ەلباسىمىزدىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق سيپاتتاعى ماقالاسىندا «تۋعان جەر» باعدارلاماسىن قولعا الۋ تۋرالى ناقتى تاپسىرما بەرىلگەنى بەلگىلى. باعدارلامالىق ماقالا قوعامدا قىزۋ تالقىلاندى، پىكىر، وي ايتىلدى. ەڭ باستىسى، پرەزيدەنتتىڭ بولاشاقتا قازاقستان قوعامىنىڭ رۋحاني دامۋى قاي باعىتتاردا بولۋى جايلى ويلارى جانە ۇسىنعان باعدارلامالارى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى، كوپشىلىك تاراپىنان قولداۋ تاپتى.

وسى ورايدا ايتا كەتەيىك، قازاق «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك» دەپ بەكەر ايتپاعان. پاتريوتيزم كىندىك قانىڭ تامعان جەرىڭە، وسكەن اۋىلىڭا، قالاڭ مەن وڭىرىڭە، ياعني تۋعان جەرىڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى.

تاۋەلسىز ەلمىز دەپ جاھانعا جار سالعالى دا ءبىراز بولىپتى! ولاي بولسا، ەگەمەندىگىمىز، ەلدىگىمىز ءومىر-تۇرمىستىڭ بار سالاسىنان كورىنۋگە ءتيىس! الايدا، ەلدىڭ كارتاسىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، باسقاشا ويعا قالعاندايمىز...

مەن جەتىسۋىمدى ەرەكشە سۇيەم، باسقا ەشقانداي شەت ەلگە كەتپەسىم دە انىق! ويلاندىراتىنى، جەرىمىزدەگى كوپتەگەن اتاۋلاردىڭ ءالى كۇنگە ناقتى ءوز تاريحي اتىن قايتارا الماعانى!

جەتىسۋ تەك قانا، كوبىنە ايتىلىپ جۇرگەندەي جەتى وزەن عانا اتاۋى ەمەس، بۇل – گەوگرافيالىق تۇرعىدان العاندا الىپ تەرريتوريا! مەنىڭشە، ونىڭ شەكاراسى تارباعاتاي - اياكوزدەن باستالىپ، شۋ - تالاس - ىستىقكول وڭىرىنە دەيىنگى جەرلەر بولار دەگەن ويدامىن!

...«جوڭعار الاتاۋى»... شىنىمدى ايتسام، كۇلكىلى ەستىلەدى! باياعىدا اتى عانا قالىپ، زاتى جوق بولعان ەل اتاۋى نەگە وسى قاسيەتتى تاۋىمىزعا جابىسىپ قالعان؟ بۇل تاۋلار ەجەلدەن «جەتىسۋ الاتاۋى» بولدى ەمەس پە! نەگە سول ادەمى اتىن قايتارمايمىز؟! كىمنەن رۇقسات سۇراۋىمىز كەرەك؟ «تيان-شان» شە... نەگە وسىلاي اتالۋى قاجەت؟..

تەزەك تورە تۋرالى زەرتتەۋلەرىمىز بارىسىندا جەتىسۋ جەرىنىڭ ءبىراز جەر اتاۋلارىنا بايلانىستى دا دەرەكتەمەن تانىستىق. قازىر «شاعان» (ش. ءۋاليحان جازبالارى بويىنشا تساگان بۋگۋ، ياعني اق بۇعى. ەرتەرەكتە، قازاقتار دا شاعان بۇعى دەگەن ەكەن، كەيىن كەلە «بۇعى» ءسوزى ءتۇسىپ، اتالماي كەتكەن) اتالىپ جۇرگەن تاۋدىڭ كونە اتاۋى «ىقىلاس» ەكەنىن، ال «مۇقىرى» (كەيبىرەۋلەر مۇقىر تۇركى ءسوزى دەسەدى، مەنىڭشە قالماق ءسوزى) وزەنى دە «ىقىلاس» وزەنى ەكەنى تۋرالى تاريحي قۇجاتتار بار. بۇل دەگەنىمىز جەتىسۋدىڭ 150 جىلداي قالماق قولىندا قالماي تۇرىپ، ەجەلدەن ناعىز قازاق جەرى ەكەنىنىڭ ايشىقتى دالەلى ەمەس پە!

وسى جەردە باسىن اشىپ ايتاتىن تاعى ءبىر ماسەلە، بىزدەر اتاۋلاردى اۋىستىرعاندا «بوياۋشى بوياۋشى دەسە ساقالىن بويايدىعا» ۇرىنباۋىمىز كەرەك! بارلىعى دا تەرەڭ ويلاستىرىپ بارىپ، نانىمدى-تۇپكىلىكتى شەشىمگە كەلگەن دۇرىس. مىسالى، «التىن ەمەل» اتاۋىن الايىق، قالماقشا اتاۋدىڭ ماعىناسى «التىن ەر»، الايدا «التىن» ءسوزى دە بىزدىكى عوي! ولاي بولسا وسى قالپىندا-اق قالا بەرسىن. «قارقارانى» اۋىستىرعاننان بەرەكە تاپپاسپىز ء(وز ءسوزىمىز ەكەنى دالەلدەندى), ال «نارىنقول، بايىنقولداردى» ءسال قازاقيلاندارسا دا (نارىنكوك، بايىنتاۋ دەگەن سياقتى ما... بيشكەك دەگەننەن ۇلگى العانداي) بولار، ال، «قاسكەلەڭ مەن شامالعان» اتاۋلارى مۇلدە باسقاشا كوزقاراستى تالاپ ەتكەندەي... كەيىنگى روسسيا-سوۆەتتىك داۋىرلەردەن «ەستەلىككە» قالعان «...-يچ..-پيچ...-وۆكا...-سوۆكالاردى» سول «سوۆوكتاردىڭ» ارتىنان بىرگە جىبەرگەن وڭدى بولار، ويلانىپ قاجەتى جوق...

...جالپى العاندا اتاۋلاردى اۋىستىرۋ ماسەلەسى ماسليحاتتارعا، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا (ولاردىڭ باسشىلارى ءارتۇرلى ماماندىق يەلەرى بولىپ كەلەدى) قارايتىن، باعىناتىن «ونوماستيكالىق كوميسسيالار» قۇزىرەتىنەن الىنىپ، «تاۋەلسىز مەملەكەتتىك كوميسسيا» قۇرىلسا دەگەن ويدامىن جانە ونىڭ شەشىمى زاڭنامالارعا سايكەستەندىرىلىپ، ناقتى قاۋلى قابىلدانسا. وسى ايتقانىمىز، قازىرگى كۇندەگى كەزدەسىپ وتىرعان «قوعام بەلسەندىلەرى، دەپۋتاتتار، قوعامدىق ۇيىمدار، جورنالشى، بلوگەر...» سياقتىلاردىڭ تالداۋى، پىكىر ءبىلدىرۋى، ءسوزتالاستارى... ت.ب. الىپ كەلەتىن ديلەتانتتىق كەلەڭسىزدىكتەرىنە، ونىڭ ارتىنداعى قىلاڭ بەرەتىن ۇلتارالىق كەلىسپەۋشىلىك ءتارىزدى ماسەلەلەرگە شەكتەۋ قويىلار ەدى! ول ءۇشىن مەملەكەتتىك كوميسسيا مۇشەلەرى ساۋاتتى، ادال بولۋى مىندەت، ياعني، تاريحشى-ادەبيەتشى-ارحەولوگ-ولكەتانۋشىلاردان جاساقتالىنىپ، باسقالارعا اتاۋلاردى وزگەرتەردە بۇلتارتپاستاي تاريحي-دالەلدەرمەن جاۋاپ بەرە الۋى الدىڭعى ورىندا تۇرۋى كەرەك! الدەبىر ۇسىنىستار تۇسسە وسى كوميسسيا قاراعانى (كەيبىر ادەكۆاتتىلىعى جوق باسشى ەمەس) دۇرىس. مىسالى، قالاي ويلايسىزدار، ءبىر اتاعى جەر جارعان بيشىدەن، «وسىنداي بي-قيمىلى ەرتەدە قازاقتا بولعان با؟»،- دەگەندى سۇراۋعا بولا ما؟! جوق دەر ەدىم، ويتكەنى ول بيلەسىن، بيلەگەنىن ءبىلسىن، ال تاريحي سۇراققا تاريحشى-ارحەولوگ-ەتنوگراف جاۋاپ بەرسىن دەر ەدىم...

بۇنداي ۇلكەن ساياسي ءمانى بار شارالاردى «اناۋ ايتقانداي» «ايعايعا اتتان قوسۋشى، الەم-جالەمدەرگە» تاپسىرۋعا، ولاردى ونداي ماڭىزدى ىسكە قاتىستىرۋعا مۇلدە بولمايتىندىعىنا قازىرگى كۇندە ابدەن كوز جەتكىزىپ وتىرمىز! وندايلاردىڭ قارسى پىكىرلەرىنە «...اتاۋلاردى سول كەزەڭدە اۋىستىرعاندار كىممەن كەلىسكەن ەكەن...» دەگەن قارسى، ويلاندىراتىن نىق تالاپ-پىكىر الدىعا شىققانى دۇرىس بولار ەدى.

قازىرگى اكىمگە تاۋەلدى "ونوماستيكالىق كوميسسيالار" سونىڭ ايتقانىنان شىعا المايدى! سول ادام نە دەيدى سول بولادى! ال اكىمدەرگە "تىنىشتىق" قاجەت! ولاردىڭ باستى ماقساتى اتىنا كىر كەلمەۋ! ال وسى ايتقانداي، "تاۋەلسىز كوميسسيا" بولسا، ولار دا "شۋدان" قۇتىلار ەدى...

اتام قازاقتىڭ «شىمشىق سويسا دا قاساپشى سويسىن» دەپ ايتقانىنداي، كورىنگەننىڭ ىرقىنا جۇرە بەرۋگە، ىقپالىنا جىعىلا بەرۋگە بولمايتىندىعى قازىرگى كەزەڭدە بەلگىلى بولىپ دالەلدەنىپ، كورىنىپ وتىر!

PS: وسى ايتقاندارىما تۇرتكى بولعان وقيعالار: ەلىمىزدەگى قاراعاندى، سولتۇستىك، شىعىس وبلىستارىمىزداعى كوشەلەردى اۋىستىرۋعا ارنالعان جيىندارداعى ايقايلار جانە جەلىلەردەگى سوراقى جازبالار. مىسالى، وتكەندە ءبىر "بلوگەرسىماق" ء(بىزدى كەكەتىپ) - مۇمكىن مونشانى دا قازاقتار شىعارعان دەرسىڭدەر؟- دەيدى! سۇرادىم: - سەن كىمسىڭ، تاريحشى، ەتنوگراف، ارحەولوگ، بولماسا كۋلتۋرولوگ شىعارسىڭ؟ - جوق بلوگەرمىن. - ولاي بولسا، وسەك بلوگىڭدى جازىپ جۇرە بەرمەيسىڭ بە! مونشادا نەڭ بار؟.. ءتىپتى، بىلگىڭ كەلسە ايتايىن... ءيا، مونشانى كوشپەندىلەر "بليجني ۆوستوكقا" اپارعان، ودان "كرەستونوسەتستەر" ەۆروپاعا اكەلگەن... ودان كەيىن عانا روسسياعا كەلگەن... بىراق، ارابتار، قازاقتار، ەۆروپالىقتار ... ورىستار سياقتى اتاسى-ەنەسى-بالاسى-كەلىنى-نەمەرە-قىزدارى، ءبارى بىرگە كىرىپ، "پاريتسيا" ەتپەگەن! سەن اقىر "بانيا" دەدىڭ، وندا ورىستار نەگە سولاي ءبارى بىرگە كىرەدى؟ مىنە، سونى زەرتتە دەدىم! ءۇنى ءوشتى... "بانيا" جاساسىن!!!

ازكەن التاي جەتىسۋلىق

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا جاريالانعان ماقالاعا پىكىر ايتىپ، ويىڭىزدى بىلدىرگىڭىز كەلسە، مىنا پاراقشاعا جازىپ قالدىرىڭىز!

Abai.kz