ەلىمىز  تاۋەلسىزدىك العالى شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە حالىقتىڭ وي-ساناسىن وتارشىلدىق كەزەڭنىڭ قارا تاڭباسى ءالى دە تۇمشالاپ كەلەدى. ماسكەۋ تۇشكىرسە، استانانىڭ تۇماۋراتىپ قالاتىنى، بيلىك توڭىرەگىندەگى باسشىلاردىڭ  انا ءتىلىنىڭ تاعدىرىن ويلاپ ءتۇن ۇيقىسى بۇزىلا قويمايتىنى دا سودان. قوعامدى مۇنداي سامارقاۋلىقتان سەرپىلتىپ، رۋحاني جاڭعىرتۋ نەگىزىنەن جەكەلەگەن تاريحي تۇلعالارعا بايلانىستى. ونى قازاقستانمەن تاعدىرى ۇقساس كەنيانىڭ وتكەنىنە كوز سالساق انىق بايقايمىز.

كەنيا تاۋەلسىزدىك العان 1963 جىلدان 1978 جىلعا دەيىن سول ەلدى باسقارعان تۇڭعىش پرەزيدەنت دجومو كەنياتتانى الەم ساياساتكەرلەرى تەك كەنيانى عانا ەمەس، جالپى افريكا ەلدەرىن ءبىر ماقساتقا بىرىكتىرۋگە بار كۇشىن سالعان پان-افريكانيزم يدەياسىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى رەتىندە باعالايدى. ال كەيبىر وتارشىل پيعىلداعى باتىس ساياساتشىلارى ءۇشىن ول الدىمەن «ۇلتشىل».

ەركىن ويلى كەنياتتانى ءماسيحي ءدىنىن ۋاعىزداۋشىلار دا ۇناتا قويمايدى. ءوزى پرەسبيتەريان باعىتىنداعى ءماسيحي ءدىنىن ۇستاناتىن جانۇيادا دۇنيەگە كەلسە دە افريكالىقتارعا سىرتتان تاڭىلعان حريستيان ءدىنىنىڭ زاردابىن اشكەرەلەگەن كەنياتتانىڭ مىنا سوزدەرىن شەتەلدىك ۋاعىزشىلارعا قاقپامىزدى ايقارا اشىپ تاستاعان ءبىز دە ەسكەرتۋ رەتىندە قابىلداۋىمىز كەرەك: «ميسسيونەرلەر العاش رەت بىزگە كەلگەندە افريكالىقتاردىڭ يەلىگىندە جەرى، ال ميسسيونەرلەردىڭ قولىندا ءىنجىلى بولدى. ولار بىزگە كوزىمىزدى جۇمىپ تۇرىپ دۇعا وقۋدى ۇيرەتتى. ءبىز كوزىمىزدى اشقاندا ءبىزدىڭ قولىمىزدا ءىنجىل، ال ولاردىڭ قولىندا ءبىزدىڭ جەرىمىز قالعانىن كوردىك»  (https://kwekudee-tripdownmemorylane.blogspot.ru/2013/11/mzee-jomo-kenyatta-carpenter-who-became.html).

كەنياتتانىڭ باسا كوڭىل اۋدارعان تاعى ءبىر ماسەلەسى ءتىل ساياساتىنا بايلانىستى ەدى. ول جەر-سۋ، ەلدى مەكەندەر اتتارىنداعى بۇرىنعى وتارشىلدىق زاماننىڭ ىزدەرىن وشىرۋگە بەل شەشە كىرىستى. 1969 جىلدىڭ قازان ايىندا  ەلدىڭ باتىس ايماقتارىن ارالاپ جۇرگەندە جەرگىلىكتى باسشىلار وعان تۋريزم سالاسىن دامىتۋدا ماڭىزى زور دەپ ەسەپتەلگەن برودەريك سارقىراماسىن كورسەتەدى.  سوندا كەنياتتا: «مىنا برو... برو.. برو.. دەريك دەگەندەرىڭدى ايتۋعا ءتىلىم كەلمەي ۇيالىپ تۇرمىن. مۇنداي اتاۋلار قۇلدىق ءداۋىردىڭ كورىنىسى عوي. جەرگىلىكتى تىلدەگى، جەرگىلىكتى مازمۇنداعى، ءوزىمىز توركىنىن بىلەتىن باسقا ءبىر اتاۋ تابا الماعاندارىڭ با؟ برودەريك قايسىڭىزعا تۋىس بولىپ ەدى؟ جەر اتاۋى ۇلتتىق بولمىس ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ءبىزدىڭ افريكالىق اتاۋلاردى وزدەرىندە قابىلداعان شەتەلدىكتەردى كورىپ پە ەدىڭدەر؟ باسقالاردى باعىندىرعىسى كەلەتىندەر الدىمەن سول ۇلتتىڭ ساناسىن جاۋلاپ الادى، سودان سوڭ سول ۇلتتى تولىقتاي ەزىپ-جانشيدى» دەيدى. وسىدان سوڭ-اق كەنيادا جەر-جەردە اعىلشىن اتاۋلارى جويىلا باستايدى (http://www.standardmedia.co.ke/kenyaat50/article/2000097527/day-kenyatta-ordered-colonial-names-removed) .

ءتىل ماسەلەسىندە ۇستانىمى بەرىك بولعان كەنياتتا: «كەز كەلگەن تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ تۇعىرى مەملەكەتتىك ءتىل. ءبىز بۇدان بىلاي بۇرىنعى وتارشىلارعا مايمىلشا ەلىكتەمەۋىمىز كەرەك. اعىلشىن ءتىلىنسىز كۇن كورە المايمىن دەيتىندەر بۋىنىپ-ءتۇيىنىپ كەتە بەرۋىنە بولادى» دەيدى    (http://www.cachecoins.org/kenya.htm).

ارينە، 47 ەتنيكالىق توپ 69 تىلدە سويلەيتىن كەنيادا ەل حالقىن ءبىر ءتىلدىڭ توڭىرەگىندە توپتاستىرۋ ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس. رەسمي تىلدەر اعىلشىن جانە سۋاحيلي بولعانىمەن ءار ەتنيكالىق قاۋىمداستىق ءوز تىلىندە سويلەيدى. بىراق ەكونوميكالىق جاعىنان كەنيا مۇناي قورى وتە شەكتەۋلى، مۇمكىنشىلىگى از بولسا دا تۇرمىستىق تۇتىنۋ زاتتارىن، تەكستيل ونىمدەرىن وزدەرىندە شىعارىپ، اليۋميني، قورعاسىن، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن سىرتقا ساۋدالاپ، ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىكتى قىسقارتىپ وتىر. وسى ورايدا قازاقستاندا ءوزىمىز ءۇشىن نە وندىرىلەدى دەگەن سۇراق ويعا ورالادى. ءبىر كەزدە باسقاسىن ايتپاعاندا شىمكەنتتەگى «ۆوسحود» كيىم فابريكاسىنىڭ ءوزى وداق كولەمىندە داڭقى جەر جارىپ تۇرعان ەدى عوي؟

قازاقستانداعىداي، 2007 جىلى كەنيادا دا 2030 جىلعا دەيىنگى ەكونوميكالىق دامۋ باعدارلاماسى قابىلدانعان. باعدارلامانىڭ ماقساتى 2030 جىلعا دەيىن ازيانىڭ دامىعان ەكونوميكالىق «جولبارىستارىنىڭ» قاتارىنا كىرۋ.

كەنياتتا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ءوز ەلىن باسقارىپ، 1978 جىلى دۇنيەدەن ءوتتى. ول سوزىمەن دە، ىسىمەن دە مەملەكەتتىڭ تىرەگى ءتىل ەكەنىن دالەلدەپ كەتتى. ونىڭ پان-افريكانيزم يدەياسى مۇستافا شوقاي سىندى تاريحي تۇلعالارىمىزدىڭ پان-تۇركيزم ۇرانىمەن ۇندەس. بىراق بۇگىنگى قازاقستان جالپى تۇركى جۇرتىن ايتپاعاندا، ورتا ازيا مەملەكەتتەرىن ۇيىستىراتىن كۇش بولا الا ما؟ مۇمكىن. بىراق ول ءۇشىن قازاقتىڭ وي-ساناسى ەڭ الدىمەن وتارشىلدىق داۋىرىنەن قالعان دەرتتەن تازارىپ، ءتىل مەن ءدىندى رۋحاني تىرەك ەتۋى كەرەك.

مارات ەرمۇقانوۆ، قىزىلجار قالاسى

Abai.kz