جاسىرىپ قايتەمىز، داڭعويلىق پەن ماقتانشاقتىق بۇرىندا دا قانىمىزعا سىڭگەن جامان ادەتتەردىڭ ءبىرى ەدى. وكىنىشكە قاراي، كەيىنگى كەزدەرى بۇل اۋرۋ تىم اسقىنىپ بارادى. اباي حاكىم ايتپاقشى  «وزىڭدە بارمەن كوزگە ۇرىپ» جۇرگەن جايىمىزدىڭ كۇلەتىن ەمەس، ءتىپتى جىلايتىنداي كۇيگە تۇسىرگەنى دە شىندىق. نارىق كەلگەلى بەرى ءوزىمىزدىڭ وزگەلەردەن كەرەمەت ەكەنىمىزدى الەمگە تانىتقىمىز كەلىپ تىراشتانىپ جاتىرمىز. بۇل جولدا ازعانتاي جيعان-تەرگەنىمىزدى اياماي شاشىپ، كوزگە ءتۇسىپ قالۋ جولىنداعى اتتانعا قوسىلىپ كەتكەنىمىز قاشان. ءبىر عانا مىسال. كەيىنگى كەزدەرى ماشينامىزعا «كرۋتوي» ءنومىر قوندىرىپ الۋ سانگە اينالدى. ونىڭ قانشا تۇراتىنىنا ساناسىپ جاتقان ەشكىم جوق. ماسەلەن، بىلتىرعى جىلى ماقتانشاق جۇرگىزۋشىلەر 4,5 مىڭ ءنومىردى ساتىپ الۋعا 1,5 ميلليارد تەڭگە جۇمساعان. ال بيىلعى جىلدىڭ ءۇش ايىندا عانا 3 385 قازاقستاندىق بيۋدجەتكە 913 ميلليون تەڭگە قۇيىپ، كوزدى اربايتىن ءنومىردى الۋ باقىتىنا يە بولعان.

سوندا ءبىز وسىنداي جاي عانا ءنومىردى الۋعا ميللياردتاعان قارجى شاشاتىن سونشا باي ەل مە ەدىك؟ الدە ەلىمىزدە شىنىمەن 5 مىڭعا تارتا باي ادام بار ما؟ بۇعان، ارينە،  سەنۋ قيىن. دۇرىسى، «مەن ەشكىمنەن دە كەم ەمەسپىن» دەگەن جالعان نامىسقا ەرىپ، بالا-شاعاسىنىڭ ناپاقاسىنان جىرىپ، تىراشتانۋ دەمەسكە لاج جوق.

تاعى ءبىر مىسال. بۇگىندە جاستارىمىزدىڭ باعاسى ۋداي قىمبات «ايفون» سەكىلدى قالتا تەلەفوندارىنا دەگەن قۇمارلىعىن جوققا شىعارا الماسپىز. اۆتوماشينا ءنومىرى سەكىلدى بۇعان دا جاپپاي جارىس باستالىپ كەتكەلى قاشان. ءبىر وكىنىشتىسى، باعاسى كەمىندە 1 مىڭ دولاردان كەم تۇسپەيتىن، ياعني ءوز اقشامىزبەن 300 مىڭ تەڭگەدەن اسىپ جىعىلاتىن مۇنداي تەلەفونداردى پايىزى جوعارى وسىممەن قارىزعا الاتىن كورىنەدى. سوندا دەيمىز-اۋ، «ايفونان» باسقا دا فيرمالار شىعاراتىن، ساپاسى جونىنەن ودان ەش كەم تۇسپەيتىن تەلەفوندى الساق، تاعىمىزدان ءتۇسىپ قالامىز با؟ الدە جالعان ماقتانشاقتىق باس-كوزگە قاراماستان، وتباسىنىڭ بيۋدجەتىمەن ساناسپاستان، نار تاۋەكەلگە  باراتىن ابىرويلى ءىس پە ەدى؟ «ايفونسىز» ءومىر ءومىر ەمەس پە؟

ايتپاقشى، الگى «ايفون» دەگەنىڭىز سول امەريكانىڭ وزىندە بىزدەگىدەن ءۇش ەسەگە جۋىق ارزان بولسا دا، ونى جاستار ەش ءوسىمسىز ۇزاق مەرزىمگە، ءبولىپ تولەۋ ادىسىمەن ساتىپ الاتىن كورىنەدى. ال ءتىپتى ولاردىڭ سول «ايفون» قۇرعىردى 1 مىڭ دوللارعا ساتىپ السا دا قالتاسى كوتەرەر ەدى. الايدا ولار مۇنداي ىسىراپشىلدىققا بارمايدى. نەگە؟ ويتكەنى ولار جاسىنان ەڭبەكپەن كەلەتىن اقشانىڭ قادىرىن بىلەدى. مۇمكىن، ول ەلدىڭ باي بولعانى دا وسىنداي ىسىراپشىلدىق پەن جالعان داڭعويلىقتان بويىن اۋلاق ۇستاۋىنان دا شىعار.

داڭعويلىق دەمەكشى، ەلدەن ەرەكشە بولىپ كورىنۋگە ۇمتىلۋ ءبىزدىڭ بيلىكتەن دە بايقالىپ قالادى. بيۋدجەت اقشاسىنا جاناشىرلىقپەن قاراپ، ونىڭ ءار تيىنىن ەسەپتەۋ  باسشىلىقتا وتىرعان ازاماتتارعا ءتان قاسيەت ەمەس. قايتا كوبىرەك شاشىلساق، سونشالىقتى كوزگە تۇسەمىز، وزگەلەردىڭ الدىندا بەدەلىمىز كوتەرىلەدى دەگەن ماقتانقۇمارلىق بويلارىن ابدەن دەندەپ العان سەكىلدى. وزگەسىن بىلاي قويعاندا،  دۋبايدا وتەتىن «ەكسپو-2020» كورمەسىندەگى ءوز پاۆيلونىمىزدى سالۋ ءۇشىن ەڭ ۇلكەن جەردى ساتىپ الۋىمىزدىڭ قانشالىقتى قاجەتتىلىگى بار ەدى؟ جالپى كولەمى 3 مىڭ 420 شارشى كيلومەترگە جەتەتىن ۇلان-عايىر جەردە بوي كوتەرەتىن قۇرىلىسقا قانشا قارجى كەتەتىنىن كىم ەسەپتەپتى؟ جالپى، ورىسشا ايتقاندا «پونت»، قازاقشا ايتقاندا داڭعويلىق ءبىز ءۇشىن ۇلتتىق "مىنەزگە" اينالىپ كەتكەن سەكىلدى. 

كەيىنگى كەزدەرى وسىنداي تەرىس قۇبىلىستىڭ ەتەك الىپ بارا جاتقانىن ەلباسى دا سەزسە كەرەك. پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءوزى استانانى دامىتۋ جونىندەگى باسقوسۋدا وبلىستاردىڭ كوزگە تۇسەمىز دەپ بوسقا اۋرەلەنبەۋى كەرەك ەكەنىن قاتاڭ ەسكەرتتى. «وبلىستارعا سالماق سالۋدىڭ قاجەتى جوق. استانا ءۇشىن كىم-كىمدە بىردەڭە ىستەگىسى كەلسە، ىستەسىن. الايدا ونىڭ پايدالى بولعانى ءجون. ءزاۋلىم ەسكەرتكىش قويامىن نەمەسە كوشە، ساياباق سالامىن دەگەننەن گورى جينالىپ، مەكتەپ تۇرعىزعان دۇرىس شىعار»، - دەپ باعىت تا كورسەتتى.

ورىندى دا دۇرىس پىكىر. الايدا بىزدەگى شەنەۋنىكتەر كەي-كەيدە ارتىق قىلامىن دەپ، تىرتىق قىلاتىنىن دا جاقسى بىلەمىز.

جايبەرگەن بولاتوۆ، قوستاناي

Abai.kz