قازاقستانداعى مونارحيالىق كاپيتال جۇيەسىنىڭ ەۆوليۋتسياسى (جالعاسى)
7. 7-كەزەڭ.2025-2035 جىلدار
ورتالىق ازيادا ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ باستالۋ كەزەڭى - ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى بارلىق اۋماقتارداعى سوعىس - كارىموۆپەن قوش ايتىسقاننان كەيىن وزبەكستاندا، اۋعانستاندا، قىرعىزستاندا، تاجىكستاندا. حالىقتى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىمەن بايلانىستى ءدىني اعىمداردىڭ راديكاليزاتسياسى.
ەگەر وسى كەزگە دەيىن ءبىز ۇلت رەتىندە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىن وزگەرتپەسەك، 2035 جىلعا تامان قازاقستان قحر-نىڭ ءبىر بولىگى بولادى.
ەل باسشىسى ومىردەن وتكەننەن كەيىن 5 جىل وتىسىمەن، قازاقستان وتپەلى كەزەڭنىڭ قاينار نۇكتەسىنە كەلىپ جەتەدى. وسى كەزدە ءبىزدىڭ، ەل رەتىندە ەكى جولىمىز بولادى. ەكەۋى دا رەۆوليۋتسيالىق جول بولادى. ول قانداي ەكى جول جانە ولار نەگە اكەلىپ سوعاتىنىن تالقىلاپ كورەيىك.
بىرىنشىدەن رەۆوليۋتسيانىڭ ەكونوميكالىق نەگىزى قايدان پايدا بولاتىنىن انىقتاپ الۋىمىز كەرەك. ويتكەنى ەگەر رەۆوليۋتسيالىق احۋالدىڭ ەكونوميكالىق نەگىزى بولماسا وندا بارلىق پايدا بولعان شيەلەنىستەر سول بار جۇيەنىڭ ىشىندە ءوشىپ قالىپ، قاۋىمداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەرگە اكەلمەيدى.
7. 7-كەزەڭ.2025-2035 جىلدار
ورتالىق ازيادا ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ باستالۋ كەزەڭى - ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى بارلىق اۋماقتارداعى سوعىس - كارىموۆپەن قوش ايتىسقاننان كەيىن وزبەكستاندا، اۋعانستاندا، قىرعىزستاندا، تاجىكستاندا. حالىقتى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىمەن بايلانىستى ءدىني اعىمداردىڭ راديكاليزاتسياسى.
ەگەر وسى كەزگە دەيىن ءبىز ۇلت رەتىندە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىن وزگەرتپەسەك، 2035 جىلعا تامان قازاقستان قحر-نىڭ ءبىر بولىگى بولادى.
ەل باسشىسى ومىردەن وتكەننەن كەيىن 5 جىل وتىسىمەن، قازاقستان وتپەلى كەزەڭنىڭ قاينار نۇكتەسىنە كەلىپ جەتەدى. وسى كەزدە ءبىزدىڭ، ەل رەتىندە ەكى جولىمىز بولادى. ەكەۋى دا رەۆوليۋتسيالىق جول بولادى. ول قانداي ەكى جول جانە ولار نەگە اكەلىپ سوعاتىنىن تالقىلاپ كورەيىك.
بىرىنشىدەن رەۆوليۋتسيانىڭ ەكونوميكالىق نەگىزى قايدان پايدا بولاتىنىن انىقتاپ الۋىمىز كەرەك. ويتكەنى ەگەر رەۆوليۋتسيالىق احۋالدىڭ ەكونوميكالىق نەگىزى بولماسا وندا بارلىق پايدا بولعان شيەلەنىستەر سول بار جۇيەنىڭ ىشىندە ءوشىپ قالىپ، قاۋىمداعى تۇبەگەيلى وزگەرىستەرگە اكەلمەيدى.
وندىرىستىك كۇشتەر وندىرىستىك قاتىناستان اسىپ تۇسكەندە توڭكەرىسكە دەگەن تىرەك پايدا بولادى. وندىرىستىك كۇش پەن وندىرىستىك قاتىناس دەگەنىمىز نە؟ وندىرىستىك كۇش - ۇلتتىڭ بەلگىلى-ءبىر ۋاقىت ىشىندەگى ءونىم شىعارۋى. وندىرىستىك قاتىناس - تاپتار اراسىنداعى بارلىق وندىرىلگەن تاۋاردىڭ ءبولىنۋى. ەگەر ءونىم شىعاراتىن تاپتاردىڭ - شارۋالار (اس-اۋقات), جۇمىسكەرلەر (وندىرىستىك تاۋارلار) نەمەسە كاپيتاليستەر ء(وندىرىس يەلەرى) تاۋاردى كوپتەپ شىعارۋعا مۇمكىندىگى بار بولسا دا، قالىپتاسقان جاعدايدا قوعامدا ءونىمنىڭ ءبولىنۋى ەكونوميكالىق ستيمۋلدى جويۋعا الىپ كەلەدى. مىنە، توڭكەرىستىڭ ەكونوميكالىق تىرەگى. ەلدىڭ بيلەۋشى تابى ءونىمدى شىعارعان حالىققا تاۋىققا شاشقان تارىداي از مولشەرىن قالدىرىپ، كوپ بولىگىن وزدەرى جىمقىرادى. بەرىلگەن از ءونىم ەڭبەككەرلەردىڭ قارا تەرىن اقتامايدى. مىنە، وسى كەزدە وندىرىستىك كۇشتەر مەن وندىرىستىك قاتىناس اراسىنان قارا مىسىق ءوتىپ كەتەدى. وندىرىستىك قاتىناستار ۇلتتىق بايلىقتىڭ نەمەسە ءونىم ءوندىرۋىنىڭ جوعارىلاۋىنا كادىمگىدەي تەجەگىش بولادى.
مىسالمەن ساباقتايىق.
ۇلت 100 دانا ءونىمدى وندىرۋگە قاۋقارى بار. بارلىق تاپتار وسى ءونىمدى تۇتىنادى. تەحنولوگيا مەن ءوندىرىستىڭ جانە اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ گۇلدەنۋىنە بايلانىستى تاعى قوسىمشا 50 دانا ءونىم الا الادى. بىراق، ءونىمدى بولۋدەگى قالىپتاسقان جۇيەدە وسى ءونىمدى شىعارعاندار ءونىمنىڭ 50-نەن 1-ءىن عانا قالدىرا الادى. قالعانى ەڭبەككە قولىنىڭ ۇشىن تيگىزبەگەن تاپتارعا تيەدى. وسى كەزدە توڭكەرىسكە نەگىز پايدا بولادى. ءونىم شىعارۋشى تاپتار، شارۋالار، جۇمىسكەرلەر جانە كاپيتاليستەر قوسىمشا 50 دانا ءونىم شىعاردى. بىراق، بيلەۋشى تاپ سونىڭ 1- ءىن عانا ولارعا قالدىرىپ، 49-ىن سالىق، پارا، ت.ب رەتىندە وزىنە جانە ءونىم شىعارمايتىن تاپتارعا، شەنەۋنىكتەرگە، قىزمەتكەرلەرگە، جۇمىس ىستەمەيتىندەرگە ءار ءتۇرلى جاردەم اقى رەتىندە ت.ب. قالدىرادى.
ناعىز توڭكەرىسكە نەگىز دەگەن وسى. قوعام كوپ ءونىم شىعارۋعا الەۋەتتى، بىراق قالىپتاسقان ءونىمنىڭ ءبولىنۋى وعان كەدەرگى بولىپ تۇرادى.
ەگەر باسقارۋشى تاپ شارۋلاردىڭ ونىمدەرىن جىمقىرىپ، تولىق اقىسىن جانە تيەسىلىسىن بەرمەسە، وندا اتالمىش قاتىناس جەرلەردىڭ لاتيفۋنديستاردىڭ قولىندا شوعىرلانۋىنا جانە شارۋالاردىڭ جاپپاي جەرلەرىنەن ايىرىلۋىنا، كەدەيلەنۋىنە اكەلىپ سوعادى. سايكەسىنشە بۇل - اگرارلىق توڭكەرىسكە نەگىز بولادى.
ەگەر بايلار تەپە-تەڭدىكتى ۇمىتىپ، ءونىم وندىرۋشىلەردىڭ اكتيۆتەرىنىڭ يەلەرىنەن (كاپيتاليستتەردەن) كىرىستىڭ كوپ مولشەرىن يەمدەنسە، بۇل - بۋرجۋازيالىق (كاپيتاليستتىك) توڭكەرىس باستايدى.
ەگەر ءونىم وندىرۋشىلەردىڭ اكتيۆتەرىنىڭ يەلەرى (كاپيتاليستتەر) تەپە-تەڭدىكتى ۇمىتىپ، كىرىستىڭ كوپ مولشەرىن يەمدەنسە، جۇمىسكەرىن كەدەيلىكتە ۇستاسا، بۇل پرولەتارلىق (سوتسياليستىك) توڭكەرىسكە باستاۋ بولادى.
ەندى قازاقستانداعى توڭكەرىسپەن بولاتىن ەكى جولدى قاراستىرايىق.
ءبىرىنشى جول، ءبىز ۇلت رەتىندە ءوزىمىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىمىزدى وزگەرتىپ، ءوندىرۋشى ۇلت رەتىندە قالىپتاسامىز جانە قازاقستان شۆەيتساريا سياقتى دامۋ دەڭگەيىنە جەتەدى.
ورتالىق ازياداعى قۇلدىراپ بارا جاتقان مەملەكەتتەردى ءوز جاۋاپكەرشىلىگىمىزگە الا وتىرىپ، ولاردىڭ ەكونوميكالارىن ءبىزدىڭ ەكونوميكامەن ينتەگرالداۋ ارقىلى ەۋروپاداعى سياقتى ەكونوميكالىق ساياسي وداق قۇرامىز.
نەلىكتەن بىزگە ساياسي بيلىكتى كاپيتاليستەردىڭ قولىنا بەرۋ كەرەك. بۇل بۋرجۋازيالىق توڭكەرىس جاساۋ دەگەن ءسوز. جوعارىدا اتاعانىمىزداي، ەكى جول بار: وكتەمدىك جانە وكتەمدىك ەمەس.
وكتەمدىك ەمەس جولدى قاراستىرايىق. ەگەر بيلەۋشى تاپ ساياسي بيلىكتى ءوز ەركىمەن باسقا تاپقا بەرگەندەگى جاعداي. وسى جاعدايدى تۋدىرۋ ءۇشىن رەۆوليۋتسيالىق ەكونوميكالىق بازا قاجەت. وندىرىستىك كۇشتەر وندىرىستىك قاتىناستارمەن قاراما-قايشىلىقتا بولۋى قاجەت.
وسى كوزقاراسپەن قازاقستانداعى جاعدايعا قارايىق. بۇكىل ۇلتتىڭ تۇتىناتىنى 100 دانا دەلىك. بىراق، ءونىمنىڭ 10 داناسى عانا ءبىزدىڭ جۇمىسكەرلەرمەن وندىرىلگەن. قالعان 90-نى ءبىز ۇلت رەتىندە شىعارماعان مۇنايدان جانە نەسيەلەردەن الىنعان تاۋارلار. كورىپ تۇرعانىمىزداي توڭكەرىستىك جاعدايدىڭ قاراسى دا كورىنبەيدى. قازاقستاندا توڭكەرىستىك جاعداي تۋىنداۋى ءۇشىن وندىرىستىك كۇشتەر وندىرىستىك قاتىناستارمەن قاراما-قايشىلىققا كەلۋى ءتيىس. نەمەسە وندىرە الاتىن ءونىم سانى جالپى ۇلتتىڭ قولداناتىن سانىنان اسىپ ءتۇسۋى قاجەت.
بۇل ەكى جاعدايدا بولۋى مۇمكىن:
1. تاۋار ءوندىرۋدىڭ ءوسىمى 10 ەسە كوپ. 10 دانادان باستاپ 100 داناعا دەيىن;
2. نەمەسە تابيعي رەنتانىڭ جانە نەسيەنىڭ نولگە قىسقارۋى. ياعني، 100 دانانى تۇتىنۋ، ىشكى ءوندىرۋ كولەمىنە 10 داناعا دەيىن قۇلايدى. وسى 10 دانانىڭ ىشىنەن بايلار وزدەرىنە كوبىرەك بولۋگە تىرىسادى. بۇل 10 دانانى ەڭبەكپەن وندىرگەن تاپتاردىڭ اراسىندا اشۋ كەرنەۋ تۋعىزادى.
ءبىزدىڭ ءوندىرىس جانە اۋىل شارۋاشىلىعىمىز تاۋارلىق ءونىمىن 10 ەسەگە دەيىن كوبەيتىپ، بۇكىل حالىقتى ارتىعىمەن قامتاماسىز ەتە المايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان، تۇتىنۋدىڭ كوپ بولىگى ءوز ونىمدەرىنەن ەمەس، تابيعي رەنتامەن قامتاماسىز ەتىلىپ وتىر. مۇندا توڭكەرىستىك جاعداي كورىنىس تابا المايدى.
توڭكەرىستىك وزگەرىستەر ناقتى جاعدايدا تەك جوعارى جاقتان - بيلەۋشى توپتان (مونارحيالىق كاپيتالدان) بولا الادى. اتالعان بيلەۋشى توپ تابيعي رەنتادان كەلگەن كىرىستى ءوندىرىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قايتا جابدىقتالۋىنا جىبەرەدى. وسىدان سوڭ جەكە ءوندىرىس جانە اۋىل شارۋاشىلىعى 100 دانانىڭ 100-ءىن ءوندىرىپ، بۇكىل حالىقتى تولىقتاي قامتاماسىز ەتەتىن بولادى.
وسى ساتتە توڭكەرىستىك جاعداي ورىن الادى. كاپيتاليستەر 100 دانادان ارتىق وندىرەدى. حالىق 110 دانا پايدالانۋعا دەيىن جەتەدى. بىراق، مۇنى ىستەگىسى كەلەتىندەي كاپيتاليستەرگە تەپە-تەڭ ايىرباس كەرەك. مىنە، وسى كەزدە ساياسي بيلىكتى باسقا قولعا بەرۋ توڭكەرىس ارقىلى شەشىمىن تابادى. بۇل شەشىم -كاپيتاليستەر مەن قوعامنىڭ اراسىنداعى كەلىسىم. كاپيتاليستەر ۇلتتى قامتاماسىز ەتۋ پارىزىن الادى، حالىق بيلىككە ولاردى جىبەرەدى. ۇلتتىق بايلىقتىڭ ءوسۋى - بيلىك ءۇشىن كاپيتاليستەردىڭ تولەگەن اقىسى.
مىنە، بۇل قازاقستانداعى وكتەمدىك ەمەس توڭكەرىس.
قايتالاي كەتەيىك، وسى جاعدايدا بيلەۋشى تاپ (مونارحيالىق كاپيتال) مىناداي ارەكەتتەر جاسايدى:
1. 100% شيكىزاتتان تۇسكەن ءتۇسىمدى مەملەكەتتەندىرۋ;
2. شيكىزاتتان تۇسكەن پايدانى ءوندىرىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعىن قايتا جابدىقتاۋعا جۇمساۋ;
3. تىكەلەي جانە جاناما سۋبسيديالار ۇلتتىق ءونىم وندىرۋشىلەرگە بەرىلەتىن بولادى. مۇنداعى ماقسات: وتاندىق ءسۇتتىڭ باعاسى رەسەي مەن قىتاي دۇكەن سورەلەرىندە جەرگىلىكتى رەسەي مەن قىتاي سۇتتەرىنىڭ باعاسىنان ارزان بولۋى;
4. قازاقستاندا وندىرىلەتىن تاۋار كاتەگوريالارى بويىنشا، ىشكى نارىقتى كۆوتا ارقىلى جابۋ;
5. ءونىم وندىرەتىن كاسىپورىنداردا مەملەكەتتىك ورگاندار تەك سوت شەشىمى بويىنشا نەمەسە قىلمىستىق ءىس قوزعالعان جاعدايدا عانا تەكسەرىس ورىن الاتىن بولادى;
6. ءونىم ءوندىرۋشى كاسىپورىنداردا اكىمشىلىك كەدەرگىنىڭ بارلىعىن قىسقارتۋ. ماسەلەن، جىلجىمايتىن مۇلىك ساتىپ الۋ ءۇشىن، قازىرگىدەگىدەي تىركەلىپ نەمەسە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قولى كەرەك بولمايدى:
1. ادىلەت دەپارتامەنتى
2. اكىمشىلىك
3. جەر كوميتەتى
4. جانە ت.ب
نوتارياتتا تىركەلۋدىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر، ال نوتاريات قۇلاقتاندىرۋ كەزەگىمەن مەملەكەتتىك ورگاندارعا نۇسقايدى. ساتىپ الىنعان جەرگە دەگەن يەلىگىڭ مەملەكەتتىك تىركەۋدەن ەمەس، نوتارياتتا كەلىسىم جاسالعاننان باستاپ جۇرەدى.
6. كاپيتالدىڭ قوزعالىسىن باقىلاۋ.
7. مەملەكەتتىڭ قاراماعىندا تەك قانا ەكونوميكالىق ءمونوپولدى سەكتورلاردى قالدىرۋ- قۇرىلىس، شيكىزات، ەلەكتروەنەرگەتيكا، كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ت.ب.
جوعارىدا اتالعان شارالار ارقاسىندا تاۋار ءوندىرۋ 10 دانادان 100 داناعا دەيىن كوتەرىلسە، مونارحيالىق كاپيتال ساياسي بيلىكتى كاپيتاليستەر قولىنا بەرىپ، ءوزى سولاردىڭ ىشىنە ءسىڭىپ كەتەدى. كاپيتاليستەر تابى ساياسي بيلىكتى قولىنا الىپ، حالىق قاجەتتىلىگىن وتەيدى. ياعني، ۇلت قاجەتتىلىگى تەك مۇنايدان ەمەس، ىشكى ءونىم ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى. مىناداي جايدى ەستە ساقتاۋ قاجەت: ءبىز بارلىق تاۋارلاردى وندىرە المايمىز. حالىقارالىق ءبولىنىستى ەشكىم الىپ تاستاپ وتىرعان جوق. ەگەر ءبىز بۇرىندا ۇشاقتى مۇنايدىڭ ارقاسىندا العان بولساق، ەندىگىدە سول ۇشاقتى ءبىز اۋىل شارۋشىلىعىنىڭ ءونىمىن ەكسپورتتاۋدان تۇسەتىن قاراجاتقا الاتىن بولامىز. ياعني، ءبىزدىڭ كاپيتاليستەر ۇلتتى ۇشاقپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر دەگەن ءسوز.
جالعاسى بار
«دانا جول ىنتالى توبى»
«اباي-اقپارات»
