ءاسىلى، ءبىز وسى «ويباي، پالەن قىلدىق، تۇگىلەن قىلدىق» دەپ، جارياعا جار سالا بەرمەيدى ەكەنبىز. ونداي جارناماعا باس رەداكتورىمىزدان باستاپ ءبارىمىز سۋىق قارايمىز. الايدا، رەيتينگ دەيتىن پالەنىڭ ىزىنە تۇسكەن زاماندا مىنا تومەندەگى شاعىن ماقالانى جازۋعا تۋرا كەلدى.

بىردەن ويىمدى ورتاعا اشىق سالايىن: رەيتينگ دەگەن وتىرىك دۇنيە. ءبىزدى «وكشەلەي قۋىپ كەلە جاتقان» ارىپتەستەرىمىز وكپەلەسە دە شىندىق – وسى. رەيتينگتى اقشاعا ساتىپ الۋعا دا، قولمەن شيمايلاپ سىزىپ شىعۋعا دا بولادى. «Zero.kz» بار، باسقاسى بار، بارلىعىندا سولاي. ءىس – ناقتى ناتيجەمەن ولشەنۋى ءتيىس. قوعامدىق سانانى وزگەرتۋدە، قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋدا، كەيبىر الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋىندە – ءسىزدىڭ ءسوزدىڭ سالماعى نەگىزگى رولگە يە. قالعانى – بوس اڭىگمە، قۇر ايقاي. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «حايپانۋتىە ۆسە». ترەند قۋ – حايپتىڭ جەتەگىندە كەتۋ – بۇگىنگى باق-تىڭ (گازەتى بار، سايتى بار، تەلەارناسى بار) سورى بولدى قازىر. «پالەنشەدەن قۇرساق كوتەرىپتى»، «تۇگىلەنشەدەن تۋىپتى». ودان قالسا، «انانىڭ سيراعى، مىنانىڭ مۇرنى قيسىق ەكەن» دەگەن اقپارات. وڭشەڭ ءتوس پەن توسەكتىڭ توڭىرەگىن تورۋىلداعان سارجاعال باسىلىمدار.

«Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالى بۇل ساناتقا جاتپايدى. ءبىز جۇرت قۇساپ، رەيتينگ قۋىپ اق تەر، كوك تەر بولىپ جۇرگەن جوقپىز. ءبىز سول رەيتينگتى اقشاعا ساتىپ العان جوقپىز. ءبىز جىلت ەتكەندى جازا سالىپ، جۇرتقا: «ءبىز – ءبىرىنشىمىز!» دەپ بوسكەن ەمەسپىز. ءبىز حايپانۋتىيلاردىڭ دەڭگەيىنە تۇسكەن جوقپىز. قۇدايعا شۇكىر، ءوز وقىرمانىمىز بار.

ءبىز ءوز ءسوزىمىزدى جازدىق. ءبىز حالىقتىڭ ءسوزىن جازدىق. كەرەك كەزىندە قولىندا بيلىگى بارلاردىڭ شىمبايىنا باتىرىپ ايتىپ تا كەلەمىز. بىراق، مۇمكىندىگىنشە شىندىقتى ايتىپ كەلەمىز دەپ ويلايمىن. سوزىمىزدەن اينىعان جوقپىز. بۇگىن دە سولاي.

مىنە، كەشە عانا المانياداعى قانداستارىمىزدان جەتكەن ءسۇيىنشى حاباردى، ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ ارەكەتكە كىرسكەنى تۋرالى جازدىق. وسىدان كەيىن «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ كەزەكتى ءبىر يگىلىكتى قادامى تۋرالى جازباسقا بولمادى. بۇل – بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلدى سايتتىڭ حالىقارالىق اقپاراتتىق كەڭىستىككە قانات جايىپ شىققاندىعىن ايگىلەيتىن جايت بولسا كەرەك. ەكىنشىدەن، عالامتوردىڭ تىلىنە اينالعان قازاق تىلىنە، قازاق تىلىندەگى اقپاراتقا ەندى شەكتەۋ قويۋدىڭ ۋاقىتى اياقتالعانىن اڭعارتاتىن جايت تا وسى بولسا كەرەك. ويتكەنى، كۇنى بۇگىنگە دەيىن بىزگە ۇلتتىق ماسەلەلەردى اشىق تا، ايقىن ەتىپ جازۋعا ءتۇرلى تاراپتاردان قىسىم بولىپ كەلگەن ەدى. ءالى دە بولا بەرەرى ءسوزسىز. ۇشىنشىدەن، تورتىنشىدەن...

اڭگىمەمىزگە ورالايىق.

«Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالى قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىنە ەنگەن كۇننەن بەرى ءۇزىلىسسىز كوتەرىپ كەلە جاتقان ەكى تاقىرىپ بولسا، سونىڭ ءبىرى – قازاق كوشى-كونى. شەتتەگى، شەكارا سىزىعىنىڭ ارعى بەتىندەگى قازاقتىڭ تاعدىرى. باۋىرلارىمىزدىڭ تاعدىرى. اتالعان تاقىرىپتىڭ اۋقىمىندا ءبىز كەيبىرەۋلەر سەكىلدى، ورتادان قوسىلىپ، اياعىنا شىقپاي، شارشاپ، شاشىلىپ قالعان ەمەسپىز. ءبىز اۋەلباستان قازاق كوشى-قونىنىڭ بارلىق پروبلەمالارىن كوتەرىپ، جەتەر جەرىنە جەتكىزىپ كەلەمىز. ماسەلەنىڭ شەشىلۋىنە تىكەلەي جاۋاپتى مينيسترلەر مەن اكىم-قارالاردى دا ورتاق ىسكە جۇمىلا كىرىسۋگە ءماجبۇر ەتە الدىق (راس، شەنەۋنىكتەر ارمياسى قازاقتىڭ ءوز جەرىندە كوبەيىپ، كوركەيۋىنە ىشتەي قارسى، ولاردىڭ دەنى كوشى-قوننىڭ ۇلتتىق ءمان-مازمۇنىن ءالى تولىق ءتۇسىنىپ بولعان جوق).

سوڭعى 7-8 جىلدان بەرى كوشى-قوننىڭ، قانداستاردىڭ ماسەلەسىن باق-تا تۇراقتى جازىپ جۇرگەن اقىن، اۋىت مۇقيبەكتىڭ، «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ باس رەداكتورى، ءارى قۇرىلتايشىسى، جازۋشى داۋرەن قۋاتتىڭ، وتكەن جىلى 250 قانداستىڭ قۇجاتىن رەتتەۋ ءۇشىن جامبىل وبلىسىنا بارىپ، جەرگىلىكتى بيلىك پەن استاناداعى اق جاعالى ۇلىقتاردى ءدۇر سىلكىندىرىپ قايتقان قانات ابىلقايىردىڭ ەڭبەگى ەرەكشە. ءتىپتى، مەنىڭ ءوزىم، وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاق كوشى-قونىنا قاتىستى، قانداستاردىڭ ماسەلەسىنە قاتىستى ۇزىن-ىرعاسى 40-تان استام ماقالا جازعان ەكەنمىن. ءيا، كوشى-قون ماسەلەسى ءبىز ءۇشىن ۇلتتىق مازمۇنى تەرەڭ تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. ءبىز ءالى دە كوشى-قوننىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن قىزمەت جاسايمىز. سەبەبى، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جۇرت – «Abai.kz-ءتى» بۇگىنگى XXI-عاسىردىڭ «باس ءباسپاسوزى» دەپ بىلەدى. بۇل – ءبىزدىڭ جانىمىزدان، جان قالتامىزدان شىعارعان ءسوزىمىز ەمەس، وقىرماننىڭ باعاسى.

ەندى، جوعارىدا ايتقان جاڭالىعىممەن بولىسەيىن. قازىر قىتاي بيلىگىنىڭ ەتنيكالىق از ۇلتتارعا، سونىڭ ىشىندە قازاقتارعا جاساپ جاتقان ساياسي سۇرگىنىنىڭ كۇشەيگەنى بەلگىلى. قازاقستانعا كەلىپ-كەتىپ جۇرگەندەردىڭ پاسپورتتارى تاركىلەنىپ، زەينەتكە شىققاندار قازاقستانعا كەلىپ ازاماتتىق الاتىن بولسا، زەينەتاقىلارى بەرىلمەيتىن بولعان. سونداي-اق، قازاقستاننان ىقتيارحات الىپ، ءارتۇرلى سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەندەر شىنجاڭداعى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ  ارنايى شاقىرۋىمەن قىتايعا كەتكەنى، وندا «ساياسي-تاربيە» لاگەرلەرى مەن تۇرمەلەرگە قامالعانى، قىتايعا بارعانداردىڭ ىشىندە قازاقستانعا قايتا الماي قالعانداردىڭ كوپ ەكەنى جايلى دەرەكتەر انىقتالدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازاق كوشى توقتادى. مۇلدە توقتاپ قالماسا دا توقىراۋعا ۇشىرادى.

راس، قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحامبەت قاسىموۆ مىرزانىڭ تىكە وزىمەن كەزدەسكەن «Abai.kz» پورتالىنىڭ تۇراقتى اۆتورى اۋىت مۇقيبەك قازاق كوشى-قونىنىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن مينيسترگە جەتكىزىپ، ونى شەشۋدىڭ جولدارىن دا ۇسىندى. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قايرات ءابدىراحمانوۆ مىرزامەن كەزدەسكەن وسى جولدىڭ اۆتورى ياعني مەن دە شەتتەگى قازاقتىڭ ماسەلەسىن باسا ايتتىم.

كۇنى كەشە عانا وسى ماسەلەگە بايلانىستى بريۋسسەلدە القا-قوتان جيىن ءوتتى. ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارى المانياداعى قانداسىمىز، جۋرناليست، «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ تۇراقتى اۆتورى ءومىرحان التىننىڭ ءۇشبۋ حاتى نەگىزىندە قىتايداعى قازاقتاردىڭ جاعدايىن تالقىلادى. بۇل تۋرالى بۇگىن رەداكتسيامىزعا ومىرحان التىننىڭ وزى حابارلاسىپ ايتتى. ەۋروپارلامەنت قىتايداعى قازاق ماسەلەسىن باقىلاۋعا الدى.

پارلامەنت مۇشەلەرى  لارس اداكتۋسون، ۋاجيد حان، ابيگەيل اليس، كوميتەت توراعاسىنىڭ ورىنباسارى باربارا لوچبيلەر حانىم، ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى بىلىكتى مامان ۋلريچ دەليۋس، قىتايداعى ادام قۇقىقتارىن تاپتاۋ ارەكەتى بۇعان دەيىن ەشبىر مەملەكەتتە بولماعان دەڭگەيگە جەتكەنىن،  ەۋروپارلامەنتتىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ساياسي قىسىمدى دەرەۋ توقتاتۋعا، ادامداردىڭ قورقىنىشسىز، ۇرەيسىز، بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن شارالاردى مەيلىنشە تەز ارادا قابىلداۋ كەرەكتىگىن ايتقان.

ەۋروپارلامەنتتىڭ تاعى ءبىر دەپۋتاتى يوحيم زەللەر (Joachim ZELLER ) مىرزا دا قازاقتار ماسەلەسى جايلى ءسوز سويلەدى. ول مامىردىڭ 10-11 كۇندەرى استاناعا ەۋروپارلامەنت دەلەگاتسياسى ساپىندا كەلىپ كەتكەن ەدى.

ومكەڭنىڭ حاتى وقىلىپ، تۇسىنىكتەمە بەرىلگەننەن كەيىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ سوفيا ريچاردسون (Sophie RICHARDSON) حانىم ءسوز الدى. ول «Human Rights Watch» حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمىنىڭ قىتاي بيۋروسىنىڭ باسشىسى.

ريچاردسون حانىم سوڭعى ۋاقتا شىعىس تۇركىستاندا از ۇلتتارعا، سونىڭ ىشىندە ەتنيكالىق قازاقتارعا قاراتا ادام قۇقىقتارىنىڭ ادام سەنگىسىز تاسىلدەرمەن ورەسكەل بۇزىلىپ وتىرعانىن ايتتى.

مىنە، «Abai.kz» كوتەرگەن، كوتەرە بەرەتىن قازاق كوشى-قونىنىڭ بۇگىنگى اۋىر ءحالى اقىرى ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ قۇلاعىنا جەتتى. المانياداعى قازاق قانداستاردىڭ «Abai.kz» پورتالى جازعان ماقالالاردى كۇندەلىكتى وقيتىنى، ومكەڭنىڭ، ءومىرحان التىننىڭ ارنايى رەداكتسيامىزعا جولداعان ءۇشبۋ حاتىندا باياندالعان ەكەن.

بۇل «Abai.kz» پورتالىنىڭ العاشقى ءام سوڭعى جەڭىسى ەمەس. اۋكەڭ، اۋىت مۇقيبەك ايتقانداي، مەملەكەتارالىق قارىم-قاتىناس ەتيكاسى بويىنشا، ءبىر-ءبىرىنىڭ ىشكى ماسەلەسىنە ارالاسپاۋ دەگەن ەرەجەنىڭ بارى راس. كەي ماسەلەدە قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ قولىن بايلاپ وتىرعان دا وسى ەدى. مۇنداي جاعدايدا، حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمدارى، تاۋەلسىز باق شەشۋشى رولگە يە بولاتىنى بەلگىلى. «Abai.kz» بۇل ماسەلەدە ءۇنسىز قالعان جوق. ماسەلەنى، بريۋسسەلدەگى بىلىكتى مامانداردىڭ قۇلاعىنا جەتكىزدى. ءومىرحان التىن باۋىرىمىز دا قاجىرلى ەڭبەك، تاباندىلىعىن كورسەتتى، بۇل جولدا. ءبىز بارلىق ماسەلەنى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋدى قولدايمىز، ارينە. حالىقارالىق زاڭ نورمالارى نەگىزىندە. كەشەگى بريۋسسەلدەگى ەۋرودەپۋتاتتاردىڭ دا ايتقانى – وسى. ءبىزدىڭ مىندەت - مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار ارقىلى ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى مەن ەۋروپارلامەنتتى شىنايى اقپاراتپەن جالعاستى قامداۋ! وعان ءبىزدىڭ «Abai.kz»-ءتىڭ الەۋەتى تولىق جەتەدى!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى،

«Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىنىڭ كونتەنت-رەداكتورى