قازاقستان رەسپۋبليكاسى زايىرلى مەملەكەت رەتىندە ازاماتتارىنىڭ ار-وجدان جانە ءدىني سەنىم بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋدى باستى قاعيدا رەتىندە ۇستانادى.

بۇل ۇستانىمنىڭ قۇقىقتىق نەگىزى كونستيتۋتسيامىزدىڭ 1-بابىندا انىق ايتىلعان: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى». ال 22-بابىندا «اركىمنىڭ ار-وجدان بوستاندىعىنا قۇقىعى بار» دەپ كورسەتىلگەن.

ەلىمىزدە ءدىني ۇيىمدار قىزمەتىن رەتتەۋ ءۇشىن 2011 جىلعى 11 قازاندا «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ قابىلدانعانى بەلگىلى. ەندى وسى زاڭنىڭ 3-تاراۋى 9-بابى 3-1 تارماقشاسىندا: «ءدىني ادەبيەتتى جانە ءدىني مازمۇنداعى وزگە دە اقپاراتتىق ماتەريالداردى ازىرلەۋگە، شىعارۋعا جانە تاراتۋعا ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنىڭ وڭ قورىتىندىسى الىنعاننان كەيىن جول بەرىلەدى» دەلىنگەن. ال ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنىڭ وبەكتىلەرىنە «ءدىنتانۋ ساراپتاماسىن جۇرگىزۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ 2014 جىلعى 30 جەلتوقسانداعى №162 بۇيرىعىندا»: «ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قۇرىلتاي قۇجاتتارى، ءدىني مازمۇنداعى قۇجاتتارعا ءدىني ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى، ءدىني مازمۇنداعى اقپاراتتىق ماتەريالدار، ءدىني ادەبيەت جانە ءدىني ماقساتتاعى زاتتار جاتادى» دەپ كورسەتىلگەن.

دامىعان ەلدەردىڭ زاڭناماسىندا كەزدەسپەيتىن «ءدىنتانۋ ساراپتاماسى» تۋرالى بۇل باپ، ءدىني ماتەريالداردىڭ مازمۇنىندا ەكسترەميستىك نەمەسە راديكالدىق يدەيالاردىڭ بولماۋىن قامتاماسىز ەتۋ، ياعني قوعامدىق قاۋىپسىزدىك پەن ءدىني تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن ەنگىزىلگەن بولار. الايدا بۇكىل ءدىني مازمۇنداعى ادەبيەتتى ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنان وتكىزۋدى مىندەتتەۋ ءسوز جانە ءدىني سەنىم بوستاندىعىن شەكتەۋ رەتىندە دە قابىلداناتىنىن دا ەسكەرگەنىمىز ءجون.

شىن مانىندە، ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنىڭ راديكالدى يدەيالاردى ناسيحاتتايتىن، ءدىني وشپەندىلىكتى تۋدىراتىن، قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىنا قاۋىپ توندىرەتىن ماتەريالدارعا قاتىستى جۇرگىزىلۋى ورىندى. الايدا تەك ءدىن تاقىرىبىندا جازىلعانى ءۇشىن عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا جازىلعان عىلىمي ادەبيەتتەردى مەملەكەتتىك ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ ساراپتاماسىنان وتكىزۋگە مىندەتتەۋ ارتىق سەكىلدى. ويتكەنى ونسىزدا مۇنداي مونوگرافيالار، وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارى بىرنەشە عالىمنىڭ رەزەنتسياسىن الىپ، عىلىمي كەڭەستەن وتەدى. سوندىقتان بىرنەشە سۇزگىدەن وتكەن ءدىن تاقىرىبىنداعى ءاربىر زەرتتەۋ نەمەسە وقۋ ماتەريالىن ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنان وتكىزىپ قاجەت ەمەس، ال مىندەتتەۋ عىلىمي ەركىندىككە قايشى.
سونىمەن قاتار زاڭدى تىركەلگەن ءدىني بىرلەستىكتەرگە ءوز ىشكى ساراپتامالىق قۇرىلىمدارى ارقىلى ءدىني ماتەريالداردى باعالاۋ قۇقىعىن بەرۋ كەرەك. بۇل ورىندى شەشىم بولار ەدى. ءدىنتانۋ ساراپتاماسى كونستيتۋتسيالىق قۇقىققا قايشى كەلمەي، تەك قاۋىپ توندىرەتىن جاعدايلاردا عانا قولدانىلۋى قاجەت. ءدىني سەنىم بوستاندىعىن شەكتەۋدىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى قوعامدا سەنىم مەن تولەرانتتىققا نۇقسان كەلتىرەدى.

ءدىنتانۋ ساراپتاماسى ءدىني تۇراقتىلىقتى ساقتاۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگى بولۋى دا مۇمكىن. الايدا ونى جالپىعا بىردەي مىندەتتەۋ ءدىني سەنىم ەركىندىگى مەن عىلىمي ىزدەنىسكە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە شەكتەۋ قويادى. سوندىقتان ەگەر ءدىن سالاسىن رەتتەيتىن زاڭناماعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلەتىن بولسا، وسى جاعدايلاردى ەسكەرگەن ءجون. قاجەت دەگەن جاعدايدا ءدىنتانۋ ساراپتاماسى جەكەلەگەن تۇلعالاردىڭ ءدىني مازمۇنداعى ماتەريالدارىنا قاتىستى قولدانىلعانى دۇرىس. ال زاڭدى تىركەلگەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ، عىلىمي ۇيىمدار مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ىشكى ساراپتاماسىنان وتكەن ماتەريالدارعا مەملەكەتتىك ءدىنتانۋ ساراپتاماسىن مىندەتتەۋ كەرەك ەمەس. بۇل ءسوز جانە ءدىني سەنىم بوستاندىعىن قورعاۋ مەن دەموكراتيالاندىرۋ باعىتىنداعى ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى بولار ەدى.

تۇڭعىش تالعاتۇلى،

فيلوسوفيا دوكتورى (PhD)

Abai.kz