ەلدە مەرەكەلەنەتىن مەيرامداردىڭ ءوزى بەكەردەن بەكەر دەمالاتىن بولماسا تويلاي سالاتىن «قىزىل كۇندەر» ەمەس. ولاردىڭ مازمۇنى ۇلتتىق رۋحتى پاش ەتەتىن، ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنىڭ ايناسى ىسپەتتى. قاراپايىم جۇرتقا جاي عانا مەرەكەلىك كۇندەر بولىپ تابىلعانىمەن، ىقپالدى ەلدەردىڭ مەيرامدارىنىڭ دا ىقپالى زور. كەزىندە الەمنىڭ ەكى تايتالاس ساياسي قوسىنعا جىكتەلۋىنە ءماجبۇر ەتكەن قىزىل يمپەريا ءوز قاراۋىنداعى بودان جۇرتتاردىڭ مەرەكەسىن مەنسىنبەگەنى بىلاي تۇرسىن، ءوز ىقپالىندا سوتسياليستىك ەلدەرگە دە ءوز مەرەكەسىن تاڭىپ ەدى. ءسويتىپ، ويدان-قىردان الىنعان اتريبۋتتار مەن راسىمدەردەن كەڭەستىك جاڭا جىل اتتى ۇلى مەرەكە جاساقتالىپ، ول جايىندا تالاي فيلمدەر مەن تۋىندىلار دۇنيەگە كەلىپ، يدەولوگيالىق قاينارعا اينالعانى بار. ارينە، بۇل ءۇشىن كەڭەس وكىمەتىن جازعىرۋعا بولمايدى، مەملەكەت بولعاسىن ونىڭ قۇزىرىن بارىنشا تانىتۋ - سول ەلدىڭ ءبىر مۇراتى ەدى.

ەلدە مەرەكەلەنەتىن مەيرامداردىڭ ءوزى بەكەردەن بەكەر دەمالاتىن بولماسا تويلاي سالاتىن «قىزىل كۇندەر» ەمەس. ولاردىڭ مازمۇنى ۇلتتىق رۋحتى پاش ەتەتىن، ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنىڭ ايناسى ىسپەتتى. قاراپايىم جۇرتقا جاي عانا مەرەكەلىك كۇندەر بولىپ تابىلعانىمەن، ىقپالدى ەلدەردىڭ مەيرامدارىنىڭ دا ىقپالى زور. كەزىندە الەمنىڭ ەكى تايتالاس ساياسي قوسىنعا جىكتەلۋىنە ءماجبۇر ەتكەن قىزىل يمپەريا ءوز قاراۋىنداعى بودان جۇرتتاردىڭ مەرەكەسىن مەنسىنبەگەنى بىلاي تۇرسىن، ءوز ىقپالىندا سوتسياليستىك ەلدەرگە دە ءوز مەرەكەسىن تاڭىپ ەدى. ءسويتىپ، ويدان-قىردان الىنعان اتريبۋتتار مەن راسىمدەردەن كەڭەستىك جاڭا جىل اتتى ۇلى مەرەكە جاساقتالىپ، ول جايىندا تالاي فيلمدەر مەن تۋىندىلار دۇنيەگە كەلىپ، يدەولوگيالىق قاينارعا اينالعانى بار. ارينە، بۇل ءۇشىن كەڭەس وكىمەتىن جازعىرۋعا بولمايدى، مەملەكەت بولعاسىن ونىڭ قۇزىرىن بارىنشا تانىتۋ - سول ەلدىڭ ءبىر مۇراتى ەدى.

ال، ءوز مۇراتىمىزعا ءبىز قالاي جەتىپ كەلەمىز؟ بۇل قاراپايىم بولعانمەن، جايداق مالىمەتپەن جاۋاپ بەرە سالۋعا بولماس، تالقىعا ءسوز بەرەيىك. ءبىر قاراعاندا، ءتىپتى، الگى كەڭەستىك يدەولوگيانى ءبىزدىڭ ەگەمەن ەلىمىز ءىلىپ اكەتىپ، ودان ارى جالعاستىرىپ وتىرعانداي اسەر بار. بىراق، اسەر عانا ەمەس، 20 جىلدا قالىپتاسىپ، ورنىققان سول باياعى كەڭەستىك مەرەكەلىك ءداستۇر تۇتاسىپ تۇر ەكەن. پايىمىمىز بايىپتى بولۋ ءۇشىن ەلدەگى رەسمي مەرەكەلەردى بەلگىلەپ، رەتتەيتىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» (13 جەلتوقسان 2001 جىل) زاڭدى ازاماتتىق كوزبەن شولايىق. وسى زاڭنىڭ 2-بابىنا سايكەس ەلىمىزدە جالعىز ۇلتتىق مەيرام بار، ول - 16-17 جەلتوقسان كۇندەرى اتالاتىن تاۋەلسىزدىك كۇنى. مۇنداعى «ۇلتتىق» سيپات نەنى بەرەدى؟ ول بۇل مەرەكەنىڭ تويلانۋىنا ەرەكشە مەملەكەتتىك سيپات پەن مازمۇن بەرىلىپ، ونىڭ مەرەكەلەنۋىنە ەلدىك بيۋدجەتتەن ارنايى قارجى ءبولىنۋى ءتيىس دەگەن ءسوز! الايدا، ونىڭ قالاي اتالىپ وتەتىندىگى ايتىلا-ايتىلا جاۋىر بولىپ، ەتىمىز ۇيرەنگەن احۋالعا تىرەلدى.ءتىپتى، «جاڭا جىلدىق سالپىنشاقتاردى» تاۋەلسىزدىك كۇنىندە تاعىپ، ونى اجۋالاۋعا كوشتىك ەمەس پە؟!

الگى ۇلتتىق مەيرامنىڭ مىسىن باسىپ جۇرگەن «جاڭا جىل» مەيرامى دا 1-2 قاڭتاردا اتالىپ وتەدى. 1 قاڭتاردى جاڭا جىلدىڭ باسى دەگەننىڭ وزىندە 2 قاڭتاردىڭ وعان نە قاتىسى بارى بەلگىسىز. الدە رەسەيدە سولاي بولسا، بىزدە دە قابىلدانۋى كەرەك ءداستۇر بولعاسىن با؟! الدە اراققا سىلقيا تويىپ الىپ ەرتەڭىنە باس جازاتىن كۇندى راسىمدەپ قويعانىمىز با؟ جانە دە نەگىزىن يسا پايعامباردىڭ تۋىلعان كۇنىنە وراي العان بۇل «جاڭا جىلدىڭ» 80 پايىزعا جۋىق مۇسىلمان تۇراتىن قازاقستانعا نەلىكتەن ىستىق ەكەنى بەلگىسىز! ونىمەن قويماي، بەيرەسمي تۇردە 12 قاڭتاردا «ەسكى جاڭا جىلدى» مەرەكەلەيتىنىمىزدى تەلەارنالارىمىز قالت جىبەرمەي جامىرا ناسيحاتتاي جونەلەتىنى تاعى بار.

شىن مانىندە، 1 قاڭتاردىڭ قازاقستان ءۇشىن «جاڭا جىلعا» قاتىسى جوق، الايدا، ادامزاتتىق جىل ساناۋ كۇنى ەسەبىندە قۇرمەت كورسەتۋگە بولادى. جاڭا جىل رەتىندە ناۋرىزىمىزدىڭ ء(داستۇرلى جاڭا جىل) بار ەكەنىن ۇمىتپايىق! ال، 1 قاڭتاردى «كۇنتىزبەلىك جىل باسى» دەپ اتاساق، وركەنيەتتى دە، يسا پايعامباردى دا، قازاقستاندىقتاردى دا رەنجىتپەس ەدىك. سەبەبى، 1قاڭتار -  ەڭ اۋەلى كۇنتىزبەلىك، ەكونوميكالىق-قارجىلىق رەسمي جىل باسى ەكەنى راس. ءتىپتى، ودان باس تارتىپ كەرەگى جوق، سولاي مويىنداپ، 1 قاڭتاردى عانا مەرەكە كۇنى ەتكەن ءلازىم.

اتالمىش زاڭنىڭ 3 بابى بويىنشا «مەملەكەتتىك مەرەكەلەر» دەگەن مارتەبە العان مەيرامنىڭ بۇل ءبىرىنشىسى جانە باستىسى. زاڭدى شولىپ، مەرەكەلەردى جالپىلاي ءتىزىپ شىقساق، مىناداي كورىنىس بولماق:

1-2 قاڭتار - جاڭا جىل;
8 ناۋرىز - حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى;
21-23 ناۋرىز - ناۋرىز مەيرامى;
1 مامىر - قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگى مەرەكەسى;
9 مامىر - جەڭىس كۇنى;
30 تامىز - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى كۇنى;
25 قازان - رەسپۋبليكا كۇنى.

كەلمەسكە كەتكەن كەڭەستىك 8 ناۋرىزدىڭ نەعىپ جۇرگەنىن ءبىر يت ءبىلسىن! ونى، ءتىپتى، گەندەرلىك ساياساتتىڭ كوزى بولىپ تابىلاتىن باتىس ەلدەرى دە مەنسىنبەيدى، ال بىزگە نە قاجەتى بارى بەيمالىم! بۇل ەگەمەن ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك مازمۇنىنا عانا ەمەس، ءتىپتى، مىڭداعان جىلدار بويى كەمسىتۋ كورمەگەن، رۋ-تايپاعا باس بولعان قازاق ايەلدەرىنىڭ قاھارماندىق تاريحىنا نۇقسان كەلتىرۋ عوي.

«ناۋرىز مەيرامى» دەگەن مەرەكەنىڭ نە ەكەنىن ءوزىمىز دە بىلمەۋگە اينالدىق، ول - كوكتەم مەرەكەسى مە، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋ كۇنى مە، الدە قازاقى جاڭا جىل ما؟ ايتپاقشى، شىعىس مەرەكەلەرىن مەنسىنبەيتىن كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا جىلداردىڭ حايۋاندىق مازمۇنى اتالماعان ەدى. تەك قانا وتكەن عاسىردىڭ  80-جىلدارىنىڭ سوڭىندا عانا ءار جىلعا ءتان حايۋاندىق كەيىپ پەن كيە بارىن شىعىستىق ۇردىستەن بىلگەن پوستكەڭەستىك اعايىندار 1 قاڭتاردان باستاپ سولاردى اتايتىندى شىعاردى دا، سونىڭ ەكپىنىمەن ناۋرىزدا ەنەتىن جىلدىق كيەلەردى ءبىز دە سوعىپ جىبەرەتىن بولدىق. ەلىمىزدىڭ باتىسىندا 14 ناۋرىزدان باستاپ، قىس كەتىپ، كوكتەم شىعۋىمەن قاتار، جىلدىڭ دا مازمۇنى وزگەرەتىنىن عاسىرلاپ مويىنداپ كەلگەن اتا-بابامىز، بارىس جىلىمەن تەك قانا سول كۇنى قوشتاسىپ كەلگەن ەدى. ەندى قويان جىلىن  يسا پايعامباردىڭ تۋعان كۇنىنە ورايلاستىرىپ، 1 قاڭتاردان ەنگىزەتىن پۇشايمان حالعا جەتتىك. سوندا نە ۇتتىق؟ ناۋرىز مەرەكەسىندە نە مازمۇن مەن ءمان قالدى؟ قىسقاسى، ناۋرىز مەرەكەسىنە ءوز ماعىناسىن جۇكتەپ، ونى جاڭا جىل دەڭگەيىنە كوتەرۋ ارەكەتىن قولعا الۋ قاجەت.

«1 مامىر - قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگى مەرەكەسى» دەگەن سويلەم ءوڭى وزگەرگەن كەڭەستىك  پايىم ەكەنى كورىنىپ-اق تۇر. بىراق بۇل «بىرلىك» قازاقستانعا نە بەرىپ وتىر دەگەن ساۋالعا كەلسەك، تۇيتكىل كوپ. حالىقتىڭ بىرلىگى دەگەنىمىز - كۇندەلىكتى ءاربىر تاتۋ وتكەن كۇن ەمەس پە؟ وعان مەرەكە ارناۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ ونان دا «اسسامبلەيا كۇنى» دەسەك، الدەقايدا دايەكتى بولار ەدى. بىراق ونىڭ ەل حالقىنا نە قاتىسى بار ەكەنى تاعى ساۋال تۋعىزادى. قىسقاسى، بۇل كوزگە قوراش بولىپ، «كەڭەستىك تامىرىمىزدى» ءۇزىپ الۋدان جاسقانۋ نيەتىن ايگىلەپ-اق تۇرعان «مەرەكە».

9 مامىر - جەڭىس كۇنى. بۇل دا الدىڭعى مەرەكە مازمۇنىمەن ماندەس «ۇلتتىق ايشىعىمىز». شىن مانىندە قازاق دالاسىنا، حالقىمىزعا جەڭىس تەك قانا 1945 جىلدىڭ 9 مامىرىندا كەلگەن ەمەس، ول عاسىرلار بويى تالاي كۇندەردە دۇركىن-دۇركىن بولىپ كەلگەن وقيعا. سونىڭ دالەلى - الەمدەگى اۋماعى جونىنەن 9-ورىندى يەلەنىپ وتىرۋىمىز. وعان بىردەن ءبىر دايەك - اتا-بابادان قالعان ەرلىك مىنەز! سول سەبەپتى، بۇل مەرەكەنى ەڭ بولماعاندا تاريحىمىزبەن ساباقتاستىرىپ، «ەرلىكتى دارىپتەۋ كۇنى» دەگەن الدەقايدا اياۋلى جانە ۇلتىمىزدىڭ مىنەزى مەن بولمىسىنا سايكەس بولار ەدى! سوندا ءبىز داليعان دالانى سىيلاعان باتىرلارىمىزدىڭ ەرلىگىن دارىپتەيتىن ءبىر كۇندى ارناعان بولار ەدىك-اۋ، شىركىن!

25 قازان تاريحي جاعىنان ەل ەگەمەندىگىنە جاسالعان باستى قادام بولاتىن. ويتكەنى، دەكلاراتسيانى باسقا جۇرتتاردان كەش جاريا ەتسەك تە، وتارلىق قۇرساۋىن العاشقى بۇزۋ وسى كۇننىڭ ەنشىسىندە، سونىسىمەن الاشقا اياۋلى بۇل كۇن. الايدا، قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىقتاي بەرۋ الدەبىر كۇشكە جاقپاعان سىڭايلى. ايتەۋىر، وسى مەرەكەدەن قاعىلعانىمىزعا ەكى جىل. ونىڭ ۇستىنە «رەسپۋبليكا» دەگەنىمىز دەموكراتياعا ءبىر تابان جاقىنداستىراتىن ۇعىم ەدى، الگى كۇشتەرگە ول جاعى دا جاقپاعان بولۋ كەرەك.

بۇلاردىڭ ءبارى «مەملەكەتتىك» مارتەبەسى بولعانمەن، جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن اتالاتىن مەيرامدار. «جاڭا جىلدىڭ» تاۋەلسىزدىك كۇنىنەن دە اسىپ ءتۇسىپ، اسا ەرەكشە بەزەندىرىلۋى مەن اتاپ وتىلۋىنە قاراعاندا، جەرگىلىكتى بيلىكتەردە قىزىل يمپەريانى اڭسايتىندار قانشالىقتى دەگەندى ويلاساڭ، جانىڭ تۇرشىگەدى.

الاڭداتاتىن تاعى ءبىر مەرەكەلەر بار.ولار - پراۆوسلاۆيەلىك روجدەستۆو كۇنى مەن قۇربان ايتتىڭ العاشقى كۇنى. بۇلاردىڭ ەشبىر رەسمي مارتەبەسى بولماسا دا، ساياسي مارتەبەسى زور ەكەنىن قازاق بالاسى اڭعارار ما ەكەن؟ شىن مانىندە، ەڭبەك كودەكسى ارقىلى قيتۇرقىلىقپەن جاريالانعان بۇل مەرەكە كۇندەرى ارقىلى قازاقستان مۇسىلمان ەلى بولۋدان باس تارتقانداي قادامعا بارىپ وتىر. ەلدەگى 20 پايىز پراۆوسلاۆيەلىكتەرگە 80 پايىز تەڭەستىرىلىپ، ءدىني ەكى باستى مەرەكە اتالىپ ءوتۋى ارقىلى قازاقستان «پراۆوسلاۆيەلىك مۇسىلمان» ەلى بولۋدا. شىن مانىندە، 3 كۇن مەرەكەلەنەتىن قۇربان ايت مەيرامى نەگە ءۇش ەسە ازايتىلدى دەۋگە مۇسىلمان ەلى بولساق قاتتى ويلانۋعا تۋرا كەلەدى. ارينە، ەلدى الالاۋ نيەتىمىزدە دە، ويىمىزدا دا جوق، بار بولعانى سونى الالايتىن كەيبىر فاكتورلاردى اشۋعا تىرىستىق. ەل بولعاسىن مەرەكەسى دە سوعان لايىق بولعانعا نە جەتسىن! ەگەمەن ەلدىڭ مەرەكەسى دە ەگەمەن بولۋعا لايىق ەمەس پە؟!

«اباي-اقپارات»