ساياسات تىنىسىنداعى سولىعى باسىلماي تۇرعان تاقىرىپتىڭ رەفەرەندۋم ەكەنىن رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى ءبىلىپ وتىر. كەشە عانا كونستيتۋتسيالىق كەڭەس پارلامەنت قابىلداعان «كونستيتۋتسياعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭنىڭ اتا زاڭعا سايكەستىگىن قارادى. ەستەرىڭىزدە بولسا، بۇل تۋراسىندا ەلباسىنىڭ ءوزى ءوتىنىش بىلدىرگەن بولاتىن. وسى جانە باسقا دا سۇراقتار تۋراسىندا ساياساتتانۋشى ەرلان سايروۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
- پرەزيدەنت رەفەرەندۋمعا قاتىستى «بارلىق «ءيا» جانە «قارسى» دەگەن پىكىرلەردى تارازىلاي وتىرىپ، حالىق پەن مەملەكەت مۇددەسىن ەسكەرە وتىرىپ، حالىق ءۇشىن قاجەتتى شەشىم قابىلدايمىن»، -  دەپ ەدى. ءسىزدىڭ باعامداۋىڭىزشا، حالىق ءۇشىن قاجەتتى شەشىم قانداي بولۋى كەرەك؟
- بۇقارانىڭ باسىم كوپشىلىگى ەلباسىنا دەگەن ءوز نيەتىن ءبىلدىرىپ قويدى. 5 ملن.-نان استام قول نازارباەۆتىڭ ساياساتىن ارى قاراي جالعاستىرۋ جونىندەگى اماناتى دەپ ءبىلۋ قاجەت. حالىقتىڭ وسىنداي امانات بەرۋىندە كوپتەگەن العىشارتتار بار.
بىرىنشىدەن، باس-اياعى 20 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستان تاۋەلسىز جانە تابىستى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسىپ ۇلگەردى. تابىستى مەملەكەت رەتىندە قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىن نازارباەۆتىڭ «جەكە جوباسى» دەپ ءبىلۋ قاجەت.
ەكىنشىدەن، قازاقستان - تۇراقسىز الەمدەگى تۇراقتى مەملەكەت. بۇل دا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىشكى ساياساتىنىڭ جەمىسى. ونى الىسقا بارماي-اق، اينالاداعى مەملەكەتتەردىڭ مىسالىنان  كورۋگە بولادى.

ساياسات تىنىسىنداعى سولىعى باسىلماي تۇرعان تاقىرىپتىڭ رەفەرەندۋم ەكەنىن رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى ءبىلىپ وتىر. كەشە عانا كونستيتۋتسيالىق كەڭەس پارلامەنت قابىلداعان «كونستيتۋتسياعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭنىڭ اتا زاڭعا سايكەستىگىن قارادى. ەستەرىڭىزدە بولسا، بۇل تۋراسىندا ەلباسىنىڭ ءوزى ءوتىنىش بىلدىرگەن بولاتىن. وسى جانە باسقا دا سۇراقتار تۋراسىندا ساياساتتانۋشى ەرلان سايروۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
- پرەزيدەنت رەفەرەندۋمعا قاتىستى «بارلىق «ءيا» جانە «قارسى» دەگەن پىكىرلەردى تارازىلاي وتىرىپ، حالىق پەن مەملەكەت مۇددەسىن ەسكەرە وتىرىپ، حالىق ءۇشىن قاجەتتى شەشىم قابىلدايمىن»، -  دەپ ەدى. ءسىزدىڭ باعامداۋىڭىزشا، حالىق ءۇشىن قاجەتتى شەشىم قانداي بولۋى كەرەك؟
- بۇقارانىڭ باسىم كوپشىلىگى ەلباسىنا دەگەن ءوز نيەتىن ءبىلدىرىپ قويدى. 5 ملن.-نان استام قول نازارباەۆتىڭ ساياساتىن ارى قاراي جالعاستىرۋ جونىندەگى اماناتى دەپ ءبىلۋ قاجەت. حالىقتىڭ وسىنداي امانات بەرۋىندە كوپتەگەن العىشارتتار بار.
بىرىنشىدەن، باس-اياعى 20 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستان تاۋەلسىز جانە تابىستى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسىپ ۇلگەردى. تابىستى مەملەكەت رەتىندە قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىن نازارباەۆتىڭ «جەكە جوباسى» دەپ ءبىلۋ قاجەت.
ەكىنشىدەن، قازاقستان - تۇراقسىز الەمدەگى تۇراقتى مەملەكەت. بۇل دا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ىشكى ساياساتىنىڭ جەمىسى. ونى الىسقا بارماي-اق، اينالاداعى مەملەكەتتەردىڭ مىسالىنان  كورۋگە بولادى.
ۇشىنشىدەن، ءبىز الماعايىپ وزگەرىستەر زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. وزگەرىستەردىڭ ءوزىنىڭ فورماسى، بىلايشا ايتقاندا بولجامعا جاتپايتىن جاڭا ساياسي قاۋىپتەر الىپ كەلۋى ىقتيمال.
وسىنىڭ بارلىعى قوعامدى توپتاستىرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر.   سوندىقتان، ساياسي تالقىداعى  «ءيا» جانە «جوق» دەگەن ەكىۇداي پىكىردى  تارازىلاي كەلە، رەفەرەندۋمنىڭ وتەتىنىنە  بولجام جاساۋعا  بولادى.
- بىلايعى جۇرتقا رەفەرەندۋم مەن سايلاۋدىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق تىم قارابايىر ءتۇسىندىرىلىپ جاتقان سياقتى. راسىندا، ءدال وسى سايلاۋدىڭ الدىندا رەفەرەندۋم ماسەلەسى كوتەرىلگەنى ۋاقىت تۇرعىسىنان ۇتىمدى بولدى دەپ ويلايسىز با؟
- پرەزيدەنتتىڭ ساياساتىن ەلدەگى ساياسي پاليترانىڭ بارلىق وكىلدەرى قولداپ وتىر. ولار - كونسەرۆاتورلار، ليبەرالدار، پاتريوتتار، ت.ب. بيلىكتىڭ «نازارباەۆقا بالاما جوق» دەگەن يدەولوگەماسى جاي ءسوز ەمەس، حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ الەۋمەتتىك تاپسىرىسى. سەبەبى، نازارباەۆ پەن ونىڭ كومانداسى حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگىن قاناعاتتاندىراتىن دەموكراتيانىڭ ۇلتتىق مودەلىن جاساي ءبىلدى. ونىمەن تەكەتىرەسىپ كورگەن قارسىلاستار «سىرتتان سانا» اكەلۋ تاكتيكاسىن ۇستانعان ەدى. بۇل تاكتيكانى قولداعاندار ۇتىلدى، بىلەسىزدەر. ويتكەنى، ءاربىر بيلىكتىڭ ەكى فۋنتسياسى بولادى - حالىققا رۋح بەرۋ جانە ۇيىمداستىرۋ. ال بۇگىنگى بيلىك  وسى فۋنكتسيالاردى  تاپقىرلىقپەن ىسكە اسىرىپ وتىر. سوندىقتان حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى وسى ساياساتتىڭ جالعاسۋىن تالاپ ەتىپ جاتىر.
ال رەفەرەندۋمنىڭ وزىنە كەلەتىن بولساق، بىزگە تابىستى مەملەكەت رەتىندە كوز الارتىپ وتىرعاندار كوپ. ولاردىڭ قاتارىنا داعدارىستان كەيىن قايتا ويانىپ كەلە جاتقان ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالاردى، تابيعي رەسۋرستارىمىزعاكوزىنىڭ سۇعىن قاداپ وتىرعان مەملەكەتتەردى قوسا كەتۋگە بولادى. سونىمەن بىرگە ەلىمىزدە ساياسي مارگينالعا اينالعان توپتار بار ەكەنىن دە بىلەمىز. بۇعان اۋعانىستاننان كەلە جاتقان يسلام فۋندامەنتاليزمىن قوسىپ كورىڭىز. ال تاليبتەر قاتارىنىڭ جارتىسى وزبەك، باسقاسى تاجىك ەكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. سوندىقتان، ورتا ازيا مەملەكەتتەرىندە «اۋعانستان-2012» دەگەن ورتاق كۇن ءتارتىبى پايدا بولۋى ىقتيمال.
- ال ەندى 5 ملن.-نان اسا ادامنىڭ قولىن جيناعانىمەن قويماي، قوعامدىق كۇشتەردىڭ كواليتسياسىن قۇرۋ ەلباسىنىڭ شەشىم قابىلداۋىنا «قىسىم» رەتىندە كورىنبەي مە وسى؟
- بۇل جەردەگى ماسەلە باسقادا بولۋى ىقتيمال.
ەلىمىزدە جوعارىدا ايتقانىمداي، نازارباەۆقا بالاما جوقتىعىن وپپوزيتسيانىڭ ءوزى مويىندايدى. ول تۇرعاندا، «نۇر وتاننىڭ» بيلىك پارتياسى ەكەندىگىنە دە ەشكىم كۇماندانبايدى. بىراق قوعامدا ەلباسىنىڭ ساياساتىن قولداعانىمەن، تاكتيكالىق تۇرعىدا ءوزىنىڭ «جەكە پىكىرى» بار ساياسي كۇشتەر بارىن ەسكەرۋ كەرەك. كواليتسيا وسى ساياسي توپتاردىڭ كوزقاراسىن قوعامعا جەتكىزە بىلەتىن «ديالوگ الاڭى» بولۋى ىقتيمال. ساياسي تەرمينولوگيادا «ءبىر جارىم پارتيالىق» ساياسي جۇيە دەگەن ۇعىم بار. ءتىپتى قىتايدىڭ وزىندە كوپ ادام ويلاپ جۇرگەندەي، تەك كوممۋنيستىك پارتيا عانا ەمەس، باسقا دا ساياسي-الەۋمەتتىك كۇشتەر رەسمي تىركەلگەن جانە جۇمىس اتقارادى.
سونىمەن بىرگە رەفەرەندۋم ءوتىپ، ەلباسىنىڭ مارتەبەسى بەكىتىلگەننەن كەيىن ەلدە ەكونوميكالىق وزگەرىستەرمەن قاتار ساياسي مودەرنيزاتسيا جاساۋ قاجەتتىگىن بارلىعىمىز تۇسىنەمىز. ساياساتتا بوس كەڭىستىك بولمايدى. قوردالانىپ قالعان ماسەلە كوپ. جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ، ايماقتىق دامۋ، ەلدەگى كوپپارتيالىق... ايتا بەرسە، جەتكىلىكتى. ەگەر «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ مەنەدجمەنتى  وسى پروبلەمالاردى كواليتسيا اياسىندا وزەكتەندىرە السا، ونىڭ «بيلىك» پارتياسىنان ناعىز حالىقتىق، كوشباسشى پارتياعا اينالۋعا مۇمكىندىگى بار. سوندىقتان، كواليتسيا ەلىمىزدى ساياسي مودەرنيزاتسيالاۋدىڭ ورتالىعى بولۋى مۇمكىن. بۇل ارينە بولجام عانا.
- وپپوزيتسيا بۇل شاراعا قارسىلىعىن كورسەتۋگە تالپىنىپ جاتىر. ولاردىڭ نەگىزگى ارگۋمەنتتەرىنە قارسى قويارىڭىز بار ما؟
- بىزدەگى وپپوزيتسيا سوڭعى جيىرما جىلدا ادامداردى وزىنە تارتا الاتىنداي بىردە-ءبىر الەۋمەتتىك جوبانى كورسەتە المادى. مەنىڭ ويىمشا، وپپوزيتسيانىڭ وزىندە كوزقاراستار وزگەرىپ جاتىر. ولار دا وسىلاي «نازارباەۆسىز قازاقستان» يدەياسىن كوتەرە بەرەتىن بولسا، ساياسي مارگينالعا اينالاتىنىن ءتۇسىنىپ وتىر. دەمەك، ولارعا كواليتسيا اياسىندا جۇمىس ىستەپ، وسى ورگاندى ساياسي مودەرنيزاتسيانىڭ الاڭىنا اينالدىرۋىنا بارلىق نەگىز بار.
- ەۋرووداق پەن اقش تا رەفەرەندۋمعا قاتىستى ويلارىن انىق ءبىلدىردى. بۇل دا جالپىعا ورتاق دەموكراتيانىڭ جارعىسى بار دەگەندى بىلدىرە مە، الدە...
- الەمدىك ساياساتتا «قايتا قۇرۋ» ءۇردىسى ءجۇرىپ جاتىر. دەموكراتيا دەگەن يدەولوگەما ساياسي قۇندىلىق ۇعىمىن جويىپ الدى. بۇل پروتسەسس بيپوليارلى الەم جويىلىپ، اقش-تىڭ بىردەن-ءبىر ۇلى دەرجاۆا بولعان كۇنىنەن باستالدى. وتكەن عاسىردا باتىستىڭ بارلىق ءىس-شارالارى «دەموكراتيا ءۇشىن»، «ادام بوستاندىعى» ءۇشىن دەگەن ۇراننان باستالاتىن. وسى يدەيالاردى ادامزاتتىڭ باسىم كوپشىلىگى قولدايتىن. ءبىرپوليارلى الەم باستالعاننان كەيىن دەموكراتيا دەگەن «ءومىر كەڭىستىگىن» كەڭەيتۋدىڭ ءبىر تارماعى ەكەنى كورىنىپ قالدى.
سوندىقتان، ءاربىر ەل قازىر دەموكراتيانىڭ  جەكە ۇلتتىق فورماسىن جاساۋعا تىرىسۋدا. ءبىزدىڭ ەل دە وسى كەزەڭدى باسىنان كەشىرىپ وتىر دەسەك، قاتە بولماس. رەفەرەندۋم يدەياسى - وسى ۇردىستەردىڭ ايعاعى.
كەيىنگى جىلدارى بريك دەگەن ۇعىم پايدا بولدى. ول ءححى عاسىردا تۇراقتى دامۋ جولىنا تۇسكەن برازيليا، رەسەي، ءۇندىستان، قىتايدىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق كەڭىستىگىن بىلدىرەدى. ال وسى ەلدەردىڭ وزدەرىنە ءتان ساياسي ينستيتۋتتارى مەن قۇرىلىمدارى بار. قازاقستان قىزىق بولعاندا، بريك ەلدەرىنىڭ قاق ورتاسىندا تۇر. ياكي، ءبىزدىڭ ەل جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان گەوساياسي بىرلىكتىڭ تەرەزەسى تەڭ مۇشەسى بولۋى ىقتيمال. دەمەك، رەفەرەندۋم يدەياسى ءبىزدىڭ دەموكراتيانىڭ «تاقياسىنا تار كەلەدى» دەگەن ۇعىم سىرتقى كۇشتەردىڭ عانا سالقىن كوزقاراسى دەپ ءتۇسىنۋ قاجەت ءتارىزدى.

سۇحباتتاسقان - وركەن كەنجەبەك،
ارنايى «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالى ءۇشىن