باۋىرجان بەرىكۇلى. ءبىر ارىپتەن كەيىن ءبىر سۇراق
قوجا احمەت ياسساۋي «ون عاسىر جىرلايدىعا» قوجا بولعانىءۇشىن كىرمەدى مە، سوپى بولعانى ءۇشىن كىرمەدى مە؟
داۋدىڭ باسى - «ون عاسىر جىرلايدىدان» باستالدى عوي. ول تۋرالى الدىمەن «اباي.كز» سايتىندا جازىلدى دا (سىلتەمەنى قاراڭىز: abai.kz/content/bauyrzhan-berikyly-abaiga-abai-bolaiyk). ەكىنشى رەتتە «ءۇش قوڭىر» گازەتى جازدى. وسىدان كەيىن بارىپ «7-ارنا» دا بۇل ماسەلەنى كەڭىنەن قوزعاعان بولاتىن. تەلەارنادان بەرگەن سۇحباتىندا بەلگىلى ادەبيەتتانۋشى عالىم، پروفەسسور ايگۇل سماقوۆا مۇنىڭ ارتىندا جاسىرىن توپ تۇر دەپ ءوز بولجامىن ايتتى. ول قانداي توپ ەكەن؟ ال ءبىز ماقالانى جازاردا كورگەنىمىزدى جازدىق. وقىعانىمىزدى ايتتىق. ەشقانداي دا توپتا بەس بەرەسىمىز، التى الاسىمىز جوق!
رەسپۋبليكالىق «ءۇش قوڭىر» گازەتىندە «سارسەنبى ءداۋىتۇلى: «بۇل ءارىپتى ءوز قالاۋىمىزبەن قوسقان جوقپىز، تاريحشى ءابدىراحمان ەسكەندىرۇلى تۇزەتكەن»، - دەپ وتىر ء(سوزىمىز ۇعىنىقتى بولۋى ءۇشىن تاعى دا سىلتەمەنى قاراڭىز: abai.kz/content/bauyrzhan-berikyly-abaiga-abai-bolaiyk).
سوندا ساكەڭە تاڭعالامىن: «قالايشا ءبىر تاريحشىنىڭ عانا سوزىنە سۇيەنە سالادى؟ نەگە ارابتانۋشىلارمەن، ابايتانۋشىلارمەن اقىلداسپايدى؟!» - دەپ.
قوجا احمەت ياسساۋي «ون عاسىر جىرلايدىعا» قوجا بولعانىءۇشىن كىرمەدى مە، سوپى بولعانى ءۇشىن كىرمەدى مە؟
داۋدىڭ باسى - «ون عاسىر جىرلايدىدان» باستالدى عوي. ول تۋرالى الدىمەن «اباي.كز» سايتىندا جازىلدى دا (سىلتەمەنى قاراڭىز: abai.kz/content/bauyrzhan-berikyly-abaiga-abai-bolaiyk). ەكىنشى رەتتە «ءۇش قوڭىر» گازەتى جازدى. وسىدان كەيىن بارىپ «7-ارنا» دا بۇل ماسەلەنى كەڭىنەن قوزعاعان بولاتىن. تەلەارنادان بەرگەن سۇحباتىندا بەلگىلى ادەبيەتتانۋشى عالىم، پروفەسسور ايگۇل سماقوۆا مۇنىڭ ارتىندا جاسىرىن توپ تۇر دەپ ءوز بولجامىن ايتتى. ول قانداي توپ ەكەن؟ ال ءبىز ماقالانى جازاردا كورگەنىمىزدى جازدىق. وقىعانىمىزدى ايتتىق. ەشقانداي دا توپتا بەس بەرەسىمىز، التى الاسىمىز جوق!
رەسپۋبليكالىق «ءۇش قوڭىر» گازەتىندە «سارسەنبى ءداۋىتۇلى: «بۇل ءارىپتى ءوز قالاۋىمىزبەن قوسقان جوقپىز، تاريحشى ءابدىراحمان ەسكەندىرۇلى تۇزەتكەن»، - دەپ وتىر ء(سوزىمىز ۇعىنىقتى بولۋى ءۇشىن تاعى دا سىلتەمەنى قاراڭىز: abai.kz/content/bauyrzhan-berikyly-abaiga-abai-bolaiyk).
سوندا ساكەڭە تاڭعالامىن: «قالايشا ءبىر تاريحشىنىڭ عانا سوزىنە سۇيەنە سالادى؟ نەگە ارابتانۋشىلارمەن، ابايتانۋشىلارمەن اقىلداسپايدى؟!» - دەپ.
سەبەبى بۇل تۋراسىندا «ءۇش قوڭىردا»: «ارابتانۋشىلار بۇنى بارىپ تۇرعان ساۋاتسىزدىق دەيدى»، - دەپ ءھام: «ابايتانۋشىلار مۇرسەيىتتىڭ 1915 جىلعى قولجازباسى جوق دەيدى»، - دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي انىق ەتىپ جازىپ وتىر. ال سوندا مۇرسەيىتتىڭ 1915 جىلعى قولجازباسى جوق بولسا، دەرەكسىز سويلەمەيتىن پروفەسسور سماقوۆا تەلەجاشىكتەن قانداي قولجازبانى كورسەتتى ەكەن؟ ءتۇسىنىپ كور!
«ا-نى» ايتتىڭ با، «ب-نى» دا ايت» دەگەن ءسوز بار. «ون عاسىر جىرلايدى» كىتابىندا نەگىزىنەن ءدىني ولەڭدەر توپتاستىرىلعان. يماندىلىق جايلى جىرلاعان اقىنداردىڭ ولەڭدەرى كىرگەن. بىراق وسى «ون عاسىر جىرلايدى» كىتابىنا قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ يماني جىرلارى ەنگىزىلمەي قالىپتى. سەبەبى نە ەكەن؟ نە ءۇشىن؟ قوجا بولعانى ءۇشىن بە؟ سوپى بولعانى ءۇشىن بە؟ (بۇدان باسقا سۇراقتى كورمەي تۇرمىز).
ءبىر اعامىز: «ول - تازا قازاق ەمەس قوي! قوجا ەمەس پە؟! قوجا بولسا قالايشا ول بۇل كىتاپتان ورىن الۋ كەرەك؟!» - دەيدى. قالاي-قالاي كوسىلەدى، ءا؟!
قوجاحمەت بابامىزدىڭ جازىعى - قوجا بولعاندىعى بولسا، قايماعىمىز - قالتاي مۇحامەتجانوۆ اعامىز دا قوجا! مۇحتار اۋەزوۆ تە قوجا عوي! «ون عاسىر جىرلايدى» پوەزيالىق ەمەس، پروزالىق انتولوگيا بولعاندا بۇلاردىڭ دا شىعارمالارى كىرمەيتىن بە ەدى سوندا؟..
ال، سوپى بولعاندىعى ءۇشىن كىرمەگەن بولسا، سەبەبىن جىلىكتەپ تۇرىپ ءتۇسىندىرىپ بەرە الا ما ەكەن عالىمدارىمىز؟ قالاي جاۋاپ بەرەدى ەكەن؟..
ا) عالىمدار تاراپىنان جاۋاپ: «سوپى بولعانى ءۇشىن»، - دەلىنەتىن بولسا - وندا قوجا احمەتتىڭ كەسەنەسىنە بارماۋعا، كورمەۋگە تۋرا كەلە مە، ولەڭدەرىن وقۋعا تىيىم سالىنا ما ەندى؟
ءا) عالىمدار تاراپىنان جاۋاپ: «قوجا بولعانى ءۇشىن»، - دەلىنسە شە؟ مۇحاڭدار مەن قالاعاڭداردى قايتەمىز؟ وقۋلىقتاردان، وسى سەكىلدى انتولوگيالاردان جويامىز با، كەلەشەكتە ولاردى دا كىرگىزبەيمىز بە؟
ا.سماقوۆا، ءا.ەسكەندىرۇلى، س.ءداۋىتۇلى سياقتى كوزى قاراقتى اعا-اپالارىمىز تاريحشى رەتىندە دە، عالىم رەتىندە دە، كىتاپتىڭ قۇراستىرۋشىلارى رەتىندە دە بۇل انتولوگيالارىنا قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ نە ءۇشىن كىرگىزىلمەگەنىن ءتۇسىندىرىپ بەرۋگە شامالارى جەتەدى، ارينە!
قوجا بولعانى ءۇشىن كىرمەدى دەسە دە، سوپى بولعانى ءۇشىن كىرمەدى دەسە دە، مۇمكىن ولاي ەمەس شىعار، بىراق قالاي دەسە دە ءوز ەرىكتەرى، تەك ايتەۋىر ءبىر جاۋاپ بەرسە ەكەن وقىرمانعا.
«اباي-اقپارات»
