قازاق ونەردەن كەندە ەمەس. بىراق تسيرك ونەرىنىڭ سوڭىنا تۇسكەن قانداستارىمىزدىڭ قاتارى دا تىم سيرەك. بۇل ءبىر جاعىنان تۇسىنىكتى دە. سەبەبى، تسيرك ونەرى جالىقپاي جاتتىعۋدى قاجەت ەتەدى جانە وعان مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىق قاجەت. الايدا بۇگىندە تسيرك سالاسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىرعان جاناشىر اكىمگەر جوق. وسىنىڭ اسەرىنەن ەل ىشىندە «بۋىنسىز ادام» اتالىپ كەتكەن ايدوس توقتارباەۆ الداعى ۋاقىتتا شەتەلگە كەتۋى مۇمكىن.

- ايدوس، سەنىڭ ەرەكشە قابىلەتتە­رىڭ تۋا بىتكەن قاسيەت پە، الدە تىنىمسىز جاتتىعۋلاردىڭ ناتيجەسى مە؟

- مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى ءۇرجار اۋدانىنىڭ قارابۇلاق اۋىلىنىڭ تۋماسىمىن. كىشكەنتاي كۇنىمنەن «بۋىنسىز بالا» دەگەن اتىم بولدى. ناعاشىلارىم سال-سەرى، ساياتشى، قۇسبەگى بولعان. شەشەم - حالىق ەمىن جاقسى بىلگەن كىسى. شيەتتەيىمنەن تۇزدى سۋعا كوپ ءتۇسى­رىپتى. سودان با، نارەستە كۇنىمنەن دەنەم جاس شىبىقتاي مايىسا بەرەدى ەكەن. قىلىش جۇتىپ، دەنەمە ءبىز تىقسام دا اۋىرسىنبايمىن. ماشينا سۇيرەيمىن. 2004-2006 جىلدارى قازاقستاندىق رەكوردتار كىتابىنا ەكى مارتە ياعني «بۋىنسىز ادام» جانە «ساۋىت ادام» دەگەن اتپەن رەكورد جاساپ ەندىم. دەنەمە تەمىر تەسىپ كىرسە دە، اۋىرسىنبايتىن قاسيەتىم بار. بىزدە دەنەسىن تىگۋدەن رەكورد جاسا­عان ادام جوق، كوبى - جاشىككە كىرىپ مايىساتىندار. سونداي-اق تەرىمنىڭ كەز كەلگەن جەرىن تىگىپ تاستاي الامىن، قىلىش جۇتا الامىن. وسىنداي ونەرىمنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى بولدىم.

قازاق ونەردەن كەندە ەمەس. بىراق تسيرك ونەرىنىڭ سوڭىنا تۇسكەن قانداستارىمىزدىڭ قاتارى دا تىم سيرەك. بۇل ءبىر جاعىنان تۇسىنىكتى دە. سەبەبى، تسيرك ونەرى جالىقپاي جاتتىعۋدى قاجەت ەتەدى جانە وعان مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىق قاجەت. الايدا بۇگىندە تسيرك سالاسىنا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىرعان جاناشىر اكىمگەر جوق. وسىنىڭ اسەرىنەن ەل ىشىندە «بۋىنسىز ادام» اتالىپ كەتكەن ايدوس توقتارباەۆ الداعى ۋاقىتتا شەتەلگە كەتۋى مۇمكىن.

- ايدوس، سەنىڭ ەرەكشە قابىلەتتە­رىڭ تۋا بىتكەن قاسيەت پە، الدە تىنىمسىز جاتتىعۋلاردىڭ ناتيجەسى مە؟

- مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى ءۇرجار اۋدانىنىڭ قارابۇلاق اۋىلىنىڭ تۋماسىمىن. كىشكەنتاي كۇنىمنەن «بۋىنسىز بالا» دەگەن اتىم بولدى. ناعاشىلارىم سال-سەرى، ساياتشى، قۇسبەگى بولعان. شەشەم - حالىق ەمىن جاقسى بىلگەن كىسى. شيەتتەيىمنەن تۇزدى سۋعا كوپ ءتۇسى­رىپتى. سودان با، نارەستە كۇنىمنەن دەنەم جاس شىبىقتاي مايىسا بەرەدى ەكەن. قىلىش جۇتىپ، دەنەمە ءبىز تىقسام دا اۋىرسىنبايمىن. ماشينا سۇيرەيمىن. 2004-2006 جىلدارى قازاقستاندىق رەكوردتار كىتابىنا ەكى مارتە ياعني «بۋىنسىز ادام» جانە «ساۋىت ادام» دەگەن اتپەن رەكورد جاساپ ەندىم. دەنەمە تەمىر تەسىپ كىرسە دە، اۋىرسىنبايتىن قاسيەتىم بار. بىزدە دەنەسىن تىگۋدەن رەكورد جاسا­عان ادام جوق، كوبى - جاشىككە كىرىپ مايىساتىندار. سونداي-اق تەرىمنىڭ كەز كەلگەن جەرىن تىگىپ تاستاي الامىن، قىلىش جۇتا الامىن. وسىنداي ونەرىمنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى بولدىم.

- قازاق تسيرك ونەرىنىڭ دامۋ تاريحى بار. دەگەنمەن بۇگىندە ەلىمىزدەگى وسى ونەر سالاسىنىڭ ناسيحاتى قالاي؟

- تسيرك ونەرى كەنجەلەپ قالدى. ايتپەسە قازاقستاننىڭ تسيرك ونەرى كوپتى مويىنداتىپ ەدى ءبىر كەزدە. بالتابەك (مارقۇم) پەن رايسا جۇماعۇلوۆتاردىڭ ونەرى كەزىندە كەرەمەت دارەجەدە كورىنگەن ەدى. ودان كەيىن تسيرك ونەرىن دامىتىپ جاتقان ادامدى كورمەي ءجۇرمىن. جاس دارىندار داۋلەت پەن ءمادينا دوسباتىروۆتاردىڭ ونەرى قازىر جوعارى دەڭگەيدە كورىنۋدە. ونىڭ سەبەبى تسيرك ونەرىنىڭ قيىندىعىندا جاتىر. ماسەلەن، ءبىر ءاندى جازدىرىپ الىپ، مىڭ كۇن ايتاتىن ءانشى­لەرمەن سالىستىرعاندا، تسيرك ونەرى - ماشاقاتى دا مول سالا. ءار ءنومىردى ءان سياق­تى ساتىپ الا المايسىڭ. ءبىر تريۋكتىڭ ءوزىن جاساۋ ءۇشىن قانشاما ەڭبەك كەرەك، ال سول ماقسات جولىندا زاقىم­دانىپ جاتقاندار قانشاما؟! تەلەارنالاردا ايتەۋىر ءارتۇرلى بايقاۋلار بولىپ جاتادى، ءان ايتىلىپ جاتادى، فەستيۆالدار ءوتىپ جاتادى، ال تسيرك جايلى ءبىر باعدارلاما كوردىڭىز بە؟ ولاردىڭ ورنىنا سپورتتىڭ ءبىر ءتۇرى سانالاتىن وسى ونەر نەگە ناسيحاتتالمايدى؟ ال شەتەلدە ءبارى باسقاشا. كەزىندە كورەيا، يسپانيا سياقتى بىرنەشە مەملەكەتتەن ۇسىنىس تۇسكەن. اناۋ دەپ، مىناۋ دەپ ءجۇرىپ، قولداعى مۇمكىندىكتى ءوزىم جىبەرىپ الدىم. «باقتى اللا ءبىر رەت بەرەدى، ەكىنشى رەت بەرۋى ەكىتالاي» دەيدى عوي. ال مەن سول باقتى قولىمنان ۇشىرىپ العان اداممىن. ول كەزدە قازاقستاندا ءجۇرىپ-اق كوتە­رىلەم دەپ ويلادىم. قاتەلەسىپپىن. ەندى قازىر شەتەلدەن بىرەۋ كەلىپ، كەلىسىم-شارتقا وتىر دەسە، قۇپ الۋدان ۇيالماي­مىن.

- نەگە؟ كىمگە وكپەلىسىڭ؟ «وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» دەگەن بار ەمەس پە؟

- بارى بار عوي، بىراق مەن شارشادىم. تسيرك ونەرىنىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە كوتەرىل­مەيتىنىنە كوزىم جەتتى. ادام بولعاننان كەيىن ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. ونىڭ ۇستىنە، ونەرىمدى شىڭداعىم كەلەدى. ال بىزدە وعان مۇمكىندىك جوق. كەزىندە بىزدەگى تسيركتەردە اڭ تاربيەلەيتىندەر اشتىق جاريالايتىن بولىپ شۋلاعان. نەگە؟ ويتكەنى جاعداي جوق. قازىر دە جەتىسىپ وتىرعاندارى شامالى. 20-25 مىڭ تەڭگە جالاقى دەگەن ماسقارا ەمەس پە؟ ءتىپتى قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن ارتىستەر دە سول كولەمنىڭ ار-جاق بەر جاعىندا عانا ايلىق الادى.

- ونەرىڭدى باعالاعان، قولداۋ كورسەتكەن جاندار كەزىكپەدى مە؟

- ونداي ادامدى وسى ۋاقىتقا دەيىن كورگەن جوقپىن. ال قولىندا بيلىگى بار نەمەسە كاسىپكەرلىكپەن اينالىساتىن قالتا­لى ازاماتتار، ەڭ قۇرسا، باسىمنان سيپامادى. يساعالي دەگەن ءبىر ازاماتقا الەم­دىك ارەناعا شىعاراتىن دەرەكتى فيلم تۇسىرمەك ويىمدى ايتقانمىن. باسىندا ۇناتقانداي كورىنگەن. قارجىلاي كومەكتە­سۋگە دە ءسوز بەرگەن. اينىپ قالا ما، جوق سوزىندە تۇرىپ دەمەۋشىلىك جاساي ما، ونى الداعى ۋاقىت كورسەتەدى.

- وتكەن جىلى تاعى ءبىر رەكورد جاساماق ويىڭ بار ەكەنىن ايتقان ەدىڭ. سوندا بۇل جوسپارىڭ دا جۇزەگە اسپاي قالۋى مۇمكىن بە؟

- مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم، مىنە، سول جوبا تۋرالى. الاكولدە ارالتوبە دەگەن جەر بار. ەكەۋىنىڭ اراسى - 20 شاقىرىم. اۋەدەن تىكۇشاقتان ارقان تۇسىرەدى. ارالدا تۇرعان مەن دەنەمدى تەمىرمەن تىگىپ، سول ارقانعا ىلەم دە، الاكولگە دەيىن سالبىراپ ۇشىپ بارامىن. مىنە، سوعان اقشا كەرەك. جۇزەگە اسا ما، اسپاي ما، بۇل ازىرگە بەلگىسىز. بۇدان بولەك ماشينا دا سۇيرەي­مىن، الەم جۇرتىن تاڭعالدىراتىن تريۋك­تەرىم جەتەرلىك. بىلۋىمشە، بىزدەگى ونەرمەن سالىستىرعاندا، امەريكا ەلى اقشانى قاجەتىنشە شاشىپ، جارنامانى جاقسى جاسايدى. شىنتۋايتىندا، بىزگە قارا­عاندا، ويىندارى تۇككە دە تۇرمايدى. ءبىز نەگە الەمدىك دەڭگەيگە شىعا المايمىز؟ ويتكەنى ءبىزدىڭ ونەرىمىز بار، بىراق اقشامىز جوق. سولاي توقتاپ تۇرمىز. قازاقستاننىڭ اتىن الەمگە تانىتسام دەۋ­مەن قانشاما جىل تىراشتانىپ كەلە­مىن. «ونەرىمە قولداۋ كورسەت­سەڭىز...» - دەپ، تالاي ەسىكتىڭ تابالدى­رىعىن توزدىردىم. «بۇل ونەرىڭنەن بىزگە پايدا تۇسە مە؟» - دەگەن جاۋاپتى ەستۋدەن ابدەن شارشادىم. مۇسىلماندار ءۇشىن مەشىت سالۋ، جول سالۋ، كوپىر سالۋ ۇلكەن ساۋاپتى ءىس سانالادى. شىركىن، ءبىزدىڭ قالتالىلار ونەردى قولداۋعا دا وسىنداي نيەت تانىتسا عوي. بىراق مەنىڭ ەندى بايلاردان ءۇمىتىم جوق. سەنەتىنىم - حالىق قانا. بۇيىرعان كۇنى شەتەلگە كەتەمىن.

اڭگىمەلەسكەن -

ارداق يمانبەكقىزى

«D»