ءدال وسىنداي ايدارمەن، تۋرا وسىنداي تاقىرىپپەن وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن ەلىمىزدىڭ باس گازەتى «ەگەمەن قازاقستانعا» (كەيىننەن «انا تىلىنە»، 19.03.09.) ماقالا جازعان ەدىك. ەشكىم ەلەڭدەگەن دە، ەشكىمدى ەلەڭدەتكەن دە جوق. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن سول ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن جازىلعان ماقالادان ءۇزىندى كەلتىرە كەتەيىك:

«وسىدان جارتى جىل بۇرىن «ەگەمەن قازاقستاندا» (09.04.04) جاريالانعان «شاڭىراققا قاراساق قايتەدى؟!» اتتى ماقالادا ءبىز ايتقالى وتىرعان ويدىڭ ءبىر شەتى كورىنىس تاۋىپتى. ويدى وي تۋدىرادى دەگەن، ىلگەرىرەكتە «ەكىباستۇز قالاسى»، «ەكىباستۇز كومانداسى» دەپ جازىپ ءجۇرۋشى ەدىك. قازىر «ەكيباستۋزەتس» نەمەسە «ەكيباستۋزەتس» دەپ اتايتىن دا، («ەگەمەن قازاقستان»، «كۇتپەگەن ناتيجەلەر، جەرگە قاراعان جانكۇيەرلەر»، 09.04.04) جازاتىن دا بولدىق. جالپى، اتاۋ قاي تىلدە جازىلسا دا، سىرتقى وزگەرىسكە تۇسپەۋشى ەدى عوي. مىسالعا الساق، اعىلشىنشا اتاۋلاردى تەك سول تىلدە عانا ەمەس، لاتىن قارپىمەن، ەشقانداي قاتەسىز قازاق، ورىس باسىلىمدارىندا جازىپ ءجۇرمىز عوي. بۇل ءبىزدىڭ كەمشىلىگىمىز بە؟ جوق، كەرىسىنشە، جەتىستىگىمىز، ساۋاتتىلىعىمىز، وزگەلەردەن ءبىلىمىمىزدىڭ جوعارى تۇرعاندىعى. ال ءبىز «جەڭىستى» - «جەنيس»، «ەسىلدى» - «ەسيل» («يشيم» دەمەگەنىنە شۇكىر), «ەرتىستى» - «يرتيش» دەپ نەگىزگى ماعىناسىنان عانا ەمەس، سىرتقى ءپىشىنى بويىنشا دا بىرنەشە وزگەرىسكە ءتۇسىرىپ، (ارينە، ورىس باسىلىمدارىندا) شىمىرىكپەيتىن حالگە تۇستىك.

ءدال وسىنداي ايدارمەن، تۋرا وسىنداي تاقىرىپپەن وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن ەلىمىزدىڭ باس گازەتى «ەگەمەن قازاقستانعا» (كەيىننەن «انا تىلىنە»، 19.03.09.) ماقالا جازعان ەدىك. ەشكىم ەلەڭدەگەن دە، ەشكىمدى ەلەڭدەتكەن دە جوق. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن سول ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن جازىلعان ماقالادان ءۇزىندى كەلتىرە كەتەيىك:

«وسىدان جارتى جىل بۇرىن «ەگەمەن قازاقستاندا» (09.04.04) جاريالانعان «شاڭىراققا قاراساق قايتەدى؟!» اتتى ماقالادا ءبىز ايتقالى وتىرعان ويدىڭ ءبىر شەتى كورىنىس تاۋىپتى. ويدى وي تۋدىرادى دەگەن، ىلگەرىرەكتە «ەكىباستۇز قالاسى»، «ەكىباستۇز كومانداسى» دەپ جازىپ ءجۇرۋشى ەدىك. قازىر «ەكيباستۋزەتس» نەمەسە «ەكيباستۋزەتس» دەپ اتايتىن دا، («ەگەمەن قازاقستان»، «كۇتپەگەن ناتيجەلەر، جەرگە قاراعان جانكۇيەرلەر»، 09.04.04) جازاتىن دا بولدىق. جالپى، اتاۋ قاي تىلدە جازىلسا دا، سىرتقى وزگەرىسكە تۇسپەۋشى ەدى عوي. مىسالعا الساق، اعىلشىنشا اتاۋلاردى تەك سول تىلدە عانا ەمەس، لاتىن قارپىمەن، ەشقانداي قاتەسىز قازاق، ورىس باسىلىمدارىندا جازىپ ءجۇرمىز عوي. بۇل ءبىزدىڭ كەمشىلىگىمىز بە؟ جوق، كەرىسىنشە، جەتىستىگىمىز، ساۋاتتىلىعىمىز، وزگەلەردەن ءبىلىمىمىزدىڭ جوعارى تۇرعاندىعى. ال ءبىز «جەڭىستى» - «جەنيس»، «ەسىلدى» - «ەسيل» («يشيم» دەمەگەنىنە شۇكىر), «ەرتىستى» - «يرتيش» دەپ نەگىزگى ماعىناسىنان عانا ەمەس، سىرتقى ءپىشىنى بويىنشا دا بىرنەشە وزگەرىسكە ءتۇسىرىپ، (ارينە، ورىس باسىلىمدارىندا) شىمىرىكپەيتىن حالگە تۇستىك.

بۇلاردى قويشى، ەڭ سوراقىسى، «الما-اتا» كومانداسىنىڭ اتاۋى. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ جالپى، وسى اتاۋ قايدان شىقتى؟ «الماتى» دەسە، تۇسىنەمىز. ول - قازاقستانداعى ەڭ ءىرى، ەڭ اسەم قالا. «الما-اتا» - ونىڭ كەڭەس وكىمەتى كەزىندەگى ورىسشا اتاۋى. قۇدايعا شۇكىر، پرەزيدەنتىمىزدىڭ ارنايى جارلىعىمەن («قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى تۋرالى»، 1995 جىلعى 15 قىركۇيەك) ورىسشا اتاۋىنىڭ ءوزى الماتى دەپ وزگەرتىلدى.

بىراق ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويعانداي، شەتەلدىك (نەگىزىنەن، رەسەي) باسىلىمدارىنداعى «الما-اتا» اتاۋى ەندى الماتى قالاسىنىڭ فۋتبول كومانداسىنا قويلىپتى. بۇل - ەلدىڭ زاڭىن مويىنداماۋ، ونىڭ تالاپتارىنا باعىنباۋ دەگەن ءسوز ەمەس پە. ياعني ونىڭ سۋىن ءىشىپ، داعاراسىنا وتىرۋ عوي. بۇعان جول بەرگەنىمىز زاڭعا قايشى بولمايدى ما؟!.»

ماقالا بۇدان كولەمدىلەۋ ەدى، ىقشامداپ بەرۋدى ءجون كوردىك.

سودان بەرى تۇك تە وزگەرگەن جوق. «ايقىن» گازەتىنىڭ 2007 جىلعى 26 ماۋسىمداعى سانىنداعى «كوشباسشى ەكىنشى رەت ءسۇرىندى» دەگەن ماقالادا: «جاقىندا عانا «الما-اتا» كلۋبىنىڭ كەڭەسشىسى بولعان ارنو پايپەرس ەلوردادا بىلتىر ءوزى قازاقستان چەمپيونى قىلعان «استانا» كلۋبىنىڭ تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتتى...»، «بۇل تۋردا ءبىر-اق ويىن تەڭ اياقتالىپ، ەكىباستۇزدا جەرگىلىكتى «ەكىباستۋزەتس» پەن «ەسىل-بوگاتىر» ۇپاي ءبولىستى» دەپ جازىلىپتى. تەك بۇل عانا ەمەس، «ايقىن» گازەتى ءالى دە «الماتى» كومانداسىن «الما-اتا» دەپ جازىپ ءجۇر. جوعارىدا اتالعان «استانا اقشامىنداعى» (30.09.08) «استانا تاعى دا ۇتىلدى» دەگەن شاعىن حاباردا دا «الما-اتا» - «قايرات» - 1:0» دەپ جازىپتى. قازاق باسىلىمدارىنىڭ كوبىندە وسىلاي جازىلادى. ورىس گازەتتەرىن اۋىزعا الماي-اق قويايىق.

بايقاساڭىزدار، بۇل ءتورت جىل ىشىندە ەشقانداي وزگەرىس بولا قويماعان. «باياعى جارتاس - ءبىر جارتاس...» ءوزىمىزدىڭ ءتول اتاۋلارىمىز بەن ءتول سوزدەرىمىزدى ءوز تىلىمىزدە نەگە جازا الماي ءجۇرمىز؟ الماتى نەگە «الما-اتا» بولۋعا ءتيىس؟

بۇعان تۇبىندە بىرەۋ جاۋاپ بەرۋ كەرەك قوي! كىم؟

ءبىر قۋانارلىعى، وسى «الما-اتا» كلۋبى تاراپ كەتتى. ەندى بۇل اتاۋ گازەت-جۋرنالدارعا شىقپايتىن، ءبىزدىڭ كوڭىل كۇيىمىزدى بۇزبايتىن بولدى. وعان دا شۇكىر.

اتاۋلار، كوبىنەسە، قازاقشا ءبىر بولەك، ورىسشا ءبىر بولەك جازىلاتىن تەك قازاقستان ەكەن. قازاقشا، ورىسشا جازىلۋ ەرەكشەلىكتەرىن (اقتاۋ - اكتاۋ، قىزىلوردا - كىزىلوردا، تالدىقورعان - تالدىكورگان) بىلاي قويعاندا: جوعارىدا اتالىپ وتكەن ەسىل - يشيم، ەرتىس - يرتيشتەن باسقا توبىل - توبول، قاراعاندى - كاراگاندا، ورال - ۋرالسك، وسكەمەن - ۋستكامەنوگورسك، ت.ت. مۇندايدى قاي ەلدەن كوردىڭىز؟ كورشى قىرعىز ەلى، وزبەكستاندا بار شىعار، بىراق ءدال وسىنداي سوراقى ەمەس.

ەندى اتاۋلى سوزدەردى - قالا، اۋىل، مەكەمە، سپورت (ونىڭ ىشىندە ءبىز اڭگىمەلەگەن فۋتبول كوماندالارى دا بار) كوماندالارىنىڭ اتاۋلارىن قازاق ترانسكريپتسياسىمەن جازۋدى قولعا الۋ كەرەك. جانكۇيەرلەرىمىزدىڭ باسىم بولىگى بالالار مەن جاستار. ولار سۇيىكتى كوماندالارىنىڭ اتاۋلارىن جاتتاپ وسەدى. قازاق تىلىندە جاتتاسا، سول كۇيى ەستە قالادى. بۇل - ءتىلدى ۇيرەتۋدىڭ دە ءبىر وڭتايلى تەتىگى.

ءوز ەلىمىزدە وتىرىپ، وزگە ەلدىڭ اتاۋ سوزدەرىن سول تىلدە (قارپى مۇلدە بولەك بولسا دا. بۇل جەردە، باسقانى بىلاي قويعاندا ورىس اتاۋلارىنىڭ ءوزىن قازاقشا جازىپ كورىڭىز، ساۋاتسىز بولىپ شىعا كەلەسىز) جازامىز دا، ءوز اتاۋلارىمىزعا كەلگەندە سىرعاقتاي جونەلەمىز. بۇلاي ەل بولام دەۋ بوس ءسوز.

ونداي جاعدايدا مەملەكەتتىك ءتىلدى كىم سىيلايدى، قازاق ءتىلىن قالاي وركەندەتەمىز؟

ءتىل توڭىرەگىندە ويلاناتىن، ويلاساتىن ماسەلە كوپ. ولاردى شەشەتىن، شەشكەندە دە ۇلتتىق تۇرعىدان شەشەتىن كەز كەلدى. كەلەر ۇرپاقتى ەكىۇداي ويدا قالدىرماس ءۇشىن. ولاردى شاتاستىرماس ءۇشىن.

«qogam.kz» سايتى