ماقسات وسەربايۇلى. قايتسە جەڭىل بولادى جۇرت بيلەمەك...
مىنا دۇنيەنىڭ ءىسى شىتىرمانعا تولى. ادام نە ويلامايدى، ءوز داۋىرىندەگى ۇزدىك، وزىق ويلى ادامدار دۇنيەنى وزگەرتپەكتى، جاقسىسىمەن، جامانىمەن ادامزاتتى وزدەرى بىلگەنشە باقىتقا جەتكىزبەككە ۇمتىلىپتى. سولارعا قاراپ تۇرساق زامانىنىڭ بيلەۋشىسى، وزىق ويلى ادامى جانە قاراما-قايشىلاسى قاتار جۇرمەك ەكەن.
ەجەلگى گرەك، ريم ويشىلدارى بىرىنەن-ءبىرى وتكەن تۋىندىلار جازىپ، عىلىمعا ەنگىزىپ، العاشقى اتاۋلارى پايدا بولدى. سول كەزدىڭ وزىندە-اق، دەموكراتيا، مونارحيا، اريستوكراتيا، وليگارحيا، تيرانيا، وحلوكراتيا ت.ب اتاۋلارمەن مەملەكەت باسقارۋدىڭ قۇرىلىمدارىن جۇيەلەپ، نەدەن نە، بولاتىنىن كورسەتىپ كەتكەن.
ۇلكەن كولەمدە جايپاي جازباي، تۇپكى ماقساتتى كورسەتكەندەي بولىپ، وقىرماندارعا دا تولىق جەتەسىنە جەتكىزبەي، ويلانارلىقتاي، ىزدەنەرلىكتەي، ەتىپ جازىلسا دۇرىس بولار. ويتكەنى بۇل وزگەرەتىن، اۋىساتىن، داميتىن، نە قۇريتىن يا بولماسا اركىمگە سان ءتۇرلى بولىپ كورىنەتىن قۇبىلىس بولماق.
اۋەلى ابايدىڭ م.يۋ. لەرمونتوۆتان اۋدارعان، تاقىرىبىمىزعا ارقاۋ بولىپ تۇرعان ولەڭدى تولىق وقىپ كورەلىك:
«قايتسە جەڭىل بولادى جۇرت بيلەمەك،
جۇرت سۇيگەن نارسەنى ول دا سۇيمەك.
ءىشىڭ بەرىك بوپ، ناپسىگە تىيۋلىسىپ،
پاڭسىماي، جايداقسىماي، ءىرى جۇرمەك.
ساسقانىڭدى كورسەتپە ەشكىمگە ءبىر،
سۇيتسەدە ىرىسىمەن كەڭەسىپ ءجۇر.
كەيبىرىن قاۋىپتەندىر، ءمىنىن تاۋىپ،
كەيبىرىن جىلى سوزبەن كوڭىلدەندىر.
كورىنبە ەل كوزىنە استە قورقاق،
مىنا دۇنيەنىڭ ءىسى شىتىرمانعا تولى. ادام نە ويلامايدى، ءوز داۋىرىندەگى ۇزدىك، وزىق ويلى ادامدار دۇنيەنى وزگەرتپەكتى، جاقسىسىمەن، جامانىمەن ادامزاتتى وزدەرى بىلگەنشە باقىتقا جەتكىزبەككە ۇمتىلىپتى. سولارعا قاراپ تۇرساق زامانىنىڭ بيلەۋشىسى، وزىق ويلى ادامى جانە قاراما-قايشىلاسى قاتار جۇرمەك ەكەن.
ەجەلگى گرەك، ريم ويشىلدارى بىرىنەن-ءبىرى وتكەن تۋىندىلار جازىپ، عىلىمعا ەنگىزىپ، العاشقى اتاۋلارى پايدا بولدى. سول كەزدىڭ وزىندە-اق، دەموكراتيا، مونارحيا، اريستوكراتيا، وليگارحيا، تيرانيا، وحلوكراتيا ت.ب اتاۋلارمەن مەملەكەت باسقارۋدىڭ قۇرىلىمدارىن جۇيەلەپ، نەدەن نە، بولاتىنىن كورسەتىپ كەتكەن.
ۇلكەن كولەمدە جايپاي جازباي، تۇپكى ماقساتتى كورسەتكەندەي بولىپ، وقىرماندارعا دا تولىق جەتەسىنە جەتكىزبەي، ويلانارلىقتاي، ىزدەنەرلىكتەي، ەتىپ جازىلسا دۇرىس بولار. ويتكەنى بۇل وزگەرەتىن، اۋىساتىن، داميتىن، نە قۇريتىن يا بولماسا اركىمگە سان ءتۇرلى بولىپ كورىنەتىن قۇبىلىس بولماق.
اۋەلى ابايدىڭ م.يۋ. لەرمونتوۆتان اۋدارعان، تاقىرىبىمىزعا ارقاۋ بولىپ تۇرعان ولەڭدى تولىق وقىپ كورەلىك:
«قايتسە جەڭىل بولادى جۇرت بيلەمەك،
جۇرت سۇيگەن نارسەنى ول دا سۇيمەك.
ءىشىڭ بەرىك بوپ، ناپسىگە تىيۋلىسىپ،
پاڭسىماي، جايداقسىماي، ءىرى جۇرمەك.
ساسقانىڭدى كورسەتپە ەشكىمگە ءبىر،
سۇيتسەدە ىرىسىمەن كەڭەسىپ ءجۇر.
كەيبىرىن قاۋىپتەندىر، ءمىنىن تاۋىپ،
كەيبىرىن جىلى سوزبەن كوڭىلدەندىر.
كورىنبە ەل كوزىنە استە قورقاق،
جاندى جان دەمەيتۇعىن جان شىعىپ باق،
اندا-ساندا قۇتىرعان جامان ەمەس،
ونىڭدى ءجيى قىلماي جانە بول ساق.
كىسىمسى قايدا جۇرسەڭ ولجاعا توق،
شوقىما حالىق كوزىنشە قارعاشا بوق.
جۇرت - جاس بالا ەشنارسەسىن تارتىپ الما،
بىلدىرتپەي ەپتەپ الساڭ زالالى جوق.
جات ەلگە جاداعايدا سويلە شارگەر،
تار جەردە تايپالاۋدان تانبا ءار كەز.
جاتتى جاۋ دەپ ەلىڭدى ءۇرپيتىپ اپ،
جاۋعا جابدىق دەپ جيىپ، پايدا قىل تەز»، - ارينە، بۇل ولەڭ جەكە تۇلعاعا ايتىلعان، اركىم وزىنشە پايىمداي تۇرار...
كەلەسىندە الەم ويشىلدارىنىڭ ۇلاعاتتى مەملەكەت باسقارۋداعى، حالىق پەن بيلەۋشىلەردىڭ ارا قاتىناستارى تۋرالى سوزدەرىن كەلتىرىپ كورەلىك.
ەل باسشىسى بىرەۋگە جازا قولداناردا، ۇنەمى اتا-بابا ءداستۇرىن ەسكە ساقتاي وتىرىپ ۇكىم شىعارعانى ابزال. سوندا ونىڭ ادىلدىگىنە وزگەلەردىڭدە كوزى جەتىپ، كوڭىلى سەنەدى، سەنىڭ ارەكەتتەستەرىڭدى بار جانىمەن قولدايدى. (كونفۋتسي)
پاتشانىڭ اقىلدىلاعى قاسىنداعىلاردىڭ سوزىنە ەرمەيتىندىگىنەن كورىنەدى. (كلەوبۋل)
جاعىمپازدار ءاردايىم ءوز باسى ءۇشىن قورقىپ جۇرگەنى ابزال. پاتشا سوندا عانا ەلگە تىنىشتىق ورناتادى. (پيتتاك)
مەملەكەت باسشىسى ەلدى ەكى ءتۇرلى تاسىلمەن باسقارادى. ونىڭ ءبىرى - قابىلداعان زاڭ جولىمەن، ال ەكىنشىسى - كۇش قولدانۋ ارقىلى. بۇنىڭ ءبىرىنشىسى - ادامعا، سوڭعىسى - حايۋانعا ءتان قاسيەت. ەگەر ءتارتىپ ورناتقىسى كەلەسە، بيلەۋشى وسى ەكى ءتاسىلدى دە تەڭ ۇستانعانى دۇرىس. تۇسىنىگى بارلارعا زاڭدى قۇرمەتتەۋدى ۇيرەت، ال كونبەگەندەرگە كۇش قولدانۋعا تۋرا كەلەدى. (ماكياۆەللي)
بيلىكتىڭ ءبىر عانا ارتىقشىلىعى بار - كوپ ادامعا جاقسىلىق جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. (گراسيان)
ادامداردى تەك اقىل مەن اقيقاتتىڭ كومەگىمەن عانا باسقارۋعا بولادى. (دجەففەرسون)
حالىقتىڭ ءبىر بولىگىن ۇنەمى اقىماق ەتە بەرۋگە بولادى، بۇكىل حالىقتى ءبىراز ۋاقىت تا اقىماق ەتىپ جۇرە تۇرۋعا بولادى، بىراق بۇكىل حالىقتى ۇنەمى اقىماق ەتۋ مۇمكىن ەمەس. (لينكولن)
مەملەكەتتى باسقارۋ ونەرى - ونەر اتاۋلىنىڭ تورەسى. (دەموكريت)
دەي تۇرعانمەن بارىمەن كەلىسىگۋ بولادى عوي. ولار راس ايتىپ تۇر.
ءوز داۋىرىندە جارتى الەمدى بيلەگەن ءامىرشى، جاھانگەر، اتاقتى قولباسشى ءامىر تەمىر ەل جانە اسكەر باسقارۋ ءىسىن زاڭمەن، قاعيدامەن قالاي بەكىتكەنى، قانداي قۇراماعا بولىنگەنى جونىندەگى ءوز اتىمەن جازىلىپ قالعان ويلارىن ەرىكسىز مويىنداۋعا بولادى.
«ەل باسقارۋ ءىسىن زاڭمەن، قاعيدالارمەن راستاپ، سالتانات سارايىمدى ودان سايىن ارلەندىرە، كورىكتەندىرە ءتۇستىم. بيلىكتى ون ەكى قۇراماعا ءبولىپ، سولارعا سۇيەنە وتىرىپ ءىس اتقاردىم. زاڭ، قارار-قاعيدالاردى وسى ون ەكى قۇرامعا ورايلاس ەتىپ قۇردىم. بۇل ون ەكى اي، ەل باسقارۋ اياسىنىڭ ون ەكى ۇستىن-تىرەگى دەپ ەسەپتەدىم.
ءبىرىنشى قۇرام - پايعامبار اۋلەتىنىڭ ادامدارى، عۇلاما، شايقىلار، بىلىمدىلەر قاۋىمى. ولاردى مەن ەڭ جاقىنىم دەپ ەسەپتەدىم. ولار مەنىڭ سارايىما ىلعي دا كەلىپ-كەتىپ، جيىن كەڭەسىمە كومەگىمەن قوسا كورىك بەرىپ وتىردى. ءدىني، ادامي ماسەلەلەردى ورتاعا سالىپ، قۇندى پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ءدىني تاعىلىمىن، ادالدىق پەن ھارامدىقتىڭ اۋجاي-توركىنىن مەن سولاردان ۇيرەندىم.
ەكىنشى قۇرام - اقىلدى كىسىلەر مەن كەڭەسشىلەردى، جاۋاپتى قىزىمەتكەرلەردى، الدىن-ارتىن كورىپ، الىس-جاقىندىقتى سەرگەكتىكپەن سەزۋشى كەكسە، ىسكەر كىسىلەردى ماجىلىسىمە تارتىپ، سىر-سۇحباتتارىنان ءنار الىپ، ءناپ كورىپ، تاجريبە جيناقتادىم.
ءۇشىنشى قۇرام - اۋزى دۋالى، باتاگوي كىسىلەردى قادىر تۇتتىم. ولاردى وڭاشا سۇحباتىما شاقىرىپ، العا قويعان ارمان، ماقساتتارىمدى ايتىپ، ولاردان اق، العىس، امانات الدىم. ماجىلىستەردە، كوڭىلدى ساۋىق-سايرانداردا، ۇرىس-كەرىس، اراسات الاڭىندا، قانتوگىس مايداندا ولاردان كوپ-كوپ كومەك تاپتىم، پايدا كوردىم. ۇرىس-سوعىس كەزىندە ولاردىڭ دۋالارى دارىپ، جەڭىسكە جەتتىم، جاۋدان باسىم ءتۇستىم.
ءتورتىنشى قۇرام - امىرلەر، شەكارا قىزىمەتىندەگىلەر مەن اسكەر باسىلاردىڭ ارقايسىسىنا ماجىلىسىمنەن لايىقتى ورىن بەرىپ، مارتەبەلەرىن بيىكتەتتىم. ولاردى ورتاق اڭگىمەگە تارتا وتىرىپ، تۇرلىشە ساۋالدار بەردىم. ۇرىس كەزىندە كورسەتكەن ەرلىكتەرىن ەسكە الىپ، شىن كوڭىلدەرىمەن بىرگە اقىل-كەڭەستەرىن ءوز كەرەگىمە جاراتتىم. مايدانعا ات قويدىم، اتوي سالىپ كىرىپ، شىعۋ تاسىلدەرىن، جاۋ اسكەرىنىڭ قولتىعىن سوگىپ، اراسىن بۇزىپ كىرىپ، نايزا شانشىپ، ساداق اتىپ، قىلىشتاسۋدى، ايقاس-شايقاستان باسقا دا بۇكىل ايلا-امالدارىن سولاردان سۇراۋشى ەدىم. ەرلىك، قاھارماندىق جورىقتارىندا ولارعا ارقا سۇيەپ، قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردە سولاردان كەڭەس كۇتتىم.
بەسىنشى قۇرام - لاۋازىمدى كىسىگە دە، قارا حالىققا دا بىردەي قارادىم. ەرلىگىمەن ەرەكشە تانىلعان باھادۇرلەر مەن جاۋجۇرەك، باتىرلارعا شوق جۇلدىزداي جارقىراعان وتاعا، كەمەر بەلدىك، وق تولى قورامساق سىيلاپ، مارتەبەلەرىن اسىردىم. ءار ەل، ءار مەملەكەتتىڭ اۋزى دۋالى اقساقالدارىن، ۇلىقتارىن قادىرلەدىم، ولارعا دەگەن سىي-سىياپاتىمدى اياماي، ادال قىزىمەتتەرىن وزىمە پايدالاندىم. جاۋىنگەرلەرىمدى قاي كەزدە دە ۇرىسقا ساي ازىرلەدىم، جاعدايلارىن جاساپ، ايلىق اقىلارىن سۇراتتىرماي بەرىپ تۇردىم. ءبىر عانا مىسال، رۋمعا اتتانار الدىندا بۇرىنعى جانە الدىڭعى اتقارار قىزىمەتتەرى ءۇشىن اسكەرىمنىڭ ازىق-اۋقاتتارىن الدىن الا بەرگىزدىردىم. لاۋازىم يەلەرى مەن قاراپايىم حالىقتىڭ اراسىن مۇمكىندىگىنشە تەپە-تەڭ جاعدايدا ۇستاپ، ءبىرىنشىسىنىڭ ەكىنشىسىنە ۇستەمدىك جاساپ، ءىرى ءسوز ايتپاۋىن، دورەكى ىسكە بارماۋىنا قاتاڭ تۇردە قاداعالاپ وتىردىم. اسىرەسە لاۋازىمدى كىسىلەردى ءوز بىلىك، دارەجەلەرىندە شەكتەپ، ولاردىڭ ءوسىپ، ءبوسىپ كەتپەۋىن نازارىما الدىم. ولاردىڭ مارتەبەلەرىن اسا كوتەرىپتە جىبەرگەم جوق، تىم تومەن دە قۇلدىراتپادىم. قاي-قايسىسى بىرەر قىزىمەتىمەن كوزگە ىلىكسە، الدىنا تارتۋ-تارالعى تارتىپ، باسقالاردان ايىرىقشا قۇرمەت كورسەتتىم. قاي-قايسىنىڭ اقىل-امالى، پايىم-پاراساتى وزگەلەردەن وزگەشەلەۋ وقشاۋلانىپ جاتسا، ونى ەرەكشە تاربيەگە الىپ، امىرلىك دارەجەگە ازىرلەدىم. كورسەتكەن قىزىمەتىنە ساي مارتەبەسىن ءوسىرىپ، لاۋازىمىن اسىردىم.
التىنشى قۇرام - اقىلدى، تاجريبەلى، ەڭ سەنىمدى كىسىلەردى جانىما توپتاپ، ەل باسقارۋدىڭ سىرى مەن قىرىن ولاردان جاسىرماي، كەرىسىنشە، كەڭەس سۇراۋشى ەدىم. ءامىسى ولارمەن سىرلاس، سۇحباتتاس بولىپ، قۇپيا ماسەلەلەردى، جاسىرىن جايلاردى سولارعا جۇكتەپ، سولارعا تاپسىردىم.
جەتىنشى قۇرام - ۋازىرلەر، باس حاتشى، تاريحشى-شەجىرەشىلەر ءتاج-تاعىمنىڭ، سالتانات- سارايىمنىڭ كوركى دە، اجارى دا بولا ءبىلدى. ولاردى الىس-جاقىن مەملەكەتتەردى، ەلدەردى قالتىقسىز باقىلاپ، قاپىسىز تانيتىن كوز دۇربىمە بالادىم. بۇكىل ءوڭىر-ولكەلەردەگى ۇكىمەت ىستەرىن، كۇندەلىكتى وقيعالاردى، بۇقارا حالىقتىڭ تۇرمىس-كۇيىن، حال-احۋالىن ماعان كۇنبە-كۇن حابارلاپ وتىراتىندا سولار بولدى. ولار مەملەكەت قازىناسىن ارتتىرىپ، قازىنا قاراۋىنا تۇسكەن ىرىس پەن قۇتتى، بايلىق پەن بەرەكەنى شاشاۋ شىعارماي ساقتاپ، ءامىرىمنىڭ ارتۋى، مەملەكەتىمنىڭ گۇلدەنۋى ءۇشىن ايانباي قىزىمەت اتقاردى.
سەگىزىنشى قۇرام - شيپاگەرلەر، تاۋىپتەر، جۇلدىز ساناۋشىلار، ءسان-سالاۋات شەبەرلەرى جانە باسقا دا كاسىپ پەن ءناسىپ يەلەرىنىڭ قاي-قايسىسىن دا شەتكە قاقپاي، كەرىسىنشە، اينالا-توڭىرەگىمە توپتاستىردىم. شيپاگەرلەر مەن تاۋىپتەردىڭ كومەگىمەن اۋرۋلاردى ەمدەدىم. جۇلدىز ساناۋشىلاردان ەسەپ بولجامدارى بويىنشا، اسپان الەمىنىڭ قۇتسىز كۇندەرىن، ءساتسىز ساعاتتاردى الدىن الا ءبىلىپ وتىردىم. ءسان-ساۋلەت شەبەرلەرىن قاناتىما تارتۋ ارقىلى عاجايىپ عيماراتتار سالىپ، بولاشاق باعاۋ-بوستانداردىڭ سۇلباسىن سىزدىم، تۇلعاسىن تۇرعىزدىم.
توعىزىنشى قۇرام - زيالىلاردى، پيعامبارلار مەن ولاردىڭ اۋلەتى، ساحابالارى حاقىندا حيكايا، ەستەلىك جازۋشى تاريحشىلار مەن شەجىرەشىلەردى ءوز ماڭايىما ۇستاپ، پايعامبارلار مەن اۋليەلەردىڭ ومىرىنەن، بۇرىن-سوڭدى وتكەن پاتشالار جايىنداعى دەرەكتەردى، ولاردىڭ قانداي جاعدايدا تاققا وتىرىپ، بيلىك قۇرعانىن، باستارىنان باق، استارىنان تاق، قالاي تايعانىن ەرىنبەي- جالىقپاي سۇراپ، ءبىلىپ وتىردىم. ارقايسىسىنىڭ ءومىرى مەن ونەگەسىن، سوزدەرى مەن ىستەرىن ەستىپ، جاقسىسىنان عيبرات، جامانىنان ساباق تانىدىم. الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالاردى ولار ارقىلى اينادان كورگەندەي باقىلاپ، شارتاراپتان ءسات سايىن حابار الىپ تۇردىم.
ونىنشى قۇرام - مايشايىقتار، سوپىلار، تاڭىرىمەن ءتىل تابىسقان دانگويلەر. ولارمەن ىلعي دا بايلانىسىمدى ۇزبەي، ەتەنە جاقىن سىرلاستىم، سۇحباتتاستىم. اقىل-كەڭەس، اقىرەتتىك پايدالارىن الدىم. ولاردىڭ دىلىنەن ءتاڭىرىنىڭ ءتىلىن تانىپ، عاجايىپ كەرەمەتتەرگە كەزىكتىم، ونەگەلى ادەتتەرىن بويىما ءسىڭىردىم، بەيىلدەرىنەن راحات تاۋىپ، اڭگىمەلەرىنە ۇيىدىم.
ون ءبىرىنشى قۇرام - ونەر جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرى. بۇلاردىڭ ءار قايسىسىن ەل-ەلدەن، شەت-شالعايدان ىزدەستىرىپ ءجۇرىپ تاپتىرىپ، مەيلىنشە ۇزدىگى مەن ايىرىقشا وزىقتارىن سارايىما الدىرىپ، وردا ىشىنەن وردا سايلادىم. جورىقتا دا، ورنىقتى ومىردە دە ولار لاشكەرىمە كەرەكتى قارۋ-جاراق، قۇرال-سايمانداردى دەر كەزىندە ازىرلەۋمەن بىرگە، جەڭىسىمە رۋح بەرىپ، ورىسىمە قۇت تىلەپ وتىردى.
ون ەكىنشى قۇرام - ءار ەل، جەردەگى ساياحاتشىلار مەن مۇساپىرلەردىڭ ومىرلەرىن اسىراپ، كوڭىلدەرىن اۋلاپ وتىرۋىم ارقىلى، ولار ماعان الىس-جاقىن ايماقتاردىڭ بارىنەن كۇنبە-كۇن جاڭالىق حابارلار جەتكىزىپ تۇردى. ءار ەلگە، جەرگە ساۋداگەرلەر مەن كەرۋەن باسىلار جىبەرىپ، قاي قيىردا جۇرمەسىن، ولار حۋتان، چين ماچين (قىتاي), ءۇندىستان، اراب مەملەكەتتەرى، مىسىر، شام، رۋم، جازايىر (يزرايل), فرانستان، ەۋروپا ەلدەرىن تۇگەل شارلاپ، ساۋدا-ساتتىق پەن قوسا ساۋعا-سارىقتار ۇلەستىرىپ، قايتاردا قىمبات باعالى اسىل بۇيىم-كيىمدەرمەن قوسا، سول ەلدىڭ احۋال-اۋجايىن، ونداعى جۇرتتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن الاقانداعىداي ايتىپ بەرىپ وتىردى».
مۇندا ءسوز جوق. تەك ۇلگى، عيبرات الۋ قاجەت.
پايعامبارىمىز (س.ۋ.س.) «راسىندا، سەندەر بيلىككە ۇمتىلاسىڭدار، ال ول قيامەت كۇنى وكىنىش بولادى. (نارەستەنى) ەمىزگەن قانداي جاقسى، ال ەمشەكتەن شىعارعان قانداي جامان»! - دەگەن.
بيلىككە ۇمتىلىۋدىڭ ماكرۋھتىگى تۋرالى ايتادى. جانە مۇندا پايعامبارىمىز (س.ۋ.س.) بيلىك جانە ونىمەن بايلانىستى تالاپ-تىلەكتىڭ قاناعاتتاندىرىلۋىن ءسابيدىڭ ەمشەك ەمۋ مەرزىمىمەن سالىستىرعان، ال بيلىكتەن ايىرىلۋ مەن بيلەۋشىنىڭ ءولتىرىلۋىن جانە اقىرەت كۇنى ءوز ىسىنە جاۋاپ بەرۋىن ءسابيدىڭ ەمشەكتەن شىعارىلۋىنا تەڭەگەن. (ساحيح ءال-بۇحاري)
وسى ءسوزدى ارمەن قاراتا جالعاستىرساق بيلىككە ۇمتىلۋ ءوز ءناپسى قالاۋىنىڭ سوڭىنان ەرىپ جاساسا سول تۇبىندە وكىنىشكە اپارسا كەرەك. شاكارىمنىڭ ءماندى سوزدەرىندە: «ادامدا ەكى ءتۇرلى ماقسۇت بار، ونىڭ ءبىرىن ءتان ماقسۇتى، ءبىرىن جان ماقسۇتى دەيمىز. قارا باسىنىڭ قامىن ويلاۋ، وزىمشىلدىك، ماقتان كوكسەيتىن - ءتان ماقسۇتى. ادامشىلىق ار مەن ادال ەڭبەك ىزدەيتىن - جان ماقسۇتى. باستاپقىنى كوكسەگەن ادام، زۇلىمدىق قياناتپەن بولسا دا، مال، مانساپ، ماقتان تابۋعا قۇمار بولادى. سوڭعىنى كوكسەگەن ادامنىڭ ادال ەڭبەك، اق نيەتپەن باسقا ىزدەيتىنى جوق، ول ادام بالاسىن الا كورەدى، قيانات قىلۋدى ءتىپتى ۇناتپايدى» دەپ كەلتىرەدى.
ەندى ەڭ وزەكتىسىنە جاقسى جاعىنان قاراپ، بايقاپ حاكىم ابايعا بارالىق. ول جاننان سۇرالىق، ءبىز نە ەتپەكپىز؟ نە جاساماقپىز؟ قايدا بارماقپىز؟ دەپ...
«... ەندى بىلىڭىزدەر، ەي پەرزەنتتەرىم! قۇداي تاعالانىڭ جولى دەگەن جول اللا تاعالانىڭ وزىندەي نيھاياتسىز (شەكسىز، ولشەۋسىز) بولادى. ونىڭ نيھاياتىنا ەشكىم جەتپەيدى. بىراق سول جولعا ءجۇرۋدى وزىنە شارت قىلىپ كىم قادام باستى، ول تازا مۇسىلمان، تولىق ادام دەلىنەدى. دۇنيەدە تۇپكى ماقساتىڭ ءوز پايداڭ بولسا - ءوزىڭ نيحاياتتالاسىڭ، ول جول قۇدايدىڭ جولى ەمەس. عالامنان جيىلاسىڭ، ماعان قۇيىلاسىڭ، وتىرعان ورنىما اعىپ كەلە بەرسىن دەگەن ول نە دەگەن ىنساپ؟ نە ءتۇرلى بولسا دا، يا دۇنيەڭنەن، يا اقىلىڭنان، يا مالىڭنان عادالات، شاپاعات سەكىلدى بىرەۋلەرگە جاقسىلىق تيگىزبەك ماقساتىڭ بولسا، ول جول - قۇدايدىڭ جولى. ول نيھاياتسىز جول، سول نيھاياتسىز جولعا اياعىڭدى بەرىك باستىڭ، نيھاياتسىز قۇداعا تاعىرىپ حاسيل (جاقىن ناتيجە، ۇقساس، جاقىن قورىتىندى) بولىپ حاس (ەرەكشە) ەزگۋ قۇلدارىنان بولماق ءۇمىت بار، وزگە جولدا نە ءۇمىت بار؟ كەيبىرەۋلەردىڭ بار ونەرى، ماقساتى كيىمىن تۇزكتپەن، ءجۇرىس تۇرىسىن تۇزەتپەك بولادى دا، مۇنىسىن وزىنە ءبىر داۋلەت بىلەدى. بۇل ىستەردىڭ ءوزىن كورسەتپەك، ءوزىن-ءوزى بازارعا سالىپ، ءبىر اقىلى كوزىندەگى اقىماقتارعا «بارەكەلدى» دەگىزبەك. «وسىنداي بولار ما ەدىك» دەپ كۇيىنەر، مۇنان نە پايدا شىقتى؟ سىرتقا قاسيەت بىتپەيدى، اللا تاعالا قارايتۇعىن قالىبىڭا، بويامسىز ىقىلاسىڭا قاسيەت بىتەدى. بۇل ايناعا تابىنعانداردىڭ اقىلى قانشالىق وسەر دەيسىڭ؟ اقىل وسسە، ول ءتۇپسىز تەرەڭ جاقسىلىق سۇيمەكتىكپەنەن وسەر...»
بۇل سوزدەن ارتىق نە ايتا الامىز. اباي جوعارىداعى حاقتى مەڭزەپ، ادامدى سوزبەن تۇزەتپەكشى، ار جاعى ءار ادامعا بايلانىستى بولماق. تەك ايتايىن دەگەنىمىز نە قىلسا دا، نە جاساسا دا، جۇرتتى ەمەس، اۋەلى ادام ءوزىن تۇزەمەك كەرەگى بايقالماي ما؟! ۋا، دوستار!
«اباي-اقپارات»
