1. ماسكەۋدىڭ (موسكوۆيا) اتاۋىن تەك XVIII عاسىردا، 1721 جىلى عانا ءى پەتر رەسەي (روسسيا) دەپ وزگەرتكەن.

2. «موقشى (موكش، موكشانە) تايپاسى وزدەرىنىڭ وزەندەرىن موسكۆا (ماسكەۋ، موسقاۋ، ماقسۋ ما ەكەن؟) دەپ اتاعان، ياعني، «لاس سۋ» دەگەن ماعىنا بەرەدى. الەمدە ەشبىر ءتىل موسكۆا سوزىنە تۇسىنىك بەرە المايدى» دەپ تۇجىرادى ورىس عالىمدارى. سويتەدى دە، «موقشى ءتىلى ۋگورو-فينن تىلىنە جاتادى، ال ول ورال اۋلەتتىك تىلدەر كلاسسىنا تيەسىلى. موقشى تىلىندە تاتارستان، بۇلعاريا، ۆەنگريا جەرىندە قولداناتىن از عانا سۋبەتنوس بار» دەپ تاعى دا ناقتى دالەل كەلتىرەدى. سىبىرگە دەندەي ەنىپ، ەدىلدى جايلاعان، التىن وردانىڭ نەگىزگى اۆانگارد كۇشى بولعان، شىڭعىس اۋلەتىنە ايانباي قىزمەت ەتە ءجۇرىپ..، جۇتىلىپ كەتكەن موقشى تايپاسى قازاقتىڭ ءتۇپ تۋىسى، تەل-تامىرى ەمەي كىم بولادى، سوندا؟ «موقشى» ما، «مىڭ وقشى» ما، ولاردىڭ كىم ەكەنىن تەك 1926 جىلى عانا ساناق جۇرگىزگەن كەڭەس ۇكىمەتى اشىپ ايتا الا ما؟!.
ساناق بارىسىندا ءتورت جارىم مىڭنىڭ ۇستىندە عانا ادام قالدى دەگەن سول موقشىدان دارا تالانت - ۆاسيلي شۋكشين تۋدى.

3. «كرەمل - تاتار ءسوزى، بەرىكتىككە، نىعايۋعا بىرىگۋ دەگەندى بىلدىرەدى» دەيدى ورىس عالىمدارى. ول ءبىزدىڭ "قۇرامالى" ما الدە "قورمالى" دەگەن سوزدەن شىققان با؟!.

4. ورتا عاسىردا ەۋروپانىڭ بارلىق كارتوگرافتارى ەۋروپا شەكاراسىنىڭ شەگىن رۋس شەكاراسىمەن ىرگەلەي سىزعان. ال، رۋس دەگەنىمىز - قازىرگى ۋكراينا تەرريتورياسىنا تيەسىلى اۋماق. موسكوۆيا - وزىنە بودان فينن جۇراعاتىمەن قوسا وردا قاراماعىنداعى ۇلىس بولعان. ەۋروپا تاريحشىلارى مەن جۇرتى بۇل جەرلەردى "ازياعا تيەسىلى" دەپ شىنايى باعالاۋدا.

5. موسكوۆيا (روسسيا) التىن وردانىڭ زاڭدى مۇراگەرى بولعان..، ءوزىنىڭ سۋۆەرەنى ءارى قوجايىنى - قىرىم حاندىعىنا 1700 جىلعا دەيىن الىم تولەپ تۇردى. موسكوۆيا پاتشاسى قىرىم ەلشىسىن باسۇرۋ توبەسىنەن (پوكلوننايا گورا) كۇتىپ الىپ، ءوزىنىڭ اتىنا مىنگىزەتىن دە، اتتى جەتەكتەپ كرەملگە سالتاناتپەن اكەلەتىن. سوسىن ەلشىنى ءوز تاعىنا وتىرعىزىپ، ءوزى ونىڭ الدىندا تىزەرلەپ تۇراتىن.

6. 1610 جىلى بوريس گودۋنوۆتىڭ (ورىسشا. مۋرزا گۋدۋن) تۇسىندا شىڭعىس اۋلەتىنىڭ ديناستيالىق بيلىك قۇرۋى توقتادى دا، ودان كەيىن وردا قىزمەتىنە سىڭگەن ءفيننىڭ قوبىلى اۋلەتىنىڭ ۇلى الەكسەي كوشك (الەكسەي ميحايلوۆيچ) تاققا وتىردى. تاققا وتىرۋ سالتاناتىندا شەركەۋ ءدىنباسىلارى وعان رومانوۆ دەگەن تەك بەرىپ، موسكوۆيانى باسقارۋعا ريمنەن كەلگەن اقسۇيەك دەپ جاريالادى.

پاتشا اۋلاسىندا دارىگەر بولعان اعىلشىن سەميۋيەل كوللينز ءوز كۇندەلىگىندە «الەكسەي پاتشا بۇركىتپەن، تازىمەن اڭعا شىعۋدى جاقسى كوردى. ونىڭ سۇڭقارلارىن باعاتىن ءۇش جۇزگە تارتا قۇسبەگىسى بولدى..، سىبىردەن ەڭ ۇشقىر لاشىن قۇستاردى الدىرتاتىن...» دەپ جازادى.

7. ءىى ەكاتەرينا ۇلى ليتوۆسك كنيازدىگىن (قازىرگى بەلورۋسيا) تولىقتاي جاۋلاپ العاننان سوڭ، 1795 جىلى موسكوۆيا قۇرامىنداعى ۋگور-فينن تايپالارىن «ۇلى ورىس» (ۆەليكوروسس) دەپ، ال شىنايى رۋس اۋلەتىنە جاتاتىن (ۋكراينداردى) ۇلت وكىلدەرىن «كىشى ورىس» (مالوروسس) دەپ اتاۋعا ارنايى جارلىق شىعاردى.

8. ەشكىم دە ەشقاشان دا بوگدان حمەلنيتسكي مەن الەكسەي رومانوۆ پاتشا موسكوۆيا مەن ۋكراينانى بىرىكتىرۋ ماقساتىندا ءوزارا جاساستى دەپ جۇرگەن "كەلىسىمشارتتىڭ" تۇپنۇسقاسىن ەش جەردەن كەزدەستىرگەن دە ەمەس، كورگەن دە ەمەس!

9. دميتري دونسكوي مامايدى جەڭدى دەپ ويدان شىعارعان جاساندى جىردى تاريحقا اينالدىرعىسى كەلسە دە..، ءالى كۇنگە بىردە ءبىر ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر كۋليكوۆ دالاسىندا بولعان شايقاستى دالەلدەيتىن ناقتى جادىگەردى بىرنەشە عاسىر بويى ىزدەسە دە، تابا الماي كەلەدى.

10. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تەرريتورياسىنداعى پسكوۆ، نوۆگورود، سمولەنسك وبلىستارى موسكوۆيا-وردا بيلىگى 1462, 1478, 1654 جىلدارى باسىپ العانشا ەجەلگى رۋس يەلىگىنە (كيەۆ) تيەسىلى جەرلەر بولاتىن. موسكوۆيانىڭ تاريحي اتاۋى وزگەرمەي تۇرعاندا باسقا ايماقتارىندا سلاۆيان تايپالارى مەن ۇلتى ەشقاشان بولعان ەمەس ەدى...

°°° ° °°°

ەسكەرتۋ:

دەرەكتەر تمد تاريحشىلارى قاتىسقان رەسەيلىك پىكىرتالاس فورۋمىندا اسىرەۇلتشىل تاريحشىلار دالەلدەي الماعان فاكتىلەردەن ءتۇزىلدى.

قانات ەسكەندىر 

Abai.kz