«وبششەستۆەننايا  پوزيتسيا» باسىلىمىندا جاريالانعان وسى حات (16.02.11) قوعامىمىزداعى قازاق ءتىلى توڭىرەگىندەگى  پىكىرلەردىڭ ىشىندەگى بەت-جۇزىڭە قاراماي تىرناپ ايتقان دالەلدەرىنىڭ مىقتىلىعىمەن كوزگە تۇسكەنىن ەسكەرە وتىرىپ اۋدارىپ بەرىپ وتىرمىز.

الەكساندر بەك. «وبششەستۆەننايا  پوزيتسيا» گازەتىنىڭ شەف-رەداكتورى المات  ازاديگە   اشىق  حات

قۇرمەتتى المات! ءسىزدىڭ باسىلىم قازاق ءتىلى ماسەلەسىن ءجيى جازىپ ءجۇر. قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىنىڭ مۇشكىل ءحالىن ءجيى ايتىپ، ءجيى جازادى. وعان مىڭداعان سەبەپتەر ايتىلادى: ءتىل ينستيتۋتى جوق، ادەبيەت جوق، شەت تىلدەرمەن بايلانىس جوق، ت.س.س. مەنىمشە ەڭ باستى سەبەپ مىنادا   -   قازاقتا رۋح جوق.

ەكىنشى سەبەپ  -  ءبىز، ءورىستىلدى قازاقتار وزدەرىمىزدى مادەنيەتتىڭ شىڭىنا شىققاندارمىز دەپ سانايمىز. تۇرمىستىق جاعى ءتاۋىر پاتەرلەردە تۇرامىز، شەتەلدىك كولىك مىنەمىز، لاۋازىمدى، اقشالى قىزمەتتەردە ىستەيمىز، تەاترعا بارامىز، كىتاپتار وقيمىز. ءبىز وقىماعان كىتاپ، ءبىز بىلمەيتىن جازۋشى جوق  -  پۋشكيننەن باستاعان شەتەلدىك اقىن-جازۋشىلار. ورىستىڭ مادەنيەتىن ورىستان كەم بىلمەيمىز، الەمدىك ونەر، ادەبيەتتە دە جان-جاقتىمىز. سويتە تۇرا، ەگەر بىزدەن ءبىرجان سال نەمەسە سەگىز سەرى كىم دەپ سۇراسا اڭقايىپ قالامىز. ءوز حالقىنىڭ ءتىلىن بىلمەۋشىلىك  -   ناعىز مادەنيەتسىزدىك ەكەنى ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ ميىنا كىرىپ تە شىقپايدى.

«وبششەستۆەننايا  پوزيتسيا» باسىلىمىندا جاريالانعان وسى حات (16.02.11) قوعامىمىزداعى قازاق ءتىلى توڭىرەگىندەگى  پىكىرلەردىڭ ىشىندەگى بەت-جۇزىڭە قاراماي تىرناپ ايتقان دالەلدەرىنىڭ مىقتىلىعىمەن كوزگە تۇسكەنىن ەسكەرە وتىرىپ اۋدارىپ بەرىپ وتىرمىز.

الەكساندر بەك. «وبششەستۆەننايا  پوزيتسيا» گازەتىنىڭ شەف-رەداكتورى المات  ازاديگە   اشىق  حات

قۇرمەتتى المات! ءسىزدىڭ باسىلىم قازاق ءتىلى ماسەلەسىن ءجيى جازىپ ءجۇر. قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىنىڭ مۇشكىل ءحالىن ءجيى ايتىپ، ءجيى جازادى. وعان مىڭداعان سەبەپتەر ايتىلادى: ءتىل ينستيتۋتى جوق، ادەبيەت جوق، شەت تىلدەرمەن بايلانىس جوق، ت.س.س. مەنىمشە ەڭ باستى سەبەپ مىنادا   -   قازاقتا رۋح جوق.

ەكىنشى سەبەپ  -  ءبىز، ءورىستىلدى قازاقتار وزدەرىمىزدى مادەنيەتتىڭ شىڭىنا شىققاندارمىز دەپ سانايمىز. تۇرمىستىق جاعى ءتاۋىر پاتەرلەردە تۇرامىز، شەتەلدىك كولىك مىنەمىز، لاۋازىمدى، اقشالى قىزمەتتەردە ىستەيمىز، تەاترعا بارامىز، كىتاپتار وقيمىز. ءبىز وقىماعان كىتاپ، ءبىز بىلمەيتىن جازۋشى جوق  -  پۋشكيننەن باستاعان شەتەلدىك اقىن-جازۋشىلار. ورىستىڭ مادەنيەتىن ورىستان كەم بىلمەيمىز، الەمدىك ونەر، ادەبيەتتە دە جان-جاقتىمىز. سويتە تۇرا، ەگەر بىزدەن ءبىرجان سال نەمەسە سەگىز سەرى كىم دەپ سۇراسا اڭقايىپ قالامىز. ءوز حالقىنىڭ ءتىلىن بىلمەۋشىلىك  -   ناعىز مادەنيەتسىزدىك ەكەنى ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ ميىنا كىرىپ تە شىقپايدى.

ءبىز ويلايمىز، كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن اداممىن، سترابوننىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىسپىن، سوندا مەنەن اسقان مادەنيەتتى كىم بولۋى مۇمكىن. نەگە ولاي بولسا، سەن سياقتى ادامنىڭ ءتىلى بيشارا، تاۋەلسىزدىك العانىڭا 20 جىل بولدى، ءتىلىڭ نەگە جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشىپ ءجۇر؟

1989  جىلى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ شىققان كەزدە ەندى ون جىلدا، ءارى كەتسە جيىرما جىلدا قازاق ءتىلى ناعىز مەملەكەتتىك ءتىل بولادى دەپ سەنگەن ەدىم. وعان مەنىڭ ورىس دوستارىم ميىعىنان كۇلىپ: «سەندەر «چۋركالار» ادام بولامىن دەگەنشە 100 جىل وتەدى» دەگەن بولاتىن. ايتسا ايتقانداي بولدى. ءبىز تىلىمىزبەن بىرگە مادەنيەتىمىزدى، وعان قوسىپ بولاشاققا امان ساۋ ۇرپاق قالدىرۋ قاسيەتىمىزدى جوعالتتىق.

المات، سەن ماقالالارىڭنىڭ بىرىندە بەكبولات تىلەۋحانعا كۇلىپسىڭ. ول جارنامالارداعى قازاق قىزدارىنىڭ ورىس جىگىتتەرىمەن قۇشاقتاسىپ تۇرعانىنا نارازىلىعىن بىلدىرگەن بولاتىن. بۇل جەردە مەن بەكبولاتتى قولدايمىن. وسىعان بايلانىستى ءبىر انەكدوتتى ەسىڭە سالايىن. ءبىر سىعان ايەلىمەن ءدال وتىز ءۇش جىل بىرگە ءومىر ءسۇرىپتى. كۇيەۋى ءومىر بويى جۇمىس ىستەمەيتىن قىدىرىمپاز، ايەلدەرمەن جۇرگىش، اراق ىشكىش ەكەن دە، تاماق تابۋشى ايەلى عانا بولىپتى. مۇندايعا شىداماعان ايەلى ءبىر كۇنى كۇيەۋىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ قويىپتى. ءبىلىپ قويعان سىعان ايەلىن ءولىمشى ەتىپ سابايدى. ولىمسىرەپ جاتىپ جىلاعان ايەلى: - «سەن وتىز جىل بويى ءىشتىڭ، قىدىردىڭ، ايەلدەرمەن ءجۇردىڭ، مەن ساعان ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان ەمەسپىن. مەن بار بولعانى ءبىر رەت بوتەن ەركەككە كوز سالىپ ەدىم، مەنى ولتىرە جازدادىڭ. سوندا سىعان ايەلىنە بىلاي دەگەن ەكەن: «ءاي، قاتىن، ءبىلىپ قوي: مەنىڭ سەنىڭ ۇستىڭدە جاتقانىم، ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ جاتقانىمىز. ال، سەنىڭ ۇستىڭدە بىرەۋ جاتاتىن بولسا، وندا سول بىرەۋدىڭ استىندا ءبارىمىز جاتقان بولىپ سانالامىز». سەن المات، ول جارنامانىڭ استارىنا تۇسىنبەپسىڭ. سەنىڭ ءوز تامىرىڭنان قورەك الماعاندىعىڭدى، بولاشاققا دەنى ساۋ ۇرپاق قالدىرۋ قاسيەتىڭدى جوعالتقانىڭدى بىلدىرەدى. بۇرىنعى ءداستۇر بويىنشا كەز كەلگەن ۇلت ءوز قىزدارىن باسقا ۇلتقا بەرمەۋگە تىرىسقان، بىراق وزدەرى الىپ تۇرعان. مۇنداي ۇرپاق، اكەسى كىم بولسا سونىڭ ۇلتىنا جاتقىزىلعان، سەبەبى اناسىنىڭ قاي ۇلت بولعانى ماڭىزدى سانالماعان. قازاقتار بۇرىن ءدال وسى ءداستۇردى ساقتاپ كەلدى. شالاقازاقتار دەپ، ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن، اكەسى قازاق ەمەستەردى ايتقان.

ال، بىزدە ياعني ءورىستىلدى قازاقتاردا ءتىپتى باسقاشا. ورىستان ايەل الساڭ، بالالارىڭ ءجۇز پايىز ورىس بولادى، نەمىستەن الساڭ ناعاشىلار جاعى باسادى، وزبەكتەن الساڭ بالالارىڭ وزبەك بولادى. ونىڭ سەبەبى مىنادا: بالالارىڭ سەنەن قازاققا ءتان قاسيەتتەردى الا المايدى. بۇلاي بولماعان كۇننىڭ وزىندە، بالالارىڭنىڭ ءوز ۇلتىنا ياعني قازاققا دەگەن سالقىندىعىن، نەمقۇرايدىلىعىنا تاپ بولاسىڭ. ولار اكەسى قازاق بولعاندىعىن ار كورەدى، ءوز بالاڭنىڭ كوزىندە «چۋركا» بولىپ كورىنەسىڭ. مەيلى، مىڭ جەردەن وقىعان بول، فرانتسۋزشا سۋداي ساپىرىپ سويلە، سترابوندى وقىساڭ دا.

المات، سەن ماعان رەنجىمە. بۇل ءسوزىم ءبىر عانا وزىڭە ارنالماعان. سەن سياقتىلار ميلليونداعان ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ ىشىندە تولىپ ءجۇر. جاقىندا تەلەديداردان قاراشاي مادەني ورتالىعى جايلى ءبىر حاباردى كوردىم. ءبىر قاراشاي قىزى ۇلتىنىڭ ادەت-عۇرپىن، كيىمىن، ۇلتتىق اس مازىرلەرىن ۇلكەن ماقتانىشپەن كورسەتتى. ءبىر تاڭقالاتىن جەرى، حابار سوڭىنان عانا ايتىلدى، جاڭاعى قىزدىڭ اكەسى  ... قازاق ەكەن. سوندا قىزدىڭ ءوز اكەسىنەن ەشقانداي قازاققا ءتان ەشتەڭەنى ءىلىپ الا الماعانىن كورسەتەدى. قايدان السىن، ءوزى اقىلدى، سترابوندى وقىعان، «مادەنيەتتى» بولسا. بۇل جەردە تاعى ءبىر پروبلەمانىڭ بەتى اشىلادى. جارايدى، اكەسى قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن قازاق ەكەن، بىراق ونىڭ اينالاسىنداعى 10 ملن قازاقتى، قازاق مەملەكەتىن قايدا قويامىز؟ سوندا، بار بولعانى قازاق جەرىندەگى 2 مىڭ قاراشايدىڭ مادەنيەتىنىڭ 10 ميلليون قازاقتان ارتىق بولعانى عوي!

وسىدان بارىپ «قازاق مەملەكەتى دەگەنىمىز بار ما؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ماقۇل، قازاق بالا باقشالارى، مەكتەپتەرى اشىلىپ جاتقانىن مويىندايمىز. بىراق، سول بالا باقشالاردا نە بولىپ جاتقانىن بىلەسىزدەر مە؟ ولاردىڭ باستىقتارىن ايتپاي-اق قويايىن، تاربيەشىلەرىنىڭ قازاقشا بىلمەيتىندەرى قانشاما. سوندىقتان دا، قازاق بالا باقشالارى مەن مەكتەپتەرىنە قىزمەتكە تەك قانا مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن بىلەتىن كىسىلەردى عانا الۋ كەرەك.

بىزدە قازاق ءتىلى دەگەندە جۇرتتىڭ ءبارى دەموكرات بولىپ كەتەدى. «ءوز ەركىم، مەنى زورلاي المايسىڭ» دەيدى. پرەمەر-ءمينيسترىمىزدىڭ ءوزى ارەڭ-ارەڭ قازاقشا ءبىر-ەكى  سوزبەن اۋزىن جىبىرلاتادى، ىشىنەن قازاقتى جەك كورىپ تۇرعانداي.

«ۇشتىلدىك بىرلىك» دەگەن ساندىراق پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان شىققان كەزدە، ءبىز ءورىستىلدى قازاقتار وعان بەيجاي بولدىق، ۇندەمەدىك. ءۇش ءتىل تۇگىل، قوستىلدىلىك دەگەنىمىزدىڭ ءوزى قازاق ءتىلىن جۇتىپ قويۋ ساياساتى ەكەنىن ءتۇسىنىپ وتىرىپ ۇندەمەدىك. مەن ءورىستىلدى بولسام دا ءوزىمدى ناعىز قازاقپىن دەپ سانايمىن، سول كەزدە ءورىستىلدى قازاق ينتەلليگەنتتەرىنىڭ ءبىرى وسى ۇشتاعاندى ءتىل دەگەنگە قارسى شىعار دەپ ءبىر جىل كۇتتىم، ەشكىم ايتپادى.

قازىر پرەزيدەنت ءبىزدى جايمەنەن رەسەيدىڭ قۇرامىنا بىرتىندەپ كىرگىزىپ كەلەدى. ءبىز ءورىستىلدى قازاقتار نۇرەكەڭنىڭ بۇل قادامىنىڭ قاتە ەكەنىنىن ايتۋعا ورەمىز (كەيبىرىمىزدىڭ ويىمىزعا كىرىپ تە شىقپايدى) جەتپەي وتىر. نەعۇرلىم زاڭ اياسىندا رەسەيلىك بولساق، سوعۇرلىم ءىس جۇزىندە قىتايلىق بولامىز. ءتىل مەن جەر ماسەلەسىندە وعان قارسى بولعان تەك قازاقتىلدىلەر بولدى. نازارباەۆ ولارعا قارسى اسكەر سالۋعا قورىقتى، ال پۋتين سياقتىلار قورىقپايدى، اسكەردى توگە سالادى. سول كەزدە، ءورىستىلدى قازاقتار ورىستىڭ سپەتسنازى قازاق «كالبيتتەردى» قىرىپ جاتقاندا ءبىز ورىستىلدىلەر قۋانىپ قاراپ تۇرامىز با؟ جوق، ورىستىڭ سپەتسنازى ءۇشىن  -  سەن ءورىستىلدىسىڭ بە، قازاقتىلدىسىڭ بە، ءبارىبىر. قىرىپ سالادى، سەبەبى  ول ءۇشىن ءبارىمىز بىردەيمىز، «چۋركامىز». ال، قىتاي ويتپەيدى، ول ۇندەمەي كەلىپ تىپ-تىنىش، اشىق جاتقان تەسىك، قۋىستارعا ءىن سالىپ كىرە بەرەدى.

مەن رەسەيدە تۋىپ ءوستىم. قازىر ويلانامىن، نەگە مەنەن تۇلعا شىقپادى دەپ. بىلاي قاراسام، ەشكىمنەن كەم بولعان جوقپىن، جاقسى وقىدىم، ەشكىمگە ەسە جىبەرگەن ەمەسپىن. 5-ءى سىنىپ وقىپ جۇرگەندە قاتارلاس ورىس بالالار وزدەرىنىڭ ۇلى اتا-بابالارىن ايتىپ ماقتانعاندا مەنىڭ ماقتاناتىن ەشكىمىم بولمادى. سەبەبى مەن ءوز باتىرلارىمىزدى، ماقتان تۇتاتىن ۇلى بابالارىمىزدان ەش حابارىم جوق ەدى. ال ورىستىڭ دميتري دونسكويى مەن الەكساندر نەۆسكيلەرى ماعان ۇلگى بولمادى. وسى جەردە انامنىڭ ءبىزدىڭ ءوز ءتىلىمىزدى ۇمىتىپ بارا جاتقانىمىزدى بايقاپ ماعان ىبراي ءالتىنساريننىڭ ولەڭدەرىن (كەيبىرى ءالى ەسىمدە), قوبىلاندى، الپامىس باتىر جىرلارىن وقىپ ايتقانىن ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىكپەن ەسىمە الامىن. انام دا رەسەيلىك بولعانىمەن اتا-بابادان قالعان قاسيەتتەردى جالعاستىرۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى  -  ءتىل ەكەندىگىن، ءتىلدىڭ ۇرپاقتى بايلانىستىرۋداعى مىقتى قۋاتى بار ەكەندىگىن جارتىلاي ساۋاتتى بولسا دا بىلگەنىن ەندى تۇسىنەمىن. بۇگىنگى زامانداعى تۇرمىس پەن بايلىققا كەنەلگەن قازاقتار ونداعان مىڭ دوللاردى شاشىپ بالالارىن اعىلشىنشا وقۋعا ءتۇسىرىپ جاتىر، قازاق تىلىنە ءبىر تيىن دا سالمايدى. جارايدى، بالاسى كەمبريدجدى بىتىرەر، ميلليونەر بولار، بىراق ونىڭ قۋىس كەۋدە، ەكىنشى سورتتى جارتىكەش ادام بولارىن ويلادى ما ەكەن. قازىر جاسىم ەلۋدەن استى، وسىنشاما جاسقا كەلگەنشە «مەن - قازاقپىن!» دەپ كەۋدەسىن ۇرعان  بىردە-ءبىر ءورىستىلدى قازاقتى كورگەن ەمەسپىن.

1973 جىلى كەڭەس ارمياسى قاتارىنا شاقىرىلدىم. ءبىر اپتا ءجۇرىپ چيتاعا جەتتىك. كۇن سۋىق، كەش مەزگىلى، قاراڭعىلىق، سۋىق جاڭبىر سەبەلەپ تۇر. ويىمدا «قايدا كەلدىم» دەگەن جابىرقاۋ كوڭىل مەن سۇراق. ءبىر كەزدە اشىق تەرەزەدەن «دوس-مۇقاساننىڭ» ورىنداۋىندا «توي جىرى» ەستىلگەندە كوڭىلىم جادىراپ كەتكەنى بار ەمەس پە. «ۇيدە شىعارمىن» دەپ جان-جاعىما قارايمىن، اينالام تولعان كىلەڭ ورىس بالالار، مەن رەسەيدەن اسكەرگە شاقىرىلدىم. مىنە، سول كەزدە العاش رەت ءتىل دەگەن قۇدىرەتتىڭ كۇشىن العاش رەت سەزدىم.

ارميادان كەيىن ەكى جىل قۇرىلىستا جۇمىس ىستەدىم، سوسىن ينستيتۋتتى ءبىتىردىم. العاشقى جىلدارى ءوز ءتىلىمدى بىلمەيتىندىگىم ەش سەزىلگەن ەمەس. 1980 جىلى جىلۋ ورتالىعىندا ىستەپ جۇرگەنىمدە ورىستار كەيدە انا-مىنا ءسوزدىڭ قازاقشاسى قالاي دەگەندە جاۋاپ بەرە الماسام: «نە دەگەن حالىقسىڭدار، ءوز تىلدەرىڭدى بىلمەيسىڭدەر» دەيدى. مەنىڭ: «ورىسشا بالا باقشادا بولدىق، ورىس مەكتەپتە وقىدىق» دەپ اقتالعانىمىزعا، «انە وزىڭدەي رومكا، فريدا، ياشكا سەمەيدە تۋىپ وسكەن، بىراق نەمىسشە بىلەدى» دەيتىن. سول كەزدە العاش رەت، «اپىراي، ءبىزدى ورىستار «چۋركا» بەكەر ايتپايدى» ەكەن دەپ ويلاي باستادىم. سوزدىك الىپ ۇيرەنۋگە كىرىستىم. اۋەلگى كەزدە بالالار ەرتەگىسىن دە وقي المادىم. ەكى جىلدان سوڭ كوركەم ادەبيەتتى وقيتىن بولدىم. وسىدان كەيىن مەنى ورىس دوستارىم دا سىيلايتىن بولدى.

المات، سەن ەگەر تاۋەلسىزدىك العان 20 جىلدا قازاق ءتىلىن ۇيرەنە الماساڭ، وندا سەنىڭ گارۆاردتىق ديپلومىڭنىڭ قۇنى بەس تيىن، مەيلى پارسى ءتىلىن جەتىك بىلسەڭ دە. سەنىڭ اتىڭ دا، زاتىڭ دا قازاقباي، سەبەبى ءوز تىلىڭە قازاقبايشا قارايسىڭ. باسىڭا قيىن جاعداي تۋعان كەزدە ولجاس سۇلەيمەنوۆ سياقتى سىنىپ قالارىڭ انىق.

ءبىزدىڭ ۇكىمەت تە، پرەزيدەنت تە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋگە ەشتەڭە جاساماي وتىرعان جاعدايدا مەن قازاق ءتىلىنىڭ ورتاسىن ءوزىم جاساپ ءجۇرمىن. قازاقپەن تەك قازاقشا سويلەسەمىن، مەيلى قاسىمدا قانشا ورىس وتىرسىن. كوپ قازاقتار مۇنداي جاعدايدا ورىسشاعا اۋىسىپ كەتۋگە تىرىسادى. ءبىزدىڭ السىزدىگىمىز دە وسىدان كورىنىپ تۇر: ءبىز جاقسى نارسەلەردىڭ ءبارى باسقالاردا، سولاردان عانا الامىز، وزىمىزدە ولار جوق دەپ ويلايمىز. اۋەلى ءوز تامىرىڭنان سۋسىنداپ، بارلىق قۇناردى ءسىڭىرىپ  بولعان سوڭ بارىپ وزگەنىكىنە تويۋعا تىرىس. ءبىز بولساق، بالا باقشادان باستاپ بالاعا ءۇش ءتىلدى تىقپىشتايمىز. بۇل ءتىپتى دۇرىس ەمەس. بالا ءوزىنىڭ انا ءتىلى ارقىلى اۋەلى  ءتىلدىڭ بويىنداعى بارلىق قۇندىلىقتاردى سويلەۋ، ەستۋ ارقىلى ء(ان مەن جىردى دا) بويىنا ءبارىن ءسىڭدىرىپ الۋىنا جاعداي جاساۋ قاجەت. مىسالى، قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن بىلگىشتەردىڭ جامبىلدى سىناپ، ونىڭ اۋدارما ولەڭدەرى تۇپنۇسقادان ارتىق  دەگەنى نە ساندىراق؟ اۋەلى انا ءتىلىڭدى بويىڭا ابدەن ءسىڭدىرىپ بولعان سوڭ عانا باسقا تىلگە كىرىس.

مەنىڭ كەلەسى ءبىر ۇسىنىسىم مىناۋ. ۇكىمەت «كوپتىلدىلىكتەن - ءبىر تىلدىلىككە» دەگەن باعدارلامانى قابىلداۋى ءتيىس. باسقا تىلگە تىيىم سال دەگەن ءسوز ەمەس بۇل. قاجەت پە، ۇيرەن. مەملەكەت ونداي ادامعا بارلىق جاعدايدى جاسايدى جانە جاساۋعا مىندەتتى. بىراق ەشقانداي قوستاعاندى، ۇشتاعاندى ءتىل دەگەن بولماۋى كەرەك. وسىدان سوڭ بىرتىندەپ ورىس، وزبەك ت.ب. ءتىلدى مەكتەپتەردى قىسقارتا بەرۋ كەرەك. بولاشاقتا بارلىق ءتىل قازاق تىلىندە بولۋى كەرەك. ەگەر بىرەۋگە قاجەت بولسا جەكە مەنشىك مەكتەپ اشسىن، بىراق وقۋ باعدارلاماسى مەملەكەتتىڭ باقىلاۋىندا بولادى. ويتپەگەن جاعدايدا مەملەكەتىمىزدەن ايرىلامىز.

قازاقباي ەمەس، قازاق بولاتىن كەز جەتتى. ءوزىم اۋەلى ءتىلىمدى ۇيرەندىم، سوسىن دومبىراعا قۇلاعىمدى ۇيرەتتىم. ەندى قۇداي قالاسا كەلەسى ماقالامدى قازاق تىلىندە جازارمىن.

المات، سەن ماعان رەنجىمەسسىڭ دەپ ويلايمىن. سەن بۇگىنگى تاڭداعى قالىپتاسىپ قالعان ءورىستىلدى كوپ قازاقتىڭ ءبىرىسىڭ. جاسىراتىنى جوق، تۋىستارىمنىڭ اراسىندا ەگەر قازاقستاندى رەسەيگە قوسىپ جىبەرسە قۋاناتىندارى از ەمەس. كەزىندە سولاردى رەسەيدەن قۋىپ جىبەرسە دە. سەبەبى ولاردىڭ تامىرى سول جاقتا قالعان، ولار ورىستىڭ ءتىلىن عانا العان جوق، مادەنيەتىن دە سىڭىرگەندەر. ولار ءۇشىن قازاقتار - بوتەن، جات ۇلت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءوز حالقىنىڭ ءتىلىن بىلمەۋ  -  ۇلكەن تراگەديا.

الەكساندر  بەك،  استانا.