۇلكەن مۇرا قالدىردى. ولاردىڭ زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنەن پايدا بولعان ءپاتۋالاردى پايدالانۋشىنى مۋقالليد، تاقليد ەتۋشى دەيدى. مۋقالليد ءمۇجتاھيد دارەجەسىنە جەتپەگەن كىسى. بىزدەر بارشامىز مۋقالليد بولىپ سانالامىز. سالافيسىماقتار مۋقالليد ءسوزىن «سوقىر ىلەسۋشى» دەپ ءتۇسىندىرىپ ءجۇر. بۇل جاڭساق پىكىر. مۋقالليد بولۋ ءۇشىن دە ءبىلىم قاجەت. مۋقالليدتىڭ ەنشىسىندەگى دۇنيە - ءمۇجتاھيد عۇلامانىڭ پاتۋاسىمەن ءجۇرۋ. قولىڭنان كەلسە، ءمۇجتاھيد بول.
«ءسالافيا» ءسوزىن جەكەشەلەپ العاندار وزدەرىنە ءپىر تۇتاتىن ھيجرانىڭ 661 جىلى دۇنيەگە كەلگەن يبن ءتايمييا مەن 691 جىلى تۋعان يبن قايۋم (مۇنى سالافيلەر اشىق ايتپاسا دا، ەكى ءسوزىنىڭ بىرىندە سول يمامداردى اۋىزعا الادى) يمام اعزام ءابۋ حانيفادان (ر.ا.) التى ءجۇز جىل كەيىن ءومىر سۇرگەن عالىمدار. ياعني، ولاردى شىن ءسالافتار داۋىرىنەن التى عاسىرلىق قاشىقتىق اجىراتىپ تۇر.
سويتە تۇرا، قازىرگى سالافيتتەر «ءسالاف اس-ساليح» بولىپ تابىلاتىن ءتورت مازھابقا دا توڭمويىندىق تانىتادى. تاكاپپارلىق دەرتىنە شالدىققان ولار ءتورت ءمازھابتىڭ جەتەكشى يمامدارىنىڭ «قاتەلىكتەرىن» تاۋىپ، تۇزەپ قويعانداي. سوندا مىڭ جىلدان استام ۋاقىتتان بەرگى ءمازھاب ۇستانىپ وتكەندەر قاتەلەسىپ جۇرگەنى مە؟ ءتورت ءمازھابتىڭ جەتەكشى يمامدا-رىنىڭ قاتەلىكتەرىن وسى 12 عاسىردىڭ ىشىندە ەشكىم كورمەي، بىلمەي قالعان با؟ بۇل اقىلعا قونبايتىن دۇنيە ەمەس پە؟ مۇنى «اتىڭ شىقپاسا، جەر ورتە» دەگەننەن باسقاعا جورىمايمىز.
ەلىمىزدەگى مۇسىلمانداردىڭ ۇيىمشىلدىعى، اۋىزبىرشىلىگى ءۇشىن قانداي دا ءبىر ءدىني ماسەلەدە باس-باسىنا بي بولۋ ەمەس، جۇگىنەتىن ورىن - قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى جانە ءدىني باسقارمانىڭ جەرگىلىكتى جەردەگى وكىلەتتى يمامدارى. سوندىقتان، ەشقانداي دا سالافيزمگە جانە باسقا ءدىني «يزمدەرگە» قازاقستاندا قاجەتتىلىك جوق.
قازىر ەلىمىزدە اللانىڭ راقىمى توگىلىپ، ەلباسىمىزدىڭ كورەگەن ساياساتىمەن حالىق ىنتىماعى ايرانداي ۇيىپ، ىقىلاس، نيەتى ءتۇزۋ زامان ورناپ تۇر. سول ارقىلى يسلام ءدىنى قازاقستاندا قارقىندى دامۋ ۇستىندە. مەشىتكە كەلۋشىلەر مەن نامازعا جىعىلۋشىلار سانى ارتۋدا. الايدا، جاينامازعا تاباندارى جاڭادان تيە باستاعان سول باۋىرلارىمىز ءدىني ءبىلىمى شامالى بولعاندىعىنا قاراماي، بەيادەپ ارەكەتتەر كورسەتىپ جاتادى. ونداي قىلىقتاردىڭ كوبىن بىلمەستىكتەن دەپ سانايمىز. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى باياندى، ىنتىماعى جاراسقان ىرگەلى ەل بولۋى - ءدىنى يسلام، مۇسىلمان جۇرتىمىزدىڭ ورتاق ماقساتى. ال، وسى ەلدى ەل قىلاتىن، ىرىس اكەلەتىن، ىنتىماعىمىزدى ۇيىتاتىن بىرلىككە كەراعار ارەكەت جاساۋ - تىم شەكتەن شىعۋشىلىق، ءارى كەشىرىلمەس كۇنا.
باقتىباي قىدىربايۇلى,
استانا قالاسى «سادۋاقاس قاجى عىلماني» مەشىتىنىڭ باس يمامى
«يسلام جانە وركەنيەت» جۋرنالى , №2, 11-20 قاڭتار، 2011 ج.
