ستەپان كاشۋركو، مارشال كونەۆتىڭ ارنايى تاپسىرمالار جونىندەگى كومەكشىسى

ينتەرنەتتى شارلاپ وتىرعانىمدا مىنا ءبىر ماقالا ەرىكسىز نازار اۋدارتتى. ونىڭ اۆتورى گەنەرال-پولكوۆنيك ستەپان كاشۋركو ەكەن.  كەزىندە داڭقتى قولباسشى، مارشال كونەۆتىڭ ارنايى تاپسىرمالار جونىندەگى كومەكشىسى قىزمەتىن اتقارعان. كەيىننەن حابارسىز كەتكەن جانە قازا تاپقان بەلگىسىز وتان قورعاۋشىلاردى ىزدەستىرۋ جانە اتىن قالدىرۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى بولدى.

ماقالا سونداي-اق ەرتەرەكتە مەكتەپ وقۋشىسى كەزىمدە ۆاگوندا ساپارلاس بولعان  رەسەيلىك ەكى ۇلكەن كىسىنىڭ باستارىن شايقاپ كۇيىنىشپەن  اڭگىمەلەسىپ وتىرعان ءساتىن ەسكە تۇسىرگەن ەدى. سونىمەن بىرگە ينتەرنەتتەگى ماقالانىڭ قازاق ءتىلدى وقىرماندارعا دا قولجەتىمدى بولۋىن قالادىم. ەندەشە گەنەرالدىڭ جازباسىنا دەن قويالىق.

جەنىستىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا مارشال كونەۆ ماعان "كومسومولسكايا پراۆدا" ءۇشىن تاپسىرىستى ماقالا جازىپ بەرۋگە كومەكتەسۋىمدى سۇرادى. ارينە، كومەكتەسەم. قاجەتتى ادەبيەتتەردى جيناستىرىپ الىپ "كومسومولكاعا" جىبەرەتىن سول كەزەڭگە لايىقتى ماقالانىڭ تەز ارادا "قاڭقاسىن" قۇراستىردىم دا، ەرتەڭىنە قولباسشىعا كەلدىم. بىراق ونىڭ جۇزىنەن كوڭىل-كۇيى بولماي وتىرعانى بايقالىپ تۇردى.

– وقي بەر، – دەپ ءوزى كابينەت ىشىندە ولاي-بۇلاي جۇرە باستادى. شاماسى ونى باسقا ءبىر ماسەلە مازالاپ تۇرعانى انىق ەدى.

بار ىنتا-جىگەرىممەن شاتتىق تەبىرەنىستە "جەڭىس – بۇل ۇلى مەرەكە. بارشا حالقىمىزدىڭ شاتتىققا بولەنىپ تويلايتىن كۇنى..." دەپ باستاي بەرگەنىم سول-اق ەدى.

– جەتەر! – دەپ جەكىرىپ جىبەرگەن مارشال قولىن ءبىر سىلتەپ، – تىڭداعىم كەلمەيدى، جۇرەگىڭدى اينىتادى.

ىشتەي ماقتاۋ كۇتىپ تۇرعان مەن ابدىراپ قالدىم.

– سەن ودان دا ايتشى، تۋعان-تۋىستارىڭدا سوعىسقا كەتكەندەردىڭ ءبارى امان-ەسەن ورالدى ما؟

– جوق. توعىز ادام قايتپاي قالدى. ونىڭ بەسەۋى حابارسىز كەتكەندەر. ال ۇشەۋى بالداقپەن كەلدى، – دەدىم ونىڭ نەنى ايتقىسى كەلگەنىن تۇسىنبەي.

– ال قانشا بالا جەتىم قالدى؟ – دەدى ول ءالى دە باسىلماي.

– جيىرما بەس  جەتىم بالا جانە التى قارت كىسى قالدى.

– يا، ولار قالاي ءومىر ءسۇردى. مەملەكەت ولاردى قامتاماسىز ەتتى مە؟

– يتشىلەپ ءومىر ءسۇردى عوي ايتەۋىر، – دەپ مويىنداۋىما تۋرا كەلدى، – ولارعا قازىر دە وڭاي ەمەس. حابارسىز كەتكەن وتباسى يەلەرى ءۇشىن كومەك بەرىلمەيدى. ولاردىڭ انالارى مەن جەسىرلەرى جىلاي-جىلاي كوز جاسىن تاۋىسقان. سوندا دا  مۇمكىن كەلىپ قالار دەپ ۇمىتتەنەدى. دەگەنمەن، تيتىقتاپ ءبىتتى.

– ولاي بولسا ايتشى، تۋىستارىڭ وسىلاي قايعىمەن ءومىر ءسۇرىپ جاتسا، نەعىلعان شاتتىق! مايداندا قازا تاپقان 37 ملن جاۋىنگەر مەن 40 ملن مۇگەدەك جانە جارىمجان مايدانگەردىڭ وتباسىلارى قۋانا الا ما؟ ولار مەملەكەتتەن بولار بولماس تيىن-تەبەن الاتىن مۇگەدەكتەرمەن بىرگە قينالىپ جاندارى كۇيزەلۋدە.

مەن راسىندا دا ەسەڭگىرەپ قالدىم. كونەۆتى بۇنداي جاعدايدا ءبىرىنشى رەت كورۋىم. ونىڭ اشۋ-ىزاسىن كەلتىرگەن نە جايت ەكەنىن وسىدان كەيىن بارىپ ءبىلدىم.  مارشالدىڭ حابارسىز كەتكەندەردىڭ وتباسىلارى ءۇشىن مەملەكەتتەن جاردەماقى تولەنەتىن بولسىن دەگەن ۇسىنىسىن برەجنەۆ پەن سۋسلوۆ كەرى قايتارىپتى. ول  بولاشاقتا مارشال شەنىن يەمدەنەتىن، كەڭەس وداعىنىڭ 4 مارتە باتىرى مەن "جەڭىس" وردەنىنىڭ كاۆالەرى اتاناتىن ادامنىڭ جانە باس يدەولوگتىڭ قايتارعان قۇجاتتارىن ماعان ۇسىنىپ تۇرىپ:

– ءما تانىسىپ كور، ءبىزدىڭ مايدانگەرلەرىمىزدىڭ جاعدايى قانداي، ولاردىڭ جاقىندارى قالاي ءومىر سۇرۋدە ەكەنىن ءبىل. ولار تويلايتىن شاتتاناتىن جاعدايدا ما ەكەن؟

سىرتىندا "وتە قۇپيا" دەگەن تاڭباسى بار قۇجاتتار قۇجىناعان تسيفرلارعا تولى ەكەن. ونىمەن تانىسقان سايىن جۇرەگىمدى اۋىرتا ءتۇستى. "جارالانعاندار سانى – 46 ملن 250 مىڭ. باس سۇيەگى قيراپ قايتقان مايدانگەرلەر – 775 مىڭ. ءبىر كوزبەن قالعاندار – 155 مىڭ، مۇلدەم سوقىر بولىپ قالعاندار – 54 مىڭ. بەت الپەتى قيسايىپ، جاق سۇيەكتەرى كۇيرەگەندەر – 501342. مويىندارى قيسايىپ قالعاندار – 157565. ىشىنەن جارالانعاندار – 444046. ومىرتقاسى بۇلىنگەندەر – 143241. جامباسىنان جارالانعاندار – 630259. جىنىس مۇشەسىن ايىرىلعاندار – 28648. ءبىر قولمەن قالعاندار – 3 ملن 121 مىڭ. ەكى قولىنان دا ايىرىلعاندار –1 ملن 10 مىڭ. ءبىر اياعى جوقتار – 3 ملن 255 مىڭ. ەكى اياعىنان دا ايىرىلعاندار –1 ملن 121 مىڭ. ءبىر قولى مەن ءبىر اياعى جوقتار – 418905. ەكى قولى دا، ەكى اياعى دا جوق، حالىق "ساماۋىر" اتاپ كەتكەن بايعۇستار سانى – 85942".

– ال ەندى مىنانى وقى، – دەگەن يۆان ستەپانوۆيچ كەلەسى قاعازداردى ۇسىندى. "25 ماۋسىمعا دەيىن ءۇش كۇندە جاۋ 250 شاقىرىمعا ىشكەرىلەپ كىردى. 28 ماۋسىمدا بەلورۋسسيانىڭ استاناسى مينسكىنى باسىپ الدى. اينالىپ ءوتۋ مانەۆرىمەن سمولەنسكىگە ءتىپتى جاقىنداپ كەلدى. شىلدەنىڭ ورتاسىنا دەيىن 170 كەڭەستىڭ ديۆيزيانىڭ 28-ءى تولىقتاي قورشاۋدا قالدى، ال 70-ءى وتە كوپ شىعىنعا ۇشىرادى. 1941 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ۆيازما تۇبىندە 37 ديۆيزيا، 9 تانك بريگاداسى، رەزەرۆتەگى 31 ارتيلەريا پولكى جانە ءۇش ارميانىڭ دالالىق باسقارۋ قۇرامى قورشاۋدا قالدى. 1941 جىلى جالپى العاندا 170 كەڭەس ديۆيزياسىنىڭ 92-ءسى، 50 ارتيللەريالىق پولك، 11 تانك بريگاداسى جانە 7 ارميانىڭ دالالىق باسقارۋ قۇرامى قورشاۋدا قالىپ ودان شىعا العان جوق. فاشيستىك گەرمانيا كەڭەس وداعىنا 22 ماۋسىمدا شابۋىل جاساعان كۇنى كسرو جوعارى كەڭەسىنىڭ پرەزيديۋىمى 1905-1918 جىل اراسىنداعى اسكەري مىندەتتىلەردى موبيليزاتسيالاۋ تۋرالى حابارلادى. دەم اراسىندا 10 ميليوننان استام ادام موبيليزاتسيالاندى. ەكى جارىم ميلليون ەرىكتىلەردەن 50 حالىق جاساعى ديۆيزياسى مەن 200 اتقىشتار پولكى قۇرىلىپ، ولار ەشقانداي قارۋسىز جانە اسكەري كيىمسىز ۇرىسقا كىرىسىپ كەتتى. ەكى جارىم ميلليون ادامنان ءتىرى قالعاندارى 150 مىڭ شاماسىندا بولدى.

قۇجاتتاردا تۇتقىندار جايلى دا جازىلعان ەدى. اتاپ ايتقاندا، 1941 جىلى گرودنو-مينسك تۇبىندە 300 مىڭ، ۆيتەبسك-موگيلەۆ-گومەل قازاندىعىندا 580 مىڭ، كيەۆ-ۋمانسك قازاندىعىندا 768 مىڭ كەڭەس جاۋىنگەرى گيتلەرلىك ارميانىڭ تۇتقىنىنا تۇسكەن. سول سەكىلدى چەرنيگوۆ تۇبىندە جانە ماريۋپول ماڭىندا تاعى دا 250 مىڭ ادام، بريانسك-ۆيازما قازاندىعىندا 663 مىڭ ادام تۇتقىنعا تۇسكەن. ەگەر وسىنىڭ ءبارىن قوسىپ ەسەپتەيتىن بولساق، ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە ءتورت ميلليوننىڭ شاماسىنداعى كەڭەس جاۋىنگەرلەرى مەن كومانديرلەرى فاشيستىك تۇتقىندا اشتان، سۋىقتان جانە ۇمىتسىزدىكتەن ولگەن. ال ستالين ولاردى جاۋ جانە دەزەرتير دەپ سانادى.

سونىمەن بىرگە وتان ءۇشىن جان پيدا ەتكەندەردىڭ جەرلەنبەي قالعاندارى قانشاما؟! ويتكەنى ستالين ديۆيزيالاردا جەرلەۋ كوماندالارىنىڭ بولعانىن جاقتىرمادى. كوسەم سوعىس بولا قالعان جاعدايدا داڭقتى قىزىل ارميا از عانا شىعىنمەن جاۋدى ءوز تەرريتورياسىندا تولىعىمەن تالقاندايدى دەپ ۇنەمى ماقتانىشپەن ايتاتىن. وسىنداي سەنىمدىلىك وتە قىمباتقا ءتۇستى. بىراق ول گەنەراليسسيمۋس ءۇشىن ەمەس، جاۋىنگەرلەر مەن كومانديرلەر ءۇشىن. ورمان مەن دالالاردا، وي مەن قىراتتاردا ەكى ميلليوننان استام باتىرلاردىڭ سۇيەگى كومۋسىز قالدى. رەسمي قۇجاتتاردا ولار حابارسىز كەتكەندەر بولىپ ەسەپتەلدى. بۇل مەملەكەت قازىناسى ءۇشىن ءتيىمدى ەكونوميا ەدى، سونىڭ سالدارىنان مىڭداعان جەسىرلەر مەن جەتىمدەر جاردەماقىسىز قالدى.

سول كۇنگى اڭگىمەدە كونەۆ سوعىستىڭ باس كەزىندەگى جەڭىلمەيتىن داڭقتى قىزىل ارمياداعى وراسان زور شىعىنداردىڭ سەبەپتەرىن دە قوزعادى. اسكەردىڭ ماسقارا بولىپ شەگىنۋىنە جانە زور شىعىندارعا ۇشىراۋىنا ارميانىڭ كوماندالىق قۇرامىنا سوعىس الدىندا بولعان ستاليندىك تازارتۋ ۇلكەن اسەرىن تيگىزدى. تاجىريبەلى كادرلىق اسكەري باسشىلاردان ايىرىلعان باسقارۋسىز قالعان ارميادان نە كۇتۋگە بولادى. تاجىريبەلى اسكەري كومانديرلەردىڭ بارلىعى دەرلىك لاگەرلەرگە جونەلتىلدى، اتىلىپ كەتكەندەرى قانشاما. ال ولاردىڭ ورنىن وق-ءدارى ءيىسىن سەزبەگەن لەيتەنانتتارمەن پوليترۋكتەر باسقان ەدى...

– جارايدى، جەتەر، – دەپ كۇرسىنگەن مارشال دەرەكتەرىن ادام باسىنا سيعىزا المايتىن قورقىنىشتى قۇجاتتاردى مەنىڭ قولىمنان الىپ جاتىپ، – ەندى ءتۇسىندىڭ بە؟ ال قالاي ماقتانامىز؟ گازەتكە نە دەپ جازامىز؟ قانداي جەڭىس تۋرالى ايتامىز، ستاليندىك جەڭىس تۋرالى ما، الدە تىم قىمباتقا تۇسكەن جەڭىس تۋرالى ما؟  بىراق ايىرماشىلىعى جوق قوي.

– جولداس مارشال، مەن ءتىپتى ابىرجىپ قالدىم. دەگەنمەن، كەڭەستىك ساياساتپەن، – دەپ بوگەلىپ قالعان مەن، – ادال جۇرەكپەن جازعان دۇرىس بولار. ەندى ءسىز ايتىپ تۇرىڭىز، مەن جازىپ تۇرايىن.

– جاز وندا، ماگنيتوفونىڭدى قوس. باسقا كەزدە مەنەن وندايدى ەستي المايسىڭ، – دەپ قالتىراعان قولىن ۋقالاپ وتىرىپ باستاپ كەتتى.

"جەڭىس دەگەنىمىز نە؟ ءبىزدىڭ ستاليندىك جەڭىس؟ بىرىنشىدەن، بۇل بۇكىلحالىقتىق قاسىرەت. كەڭەس حالقىنىڭ ميلليونداعان قۇربان بولعان جاقىندارىن ەسكە الىپ قايعىراتىن كۇن. بۇل كوز جاسى دارياسى مەن قاننىڭ تەڭىزى. ميلليونداعان جارىمجان جاندار. ميلليونداعان جەتىمدەر مەن ءالجۋاز قارتتار. بۇل ميلليونداعان وتە اۋىر تاعدىرلار، قۇرىلماي قالعان وتباسىلار، دۇنيەگە كەلمەي قالعان سابيلەر. فاشيستىك، ودان كەيىن كەڭەستىك لاگەرلەردە ازاپ شەككەن وتانىمىزدىڭ ميلليونداعان پاتريوتتارى".

وسى ارادا مەن، "جولداس مارشال، بىراق مۇنى ەشكىم باسپايدى عوي" دەدىم امالسىزدىقتان.

– سەن جازۋدى ءبىل. قازىر باسپاعانمەن كەيىن ءبىزدىڭ ۇرپاقتارىمىز باسادى. ولار جەڭىس تۋرالى ءتاتتى وتىرىكتى ەمەس، قاندى قىرعىن تۋرالى اششى شىندىقتى ءبىلۋى ءتيىس. بولاشاقتا قىراعى بولۋ ءۇشىن، بيلىك باسىنا ادام كەيپىندەگى زۇلىمداردىڭ جەتۋىنە جول بەرمەس ءۇشىن وسىنىڭ ءبارىن ءبىلۋى كەرەك.

– مىنا ماسەلەنى دە ۇمىت پا، – دەگەن كونەۆ سوعىستان پسيحيكاسى بۇزىلعان، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى مۇگەدەك جانداردى اسىرەسە الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ مەكەمەلەردە قالاي كەمسىتەتىن ەسكە سالىپ. مىنبەرلەردە شەشەندەر "وتانىمىز ءوز ۇلدارىن ۇمىتپايدى!" دەپ ايقايلاپ جاتسا، الگىندەي مەكەمەلەردە سوعىس سالعان جاراقاتتاردان بەت الپەتى بۇزىلعان جانداردى "كۆازيمودا" ء("اي، نينا، سەنىڭ كۆازيموداڭ تاعى كەلىپ تۇر" دەپ مەكەمەدەگى ايەلدەر ەش قىسىلماستان ايقايلاپ جاتادى), ءبىر كوزى جوقتاردى "كامبالا", ومىرتقاسى بۇلىنگەندەردى "پاراليتيك", جامباسىنان جارالانعانداردى "كريۆوبوكي", بالداقپەن جۇرەتىندەردى "كەنگۋرۋ", قولى جوقتاردى "بەسكرىلىي", ەكى اياعى جوق، قولدان جاساپ العان روليكتى اربامەن جۇرەتىندەردى "ساموكات" قول-اياعى جوقتاردى "تاسباقا" دەپ اتادى.

– قانداي ارسىزدىق، ناقۇرىستىق! بۇلار كىمدەردى كەمسىتىپ جاتقانىن بىلمەيدى، – دەدى مارشال كۇيىنىپ، – قارعىس اتقىر سوعىس  ومىر تولقىنىنا مۇگەدەك، جارىمجان مايدانگەرلەردى لاقتىرىپ تاستادى. مەملەكەت ولارعا از دا بولسا كوڭىل ءبولىپ، قانداي دا ءبىر جاعداي جاساپ، مەديتسينالىق كومەك پەن قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋ كەرەك ەدى. ونىڭ ورنىنا سوعىستان كەيىنگى ستالين باسقارعان ۇكىمەت باقىتسىز جاندارعا تيىن تەبەندى قۇرايتىن جاردەماقى تاعايىنداپ، ولاردى اۋرە سارساڭى كوپ ومىرگە دۋشار ەتتى. ونىمەن قويماي بيۋدجەت اقشاسىن ۇنەمدەۋ ماقساتىندا مۇگەدەكتەردى جىل سايىن ۆتەك-تەردە قايتا تىركەۋدەن ءوتىپ تۇرۋعا ءماجبۇر ەتتى. سوندا نە، وق جۇلىپ كەتكەن اياعى نە قولى قايتا ءوسىپ شىققان جوق پا، سونى تەكسەرۋ ءۇشىن بە؟ زارداپ شەگىپ جۇرگەن وتان قورعاۋشىنىڭ مۇگەدەكتىگىن تومەنگى توپقا ءتۇسىرىپ، زەينەتكەرلىك جاردەماقىسىن ازايتسا بولدى، ايتەۋىر.

سول كۇنى مارشال كوپ نارسە ايتتى. جوقشىلىق، قۇرىعان دەنساۋلىق، باسپانا جاعدايىنىڭ ناشارلىعى، قاجىعان ايەلدەرىنىڭ جازعىرۋى، وتباسىنداعى ۇرىس-كەرىس مايدانگەرلەردى ۇمىتسىزدىككە دۋشار ەتىپ، ماسكۇنەمدىككە سالىنۋىنا اكەپ سوقتى. اقىر سوڭىندا كوشەلەر مەن ۆوكزالداردا، بازاردا تىلەنشىلىككە شىعاتىن بولدى. ومىردەن تۇڭىلۋگە دەيىن بارعان كەشەگى باتىرلار جۇگەنسىز قالىپقا ءتۇسىپ، جاعىمسىز مىنەز-قۇلىققا باساتىن بولدى.  بىراق ولاردى بۇل ءۇشىن كىنالاۋعا بولمايدى.

قىرقىنشى جىلداردىڭ اياق جاعىندا ءار ايماقتان جاقسى ءومىر ىزدەگەن بەيشارالىق حالگە تۇسكەن مۇگەدەكتەردىڭ تولقىنى ماسكەۋگە اعىلدى. ەل استاناسى ەندى ەشكىمگە قاجەتى جوق ادامعا تولا باستادى. ولار بيلىككە وزدەرىنىڭ ەڭبەگى تۋرالى ەسكە سالىپ، تالاپ ەتە باستادى. بۇل ارينە، شەنەۋنىكتەرگە ۇناعان جوق. مازانى العان ماسىلداردان قالاي قۇتىلۋعا بولادى دەپ باستارى اۋىرا باستادى.

ال بۇل ۋاقىتتا، 1949 جىلدىڭ جازىندا ماسكەۋ كوسەمنىڭ مەرەيتويىن اتاپ وتۋگە دايىندالۋدا ەدى. ەل استاناسى شەتەلدىك قوناقتاردى كۇتۋگە دايىن بولۋى ءۇشىن جۋىلىپ تازارتىلىپ جاتتى. سول ۋاقىتتا كولياسكامەن، بالداقپەن  جۇرگەن مۇگەدەكتەر كرەملگە جاقىن جەردە دەمونستراتسياعا شىقتى. بۇل حالىقتار كوسەمىنىڭ قاتتى جىنىن كەلتىردى. ول "ماسكەۋدى "قوقىستان" تازارتۋ كەرەك" دەدى. بيلىكتەگىلەردە ناق وسىنى كۇتىپ وتىرعان ەدى. ماسكەۋدىڭ كوركىن كەتىرىپ مازانى العانداردى جاپپاي اۋلاۋ باستالدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، كونۆويلىق اسكەرلەر، پارتيا بەلسەندىلەرى ازعانا كۇننىڭ  ىشىندە يەسىز يتتەردى اۋلاعانداي ەتىپ، "قىمباتتى جانە سۇيىكتى ءستاليننىڭ" مەرەيتويى قارساڭىندا استانا كوشەلەرىندە، بازارلارىندا، ۆوكزالدارىندا، تىپتەن بەيىتتەرىندە قونىپ جۇرگەن، ەلىن-جەرىن جاۋدان قورعايمىن دەپ، مۇگەدەك بولعان جانداردى تاريح كۇرەسىنىنە لاقتىرىپ تاستاعانداي مەرەكەلى ماسكەۋدەن شىعارىپ تاستادى. مىنە، وسىدان كەيىن جەڭىمپاز ارميانىڭ شىعارىپ تاستالعان سولداتتارى ولە باستادى.  جاراقاتتان ەمەس، ىزادان، قانى قارايىپ، "نە ءۇشىن، جولداس ستالين؟" دەپ تىستەنگەن كۇيى ومىردەن ءوتىپ جاتتى. وسىلايشا، "وتان ءۇشىن! ستالين ءۇشىن!" دەپ جاۋىپ تۇرعان وققا قارسى شىققان، جەڭىمپاز سولداتتاردىڭ شەشىلۋى قيىن سياقتى بولىپ كورىنگەن ماسەلەسىن وپ-وڭاي شەشتى.

– مۇنداي ماسەلەلەردى شەشۋ دەگەن نە تۇرادى ءبىزدىڭ كوسەمگە، ول ءتىپتى تۇتاس حالىقتاردى كوشىرىپ جىبەرۋگە ۇيرەنگەن ەمەس پە؟ – دەپ كونەۆ ءسوزىن كۇيىنىشپەن اياقتاپ.

ماقالانى وقىپ شىققاندا جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، كۋپەدە بولعان ۇلكەن ورىس كىسىنىڭ زامانداسىنا "سوعىستان كەيىنگى اۋىر جىلدارى جوقشىلىقتان، اۋرۋ-سىرقاۋدان كانشاما مايدانگەر ءولىپ كەتكەنىن بىلەسىڭ بە سەن!؟" – كۇيىنىشپەن باس شايقاعانى ەسكە تۇسكەن ەدى.

ء"بىر ادام ولسە تراگەديا، ال سوعىستا مىڭداپ ولەدى، بۇل – ستاتيستيكا" دەگەندەي، جوعارىدا كەلتىرىلگەن  مىڭداعان تسيفرلاردىڭ ارقايسىسىندا اۋىر دا ايانىشتى تاعدىر جاتقانى انىق ەدى.  سوعىستان كەيىنگى جىلدارى مايدانگەرلەردىڭ اۋىر حالىنە سوعىستان كۇيرەپ شىققان ەل ەكونوميكاسىنىڭ قيىن جاعدايى دا سەبەپ بولعان شىعار. ايتسە دە ادام ومىرىنە، ميلليونداردىڭ تاعدىرىنا نەمقۇرايلىلىقپەن قاراۋ ەشتەڭە تۇرمايتىن ستاليندىك ساياساتتىڭ جاتقانى دا شىندىق ەدى.

ءبىزدىڭ بالالىق شاعىمىز وتكەن عاسىردىڭ 60-شى جىلداردىڭ ورتا شاماسىنا تۋرا كەلدى. سول كەزەڭدەرى سوعىس مۇگەدەكتەرىن، اياق-قولى كەمتار جانداردى قازىرگىدەن ءجيى كورەتىنبىز. دەگەنمەن، قازاقستان مەن ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىندا، كاۆكاز حالىقتارىندا، جالپى مۇسىلمان جۇرتىندا تۇرعان ونداي ادامدارعا دەگەن قامقورلىق، قولداۋ ورتالىقپەن سالىستىرعاندا ارتىق بولعان ەدى. ول قامقورلىق ارينە، حالىق تاراپىنان بولاتىن. اعايىنگەرشىلىك، مۇسىلمان باۋىرىنا، جالپى ادام بالاسىنا دەگەن كومەك قولى ۇنەمى سوزۋلى بولدى.

ال مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىقتىڭ ارتا باستاۋى جەڭىستىڭ 25 جىلدىعىنا، 30 جىلدىعىنا بايلانىستى قولعا الىندى، ءبىز مەكتەپ بىتىرەتىن 1975 جىلى جەڭىستىڭ 30 جىلدىعىنا وتە ايرىقشا دايىندىق جۇرگەنىن بىلەمىز. سول كەزدەن باستاپ سوعىس مۇگەدەكتەرى مەن ارداگەرلەرىنە، سوعىس جەسىرلەرىنە زەينەتاقى مەن كومەك كولەمى ارتا ءتۇسىپ، كونتسلاگەر تۇتقىندارىنا وڭ كوزقاراس قالىپتاسا باستادى. بىراق وعان دەيىنگى كەزەڭدە ونداي قامقورلىق پەن قولداۋلارعا زار بولىپ ومىردەن ءوتىپ كەتكەندەرى قانشاما؟!

وتكەن نارسەنىڭ ءبارى ۋاقىت تۇرعىسىنان العاندا ماڭىزدى بولسا دا، سولاردىڭ قاتارىندا ەرەكشە قاستەرلەيتىن قۇن­دىلىقتار بولادى. ول – ارينە، كۇللى ادامزات بالاسىنا اجداھاداي تونگەن ءفاشيزمدى كۇيرەتكەن اكەلەرىمىز بەن اتالارىمىزدىڭ ەرلىگى. ءبىز ار­دا­گەرلەردىڭ الدىندا ماڭگى قا­رىزدار ەكەنىمىزدى ۇمىتپاۋعا ءتيىسپىز. الەمدە بەيبىتشىلىكتىڭ ءسان-سالتانات قۇرۋى، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زاماننىڭ ورناعانى ءۇشىن دە  ولارعا قارىزدارمىز.

ىدىرىس ءتاجىۇلى، قىزىلوردا قالاسى

Abai.kz