اداسقاقتىڭ ايتقانى

سىيلاسار كوپ سىرلاسقا سىيىم بولماي،

جۇرگەن-اي مىنا كۇندە كۇيىم بولماي.

سىزداعان جۇرەگىمە سىرقات جاماپ،

دەرتتى ەتكەن قۋ مىنەزىم قيىن قانداي!..

 

قۇلاعان قيىن قانداي ءالىڭ باردا،

ءاجىمسىز اجارىڭ بار،

ءارىڭ باردا.

سىرتىمنان سىرقاتىمدى ەمدەپ جۇرگەن

سيقىرشىم،

ءدارىڭ بار ما،

ءدارىڭ بار ما؟

 

بىلمەيمىن، قازىر مەندە جالىن بار ما،

ءماز بولام بىلعانباعان ارىم بارعا.

اسپاندا ۇشا-ۇشا اش قۇرساقپىن،

الدانىپ اعىمدار مەن ساعىمدارعا.

قۇلديلاپ قۇشاعىڭا كەلەم قۇلاپ،

جەر-اپا-اۋ، نانىڭ بار ما، نانىڭ بار ما؟

 

ايتپاعان،

ايتىلماعان ءانىم دە الدا،

ءاۋ دەيىن قۋ كەۋدەمدە جانىم باردا.

ءبىر تورعاي ءبىر جاعىمدا شىرىلدايدى،

قۇس پاتشام،

ءدانىڭ بار ما،

ءدانىڭ بار ما؟

 

قيالاپ تارتسام دەپ ەم كەزەڭىمە،

ءومىرىم ءورت بوپ ءتۇستى وزەگىمە.

اپتاپتا كولەڭكە ىزدەپ الاسۇرام،

سۋ پاتشام،

اعىز مەنى وزەنىڭە.

 

كارىنەن ۋاقىت پەن زامانداردىڭ

تال قارماپ تالاي-تالاي امان قالدىم.

قالعۋ جوق قازىر ماعان

قايتارماعان

الدىندا قارىزىم كوپ ادامداردىڭ.

ونسىز دا وكىنىشكە تولى ءومىر بۇل،

ونسىز دا كەلەر ءبارىن ءتامامدار كۇن.

 

قول دا امان،

اياق – مىعىم،

باس – قالپىندا،

جان-دۇنيەم جالىندايدى جاس قالپىندا.

كەز ءالى كەلگەن جوق-اۋ

قىر باسىنان

قاسقايىپ قاراپ تۇرار تاس قالپىمدا.

 

قيالاپ تارتتىم، مىنە، كەزەڭىمە،

قاراماي قارايعاننىڭ كەزەگىنە.

وسىدان كولەڭكە ىزدەپ كوزگە تۇسسەم،

سۋ پاتشام، اعىز مەنى وزەنىڭە.

***

جوعالىپ كەتەدى كوپ ولەڭ،

جوعالىپ كەتەدى كوپ ويلار.

قۇداي-اۋ، بەيعامسىڭ نە دەگەن،

وزىڭنەن باسقا ونى كىم ويلار؟!

 

كىم ىزدەر وزىڭنەن باسقا ونى،

ءسۇرت اناۋ كوزىڭدى جاس تولى.

قاعازىڭ قالىپتى اشىعىپ،

قالامىڭ قالىپتى شاشىلىپ

قازاندى اڭساۋمەن اس تولى.

 

تالپىندىڭ،

القىندىڭ ازىراق،

جان-جاعىڭ بارا ما ازىناپ؟

تۇگەندە جوعالتقان دۇنيەڭدى

ۇيقىڭنان ازىراق قارىز اپ.

 

ويتپەسەڭ ءومىرىڭ وڭبايدى،

دەيسىڭ بە وزگە ودان سورلايدى.

جەك كورىپ،

كوپ كورىپ وزگەنى

شەت قونىپ جۇرۋگە بولمايدى.

بولمايدى...

بولمايدى...

بولمايدى...

 

ولەڭنىڭ جوعالعان باعى بار،

ويدىڭ دا جوعالعان جانى بار.

باعى بار،

جانى بار دەسەك تە،

ولار دا باستاۋىن ساعىنار؟

تەك ىزدە،

تابىلار...

تابىلار...

قارادالا

اشتىقتى كورىپ ارىعان،

قاستىقتى كورىپ نالىعان،

كوزىمدى اشىپ كورگەننەن

كيەلىم سەن ەڭ تانىعان.

 

شارىن مەن ىلە اراسىن

جايلاعان شالقار دالاسىڭ.

سارتوعاي،

ىستىق سۋىممەن

ىنتىعىم بولىپ قالاسىڭ.

 

بابامنان قالعان كوز ەدى

باۋ-باعىڭ، تاۋىڭ، وزەنىڭ.

وڭگەرىپ كەتسەم دەگەننىڭ

ورتەدىڭ تالاي وزەگىن.

 

سۇمبەدەن ۇشقان سۇڭقارمىن،

سۇڭقاردى كوزدەپ قۇرتار كىم؟

جايقالعان جاسىل ىشىندە

جاپىراق جايعان ءبىر تالمىن،

جانتايىپ وسكەن ءبىر تالمىن.

 

كونەدەن قالعان كوز ەدىم،

ورتەنەر سودان وزەگىم.

اتىلماي قالعان وق ەدىم،

ايتىلماي قالعان ءسوز ەدىم.

 

جىراقتا ءجۇرمىن – شەتىنمىن،

جەتە الماي كەيدە وكىندىم.

شوشاناي،

سۇمبە – ورتاعىم،

اكەم مەن انام سەكىلدىم.

 

قۇداي-اۋ، قانداي دالاسىڭ،

كونەسىڭ ءارى جاڭاسىڭ.

ءۇزىلىپ كەتكەن-دەر-ءىم-ءدى

ايمالاپ جاتقان اناسىڭ.

 

ساعان دا مەيىرىم كوپ كەرەك،

ماعان دا مەيىرىم كوپ كەرەك.

جەلپىلدەپ بارىپ كەيدە مەن

مولتىلدەپ قايتام وكپەلەپ...

 

قايىرىلماي كەتسەم، قاراماي

جاسىما جالعىز بالاداي.

ءوزىڭسىڭ قارا شاڭىراعىم،

دالام-اي – قارادالام-اي!

 

كوك بەلدەرىڭە كوكتەممىن،

ءسوز ەتەم نەسىن وتكەننىڭ.

جوعالۋ ءۇشىن كەتكەم جوق،

ورالۋ ءۇشىن كەتكەنمىن.

دالام-اۋ – قارادالام-اۋ!

***

قازاقى كۇز

جاپىراق كومىپ ىزدەردى،

كۇز كەلدى، كوكەم، كۇز كەلدى.

سىزدانىپ بىرگە سىز كەلدى،

قىمتانۋ كەرەك بىزگە ەندى.

 

شات كۇنىم قالدى شالعىندا،

ىزعارلى كۇنىم الدىمدا.

تايعاناق مەنىڭ تاعدىرىم،

تاعى دا سىنعا سالدىڭ با؟!.

 

جاۋىننان،

جەلدەن،

داۋىلدان،

شاعىم جوق تىپتەن اۋىرعان.

ەككەنىم قايدا؟

نە ورام؟

قىسىلام سودان قاۋىمنان.

 

نە ەكتىم كۇزگە دەيىن مەن،

كۇن ءوتتى «كەيىن، كەيىنمەن».

نە تاپتىم ارزان قۇرمەتتەن،

نە تاپتىم ساۋىق، سەيىلدەن؟!.

 

وسىنداي، كوكەم، ءحالىم بار،

ماقامى مۇڭلى ءانىم بار.

ۇزىلمەي قالعان بۇتاقتا

جاپىراق سىندى جانىم بار.

 

تۇسپەسىن، كوكەم، ءيىنىڭ،

تۇسپەسىن ەڭسەڭ، بيىگىم.

ساندالىپ سالقىن سىرتتا ءجۇر،

بار ما ەدى جىلى كيىمىڭ؟

 

جاپىراق كومىپ ىزدەردى،

كۇز كەلدى، كوكەم، كۇز كەلدى.

جاز قالدى جايلاۋ تورىندە،

قىمتانۋ كەرەك بىزگە ەندى،

كۇز كەلدى، كوكەم، كۇز كەلدى...

***

سان مىڭداعان ادامدى ساياسىنا جيناعان

سەن بايقۇستى ويلاسام ۇيقىم قاشىپ قينالام.

جاناشىرعا زار بولىپ قۋىسىمدا سىزدايسىڭ،

جۇرەگىم-اي، جۇرەگىم باسقا ەشكىمگە سىيماعان!..

 

بايقۇسىم-اي، بايقۇسىم،

دايار اركەز قىزمەتىڭ.

اياعىنان كەتسە دە ادامداردىڭ سىز ءوتىپ.

سەنى ايايتىن سوندا دا ەشبىرىنىڭ جوق ءتۇرى،

وزىمدىكى بولعاسىن ءوزىم ءجۇرمىن كۇزەتىپ.

 

سەن جۇرەگى بولعاسىن سالدىر-سالاق اقىننىڭ،

ماۋ باسىما ساۋلەسى كەش تۇسەدى اقىلدىڭ.

كەلىپ-كەتىپ جۇرگەندەر كەتكەن ەكەن كىرلەتىپ،

ەندى سونىڭ ازابىن جالعىز تارتىپ جاتىرمىن.

 

ارباسىنا تيەلگەن قابىندايمىز ازاپتىڭ،

ىرعاتىلىپ بارامىز جۇرتىن ىزدەپ ازاتتىڭ.

سوڭى سەن عوي دەيسىڭ بە جۇلمالانعان جۇرەكتىڭ،

سوڭى مەن عوي دەيسىڭ بە جۇرەگى اۋرۋ قازاقتىڭ.

 

ارالاپ كور سەنبەسەڭ، ارالاپ كور ەل ءىشىن،

ەنتىگەدى اناۋ دوس جەتكىزبەگەن جەل ءۇشىن.

وتان ءۇشىن،

ەل ءۇشىن اۋىرادى اناۋ دوس،

اۋىرادى مىناۋ دوس ۇرپاق ءۇشىن، ەل ءۇشىن.

 

اۋىرادى اعالار ءبىر باسىنىڭ قامى ءۇشىن،

اۋىرادى بالالار ءبىر جاپىراق نان ءۇشىن.

ۋايىمنان ۋ ءىشىپ وتىرعاندار مىنا توپ،

جىرتىلماعان جەر ءۇشىن، سەبىلمەگەن ءدان ءۇشىن.

 

ءوزىڭ ايتشى بايقۇسىم، ايتشى قانە دۇرىسىن،

بايلام بولار ومىرگە بار ما بىتكەن ءبىر ءىسىم.

شانشىپ-شانشىپ قوياسىڭ – شامشىراعىم – جالعىزىم،

اۋىراسىڭ نە ءۇشىن؟

الاڭدايسىڭ كىم ءۇشىن؟!.

***

قاسقاجيرەن

قۇداي-اۋ،

نە بولعانسىڭ، قاسقاجيرەن،

تۇرقىڭا تۇرمىن قاراپ باسقا كۇيمەن.

الدىمنان مىڭ-سان ءۇيىرىن ءوتسىن ايداپ،

وزىڭدەي بولسىن قايدان باسقا جيرەن.

 

باياعى قايدا قالعان تانىس قۇلاق،

تانىس قۇلاق دەگەنىم قامىس قۇلاق.

قۇداي-اۋ، نە بولعانسىڭ، نە بولعانسىڭ،

قامىس قۇلاپ قاپتى عوي قامىس قۇلاپ،

كەۋدەمدە جاتىر مەنىڭ نامىس جىلاپ...

 

جالىڭدا ءوزى قالعان بالا كەزدىڭ،

وزىڭمەن قىر جايلادىم، دالا كەزدىم.

جەر سيعان،

اسپان سيعان –

ءبارى سيعان،

ورنىندا ويىق قاپتى قارا كوزدىڭ.

 

جۇرگەندە قۋ تاعدىردىڭ سيلىعىن-اي

ارمانعا كەتكەن ەستى جيدىرا الماي!..

تويدىم عوي،

قويدىم عوي مەن، قاسقاجيرەن،

ۋاقىتتى ۋىسىما سيدىرا الماي.

 

كەزىندە ەن دالاما كورىك بولعان

قاسقام-اي، كورىنگەنگە كولىك بولعان.

سەن ءۇشىن مىنا دۇنيە جوق سياقتى،

سەن ءۇشىن مىنا دۇنيە ءولىپ قالعان.

 

سەن ەڭ عوي مىنا مەنى قازاق قىلعان،

قۋعاننان،

قۇتىرعاننان ازات قىلعان.

قاسقام-اي، قايتسەم ەكەن زامانىڭا،

زاماتتا ءدال وسىلاي مازاق قىلعان؟!

 

قاسقام-اي،

قاناتىم-اي،

جيرەنىم-اي،

كۇيدىردى-اۋ كەزدەسكەنىڭ كۇيدە بۇلاي.

قامالسام – ايىرىپ الار تۇزدەگىم-اي،

قاڭعىسام – قايىرىپ الار ۇيدەگىم-اي!..

 

سەن جەلگەن پاڭ دالاعا مەن سىيا الماي،

مەن جۇرگەن تار قالاعا سەن سىيا الماي

بارادى باسىمىزدان داۋرەن ءوتىپ،

قاشقان اڭ،

ۇشقان قۇستى ەش قيا الماي!...

 

جەردە – توڭ،

اسپاندا – اياز،

ءۇي – شەشەسىز،

قالتىراپ،

توڭىپ كۇندە كۇي كەشەمىز.

تۇنەرگەن مىناۋ اسپان اياسىندا

ەكەۋمىز قالاي، قايتىپ ۇيلەسەمىز؟!

 

سەن قاسقا نە بىلەسىڭ،

تاس قالادا،

كۇنىگە كۋا بولىپ ماسقاراعا

كەشكىسىن كۇرسىنۋمەن اتاۋ ۇرتتاپ،

قۇلايمىز كورىنبەستەن جاس بالاعا.

 

سۇرايمىز از قىلعاي دەپ زامان جۇگىن،

جىلايمىز جۇرتتىڭ تىلەپ اماندىعىن.

باياندى بولا ما ءوزى بوستاندىعىم،

قۋ كوڭىل سوعان تاعى الاڭ بۇگىن.

 

بىلمەيمىن،

بىلمەيتىنىم كوپ بوپ كەتتى،

ءمالىمىم كوز الدىمدا جوق بوپ كەتتى.

ءومىر دەپ جۇرگەنىمنىڭ كوبى وتىرىك،

ۇلتاراق تۇسىم تاعى شوق بوپ كەتتى.

 

ءدال سەندەي مەن دە ءبىر كەز بيىك بولعام،

بورىكسىز باسىم مىناۋ – ءيىپ بولعان.

قاس تا جوق،

قاباق تا جوق قازىر مەندە،

ورتەلگەم،

ورتەتىلگەم،

كۇيىپ قالعام.

 

مەن دەگەن ادام دەيتىن ۇياتتىنىڭ،

سەن دەگەن تۇلپار دەيتىن تۇياقتىنىڭ

تۇقىمى سانالعانمەن جاي-كۇي مىناۋ...

بارىنە مەن كىنالى سياقتىمىن.

 

بارىنە ءبىز جازىقتى سياقتىمىز

بايگەدە

وزسا،

قالسا

تۇياقتىمىز.

ۇزارتقان اياعىمدى قايران قاسقام،

الدىڭدا ولە-ولگەنشە ۇياتتىمىز.

ەر-تۇرمان سەنەن قالعان ەسەككە ءوتتى،

ەشقاشان كەشىلمەيتىن سياقتىمىز.

 

شاباتىن جەرىڭ قالماي،

جايىلىمىڭ

بىلعانىپ ناجىسىنە باي ۇلىنىڭ

وسىنداي زامان كەلدى،

زامان ءولدى

بەرەتىن قاسقالارعا قايىرىمىن.

 

كوڭىلىم كوپتەن بۇگىن شەت قونادى،

كولكىلدەپ شەر كەۋدەگە دەرت تولادى.

ادامدار جۇرگەن جەردىڭ ءبارىن دە ىلعي،

ايتەۋىر ارعىماقتار مەرت بولادى!..

 

قارايمىن قاجىپ ساعان قايران قاسقا،

قارتپىن مەن قايراتى جوق ويدان باسقا.

قايمانام نە بىلەدى قويدان باسقا،

قايمانام نە بىلەدى تويدان باسقا.

سەرتتەسكەن جۇرت سىندىمىز ويلانباسقا...

 

جالت ەتىپ ءوتتىڭ-اۋ، ءبارى قاس-قاعىمدا،

جال قۇشقان،

جانعان شاعىم،

تاسقانىم دا.

ايتەۋىر كىسىنەگىم كەپ تۇرادى،

وسى مەن اداممىن با،

باسقامىن با؟..

***

قايران كۇندەر قاسىڭنان

قالعىپ-مۇلگىپ ءوتتىم مەن،

ويانا الماي كوپ بولدى

ولەڭ جازباي كەتتىم مەن.

 

قالامىمنىڭ سياسى

قاتىپ قالعان سياقتى.

اق قاعازدان الدە وسى

الىپ قاشتىم ۇياتتى...

 

ءوز-ءوزىمدى اقتاعان

امالىما قاراشى،

اقيقاتىن ايتساڭشى،

ءيتتىڭ عانا بالاسى!

 

مىڭ كۇنىمدى ءولتىرىپ،

ءبىر كۇنىمدى كەلتىرىپ،

كوپ تەڭسەلدىم كوشەڭدە

قايرات-كۇشىم كەرتىلىپ.

 

جۇرگەندەردىڭ ءبارىنىڭ

جۇرەگىنەن كوز ىزدەپ،

اۋەدەن دە،

جەردەن دە

دەم بەرەتىن ءسوز ىزدەپ،

 

اۋرەسى كوپ ومىرگە

وكپەلەۋمەن كەلەم مەن.

سۋىسقانىم ءجون بە وسى

دوسىم بولعان ولەڭمەن؟!

 

ارمانىمدى ايشىقتاپ،

سوعان سالىپ بەرگەن ەم،

نە جاماندىق كوردىم مەن

ءوزىم جازعان ولەڭنەن...

 

وزەگىمە قالامنىڭ

كوك سياسى قۇيىلىپ،

ءون بويىمنان بارادى

قىزىل قانىم سۇيىلىپ.

 

تامىرلارىم تىرسىلداپ،

جارىلارداي بولىپ تۇر.

جانىم جاراقاتىنان

جازىلارداي بولىپ تۇر...

 

ولەڭىممەن سالدەن سوڭ

اق پاراقتا بەتتەسەم.

اعىتپاقپىن كومەيىن

اعىپ بىرگە كەتپەسەم...

 

***

***

سەنى ىزدەپ ءجۇرمىن ادالدىق،

قاي جاققا كوشىپ كەتكەنسىڭ؟

قاي كەۋدەلەردە جارالىپ،

قاي كەۋدەلەرگە وتكەنسىڭ؟

 

كوڭىلدە اياز ءوزىڭسىز،

وڭىردە اياز ءتوزىمسىز،

كۇن كەشەم قالاي ءوزىڭسىز،

كۇن كەشەم قالاي كوكتەمسىز؟!

 

سونىمەن قايدا ءجۇرسىڭ سەن،

قاي جاقتان تابام سابىلىپ؟

سارعايتقان جاندى كىمسىڭ سەن،

ساعىنىپ ءجۇرمىن ساعىنىپ.

 

جانىمدى نەگە ۇقپايسىڭ،

جارقىلداپ الدان شىقپايسىڭ،

كەلەسىڭ قاشان ەلگە سەن

اشۋ-ىزاڭنان ارىلىپ؟

ولەتىن بولدىم جارىلىپ...

 

قاي جاققا كەتتىڭ قىر اسىپ،

كىمدەرمەن ءجۇرسىڭ جاناسىپ؟

كىمدەرگە ءجۇرسىڭ سىر اشىپ،

كىمدەرمەن ءجۇرسىڭ جاراسىپ؟

 

كۇن جارىق ەدى ءبىز جاقتا،

اي جارىق ەدى ءبىز جاقتا،

قاي جاقتا ءجۇرسىڭ اداسىپ،

كىمدەرگە ءجۇرسىڭ قاراسىپ؟

 

قاي جاقتا ءجۇرسىڭ قاستەرلىم،

ءدال قازىر ۇشىپ جەتەيىن،

قاناتىم تالسا قايتەيىن.

الدىڭنان ءبىر رەت وتەيىن.

 

«قايتارۋ ءۇشىن قۇربان قىل

قارا باسىڭدى»،-دەسەڭ سەن،

دەپ پە ەدىڭ ارتىق قۇلدان قۇل،

عايىپ بوپ قازىر كەتەيىن...

***

جولاۋشىنىڭ كوكەيىندەگىسى

دالا كوردىم

تاۋ مەن تاس،

وزەنى بار،

قاراعايى،

قايىڭى – وزەگى بار.

نەتكەن عاجاپ ءوڭىر بۇل ءتاڭىرىم-اۋ،

اقپەن شايعان اۋىزىن ءوز ەلى بار.

 

نەتكەن عاجاپ ءوڭىر بۇل گۇل جايناعان،

پەرزەنتىنىڭ قانىندا جىر قايناعان!

كەلىپ الىپ كەتە الماي كەرى قاراي

كەر بەستىمدى تىزگىندەپ شىر اينالام.

 

قيماس قالقام قالعانداي قينالامىن،

قينالعانىم – ەمەس بۇل سىيماعانىم.

پۇل بەرسەم دە جاتپاس پا ەم ءبىر جاعىندا،

ءبىر جاعىنان جوق جانە جيناعانىم.

 

تىم بولماسا ءتيسىن دەپ پايدام ءبىر شىن،

اقىل ايتقان ۇلىنا ايلام قۇرسىن.

تۋعان جەردىڭ قادىرىن تۋعان ۇلى

تۇرىپ جاتقان شاعىندا قايدان ءبىلسىن.

 

جەر قادىرىن بىلمەستەن مەن دە سولاي

جىراق كەتكەم جىلىستاپ ەلدەن سولاي.

ءوز جەرىنە وگەي بوپ شەرلەنەدى

ءومىر جولىن شيىرلاپ پەندەڭ سولاي.

 

تۋعان جەردىڭ تۇسىمدە ءتۇنىن كورەم،

كۇنىن كورەم كوگىندە كۇلىمدەگەن.

وزگە وڭىرگە تامسانىپ

ءوز جەرىمە

ءولۋ ءۇشىن بارارمىن تۇبىندە مەن.

***

بوزىم

ءاي، بوزىم،

ءاياي بوزىم،

بوزىم، بوزىم!

ىلەسكەن سوڭىمداعى جالعىز قوزىم.

جانىما جاز بوپ ەنگەن جارىعىم ەڭ،

جالعاننان باق تاپپاسپىن جالعىز ءوزىم.

 

ءاي، بوزىم،

ءاياي بوزىم،

جارىعىم-اي!

تۇراتىن شامشىراعىم جانىپ ۇداي.

ءتۇن بولسىن،

تۇنەك بولسىن ىزدەي قالسام،

جانىمنان تابىلاتىن انىعىم-اي!

 

ءاي، بوزىم،

ءاياي بوزىم،

سىڭارىم سەن!

شىرقالعان ساعىنىشتان شىن ءانىم سەن.

تۇنىعىم،

ءمولدىرىمسىڭ مولتىلدەگەن،

شولدەسەم ءشول قاندىرعان بۇلاعىم سەن.

 

ءاي، بوزىم،

ءاياي بوزىم،

باۋىرىم-اي!

جالعاننىڭ جال سيپاتپاس اۋىرىن-اي...

وتەر-كەتەر دۇنيەدە كەلىپ-كەتىپ،

جۇرسەڭ دەيمىن جانىمنان تابىلىپ-اي!

 

ءاي، بوزىم،

ءاياي بوزىم،

اتىڭ وزسىن!

جاقىن – جاۋ، زامان بولعان جاتى – دوسى.

ءوڭىر سۋىق بولسا دا، كوڭىل سۋىپ

«كەتپەسىن»، – دەپ قالدىرعان حاتىم وسى. 

 Abai.kz